1. Kʼal jawaʼ in ulal Hebreos 12:1, ¿jantʼoj neʼets tu ku tólmiy abal ku adhláts ma ki bajuw an ejataláb abal etsʼey?

 AN Biblia in ulal abal patal axi i tʼójonchal a Jehová ejtíl max u neʼets tu adhil ani patal axi kin kuxuy ma tin taltal neʼets kin batsʼuw an ejataláb abal etsʼey (2 Tim. 4:7, 8). Kwaʼal ki tsápnanchij abal ki áynanchij tu adhil, kom kʼwajat lej utatits jawaʼ i léʼ ki bajuw. An abatwálej Pablo adhláts ma tin bajuw jawaʼ in aychalak, jaxtám tu ólchij jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ abal wawáʼ jayej ki bajuw. Jajáʼ in uluw: «Ki tʼajat jílkachikiy patal jawaʼ alchik […] ani kʼal i kuxudhtaláb ki júniniʼ aynaʼ an bél axi ku bíjchin kʼal a Dios» (ka ajiy Hebreos 12:1).

2. ¿Jantʼoj in léʼak kin uluw an abatwálej Pablo kʼal an kaw «ka jílkachikiy patal jawaʼ alchik»?

² ¿Jaleʼ in uluw a Pablo abal ki «jílkachikiy patal jawaʼ alchik»? An abatwálej Pablo yab tu uchaʼ abal yab ki kitnaʼ nibal jantʼoj, jawaʼ kʼwajatak tu uchál játs abal yab ki kitnaʼ jantʼoj axi yab i yéjenchal. Axéʼchik xi kitaláb in tʼajál abal ku tsekej ani yab ki ejtow ku adhláts dhubat. Abal ki áynanchij tu adhil, kwaʼal ki tʼajaʼ ti kwéntaj max kʼwajat i kitnál jantʼoj axi yab i yéjenchal ani ki walkaʼ. Pero jayej lej exbadh ki tʼajaʼ ti kwéntaj abal waʼats i kitaláb axi kwaʼal ki kitnaʼ ani yab in tomnál ki walkaʼ, kom max yab ki kitnaʼ neʼets ku kaldháj ban bél (2 Tim. 2:5). Ki tsuʼuw jantʼoj játs axi yab in tomnál ki walkaʼ.

3. a) Kʼal jawaʼ in ulal Gálatas 6:5, ¿jantʼoj játs axi in tomnál ki kitnaʼ ti kwetémtal? b) ¿Jantʼoj neʼets ki exóbnaʼ ani jaleʼ ti lej exbadh?

³ (Ka ajiy Gálatas 6:5). Al axéʼ an versículo, an abatwálej Pablo in uluw abal patal kwaʼal ki kitnaʼ i «kweteʼ uchbíl». ¿Jaleʼ tin uluw nixéʼ an abatwálej Pablo? Jawaʼ in léʼak kin uluw játs abal patal kwaʼal ki putuw ti kwetémtal kʼal jawaʼ i uchamal a Jehová abal neʼets ki tʼajaʼ. Yab jitaʼ más in éjtowal tu ku kítnanchij nixéʼ xi uchbiláb. Tejéʼ neʼets ki exóbnaʼ jawaʼ játs talchik  kʼal nixéʼ xi uchbiláb ani jantʼoj neʼets tu ku tólmiy abal etsʼey ki ejtow ki kitnaʼ. Jayej neʼets ki exóbnaʼ jawaʼ játs talchik i kitaláb axi yab in tomnál ki neʼdhaʼ ani jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ abal ki walkaʼ. Lej exbadh abal expidh ki kitnaʼ jawaʼ más i yéjenchal, kom antsanáʼ neʼets ki ejtow ku adhláts ani ki ataʼ an ejataláb abal etsʼey.

4. ¿Jaleʼ ti yab i atsʼál alchik ki putuw kʼal jawaʼ i uchamal a Jehová? (Ka tsuʼuw jayej an imágenes).

⁴ I pidhámalits i ejatal a Jehová. Tam ti i pidhaʼ i ejatal a Jehová, i uchaʼ abal expidh neʼets ki kʼakʼnaʼ Jajáʼ ani neʼets ki tʼajaʼ jawaʼ tu ku konchij ani jaxtám wawáʼ neʼets ki tsápnanchij ki putuw kʼal jawaʼ i uchaʼ. Belits abal pel jun i uchbiláb lej púlik, yab pel jantʼoj alchik axi yab ki ejtow ki tʼajaʼ. ¿Jaleʼ? Kom a Jehová tu tsʼejkámal abal ki tʼajchij in kulbétal (Apoc. 4:11). Jajáʼ tu tsʼejkaʼ abal ki léʼnaʼ ki exlaʼ, ki kʼakʼnaʼ ani ki nitsʼbiy. Jaxtám i éjtowal ku utey kʼal Jajáʼ ani ki atsʼaʼ lej kulbél biyat i tʼójonchal (Sal. 40:8). Jayej, tam ki tʼajchij in kulbétal a Jehová ani ki nitsʼbiy a Jesús i atsʼál más alwaʼ ti ejatal (Mat. 11:28-30).

5. ¿Jantʼoj neʼets ti tólmiy abal ka putuw kʼal jawaʼ a uchamal a Jehová? (1 Juan 5:3).

 ⁵ ¿Jantʼoj neʼets ti tólmiy abal ka putuw kʼal jawaʼ a uchamal a Jehová? Jawaʼ kʼaʼál kwaʼal ka tʼajaʼ játs ka tsápnanchij ka kʼanidhaʼ más a Jehová. Max ka tsalpay kʼal patal an alwaʼtaláb axi ti pidhámal a Jehová ani kʼal axi neʼetsej ti pidhaʼ ban kʼicháj axi taʼtal, tam neʼets ka kʼanidhaʼ más. Max tatáʼ ka kʼanidhaʼ más a Jehová, yab neʼets ka atsʼaʼ tʼojláb ka bélkaʼ. Yab neʼets ka atsʼaʼ jantʼiniʼ jun i kitaláb axi lej alchik (ka ajiy 1 Juan 5:3). Tsabchíl, ka nitsʼbiy a Jesús. Jajáʼ in ejtow kin tʼajchij in kulbétal a Jehová kom etsʼey in kónchalak abal ka tólmiyat ani etsʼey in tʼilálak an aychixtaláb axi in kwaʼal (Heb. 5:7; 12:2). Antsanáʼ jantʼiniʼ a Jesús, ka konchij a Jehová abal ti tólmiy ani yab jaykʼiʼ ka ukʼchiy an aychixtaláb axi a kwaʼal. Max ka tsápnanchij ka kʼanidhaʼ más a Jehová ani ka nitsʼbiy a Jesús, neʼets ka ejtow ka putuw kʼal jawaʼ a uchamal a Jehová.

6. ¿Jaleʼ ti lej exbadh ki putuw kʼal i uchbíl al i yanél? (Ka tsuʼuw jayej an imágenes).

⁶ I uchbíl axi i kwaʼal al i yanél. Patal axi i tʼójonchal a Jehová i lej kʼanidhál i yanél, pero axi más in tomnál ki kʼanidhaʼ játs a Jehová ani a Jesús (Mat. 10:37). Belits antsanáʼ, yab neʼets ki walbaʼ i yanél ani ki uluw abal yab neʼets ki béletnaʼ kom i léʼ ki kʼakʼnaʼ a Jehová. Max i léʼ ki kulbedhaʼ a Jehová ani a Jesús, kwaʼal ki putuw kʼal i uchbíl axi i kwaʼal al i yanél (1 Tim. 5:4, 8). Nixéʼ neʼets kin tʼajaʼ abal ku kʼwajiy más kulbél. A Jehová in exlál abal max an inik ani an mimláb axi tómkidh ka kʼanidháxin ani ka kʼakʼnaxin, neʼets ka kʼwajiychik más alwaʼ. Jayej in léʼ abal an tatalábchik kin kʼanidhaʼ ani kin exóbchij in tsakámil ani abal an tsákamchik kin bélkaʼ in tátajchik (Efes. 5:33; 6:1, 4).

7. ¿Jantʼoj neʼets ti tólmiy abal ka putuw alwaʼ kʼal a uchbíl al a yanél?

⁷ ¿Jantʼoj neʼets ti tólmiy abal ka putuw kʼal a uchbíl al a yanél? Max tatáʼ pel i tsakam, max pel i tataláb o max i kʼwajat tómkidh, ka lej belaʼ abal an Biblia neʼets ti tólmiy. Yab ka tʼajaʼ jantʼoj expidh kom a tsalpayal abal játs jawaʼ tekedh, kom játs i olchinének o expidh kom játs a tsuʼtal abal in tʼajál axi kʼeʼat (Prov. 24:3, 4). Ka eyendhaʼ an publicaciones axi i kwaʼal. Tanáʼ waʼats yan i olchixtaláb abal jantʼiniʼ ki eyendhaʼ an tsalpadh kaw axi kʼwajat ti Biblia. Jun i tʼiplab, ban pejach «Ayuda para las familias» waʼats yan i exobchixtaláb abal axi tómkidh, abal an tatalábchik ani abal an tsákamchik. Kʼal axéʼ neʼets ka lej tólmiyat kin exlaʼ jantʼoj kin tʼajaʼ tam kin tamétnaʼ jun i kʼibataláb. b Ka tsápnanchij ka eyendhaʼ ta ejatal an tsalpadh kaw axi kʼwajat ti Biblia, belits max expidh tatáʼ a tʼójonchal a Jehová. Max ka tʼajaʼ, neʼets ka tsuʼuw abal a yanél neʼets ka kʼwajiy más kulbél ani a Jehová neʼets ti lábliy (1 Ped. 3:1, 2).

8. ¿Jantʼoj awits ki watʼaʼ max ki takuy jantʼoj axi yab tekedh?

⁸ Jawaʼ i watʼál tam ki takuy jantʼoj axi yab tekedh. A Jehová tu jilamal abal ki takuy ki tʼajaʼ jawaʼ ki léʼnaʼ ani in léʼ abal ki atsʼaʼ kulbél kʼal jawaʼ ki takuy. Pero max ki takuy ki tʼajaʼ jantʼoj axi yab tekedh, a Jehová yab neʼets tu ku jékʼondhaʼ kʼal jawaʼ awits ki watʼaʼ (Gál. 6:7, 8). Jaxtám, max ki takuy jantʼoj axi yab tekedh, max ki uluw jantʼoj axi kin yajbedhaʼ kʼeʼat, o max yab ki tsalpay alwaʼ jawaʼ i tʼajál, kwaʼal ki kuxuy jawaʼ ka watʼey. Walám talbél kʼal nixéʼ neʼets ku kʼwajiy lej tʼeʼpidh ani neʼets ki lej yajnaʼ. Pero max ki exbay abal wawáʼ  i wálab kʼal jawaʼ kʼwajat i watʼál, nixéʼ neʼets tu ku tólmiy abal ki ólnaʼ jawaʼ i tʼajámal, ki boliy i belil ani ki tsápnanchij abal yabáts ki tʼajaʼ. Max ki tʼajaʼ antsanáʼ, neʼets ki ejtow ki áynanchij tu adhil al axéʼ an bél.

9. ¿Jantʼoj neʼets ti tólmiy max it ukʼpinének? (Ka tsuʼuw jayej an imágenes).

⁹ ¿Jantʼoj neʼets ti tólmiy abal yab ka atsʼaʼ lej alchik jawaʼ a kitkím? Kwaʼal ka tʼilaʼ abal yab a éjtowal ka jalkʼuy jawaʼ a tʼajámalits. Yab kit kʼwajiy ta lej tsalpax kʼal jawaʼ a tʼajámal, nibal ka jólbiy axi más kʼal jawaʼ a watʼál ani jayej yab ka tsalpay abal yab lej kidháb jawaʼ a tʼajaʼ. Jawaʼ kwaʼal ka tʼajaʼ játs ka batsʼuw abal jatsits a tamtém ani ka tsalpay jantʼoj a éjtowal ka tʼajaʼ abal ka tsʼejkan an kʼibataláb. Max a atsʼál lej tʼeʼpidh kʼal jawaʼ a tʼajámal, ka koʼoy i tsaʼataláb ani ka ólonchij a Jehová. Ka ólchij jantʼoj játs axi a tʼajámal ani ka konchij abal ti pákwlanchij (Sal. 25:11; 51:3, 4). Max a yajbedhámal jitaʼ kʼal jawaʼ a tʼajaʼ o kʼal jawaʼ a uluw, ka konchij ti pákwlanchij ani max waʼats jantʼoj axi ti lej tʼeʼpindhál, ka tʼilmay an ókʼnomchik (Sant. 5:14, 15). Max i ukʼpinének, ka tsalpay jantʼoj a éjtowal ka exóbnaʼ kʼal nixéʼ ani ka tsápnanchij abal yabáts ka tʼajaʼ. Ka lej belaʼ abal a Jehová neʼets ti tólmiy ani neʼets ti yajnanchij (Sal. 103:8-13).

10. ¿Jaleʼ ti pel jun i kitaláb ki léʼnaʼ ki bajuw jantʼoj axi yab neʼets ki ejtow? (Gálatas 6:4).

¹⁰ Ki léʼnaʼ ki bajuw jantʼoj axi yab neʼets ki ejtow. Max kʼwajat i exál ki bajuw jantʼoj expidh kom axi más in tʼajámal, neʼets ki atsʼaʼ ejtíl jun i kitaláb axi lej alchik (ka ajiy Gálatas 6:4). Max etsʼey i júmbiyal jawaʼ i tʼajál wawáʼ kʼal jawaʼ in tʼajál axi kʼeʼatchik, walám talbél ki kʼaʼinchij jawaʼ in bajumal kʼeʼatchik ani ma neʼets ki tʼajaʼ abal axi más jayej kin tʼajaʼ antsanáʼ (Gál. 5:26). Max i exál ki tʼajaʼ jantʼoj expidh kom axi kʼeʼatchik in tʼajál, neʼets ki yajchiknaʼ, kom i exlálits abal yab neʼets ki bajuw. An Biblia in ulal abal in éjtowal ka yajbéj i ichích max ku kʼwajiy tu lej aychix abal ki bajuw jantʼoj (Prov. 13:12). Ani neʼets ka yajbéj más i ichích max ku kʼwajiy ki aychij jantʼoj axi i exlál abal yab jaykʼiʼ neʼets ki bajuw. Nixéʼ neʼets kin tʼajaʼ abal ka taley an tsapláb axi i kwaʼal ani yabáts ki léʼnaʼ ki áynanchij tu adhil (Prov. 24:10).

11. ¿Jantʼoj neʼets ti tólmiy ka exbay jantʼoj a éjtowal ka tʼajaʼ ani jantʼoj imbáj?

¹¹ ¿Jantʼoj neʼets ti tólmiy abal yabáts ka kitnaʼ nixéʼ xi kitaláb? A Jehová yab jaykʼiʼ neʼets ti nixoknaʼ ka tʼajaʼ jantʼoj axi in exlál abal yab neʼets ka ejtow, jaxtám yab in tomnál kit tʼeʼpin kʼal nixéʼ (2 Cor. 8:12). Yab ki tʼeʼpin, a Jehová yab jaykʼiʼ neʼets kin jumbiy a tʼojlábil kʼal axi in tʼajál axi kʼeʼatchik (Mat. 25:20-23). Tatáʼ a kwaʼal yan a jalbíl abal a Jehová, Jajáʼ in lej kʼakʼnál kom tatáʼ a lej tʼojonchámal, it kʼwajinek putudh kʼal Jajáʼ ani a kuxuyámal yan i kʼibataláb. An tsaʼataláb neʼets ti tólmiy ka tʼajaʼ ti kwéntaj abal waʼats yan jantʼoj axi yab a éjtowal ka tʼajaʼ, walám kom i payeblábits, i yaʼul, o kom kʼwajat a tametnál kʼeʼat i kʼibataláb. Ka nitsʼbiy a Barzilái, max it yaʼul yab ka batsʼuw jun i tʼojláb axi a exlál abal yab neʼets ka ejtow ka tʼajaʼ (2 Sam. 19:35, 36). Jayej a éjtowal ka nitsʼbiy a Moisés, ka jilaʼ abal ki tólmiyat ani ka konchij axi kʼeʼatchik abal ti tólmiy (Éx. 18:21, 22). Max ka koʼoy i tsaʼataláb, neʼets ka exbay jantʼoj játs axi a éjtowal ka batsʼuw ani jantʼoj imbáj. Nixéʼ neʼets ti lej tólmiy abal ka koʼoy i tsapláb ani ka áynanchij ta adhil.

12. ¿Walám i kwaʼal i wálab kʼal jawaʼ kin tʼajaʼ axi kʼeʼatchik?

¹² Yab ka jolbiy ta baʼ kʼal jawaʼ in takuyal kin tʼajaʼ axi más. Wawáʼ yab i éjtowal ki takuy jantʼoj neʼets kin tʼajaʼ axi kʼeʼatchik, nibal i éjtowal ki jékʼondhaʼ max kin yajchiknaʼ kʼal jawaʼ in tʼajámal. Walám a tsakámil in takuyámal kin jilaʼ  a Jehová, nixéʼ in éjtowal kin tʼajaʼ abal tatáʼ ka atsʼaʼ lej yajchik a ichích, pero yab ka tsalpay abal tatáʼ a kwaʼal a wálab kʼal jawaʼ in takuy kin tʼajaʼ a tsakámil. A Jehová yab in léʼ abal tatáʼ ka kitnaʼ nixéʼ xi kitaláb (Rom. 14:12).

13. ¿Jantʼoj in éjtowal kin tʼajaʼ jun i tataláb max in tsakámil in takuy jantʼoj axi yab tekedh?

¹³ ¿Jantʼoj neʼets ti tólmiy abal yabáts ka kitnaʼ nixéʼ xi kitaláb? A Jehová tu jilamal ki takuy ti kwetemtal jantʼoj neʼets ki tʼajaʼ, ejtíl max neʼets ki tʼojonchij Jajáʼ o imbáj. A Jehová in exlál abal tatáʼ it wálbidh, jaxtám expidh ti konchal abal ka tsápnanchij ka exóbchij a tsakámil. Max a tsakámil in jilamal kin tʼojonchij a Jehová, jajáyej in wálab, yab tatáʼ (Prov. 20:11). Pero walám neʼets ka atsʼaʼ kʼibat ka jilaʼ ka tsalpay abal tatáʼ yab a putuw alwaʼ kʼal a uchbíl. Ka ólchij a Jehová patal jawaʼ a atsʼál ani ka lej konchij abal ti pákwlanchij. Jajáʼ in exlál abal yab neʼets ka ejtow ka jalkʼuy jawaʼ watʼenek ti biyál. Jayej max a tsakámil kʼwajat in watʼal i kʼibataláb kʼal jawaʼ in takuyámal, a Jehová yab in aychal abal tatáʼ ka kʼaniy a tsakámil kʼal nixéʼ. Pero ka tʼilaʼ abal max a tsakámil kin lujkuw in belil ani kin tsápnanchij ka wichiy kʼal a Jehová, Jajáʼ neʼets kin batsʼuw (Luc. 15:18-20).

14. ¿Jaleʼ ti yab kwaʼal ki lej jolbiy ti baʼ?

¹⁴ Max i lej jólbiyal ti baʼ. Max i kʼibchámal a Jehová walám i atsʼál kidháb. Pero a Jehová yab in léʼ abal ku xeʼtsinej tu tʼeʼpinal kʼal an walabtaláb axi i tʼajaʼ ti biyál. Nixéʼ an kitaláb yabáts in tomnál ki kitnaʼ. Pero, ¿jantʼiniʼ i éjtowal ki exlaʼ max kʼwajat i lej jólbiyal ti kwetemtal? Max i ólnaʼits an walabtaláb, max i jílaʼits ki tʼajaʼ ani kʼwajat i tsápnanchal ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh, i éjtowal ki lej belaʼ abal a Jehová tu pakwlanchíts nixéʼ an walabtaláb (Hech. 3:19). Max i tʼajaʼits antsanáʼ, a Jehová yabáts in léʼ abal ki áynanchij ki jolbiy ti kwetemtal, kom in exlál abal nixéʼ in éjtowal tu ku ódhnanchij i ejatal (Sal. 31:10). Max ki jilaʼ abal tu ku ataʼ an tʼeʼpintaláb yabáts neʼets ki léʼnaʼ ki áynanchij tu adhil (2 Cor. 2:7).

15. ¿Jantʼoj neʼets ti tólmiy max belej a atsʼál i yajlidh kʼal jawaʼ a tʼajaʼ ti biyál? (1 Juan 3:19, 20; ka tsuʼuw jayej an fotos).

 ¹⁵ ¿Jantʼoj neʼets ti tólmiy abal yabáts ka kitnaʼ nixéʼ xi kitaláb? Max a atsʼál abal watʼadh ti tʼeʼpindhál an walabtaláb axi a tʼajaʼ ti biyál, ka tsalpay jantʼiniʼ ti pákwlanchal a Jehová (Sal. 130:4). Tam jun i atikláb kin jilaʼ kin tʼajaʼ jantʼoj axi kidháb, tam a Jehová in putuwal axéʼ xi kaw: «Yabáts neʼets ku tʼilaʼ an walabtaláb axi a tʼajámal» (Jer. 31:34). Axéʼ xi kaw in léʼ kin uluw abal a Jehová yabáts neʼets kin tʼilaʼ an walabtaláb axi Jajáʼ tu pakwlanchíts. Walám neʼets ka tamétnaʼ i kʼibataláb kʼal jawaʼ a tʼajámal, pero nixéʼ yab in léʼ kin uluw abal a Jehová yab ti pákwlanchij. Ani max xowéʼ yab a kwaʼal jun i uchbixtaláb ti tamkuntaláb, yab kit tsalpaxin kʼal nixéʼ. Max a Jehová in ukʼchiyits an walabtaláb axi ti biyál, ¿jaleʼ ti yab a tsápnanchal abal tatáʼ jayej ka ukʼchiy? (Ka ajiy 1 Juan 3:19, 20).

16. Max i léʼ ki áynanchij tu adhil, ¿jantʼoj in tomnál ki tʼajaʼ ti kwéntaj?

¹⁶ Max i léʼ ki batsʼuw an ejataláb abal etsʼey kwaʼal ki bélkaʼ jawaʼ tu ólchij an abatwálej Pablo: «Kit adhlátschik abal ka batsʼuw» (1 Cor. 9:24). Jawaʼ neʼets tu ku tólmiy abal ki áynanchij tu adhil játs ki tʼilaʼ jantʼoj i éjtowal ki kitnaʼ ani jantʼoj imbáj. Ma tejéʼ i tsuʼúmal talchik i tʼiplab, pero waʼats yan jantʼoj más axi yab in tomnál ki kitnaʼ. A Jesús in uluw abal kwaʼal ki lej tʼajaʼ ti kwéntaj abal «yab ka alméj i ichích kʼal i tʼeʼpintaláb, nibal ku kʼwajiy tu lej tsalpax abal tu utsʼál o abal tu lej kʼapul» (Luc. 21:34, nota). Waʼats yan i textos ejtíl axéʼ axi neʼets tu ku tólmiy ki exlaʼ jantʼoj tam kitaláb yab in tomnál ki kitnaʼ, abal antsanáʼ ki áynanchij tu adhil ani ki bajuw an ejataláb.

17. ¿Jaleʼ ti lej belál abal neʼets ki ejtow ki bajuw an alwaʼtaláb?

¹⁷ I lej belál abal neʼets ki ejtow ki batsʼuw an ejataláb abal etsʼey, kom a Jehová neʼets tu ku pidhaʼ an tsapláb abal ki áynanchij tu adhil (Is. 40:29-31). Jaxtám ka áynanchij ti adhil, ka tʼajaʼ jantʼiniʼ an abatwálej Pablo, ka lubaʼ ti adhil ma ka bajuw an alwaʼtaláb (Filip. 3:13, 14). Tatáʼ játs axi kwaʼal ki adhláts, yab jitaʼ in éjtowal ti kalchiy, pero a Jehová neʼets ka kʼwajiy tanáʼ abal ti tólmiy. Jajáʼ neʼets ti tólmiy kʼal an kitaláb axi yab a éjtowal ka jilaʼ, pero jayej neʼets ti tólmiy ka walkaʼ an kitaláb axi yab a yéjenchal (Sal. 68:19). Kom a Jehová ti tólmiyal, jaxtám neʼets ka ejtow ka áynanchij ta adhil ani neʼets ka batsʼuw an alwaʼtaláb.