1, 2. ¿Jantʼoj tam kʼibataláb in tametnál jitaʼ in tʼójonchal a Jehová?

 JITAKITS in éjtowal kin watʼaʼ jantʼoj yajchik ani ka jalkʼun in ejatal jun dhúbatkʼij. Ki tsuʼuw talchik i tʼiplab. Jun a kʼicháj jun i epchal axi in bij Luis a uchan kʼal an doctor abal in kwaʼalak jun i cáncer lej kidháb ani abal yab neʼetsak kin kuxuy yan a ítsʼ. A Monika kʼwajatak in tʼójonchal lej tsapik a Jehová junax kʼal in tomkíl ani jajáʼ pelak i ókʼnom, pero jun a kʼicháj in exlaʼ abal kʼwajatak ti kʼambiyáb kʼal in tomkíl kom in kwaʼalak kʼeʼat i mimláb ani biyálits ti exomak in tʼajál. A Olivia pel jun i epchal axi yab tómkidh, jajáʼ koʼoy kin jilaʼ in kʼimáʼ kom neʼetsak ka watʼey jun i ikʼ lej tsapik, tam ti wichiy kin tsuʼuw in kʼimáʼ in tʼajaʼ ti kwéntaj abal talaʼ kwajlámej kʼal an ikʼ. A Luis, a Monika ani a Olivia jun dhúbatkʼij jalkʼun in ejatal, tam tin watʼaʼchik jantʼoj yajchik. Ani tatáʼ, ¿a watʼamal jantʼoj ejtíl axéʼ?

² Patal axi i tʼójonchal a Jehová i tametnál i kʼibataláb ani u yaʼul, jayej kwaʼal ki kuxuy kom waʼats i atiklábchik axi tu tomolnál ani tu kʼwiyál. A Jehová yab neʼets tu ku tíxkʼanchij patal an kʼibataláb axi i tametnál xowéʼ, pero in ulúmal abal neʼets tu ku tólmiy abal ki kuxuy (Is. 41:10). Kom a Jehová tu tólmiyal, jaxtám neʼets ki ejtow ki atsʼaʼ u kulbél, neʼets ki takuy ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh ani yab neʼets ki kʼibchij, belits max ki tamétnaʼ jantʼoj axi lej yajchik. Al axéʼ xi exobintaláb neʼets ki tsuʼuw tseʼ i tolmixtaláb axi a Jehová tu pidhál abal ki ejtow ki tamétnaʼ jun i yajchiktaláb. Jayej neʼets ki tsuʼuw jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ abal ki eyendhaʼ an tolmixtaláb axi a Jehová tu pidhál.

 A JEHOVÁ NEʼETS TU KU BÉLETNAʼ

3. ¿Jantʼiniʼ walám i atsʼál tam i tametnál jun i kʼibataláb?

³ Tam i tametnál jun i kʼibataláb walám neʼets ki atsʼaʼ kʼibat ku tsalpaxin tekedh ani ki exlaʼ jantʼoj ki tʼajaʼ. ¿Jaleʼ? Walám kom lej yajlidh i ichích ani kʼiblodh i tsalápil. Antsanáʼ tin atsʼaʼ a Olivia ani a Monika. A Olivia in ulal: «Tam ti an ikʼlom in kwajlaʼ u kʼimáʼ, yab u exlálak jantʼoj ku tʼajaʼ ani kʼwajatak lej kʼiblodh u okʼ». A Monika in ulal jantʼoj in atsʼaʼ tam ti in exlaʼ abal u kʼambiyábak kʼal in tomkíl. Jajáʼ in ulal: «Yab u élkanchal ku uluw jantʼiniʼ tu atsʼálak, pel jun i yajal lej púlik, ejtíl max in xapchinal jun i kutsíl tu ichích. Ma yab u atsʼálak kanat kin xeʼtsin tin tʼojchichíl. Yab jaykʼiʼ tu tsalpay abal nanáʼ neʼets ku watʼaʼ nixéʼ». ¿Jantʼoj in ulúmal a Jehová abal neʼets kin tʼajaʼ tam ki atsʼaʼ abal jun i kʼibataláb kʼwajatits tu lej atal?

4. Kʼal jawaʼ in ulal Filipenses 4:​6, 7, ¿jantʼoj in ulúmal a Jehová abal neʼets tu ku pidhaʼ?

⁴ Jawaʼ in tʼajál a Jehová. An Biblia in ulal abal a Jehová neʼets tu ku pidhaʼ «i koyataláb ti ichích» (ka ajiy Filipenses 4:​6, 7). Axéʼ xi koyataláb axi i atsʼál ti ichích, i éjtowal ki atsʼaʼ kom u kʼwajat alwaʼ kʼal a Jehová. Jayej, axéʼ xi koyataláb «yab jitaʼ in éjtowal kin exbay, ma yab neʼets ki élkanchij i kaw abal ki uluw jantʼiniʼ ti atsʼál». Ka tsalpay kʼal axéʼ, walám tatáʼ jun a kʼicháj i kʼwajiy a ólonchal a Jehová kom a atsʼálak jun i tʼeʼpintaláb lej púlik ta ichích, ani talbél ti talnekits ta ól, a atsʼaʼ ejtíl max tixkʼan an kʼibataláb axi a atsʼálak, yabáts a atsʼaʼ tʼeʼpidh. ¿Ani jaleʼ ta atsʼaʼ antsanáʼ? Kom a Jehová kʼwajatak ti pidhál i koyataláb ta ichích.

5. ¿Jantʼiniʼ tu eynal «an koyataláb axi in binál a Dios» ti tsalápil ani ti ichích?

⁵ Ti Filipenses 4:7 in olnál abal «an koyataláb axi in binál a Dios», jayej «tu béletnanchal i ichích ani i tsalápil». An kaw «béletnaʼ», ti biyál u eyendhábak abal an soldados axi kwaʼalak ka kʼwajiy ti béletnom abal yab ka otsanchat an bichow. An atiklábchik axi u kʼwajilak al nixéʼ xi bichow yab u tʼeʼpinalak ani in éjtowalakchik ka wayits kom in exlálak abal an soldados kʼwajatak in beletnál an wiʼleb. Jayetsej i atsʼál tam ki exlaʼ abal an koyataláb axi in binál a Dios tu béletnanchal i ichích ani i tsalápil, yab u lej tʼeʼpinal kom i atsʼál u béletnadh (Sal. 4:8). Jayej, max an kʼibataláb yab dhubat ka tixkʼan i éjtowal ki atsʼaʼ i koyataláb ti ichích, antsanáʼ jantʼiniʼ ti watʼey kʼal a Ana (1 Sam. 1:​16-18). Tam, nixéʼ neʼets tu ku tólmiy abal ku tsalpaxin tekedh ani ki exlaʼ jantʼoj ki tʼajaʼ.

6. ¿Jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ abal ki batsʼuw «an koyataláb axi in binál a Dios»? (Ka tsuʼuw jayej an imágenes).

⁶ Jawaʼ in tomnál ki tʼajaʼ wawáʼ. Ti biyál, an atiklábchik axi u kʼwajilak al jun i bichow, in éjtowalak kin konchij an soldado abal ka  beletnáj. Wawáʼ jayej i éjtowal ki konchij a Jehová abal tu ku béletnaʼ. Ki ólonchij wilkʼidh a Jehová ma ki atsʼaʼ «koyat i ichích» (Luc. 11:9; 1 Tes. 5:17). Antsanáʼ tin tʼajaʼ a Luis ani a Ana, tam ti uchanchik abal a Luis yabáts neʼets kin kuxuy yan a ítsʼ. A Luis in uluw: «Tam jun in tamtémits axéʼ xi kʼibataláb, yab ka exlaʼ jantʼoj ka tʼajaʼ. Pero an oláb játs axi tu lej tolmiyámal abal ki koʼoy i koyataláb ti ichích». A Luis ani a Ana in uluw abal wilkʼidh in ólonchalak a Jehová. In kónchalak ka pidhan i koyataláb tin tsalápil, ka béletnanchat in ichích ani ka pidhan i tsalpadhtaláb abal kin exlaʼchik jantʼoj kin tʼajaʼ, ani jajáʼchik in atsʼaʼ abal kʼal a Jehová tolmiyat. Max tatáʼ kʼwajat a watʼal jantʼoj lej kʼibat, ka áynanchij ka ólonchij a Jehová ani neʼets ka tʼajaʼ ti kwéntaj abal a Jehová ti pidhál i koyataláb, ti béletnanchal a ichích ani a tsalápil (Rom. 12:12).

A JEHOVÁ NEʼETS TU KU TÓLMIY ABAL KU KʼWAJIY ALWAʼ KUBAT

7. ¿Jantʼiniʼ walám neʼets ki atsʼaʼ tam kʼwajat i tametnál jun i kʼibataláb lej púlik?

⁷ Max kʼwajat i tametnál jun i kʼibataláb, walám ki atsʼaʼ lej tʼeʼpidh ti ichích ani yab ki exlaʼ jantʼoj ki tʼajaʼ. Antsanáʼ jantʼiniʼ jun i barco u kwadhnal kʼal an jáʼ, jayej ti tsalápil awil ka ulits yan i tsalap axi kin tʼajaʼ ku tʼeʼpin. Játs jawaʼ in watʼaʼ in kʼimádhil a Luis tam ti jajáʼ tsemets. Jajáʼ in ulal: «Junchikíl tin atalak an depresion ani u atsʼálak abal yab in kwaʼal in jalbíl u ejatal. Jayej junchikíl u atsʼálak abal in tsakúlak, kom yabáts kʼwajatak a Luis abal ti kin tólmiy». A Ana in atsʼálak lej kwetém kom kwaʼalak kin tʼajaʼ i tʼojláb axi ti biyál in tʼajálak a Luis. Kʼal an tʼeʼpintaláb axi in kwaʼalak, tujey ti lej tsalpax ani u tʼeʼpinalak más. ¿Jantʼiniʼ tu tólmiyal a Jehová tam an tʼeʼpintaláb kʼwajat tu lej odhnál?

8. ¿Jantʼoj in ulal 1 Pedro 5:10 abal neʼets kin tʼajaʼ a Jehová?

⁸ Jawaʼ in tʼajál a Jehová. A Jehová in ulúmal abal neʼets tu ku tólmiy abal ku kʼwajiy alwaʼ kubat, abal yab tu ku ijkaʼ an tʼeʼpintaláb (ka ajiy 1 Pedro 5:10). Tam an barco xeʼets ban mar ani lej wipidh an ikʼ, in tujchal ka emkʼaláts. Jaxtám talchik i barcos u punchinal in okób abal yab ka tsʼeplon. In okób an barco u eynal abal yab ka lej emkʼaláts ani yab ka jikʼey jitaʼchik neʼets ban barco. Waʼats kʼeʼatchik i barcos axi más in eyendhál in okób tam neʼets ti belál. Jayétsekʼij, a Jehová neʼets tu ku tólmiy abal an kʼibataláb yab tu ku kwajlaʼ, max wawáʼ ki áynanchij ki tʼojonchij kʼal i putudhtaláb.

9. ¿Jantʼiniʼ tu tólmiyal an eyextaláb abal tu exóbal axi tu pidhámal a Jehová? (Ka tsuʼuw jayej an imágenes).

⁹ Jawaʼ in tomnál ki tʼajaʼ wawáʼ. Tam ki atsʼaʼ abal kʼwajatits tu lej atal an kʼibataláb, alwaʼ ki  tsápnanchij tu ól, ku kʼalej ban tamkuntaláb ani ku olnomáts. Walám yab i éjtowal ki tʼajaʼ patal jantʼiniʼ ti biyál, pero a Jehová tu éxbayal (ka jumbiy kʼal Lucas 21:​1-4). Abal ku utey más kʼal a Jehová in yéjenchal ki jolkʼaʼ i kʼij abal ku exobláts ti kwetemtal ani ki tsalpay kʼal jawaʼ i ajiyal. A Jehová tu tólmiyal kʼal i artículos ani i videos axi i éjtowal ki eyendhaʼ tam i kwaʼal jun i kʼibataláb. Abal ki ejtow ki elaʼ jawaʼ i aliyal, i éjtowal ki eyendhaʼ an aplicación JW Library^®, an Índice de las publicaciones Watch Tower ani an Guía de estudio para los testigos de Jehová. Játs jawaʼ in tʼajál a Monika, jajáʼ in eyendhál axéʼchik xi tolmixtaláb, tam in atsʼál abal kʼwajat ti atáb kʼal an kʼibataláb. Jun i tʼiplab, junchikíl in aliyalak an kaw tsakultaláb, kʼambixtaláb ani putudhtaláb, ani in ajiyalak patal axéʼ xi olchixtaláb ma kin atsʼaʼ más alwaʼ. A Monika in ulal: «Tam u tújchalak tin exóbal, u atsʼálak in lej tʼeʼpidh, pero biyat u áynanchalak tin ajum u atsʼálak ejtíl max a Jehová tin mutsʼukʼnál. Biyat in ajumak u atsʼál abal Jehová in éxbayalak jawaʼ u atsʼál ani tin pidhálak an tolmixtaláb axi u yéjenchal». Jayej, a Jehová in éjtowal tu ku tólmiy kʼal an kʼibataláb axi i kwaʼal. Neʼets kin tʼajaʼ abal an tʼeʼpintaláb axi i kwaʼal yab tu ku kwajlaʼ (Sal. 119:​143, 144).

A JEHOVÁ NEʼETS TU KU TÉYNAʼ

10. ¿Jantʼiniʼ walám neʼets ki atsʼaʼ talbél ti watʼamal jun i yajchiktaláb?

¹⁰ Tam i watʼal jun i kʼibataláb walám neʼets ka waʼtsin a kʼicháj tam i atsʼál u lej tʼeʼpidh ani ejtíl max yabáts i kwaʼal i tsapláb. Walám neʼets ki atsʼaʼ ejtíl jun i atikláb axi ti biyál in tʼojnálak ti adhil, pero xowéʼ u cheʼkwal kom in kwaʼal jun i yajal tin akan. Walám ti biyál i kulbetnálak ku xeʼtsin tu tʼojchichíl o ki tʼajaʼ pil i tʼojláb, pero xowéʼ i atsʼál kʼibat ki tʼajaʼ kom yab i kwaʼal an kanataláb. Antsanáʼ jantʼiniʼ a Elías, walám expidh i léʼ ku jilkʼon kwatsat ani tu wáyal (1 Rey. 19:​5-7). ¿Jantʼoj in ulal a Jehová abal neʼets kin tʼajaʼ tam i atsʼál abal yab i kwaʼal i kanataláb?

11. ¿Jantʼoj más in tʼajál a Jehová abal tu ku tólmiy? (Salmo 94:18).

¹¹ Jawaʼ in tʼajál a Jehová. A Jehová neʼets tu ku tólmiy (ka ajiy Salmo 94:18). Jun i atikláb axi u kʼwetsʼpal kom in kwaʼal jun i yajal, in yéjenchal tolmidh abal ka beláts. Jayej, wawáʼ neʼets ki yéjenchij abal a Jehová tu ku téynaʼ abal ki áynanchij ki tʼojonchij. A Jehová tu uchál axéʼ xi kaw: «Nanáʼ pel in Jehová, a Dios. U kwaʼal yakʼwadh a kʼubak axi winab. Nanáʼ tu uchál; Yab kit jikʼey, Nanáʼ neʼets tu tólmiy» (Is. 41:13). Antsanáʼ tin atsʼaʼ an tsʼalej  David tam ti u ayoknábak, in tʼajaʼ ti kwéntaj abal u tolmiyábak kʼal a Jehová. Jaxtám in uluw: «A winab kʼubak tin teynál» (Sal. 18:35). Pero, ¿jantʼoj in tʼajál a Jehová abal tu ku téynaʼ?

12. ¿Jitaʼ in éjtowal kin eyendhaʼ a Jehová abal tu ku tólmiy tam i atsʼál lej tʼeʼpidh?

¹² A Jehová yaníl in eyendhál kʼeʼat i epchalchik abal tu ku téynaʼ. Jun i tʼiplab, jun a kʼicháj a David kʼwajatak lej tʼeʼpidh, pero kʼalej ti tsaʼbiyáb kʼal jun in jaʼúb Jonatán abal ka kanatbedháj (1 Sam. 23:​16, 17). Kʼeʼat i tʼiplab pel a Elías, a Jehová in eyendhaʼ a Eliseo abal kin pidhaʼ an tolmixtaláb axi in yéjenchalak (1 Rey. 19:​16, 21; 2 Rey. 2:2). Xowéʼ ta kʼicháj a Jehová jayej neʼets tu ku téynaʼ, ani abal kin tʼajaʼ in éjtowal kin eyendhaʼ i yanél, i jaʼúb ani an ókʼnomchik. Junchikíl walám i atsʼál lej yajlidh i ichích ani expidh i léʼ ku kʼwajiy kwetém. Ani a Jehová tu éxbayal jaleʼ ti atsʼál antsanáʼ. Pero, ¿jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ abal ki batsʼuw an tolmixtaláb axi a Jehová tu pidhál?

13. ¿Jantʼoj kwaʼal ki tʼajaʼ abal ki batsʼuw an tolmixtaláb axi a Jehová tu pidhál? (Ka tsuʼuw jayej an imágenes).

¹³ Jawaʼ in tomnál ki tʼajaʼ wawáʼ. Ki tsápnanchij yab ku owméj kʼal axi más. Tam u owmél kʼal axi más, nixéʼ awits kin tʼajaʼ abal expidh ki tsalpay kʼal an kʼibataláb axi i kwaʼal ani ma awits ki tʼajaʼ jantʼoj axi yab in tomnál (Prov. 18:1). Junchikíl neʼets ki yéjenchij ku kʼwajiy kwetém ani más max i watʼamal jantʼoj axi lej yajchik. Pero max etsʼeyits i léʼ ku kʼwajiy kwetém, walám yab neʼets ki batsʼuw an tolmixtaláb axi a Jehová kʼwajat tu pidhál abal tu ku téynaʼ. Jaxtám, belits max i atsʼál abal i léʼ ku kʼwajiy kwetém, ki jilaʼ abal i yanél, i jaʼúbchik ani an ókʼnomchik tu ku tólmiy. Ki tʼilaʼ abal jajáʼchik jats axi kʼwajat ti eyendháb kʼal a Jehová abal tu ku téynaʼ ani yab ku ijkan (Prov. 17:17; Is. 32:​1, 2).

A JEHOVÁ NEʼETS TI KANATBÉDHAʼ

14. ¿Jaleʼ walám junchikíl neʼets ki atsʼaʼ u jikʼél?

¹⁴ Junchikíl neʼets ki atsʼaʼ lej jikʼél. An Biblia u kaw tin kwéntaj talchik in tʼojnálil a Jehová axi junchikíl in atsʼaʼ lej jikʼél ani ma u tʼelelél, kom u kʼwíynalak, o kom in kwaʼalak jun i kʼibataláb lej púlik (Sal. 18:4; 55:​1, 5). Walám wawáʼ jayej i atsʼámal antsanáʼ. Walám tu kʼwiyál i juntal exóbal, i juntal tʼojnal, i yanél o an eyalchik. Jayej walám i kwaʼal jun i yawʼláts axi yabáts neʼets ka tixkʼan, o walám ma awits ki kʼibaʼ i ejatal. Tam i watʼál jun i kʼibataláb ejtíl nixéʼ, walám ki atsʼaʼ ejtíl jun i tsakam axi u jikʼél ani in atsʼál lej kwetém. ¿Jantʼiniʼ tu tólmiyal a Jehová?

15. ¿Jantʼoj in ulal a Jehová ti Salmo 94:19 abal neʼets kin tʼajaʼ?

 ¹⁵ Jawaʼ in tʼajál a Jehová. Jajáʼ tu kanatbedhál ani in tʼajál abal ki atsʼaʼ koyat i ichích (ka ajiy Salmo 94:19). Ki tsalpay kʼal jun i tsakam tsʼikʼách axi u jikʼél ani yab in éjtowal ti wáyal kom kʼwajat ti ulel lej tsapik an ab ani u leytsʼom an ley. Pero u cheʼel in papá, in mutsʼukʼnál ani u jílkʼonal kʼal jajáʼ ma kin ejtow ti wáyal. An ab ani an ley in áynanchal, pero jajáʼ in atsʼál béletnadh kom in papá kʼwajat kʼal jajáʼ. Aniyej wawáʼ, tam kʼwajat i tametnál jun i kʼibataláb lej púlik ani i atsʼál u lej jikʼél, a Jehová ejtíl max neʼets tu ku mutsʼuknaʼ ma ki atsʼaʼ alwaʼ ti ichích. ¿Jantʼoj in tomnál ki tʼajaʼ abal ki jilaʼ abal a Jehová tu ku kanatbédhaʼ?

16. ¿Jantʼoj kwaʼal ki tʼajaʼ max i léʼ abal a Jehová tu ku kanatbédhaʼ? (Ka tsuʼuw jayej an imágenes).

¹⁶ Jawaʼ in tomnál ki tʼajaʼ wawáʼ. Lej exbadh ki ujnaʼ ki ólonchij a Jehová ani ki ajiy an Biblia (Sal. 77:​1, 12-14). Nixéʼ neʼets kin tʼajaʼ abal tam ki tamétnaʼ jun i kʼibataláb axi tu lej tʼeʼpindhál, jawaʼ kʼaʼál neʼets ki tʼajaʼ jats ki ólonchij a Jehová abal tu ku tólmiy. I éjtowal ki ólchij a Jehová jaleʼ tu tʼeʼpidh ani jaleʼ tu jikʼél ani ki jilaʼ abal Jajáʼ tu ku tókʼtsiy ani tu ku kanatbédhaʼ kʼal an Biblia (Sal. 119:28). Waʼats talchik i libros in kʼál an Biblia axi neʼets tu ku lej kanatbédhaʼ tam u kʼwajat tʼeʼpidh, ejtíl an libro in kʼál a Job, a Salmos ani a Proverbios, ani an kaw axi in uluw a Jesús ban capítulo 6 in kʼál a Mateo. Max tatáʼ ka ujnaʼ ka ólonchij a Jehová ani ka ajiy an Biblia, neʼets ka tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼiniʼ ti tólmiyal abal ka atsʼaʼ kanat.

17. ¿Jantʼoj in tomnál ki tʼilaʼ etsʼey?

¹⁷ Etsʼey ki tʼilaʼ axéʼ xi kaw: belits max kʼwajat i tametnál jun i kʼibataláb axi lej púlik, a Jehová etsʼey neʼets ka kʼwajiy kʼal wawáʼ abal tu ku tólmiy. Yab jaykʼiʼ neʼets tu ku jilaʼ kwetém (Sal. 23:4; 94:14). Ki tʼilaʼ abal a Jehová in ulúmal abal neʼets tu ku béletnaʼ, neʼets tu ku tólmiy abal ku kʼwajiy alwaʼ kubat, neʼets tu ku téynaʼ ani neʼets tu ku kanatbédhaʼ. A Isaías in uluw axéʼ tin kwéntaj a Jehová: «Neʼets ka béletnaʼ jitaʼchik u utel kʼal tatáʼ abal ka tólmiy. Neʼets ka tʼajaʼ abal kin atsʼaʼchik i koyataláb tin ichích kom in belál kʼal Tatáʼ» (Is. 26:3). Jaxtám, ka áynanchij ka belaʼ kʼal a Jehová ani ka eyendhaʼ patal an tolmixtaláb axi Jajáʼ ti pidhál. Max ka tʼajaʼ antsanáʼ, neʼets ka koʼoy i tsapláb abal ka kuxuy jawákits tam kʼibataláb.