Ka tsuʼuw jawaʼ a tákuy

Kit kʼalej ti índice

BIOGRAFÍA

U tsuʼúmal abal jitaʼchik in kʼanidhál a Jehová yab jaykʼiʼ neʼets kin jilaʼ kin tʼojonchij

U tsuʼúmal abal jitaʼchik in kʼanidhál a Jehová yab jaykʼiʼ neʼets kin jilaʼ kin tʼojonchij

WALÁM TATÁʼ jayej a watʼamal jantʼoj axi ti lej tolmiyámal kit tsalpaxin, játs u watʼaʼ nanáʼ in tʼajál 50 i tamub ti Kenia. Kʼwajatak tin koyol kʼal jun i jaʼúb ani tu dhilal ban kʼamal, i neʼdhálakits yan a ítsʼ tu belal ani u lej tsekenek. Kʼwajatak i tʼilál tin kwéntaj jun i pélicula axi u kaw tin kwéntaj i religiones. Tam u jaʼúb tin uchaʼ: «Nixéʼ yab játs jawaʼ in ulal an Biblia».

Nanáʼ u tsalpay abal u jaʼúb yab in exlálak nibal jantʼoj tin kwéntaj an Biblia, jaxtám u teʼchikiy ani u uchaʼ. «¡Pero tatáʼ yab jantʼoj a exlál tin kwéntaj an Biblia!». Jajáʼ yab jantʼoj in uluw pero talbél in uluw abal in mamá pelak i ólchix kʼal a Jehová ani abal exobchámej yan jantʼoj tin kwéntaj an Biblia, u lej jikʼpaʼ ani u uchaʼ ti kin ólchiyej más.

U lej owey tu tʼilom ma lej akalits, u jaʼúb tin ólchij abal pel a Satanás axi in abatnál an xeʼtsintaláb (Juan 14:30). Walám tatáʼ yabáts a jikʼpál ka exlaʼ axéʼ pero nanáʼ yabak u exlálak. Nanáʼ u atsʼámalak abal jitaʼ in abatnál an xeʼtsintaláb pel a Dios ani abal Jajáʼ kʼanidhom ani alwaʼ inik. Pero nanáʼ u tsálpayalak abal max Jajáʼ antsanáʼ in ey, yab in tomnálak ka waʼtsin i yajchiktaláb. Nanáʼ u kwaʼalak 26 i támub, pero belits antsanáʼ u tsuʼúmalakits yan i yajchiktaláb.

U papá in beldhálak i avión axi u eyendhábak ban pextaláb axi ti Estados Unidos. Jaxtám ma tu tsakamtal u exlamal abal jun dhúbatkʼij áwits ka dhaykʼan jun i pextaláb tin puwél an Tsabál. An soldados axi ti Estados Unidos kʼwajatchik tʼojojodh, expidh in aychal abal ka uchan jantʼoj kin tʼajaʼ ani kin tujchij ti pejex. Jayej, tam ti in kʼwajiy ban universidad ti California u tsuʼuw yan jantʼoj lej kʼakʼadh kom exomak jun i pextaláb ti Vietnam. Tam ti nanáʼ in kʼalelak ti escuela, u kʼalelak ki tomolnaʼ an eyal, an policías tu kedhoknálak ani junchikíl ma in bajuwalak tu ku kwadhaʼ. Lej kʼibat i watʼaʼ nixéʼ an támub, tsemdháj i eyalchik ani abal juʼtámkʼij waʼatsak i pextaláb. An atiklábchik lej júnits jantʼiniʼ tu tsalpaxak ani jaxtám waʼatsak yan i pextaláb, nanáʼ yabak u exlál jantʼoj ku tʼajaʼ.

In kalej ti Londres abal ti África.

Ti 1970 in kʼalej tin tʼojnal ti Alaska, tanáʼ u ataʼ yan i tumín. Talbél in kʼalej ti Londres (Inglaterra), ani tanáʼ u tsʼaʼiy jun i moto, talbél u yakʼwaʼ i bel abal tin alkʼidh belál. Biyat in neʼetsak tin belál u exlaʼ i atiklábchik axi in léʼakchik ka kʼwajiy más alwaʼ ani kin ukʼchiy patal an kʼibataláb axi waʼats, nanáʼ jayetsej u léʼak ku tʼajaʼ. Wéʼ a ítsʼ talbél in ulits ti África.

Patal jawaʼ u tsuʼúmalak ani u watʼamal in tʼajálak ku belaʼ abal chubax jawaʼ in ulal an Biblia, abal an xeʼtsintaláb abatnadh kʼal jitaʼ axi lej pojkax. Pero nanáʼ u léʼak ku exlaʼ jaleʼ ti a Dios in jilalak ka watʼey patal nixéʼ xi yajchiktaláb.

Wéʼ a ítsʼ talbél u exlaʼ jantʼoj in ulal an Biblia tin kwéntaj axéʼ. Talbél u exlaʼ i atiklábchik axi in lej kʼanidhál a Jehová ani in aynanchámal kin kʼakʼnaʼ belits abal in tametnámal yan i kʼibataláb.

TI IRLANDA WAʼATSAK YAN I PEXTALÁB

Tam ti in wichiy ti Londres, u tawnaʼ juníl in mamá u jaʼúb, ani jajáʼ tin tsʼejwaliy jun i Biblia. Talbél in kʼalej ti Ámsterdam (Países Bajos). Jun i akal tam ti in kʼwajatak u ajiyal an Biblia ban bel watʼey jun i epchal ani tin uchaʼ abal in éjtowalak ti kin tólmiy ku exbay más an Biblia. Talbél in wichiy ti Dublín (Irlanda), ani in kʼalej u tsaʼbiyal an sucursal. Tanáʼ u exlaʼ a Arthur Matthews, nanáʼ u uchaʼ max in éjtowalak ti kin exóbchij kʼal an Biblia ani jajáʼ tin uchaʼ abal komʼíj.

U lej kulbetnálak ku ajiy an revistas ani an publicaciones axi tin pidhálak an epchalchik. Jayej u kulbetnálak ku ajiy an Biblia. U lej jikʼpálak abal tam in kʼalelak ti tamkuntaláb, ma an tsakamchik in exlálak yan jantʼoj tin kwéntaj an Biblia. In éjtowalak kin tókʼtsiy yan jantʼoj axi an atiklábchik axi exoblámadh yab in exlál. Ejtíl, jaleʼ ti waʼats yan i pojkaxtaláb, jitaʼ játs a Dios ani jantʼoj u watʼel tam jun ka tsemets. Nanáʼ yab u atsʼaʼ kʼibat ku junkuw an epchalchik kom yab jitaʼ u jaʼubnálak más, expidh u exlálak jajáʼchik. An epchalchik tin tólmiy ku kʼanidhaʼ a Jehová ani ku takuy ku tʼojonchij.

A Nigel, a Denis ani nanáʼ.

Ti 1972 in pujan ani jun i támub talbél u tʼajaʼ tin precursor regular, ani tam in kʼalej tin tolmix al jun i tsakam tamkuntaláb ti Newry ti Irlanda del Norte. In kʼalej tin kʼwajíl al jun tsakam atáj ban tsʼén. Kom tanáʼ utat waʼatsak i vacas, in kʼalelak tin tamét jajáʼchik abal ku tʼipoy jantʼiniʼ ti neʼetsak ku bínaʼ jun i tʼilomtaláb. U exlál abal jajáʼchik yab tin exbayalak, pero u metʼalak tin wal abal ku exóbnaʼ ku metʼaʼ an epchalchik tin wal. Ti 1974 in bíjiyat tin precursor especial, u junek pelak an epchal Nigel Pitt ani belej u jaʼubnál.

Ti 1974 a Irlanda del Norte kʼwajatak ukʼat kʼal i yajchiktaláb, waʼatsak yan i pextaláb. An atiklábchik u pejex, u kwiʼix ani u tsemdháx. Axéʼ xi pextaláb dhaykʼan kom waʼatsak i eyalchik axi yab u neʼdháxak alwaʼ kʼal i jitaʼ in okʼnálak jun i belomtaláb. Pero an protestantes ani an católicos in exlálak abal wawáʼ yab i tólmiyalak nibal jitaʼ, jaxtám tu jilalak abal ku xeʼtsin tu ólnom. An atiklábchik axi i tʼílmayalak etsʼey tu ólchalak abal yab ku kʼalej al talchik i kwenchaláb kom neʼetsak ka watʼey jantʼoj.

Pero junchikíl i tsalpay abal walám neʼets ki kʼibaʼ i ejatal. Jun i kʼicháj a Dennis Carrigan ani nanáʼ u kʼalej tu ólnom al jun i kwenchal juʼtáj yab waʼatsak i epchalchik, tanáʼ expidh u kʼálnekak jun kalel. Jun i kʼicháj jun i mimláb in tsalpay abal wawáʼ pelak u soldados axi xeʼetsak tu kwatsix, walám in tsalpay antsanáʼ kom wawáʼ yab i éjtowalak tu kaw ejtíl jajáʼchik. Wawáʼ u lej jikʼey, i exlálak abal max ku tsuʼtat abal u kʼwajat tu tʼilom kʼal an soldados ma awitsak ku tsemdháj. Nixéʼ a kʼicháj lej tsamayak, an epchal Dennis ani nanáʼ kʼwajatak i aychal an autobús eléb juʼtáj tu nújuwab i café, tam i tsuʼuw abal ulkan jun i carro. Talak tsab i inik, kʼwajiychik ti tʼilom kʼal an mimláb ani tejwaʼak abal lej tsákunek an mimláb, jajáʼ tu chʼuchbiyalak. Talbél axéʼ xi tsab i inik chich juʼtáj tu kʼwajatak wawáʼ ani kʼwajiy tu kónomchikal abal jawaʼ tam hora tu watʼel an autobús. Tam ulkan an autobús ani tsablom an inik kʼwajiy ti tʼilom kʼal an béldhom. Wawáʼ yab i atsʼaʼ jawaʼ kʼwajiychik in tʼilál pero i tsálpayalak abal in léʼakchik tu ku neʼdhaʼ pil abal tu ku odhnaʼ, kom expidh wawáʼ u neʼetsak ban autobús. Tam ti u paʼiy ban autobús u konoy an béldhom abal jantʼoj uchan kʼal tsablom an inik. Jajáʼ tin uchaʼ abal yab kin tʼeʼpin, jajáʼ tʼilmátsits kʼal tsablom an inik ani in uchaʼ abal wawáʼ pel u ólchix kʼal a Jehová ani abal yab jantʼoj i tʼajámal.

U tomkin ti marzo ti 1977.

Ti 1976 in kʼalej al jun i púlik tamkuntaláb ti distrito a ti Dublín, tanáʼ u exlaʼ a Pauline Lomax. Jajáʼ pelak jun i epchal axi talak ti Inglaterra, pelak i precursora especial, in lej kʼanidhálak a Jehová, tsaʼat in ey ani lej alabél. Jajáʼ ani in epchal Ray in exlaʼ tin kwéntaj a Jehová ma tin tsakamtal. Ti 1976 u tomkin ani talbél i áynanchij jantʼiniʼ u precursores especiales ti Ballymena (Irlanda del Norte).

Talbél u uchbiyat ki tsaʼbiy an circuito. I tsaʼbiy an epchalchik axi u kʼwajíl ti Belfast, Londonderry ani kʼeʼatchik i kwenchaláb juʼtáj ti lej kʼakʼadhak. Tu lej kanatbedhálak jawaʼ in tʼajálak axéʼ xi epchalchik. Jajáʼchik in koʼoy kin lej tsápnanchij abal kin jalkʼuy in ejatal ani kin kʼakʼnaʼ a Jehová, koʼoy kin exóbnaʼ kin kʼanidhaʼchik axi más abal yabáts kin pojkaʼ. Tejwaʼak abal kʼwajatak ti lábliyab ani ti beletnáb kʼal Jehová.

U kʼwajiy tu tolmix laju i támub ti Irlanda. Ti 1981 u kániyat ti Galaad ban clase 72. Tam ti taley an escuela u aban ti África al jun i bichow axi in bij Sierra Leona.

AN EPCHALCHIK AXI TI SIERRA LEONA IN ÁYNANCHAL KIN KʼAKʼNAʼ A JEHOVÁ BELITS ABAL TSʼEJWANTÁL

U kʼwajilak 11 i misioneros al jun i atáj. Tanáʼ waʼatsak jun i cocina, ox i baño, tsab abal tu achim, jun i teléfono, jun i lavadora ani jun i secadora. Wilkʼidh u kʼalelak an kʼamal, waʼatsak yan i tʼél ban atáj ani alál ban atáj u tsínkʼonalak an tsan.

Kʼwajat i watʼenchal jun i río abal ku kʼalej al jun i púlik tamkuntaláb ti Guinea.

I lej kulbetnálak tu ólnom tanáʼ, belits abal i wéʼ yajchiknálak. An atiklábchik in lej kʼakʼnálak jawaʼ in ulal an Biblia, yan in bátsʼuwchik ka exóbchin ani pujan. Ban olnomtaláb nanáʼ in uchnalak tin «mam Robert» ani u kʼimádhil ti «ach Robert». Pero talbél nanáʼ yabáts in lej kalelak tin ólnom kom u kwaʼalak más i tʼojláb axi tin abchalak an sucursal, u kʼimádhil tujchat ka bíjiyat ti «ach Pauline» ani nanáʼ tin «mam Pauline». U kʼimádhil in kulbetnálak ka bíjiyat antsanáʼ.

U neʼets abal tu ólnom ti Sierra Leona.

Waʼatsak yan i epchal axi lej tsʼejwantálak, pero etsʼey tolmiyat kʼal a Jehová ani pidhan jawaʼ in yéjenchalak (Mat. 6:33). U lej tʼilál jawaʼ in tʼajaʼ jun i epchal axi expidh in kwaʼalak an tumín abal kin tsʼaʼiy i kʼapnél abal jajáʼ ani in tsakámil abal nixéʼ a kʼicháj. Axéʼ xi epchal mimláb in pidhaʼ patal an tumín kʼeʼat i epchal axi in kwaʼalak i malaria ani yab in kwaʼalak abal kin tsʼaʼiy an ilál. Nixéʼ a kʼicháj kʼalej jun i mimláb tin kʼimáʼ axéʼ an epchal abal ka lalbayat ani antsanáʼ junílekʼij in elaʼits wéʼ i tumín. Yaníl u tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼiniʼ a Jehová in beletnálak an epchalchik.

XOWÉʼ KWAʼALAK KI UJNAʼ TU KʼWAJÍL TI NIGERIA

U kʼwajiy tu tolmix ti Sierra Leona nueve i támub. Talbél u aban ban Betel axi ti Nigeria, tanáʼ más púlik an sucursal. Nanáʼ u áynanchij kʼal an tʼojláb axi u tʼajálak ti Sierra Leona, pero a Pauline pidhan kʼeʼat i tʼojláb. Jajáʼ in atsʼaʼ lej kʼibat kom in ujnámak ti ólnom 130 i horas ta ítsʼ ani kin bínaʼ i exobintaláb kʼal an Biblia, pero xowéʼ kwaʼalak ka kʼwajiy patal kʼicháj ketél ti chukul. Tam ti kʼaʼál, in atsʼaʼ lej kʼibat pero talbél in exbay abal an epchalchik in lej kʼakʼnálak an tʼojláb axi jajáʼ in tʼajálak. Jayej in tsápnanchij kin kanatbédhaʼ an epchalchik axi u tólmixak ti Betel.

Kwaʼalak ki ujnaʼ tu kʼwajíl ti Nigeria ani ki exlaʼ jawaʼ in ujnám kin tʼajaʼchik an epchal. Jun i kʼicháj kʼalej jun i epchal ban oficina juʼtáj nanáʼ in tʼojnálak. Jajáʼ in léʼak abal ku tsapnédhaʼ jun i epchal mimláb axi ítej ti ulnek ti Betel. Nanáʼ u pidhaʼ u kʼubak an epchal abal ti kin tsapnédhaʼ pero jajáʼ in tudhuw in kʼwalál. Yab u exlaʼ jantʼoj ku tʼajaʼ ani u tʼilaʼ an texto axi ti Hechos 10:25 ani 26 ani Apocalipsis 19:10. Tam u tsalpay, «¿walám kwaʼal ku uchaʼ jantʼoj?». Pero tam u tʼilaʼ abal max kaniyámej ti Betel játs kom in exlálits jawaʼ in ulal an Biblia.

Belits abal yab u atsʼálak alwaʼ, u áynanchij tin tʼilom kʼal an epchal. Pero talbél in kʼwajiy u ajiyal jaleʼ ti an epchal in tʼajaʼ antsanáʼ, u exbay abal an atiklábchik antsanáʼ tin ujnám ti tsapnédhom ti Nigeria, an inikchik jayetsej in tʼajál. In tʼajálchik abal kin tejwamédhaʼ abal in kʼakʼnál an atikláb. An Biblia in olnál abal talchik in tʼojnálil a Jehová jayetsej in tʼajaʼ ti biyál (1 Sam. 24:8). ¡U atsʼaʼ lej alwaʼ kom yab u uchaʼ jantʼoj an epchal kʼal axi ka tidhebéj!

I exlamal yan i epchalchik axi in aynanchámal kin tʼojonchij a Jehová belits abal in tametnámal yan i kʼibataláb. Jun kʼal axéʼ xi epchal pel a Isaiah Adagbona. b Jajáʼ in exlaʼ tin kwéntaj a Jehová tam ti tsakamej pero talbél elchat i lepra. Aban al jun i tsakam kwenchal juʼtáj expidh u koʼoyábak jitaʼchik in kwaʼal i lepra ani expidh jajáʼ pelak i ólchix kʼal a Jehová. Belits abal u lej tomolnábak, in ejtow kin tólmiy watʼadh 30 i atikláb abal kin bajuw ti ólchix kʼal a Jehová ani tanáʼ waʼtsin jun i tamkuntaláb.

AN EPCHALCHIK AXI TI KENIA TIN TEJWAMÉDHANCHIJ I KʼAYAʼTALÁB

Kʼal jun i tsakam rinoceronte ti Kenia.

Ti 1996 u aban tu tolmix ban Betel axi ti Kenia. Tanáʼ ti Kenia játs jawaʼ watʼey jawaʼ tu tʼílchalak tin tujtal axéʼ an biografía pero ma ti nixéʼ a kʼicháj yabak in wíchenek tanáʼ. Ti Betel u lej útelak i udhuʼ axi u bijiyáb ti cercopiteco verde. Nixéʼ xi udhuʼ in kulbetnálak ka otsits ban atalom. Jun a kʼicháj jun i epchal wichiy ani in elaʼ yantom i udhuʼ, kʼwajatak in kʼapal i frutas tin cuarto. An epchal jikʼey ani dhájan ani kalpan ti adhil, jayej an udhuʼchik jikʼey ani kalpan ti adhil.

A Pauline ani nanáʼ i tujchij ku tolmixin al jun i tamkuntaláb axi u kaw suajili. Wéʼ talbél in uchan ku ókʼnaʼ an exobintaláb kʼal an Biblia ti tamkuntaláb, pero lej kʼíbatak u atsʼál kom nanáʼ yab u éjtowalak tin kaw suajili. U tsápnanchalak ku exóbnaʼ alwaʼ an exobintaláb abal ku ejtow ku ajiy alwaʼ an konowixtalábchik, pero max an epchalchik kin tókʼtsiy jantʼoj axi yab tal ban párrafo, nanáʼ yab u éxbayalak jantʼoj. U atsʼálak lej kidháb kom yab u éjtowalak ku tólmiy an epchalchik, pero u lej kʼakʼnálak kom an epchalchik etsʼey tin kóʼonchij i kʼayaʼtaláb ani lej tsaʼatak in ey.

AN EPCHALCHIK AXI TI ESTADOS UNIDOS IN ÁYNANCHAL KIN TʼOJONCHIJ A JEHOVÁ

Tam ti weʼits ki putuw jun i támub ti Kenia, ti 1997, u kániyat tu tolmix ti Betel ti Brooklyn (Nueva York). Tejéʼ ti Estados Unidos awil jun ka kʼambin kʼal an tumín kom lej waʼats i tʼojláb (Prov. 30:8, 9). Pero an epchalchik axi tejéʼ u kʼwajíl in áynanchal kin tʼojonchij a Jehová, yabchik in eyendhál in ejatal abal ti atlom ani kin koʼoy yan i kʼaláb. In eyendhálchik jawaʼ in kwaʼal abal kin tólmiy in bichówil a Jehová.

Ban támub axi i neʼdhál i tʼójonchal a Jehová, i tʼajámal ti kwéntaj abal an epchalchik in tsapnanchámal kin tʼojonchij a Jehová belits abal in tametnál pílchik i kʼibataláb. An epchalchik axi ti Irlanda in áynanchal kin tʼojonchij a Jehová belits abal waʼtsinének yan i pojkaxtaláb. An epchalchik axi ti África in áynanchal kin tʼojonchij a Jehová belits abal lej tsʼejwantálchik ani u kʼwajílchik lej ow. Ani an epchalchik axi ti Estados Unidos yabchik in jilál abal ka kʼambin kʼal an tumín. A Jehová in atsʼál lej kulbél kin tsuʼuw abal an epchalchik in áynanchal kin tʼojonchij belits abal in tametnál pílchik i kʼibataláb.

Kʼal a Pauline ti Betel ti Warwick.

Lej chubax jawaʼ in ulal Job 7:6, lej dhubat u watʼel an támub. Xowéʼ u tʼojnal ban central mundial, axi kʼwajat ti Warwick (Nueva York), tanáʼ waʼats i epchalchik axi chubax u kʼanidháx. I lej kulbetnál ku tólmixin al patal an tʼojláb axi kʼwajat in okʼnál a Jesucristo. Jajáʼ weʼits neʼets kin lábliy patal jitaʼ in áynanchal kin tʼojonchij a Jehová (Mat. 25:34).

a Antsanáʼ tu bijiyábak an púlik tamkuntaláb regional.

b An biografía in kʼál a Isaiah Adagbona kalej ban revista An Ólchix Uw axi ti 1 a abril ti 1998, páginas 22 ma ti 27. Jajáʼ tsemets ti 2010.