1. ¿Jaleʼ a pidhál yan in jalbíl an Biblia?

 I LEJ KʼAKʼNANCHAL a Jehová kom tu pidhámal an Biblia. Tanáʼ i elál yan i exobchixtaláb axi tu lej tólmiyal tam i tametnál jun i kʼibataláb. Tu ólchal abal neʼets ki batsʼuw yan i lablixtaláb ban kʼicháj axi taʼtal. Pero jawaʼ más exbadh játs abal tu tejwamédhanchal jantʼiniʼ játs in ey a Jehová, nixéʼ in tʼajál abal ki kʼanidhaʼ más. Jaxtám i léʼ ki exlaʼ a Jehová abal ku utey kʼal Jajáʼ ani ki tʼajaʼ ti jaʼúb (Sal. 25:14).

2. ¿Jantʼoj in tʼajámal a Jehová abal ki exlaʼ jantʼiniʼ játs in ey?

² A Jehová in léʼ abal ka exláj kʼal an atiklábchik, jaxtám ti biyál in eyendhaʼ talchik i atikláb abal kin koʼoy i tsuʼbixtaláb ani i wachib. Ma in eyendhaʼ i ángeles abal kin bínaʼ i olchixtaláb (Núm. 12:6; Hech. 10:3, 4). Pero max yabak dhuchnének patal axéʼ xi olchixtaláb tin kwéntaj a Jehová, wawáʼ yab neʼets ki ejtow ki exlaʼ. Jaxtám a Jehová in abamal ka dhuchan patal axéʼ al jun i libro abal wawáʼ ki ejtow ki exlaʼ (Jer. 30:2). Patal jawaʼ a Jehová in tʼajál pel tekedh, jaxtám i exlál abal jawaʼ kʼwajat ti Biblia játs jawaʼ Jajáʼ in léʼak abal ki exlaʼ (Sal. 18:30).

3. Kom an Biblia in kuxuyámal yan i támub, ¿jantʼoj tu exóbchal nixéʼ tin kwéntaj a Jehová? (Isaías 40:8).

³ (Ka ajiy Isaías 40:8). An Biblia in tolmiyámal yan i atikláb al yan i támub. Pero, ¿jantʼiniʼ tin kuxuyámal yan i támub an Biblia? Xowéʼ yabáts waʼats nibal jun i uw juʼtáj ti dhuchan kʼaʼál, kom patal nixéʼ xi uw odhej. A Jehová in tʼajaʼ abal ka tsʼejkáj yan i copias in kʼál an kʼaʼál dhuchlab. An inikchik axi dhuchmáts wálbidhak, pero in tsápnanchij  kin tʼajaʼ alwaʼ in tʼojlábil. Jun i inik axi lej exoblámadh in uluw axéʼ tin kwéntaj an Escrituras Hebreas: «I éjtowal ki belaʼ abal expidh an Biblia játs an libro axi yab jalkʼunchámej an tsalap axi in léʼ tu ku ólchij». An atiklábchik axi eyendháj kʼal a Jehová abal kin dhuchaʼ an Biblia pelak wálbidh ejtíl wawáʼ. An uw axi in eyendhaʼchik biyál ódhenek, pero i lej belál abal jawaʼ kʼwajat ban Biblia játs in tsalápil a Jehová.

4. ¿Jantʼoj neʼets ki exóbnaʼ?

⁴ A Jehová tu tsʼejwaliyámal yan jantʼoj alwaʼ (Sant. 1:17). Jun i tsʼejwalixtaláb lej alabél axi tu pidhámal a Jehová játs an Biblia. Tam jun i atikláb tu ku tsʼejwaliy jantʼoj, u tejwamél max chubax tu exlál ani in exlál jantʼoj játs axi i yéjenchal. Jayej, tam i ajiyal an Biblia i exobnál yan jantʼoj alwaʼ. Axéʼ tu tejwamédhanchal abal a Jehová tu lej alwaʼ exlál ani in exlál jantʼoj játs axi i yéjenchal. Al axéʼ xi exobintaláb neʼets ki lej tʼajaʼ ti kwéntaj abal tam i exobnál an Biblia, i exobnál ox jantʼoj tin kwéntaj a Jehová. I tʼajál ti kwéntaj abal lej tsalpadh, abal etsʼey in tʼajál jawaʼ tekedh ani abal tu kʼanidhál. Okʼox neʼets ki exóbnaʼ jantʼiniʼ an Biblia in tejwamedhál abal a Jehová lej tsalpadh.

5. ¿Jantʼiniʼ in tejwamedhál an Biblia abal a Jehová lej tsalpadh?

⁵ A Jehová in exlál abal wawáʼ i yéjenchal abal Jajáʼ tu ku exóbchij. Jaxtám tu tsʼejwaliyámal an Biblia, tanáʼ waʼats yan i exobchixtaláb abal wawáʼ. An Biblia in tolmiyámal yan i atikláb abal kin jalkʼuy in ejatal. Tam ti a Moisés in dhuchaʼ an kʼaʼál libros axi kʼwajat ti Biblia, in uchaʼ axéʼ xi kaw an israelitas: «Axéʼ xi kaw yab alkʼidh ti kʼwajat tu uchál. Neʼets ti tólmiy abal ka béldhaʼ a ejatal» (Deut. 32:47). Jitaʼchik kin bélkaʼ jawaʼ kʼwajat ban dhuchlab neʼetsak ka kʼwajiy kulbél ani neʼetsak ka kʼwajiy alwaʼ (Sal. 1:2, 3). An Biblia biyálits ti dhuchnének, pero belej in éjtowal kin tólmiy an atiklábchik abal kin jalkʼuy jantʼiniʼ in ey. Jun i tʼiplab, ti jw.org kʼwajat jun i pejach axi in bij «Tólmiyatchik kʼal an Biblia abal kin jalkʼuy in ejatal». Tanáʼ waʼats watʼadh 50 i biografías in kʼál i atiklábchik axi in lej jalkʼuyámal jantʼiniʼ in ey, kom in eyendhaʼchik tin ejatal an exobchixtaláb axi kʼwajat ti Biblia (1 Tes. 2:13).

6. ¿Jaleʼ i lej belál abal yab waʼats nibal jun i libro ejtíl an Biblia?

⁶ Yab waʼats nibal jun i libro ejtíl an Biblia, ¿jaleʼ? Kom an dhabal kʼal axéʼ xi libro pel a Jehová ani Jajáʼ lej tsapik, lej tsalpadh ani yab jaykʼiʼ neʼets ka tsemets. Waʼats yan i libros axi belej u ajiyáb, belits abal an dhúchumchik tsemtsits. Pero jawaʼ dhuchadh al nixéʼ xi libros yabáts u lej eynal. An Biblia lej júnits, an exobchixtaláb axi kʼwajat tanáʼ yab jaykʼiʼ neʼets kin kʼibaʼ in jalbíl, etsʼey neʼets ka eyan al jawákits tam támub. Tam wawáʼ i ajiyal an Biblia ani i tsálpayal kʼal jawaʼ i ajiyal, a Jehová in eyendhál an espíritu santo abal tu ku tólmiy ki bélkaʼ (Sal. 119:27; Mal. 3:16; Heb. 4:12). Ka lej tsalpay abal a Jehová chubax in léʼ ti tólmiy. ¿Yab aníts abal wawáʼ jayej in tomnál ki tsápnanchij ki ajiy an Biblia chudhél chudhél?

7. ¿Jantʼiniʼ in eyendhaʼ a Jehová an Biblia ti biyál abal in bichówil ka kʼwajiy junkudh?

⁷ Waʼats kʼeʼat jantʼoj axi in tejwamedhál  abal a Jehová lej tsalpadh. Jajáʼ in tolmiyámal in bichówil abal ka kʼwajiy junkudh. Tam ti an israelitas ulits ti kʼwajíl ban Tierra Prometida, kʼalechik ti kʼwajíl al pílchik i kwenchaláb. Talchik in tʼojonchalak an tsabál, kʼeʼatchik pelak i kaldhom toʼol ani jayej waʼatsak axi in beletnálak i koʼnél. Kom yab u kʼwajilak utúx walám yabáts u tsuʼux ani walám ma yabáts u exláx. Jaxtám a Jehová in tʼajaʼ abal ka tamkun aykidh abal ka átsʼanchat in káwintal ani kin exóbnaʼ an dhuchlab (Deut. 31:10-13; Neh. 8:2, 8, 18). An israelitas in atsʼálak lej kulbél tam ka ulits ti Jerusalén ani ka eláxin kʼal kʼeʼat i israelitas axi biyálits yab in tsuʼúmal. Antsanáʼ u tolmiyábak kʼal a Jehová abal ka kʼwajiychik junkudh. Ti kʼaʼál siglo jayej waʼatsak yan i epchal axi pílchik in bichówil ani in káwintal. Jayej waʼatsak axi tumínladh ani axi tsʼejwantál. Pero kom jajáʼchik in lej kʼanidhálak a Jehová, jaxtám u kʼwajílakchik junkudh. Waʼatsak yan i atikláb axi kʼwajatak ti utel tin bichówil a Jehová ani jajáʼchik u tolmiyábak abal kin exbay an dhuchlab kʼal jitaʼchik biyálits in tʼójonchal a Jehová (Hech. 2:42; 8:30, 31).

8. ¿Jantʼiniʼ kʼwajat in eyendhál a Jehová an Biblia abal wawáʼ ki tʼojonchij junkudh?

⁸ Xowéʼ ta kʼicháj, a Jehová jayej kʼwajat in eyendhál an Biblia abal kin koʼoy junkudh in bichówil. Patal an exobchixtaláb  axi a Jehová tu pidhál kʼwajat ban Biblia. Axéʼ xi exobchixtaláb i bátsʼuwal tam u kʼalel kʼal an tamkuntaláb ani kʼal an púlik tamkuntaláb. A Jehová in léʼ abal wawáʼ ki tʼojonchij junkudh ani Jajáʼ kʼwajat in pútuwal in tsalápil (Sof. 3:9).

9. ¿Jantʼoj i yéjenchal abal ki ejtow ki exbay an Biblia? (Lucas 10:21).

⁹ Ki exóbnaʼ kʼeʼat jantʼoj axi jayej in tejwamedhál abal a Jehová lej tsalpadh. Jajáʼ in tʼajámal abal yan i pejach ti Biblia expidh kin exbay jitaʼchik tsaʼat in ichích (ka ajiy Lucas 10:21). An Biblia u lej ajiyáb tin puwél an tsabál. Jun i inik axi exoblámadh in uluw abal «an Biblia játs an libro axi más ajiyámej», pero jayej in uluw abal «játs an libro axi más yan i atikláb in exobnámal». Pero expidh an atikláb axi tsaʼat in ichích játs axi in éjtowal kin exbay ani kin bélkaʼ jawaʼ in ulal tanáʼ (2 Cor. 3:15, 16).

10. Ka ólnaʼ jantʼiniʼ más u tejwamél kʼal an Biblia abal a Jehová lej tsalpadh.

¹⁰ A Jehová jayej lej tsalpadh kom in eyendhál an Biblia abal tu ku kanatbédhaʼ junchik ti eb. Tam wawáʼ i ajiyal an Biblia, i tʼajál ti kwéntaj abal a Jehová u lej tʼeʼpinal kʼal wawáʼ (Is. 30:21). Walám waʼats jun i texto ti Biblia axi tu lej tolmiyámal tam ti i tamétnaʼ jun i kʼibataláb. An Biblia biyálits ti dhuchnének, pero belej exom in tólmiyal yan i atikláb. ¿Jaleʼ walám? Játs kom patal jawaʼ kʼwajat ti Biblia pel in tsalápil a Jehová (2 Tim. 3:16, 17).

11. Tam ti dhuchan an Biblia, ¿jantʼiniʼ tin tejwamédhaʼ a Jehová abal in tsuʼtal jununúl patal an atikláb?

¹¹ A Jehová etsʼey in tʼajál jawaʼ tekedh (Deut. 32:4). Nixéʼ in tejwamedhál kom in tsuʼtal jununúl patal an atikláb ani yab in kʼeʼatnál nibal jitaʼ (Hech. 10:34, 35; Rom. 2:11). Jaxtám in tʼajaʼ abal an kʼaʼál 39 libros axi kʼwajat ti Biblia ka dhuchan ti hebreo, kom játs an kawintaláb axi más in exbayalak an israelitas. Pero ti kʼaʼál siglo an kawintaláb axi más u eyendhábak pel an griego ani jaxtám axi jun an 27 libros, axi kʼwajat ti Biblia, dhuchan ti griego. A Jehová in tsuʼtal jununúl patal an atikláb, jaxtám yab in konoy ka dhuchan an Biblia al junkats i kawintaláb. Xowéʼ ta kʼicháj u eyendháb yan i kawintaláb tin puwél an tsabál. Pero, ¿jaleʼ ti patal an atikláb in éjtowal kin exlaʼ a Jehová?

12. ¿Jantʼiniʼ ti putnének Daniel 12:4 xowéʼ ta kʼicháj?

¹² A Jehová in eyendhaʼ a Daniel abal kin dhuchaʼ abal tin taltal axéʼ xi xeʼtsintaláb «neʼetsak ka lej yáney an exobchixtaláb axi chubax». ¿Jantʼoj in léʼ kin uluw axéʼ xi kaw? Abal yan i atikláb neʼetsej kin exbay jawaʼ in ulal an Biblia (ka ajiy Daniel 12:4). ¿Jantʼoj tʼajnének abal ka éxbayat an Biblia? Wilkʼamej al yan i kawintaláb ani jayej tsʼejkamej yan i publicaciones axi kaldhach ti Biblia. An Biblia játs an libro axi más wilkʼamej al yan i kawintaláb. Tin puwél an tsabál waʼats yan i biblias ani u nújuwab lej jalbidh, pero in bichówil a Jehová in wilkʼamal i biblias al watʼadh 200 i kawintaláb ani yab i nujuwal. ¿Jantʼoj tam alwaʼtaláb waʼtsinének? Yan i atikláb in ejtowamal kin exlaʼ «an alwaʼ kaw» (Mat. 24:14). A Jehová etsʼey in tʼajál jawaʼ tekedh, jaxtám in léʼ abal patal an atikláb kin ejtow kin ajiy an Biblia abal ka exláj Jajáʼ. In tʼajál antsanáʼ kom in kʼanidhál patal an atikláb.

13. ¿Jantʼiniʼ tin tejwamedhál an Biblia abal a Jehová tu lej kʼanidhál? (Juan 21:25).

¹³ An Biblia in tejwamedhál abal a Jehová lej kʼanidhom (1 Juan 4:8). Ki tsalpay kʼal jantʼoj játs axi in abaʼ a Jehová abal ka dhuchan ti Biblia. Jajáʼ in abaʼ ka dhuchan jantʼoj i yéjenchal abal ki ejtow ki jaʼúbnaʼ, abal ki ejtow ku kʼwajiy kulbél ani abal ki ejtow ku kʼwajiy abal etsʼey. Pero a Jehová tu lej kʼanidhál, jaxtám yab in jilaʼ dhuchadh yan jantʼoj axi yab i yéjenchal ki exlaʼ (ka ajiy Juan 21:25).

14. Ka olnaʼ jantʼiniʼ más in tejwamedhál an Biblia abal a Jehová tu kʼanidhál.

¹⁴ Tam a Jehová tu exóbchal in lej tʼajál ti kwéntaj jantʼoj i tsalpayal wawáʼ, antsanáʼ in tejwamedhál abal tu lej kʼanidhál. A Jehová yab in jilamal yan i abatnaxtaláb ti Biblia kom yab in léʼ tu ku nixoknaʼ abal ki bélkaʼ. Tam, ¿jantʼoj in tʼajámal? Jajáʼ in jilamal ti Biblia yan i tʼiplab in kʼál i atiklábchik, jayej in jilamal yan i kʼej kaw ani talchik i exobchixtaláb abal wawáʼ ki takuy ti kwetemtal jantʼoj neʼets ki tʼajaʼ. Antsanáʼ tu tólmiyal an Biblia abal ki kʼanidhaʼ a Jehová ani ki léʼnaʼ ki bélkaʼ.

15. a) ¿Jantʼiniʼ in tejwamedhál an Biblia abal a Jehová chubax tu tʼajál ti kwéntaj? b) ¿Kʼal jawaʼ tam tʼiplab axi ti Biblia kʼwajat in tsálpayal an tsakam tsʼikʼách, an epchal inik ani an epchal mimláb axi kʼwajat ban imágenes? (Gén. 39:1, 10-12; 2 Rey. 5:1-3; Luc. 2:25-38).

¹⁵ An Biblia tu tejwamédhanchal abal a Jehová in lej tʼajál ti kwéntaj jantʼoj játs axi i atsʼál. Ti Biblia waʼats in tʼiplábil yan i atikláb axi in atsʼálak ejtíl wawáʼ. Tam wawáʼ ki ajiy axéʼchik xi tʼilab, i éjtowal ki  exbay jantʼiniʼ in atsʼálak, kom jayetsej i watʼamal wawáʼ (Sant. 5:17). Pero waʼats kʼeʼat jantʼoj axi más exbadh; tam ki ajiy axéʼchik xi tʼilab ani ki tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼiniʼ ti tólmiyatchik kʼal a Jehová, i tʼajál ti kwéntaj abal a Jehová lej kʼanidhom ani tu yajnanchal (Sant. 5:11).

16. ¿Jantʼoj in tʼajaʼ a Jehová ti biyál kʼal in tʼojnálil ani jantʼoj i exobnál? (Isaías 55:7).

¹⁶ An Biblia tu exóbchal abal a Jehová neʼets tu ku pakwlanchij tam ku ukʼpin ani yab neʼets tu ku walbaʼ, antsanáʼ jayej in tejwamedhál abal tu kʼanidhál. An israelitas yaníl ukʼpin, pero tam in jilálak kin tʼajaʼchik jawaʼ kidháb, u pakwlanchabak kʼal a Jehová (ka ajiy Isaías 55:7). An epchalchik axi ti kʼaʼál siglo jayej in exlálak abal a Jehová pel jun i Dios axi tu pákwlanchal i wálab. Antsanáʼ ti tejwaʼ kʼal jawaʼ a Pablo in dhúchunchij an epchalchik. In uchaʼchik abal kwaʼalak kin pakwlanchij jun i inik ani kin kanatbédhaʼ kom in jilaʼits kin tʼajaʼ jantʼoj axi kidháb (1 Cor. 5:1-5; 2 Cor. 2:6, 7). Tu lej kanatbedhál ki exlaʼ abal a Jehová yab jaykʼiʼ in walbámal in tʼojnálil tam ka ukʼpin ani kin tʼajaʼ jun i walabtaláb. Jawaʼ in tʼajámal játs kin exóbchij, kin boliy ani kin tólmiy abal ka wichiy kʼal Jajáʼ. Jayetsej neʼets kin tʼajaʼ xowéʼ kʼal jitaʼchik u ukʼpinal pero in jilál kin tʼajaʼ jawaʼ kidháb (Sant. 4:8-10).

17. ¿Jaleʼ i belál abal an Biblia pel jun i alabél tsʼejwalixtaláb?

¹⁷ An Biblia pel jun i tsʼejwalixtaláb axi a Jehová tu pidhámal. ¿Jaleʼ in kwaʼal yan in jalbíl an Biblia abal wawáʼ? Kom tanáʼ tu exóbchal abal a Jehová etsʼey in tʼajál jawaʼ tekedh, lej tsalpadh ani tu lej kʼanidhál. Jayej tu exóbchal abal a Jehová in léʼ abal ki exlaʼ ani ki jaʼúbnaʼ.

18. ¿Jantʼiniʼ neʼets ki tejwamédhaʼ abal i pidhál yan in jalbíl axéʼ xi tsʼejwalixtaláb axi tu pidhámal a Jehová?

¹⁸ Etsʼey in tomnál ki tʼilaʼ abal a Jehová tu pidhámal jun i tsʼejwalixtaláb axi in kwaʼal yan in jalbíl, ani axéʼ játs an Biblia (Sant. 1:17). ¿Jantʼiniʼ neʼets ki tejwamédhanchij a Jehová abal i kʼákʼnanchal axéʼ xi tsʼejwalixtaláb? Max ki ólonchij chudhél okʼxidh ki ajiy an Biblia ani max ki tsalpay kʼal jawaʼ in ulal tanáʼ. A Jehová neʼets kin lábliy an tsapláb axi ki tʼajaʼ ani neʼets tu ku tólmiy abal ki áynanchij ki exlaʼ más tin kwéntaj Jajáʼ (Prov. 2:5).