1. ¿Juʼtáj tin kaldhaʼchik i tsapláb in tʼojnálil a Jehová ti biyál?

 BAN Biblia i elál yan i tʼiplab tin kwéntaj i atikláb axi etsʼey tejwaʼak kanat ani tsapik in bélomtal, pero jajáʼchik jayej junchikíl in kʼibaʼchik an tsapláb ani in yéjenchij ka tólmiyat. Jun i tʼiplab, an tsʼalej David junchikíl in atsʼálak abal in kwaʼal yan i iniktaláb ani lej tsapik jantʼiniʼ jun i tsʼén, pero junchikíl u lej jikʼélak ani in yéjenchij ka tólmiyat (Sal. 30:7). Jayej, a Sansón in kwaʼalak yan i tsapláb biyat u tolmiyáb kʼal a Jehová, pero jajáʼ in exlálak abal max yab ka tólmiyat kʼal a Jehová neʼetsak kin kʼibaʼ an tsapláb (Juec. 14:​5, 6; 16:17). Patal jajáʼchik pel kʼal a Jehová tu pídhnalak i tsapláb.

2. ¿Jaleʼ tin uluw an abatwálej Pablo abal in kwaʼalak i tsapláb belits abal yab in atsʼálak kanat? (2 Corintios 12:​9, 10).

² An abatwálej Pablo in uluw abal jajáʼ jayej in yéjenchalak ka pidhan i tsapláb kʼal a Jehová (ka ajiy 2 Corintios 12:​9, 10). Jajáʼ jayej in koʼoy i yawʼláts antsanáʼ jantʼiniʼ wawáʼ (Gál. 4:​13, 14). Jayej, junchikíl in atsʼálak kʼibat kin tʼajaʼ jawaʼ tekedh (Rom. 7:​18, 19). Junchikíl in atsʼálak watʼadh tʼeʼpidh ani in tsʼejnálak ka tsemdháj (2 Cor. 1:​8, 9). Belits antsanáʼ, jajáʼ in uluw abal tam yab in atsʼálak kanat, in bátsʼuwalak i tsapláb, pero ¿jaleʼ in éjtowalak kin koʼoy i tsapláb? Kom u tolmiyábak kʼal a Jehová.

3. ¿Jantʼoj tam konowixtaláb neʼets ki tókʼtsiy al axéʼ an exobintaláb?

³ A Jehová in ulúmal abal jayej neʼets tu ku pidhaʼ i tsapláb wawáʼ (1 Ped. 5:10). Abal ki ejtow ki batsʼuw nixéʼ an tsapláb, wawáʼ jayej kwaʼal ki tʼajaʼ jantʼoj. Ki tsalpay kʼal jun i carro. Abal ka beláts in yéjenchal jun i motor axi tsapik, pero an motor yab neʼets kin nixaʼ an carro abal ka beláts, an béldhom játs axi in yéjenchal kin kʼetsanchij an acelerador abal ka beláts. Antsanáʼ jantʼiniʼ nixéʼ an motor, a Jehová neʼets tu ku pidhaʼ an  tsapláb axi i yéjenchal, pero wawáʼ kwaʼal ki tʼajaʼ jantʼoj. ¿Jantʼoj tam tolmixtaláb tu pidhámal a Jehová abal ki ejtow ki koʼoy i tsapláb? ¿Jantʼiniʼ i éjtowal ki eyendhaʼ nixéʼ xi tolmixtaláb? Abal ki exlaʼ, neʼets ki tsuʼuw jantʼiniʼ a Jehová in pidhaʼ i tsapláb an kawlomej Jonás, a María (in mamá a Jesús) ani an abatwálej Pablo. Jayej neʼets ki tsuʼuw jantʼiniʼ in tʼajál a Jehová kʼal in tʼojnálil xowéʼ ta kʼicháj.

4. ¿Jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ abal a Jehová tu ku pidhaʼ i tsapláb?

⁴ Jun jantʼoj axi i éjtowal ki tʼajaʼ abal a Jehová tu ku pidhaʼ i tsapláb játs ki ólonchij. Jajáʼ tu tókʼtsinchal i olábil ani tu pidhál an tsapláb axi i yéjenchal (2 Cor. 4:7). Jayej lej alwaʼ ki ajiy an Biblia ani ki tsalpay kʼal jawaʼ i ajiyámal (Sal. 86:11). Jawaʼ Jajáʼ tu uchál ban Biblia tu pidhál i tsapláb (Heb. 4:12). Tam, max ka ólonchij a Jehová ani ka ajiy an Biblia, neʼets ka batsʼuw an tsapláb axi a yéjenchal abal ka kuxuy, neʼets ka ejtow ka áynanchij ka tʼojonchij a Jehová ani neʼets ka ejtow ka putuw kʼal an tʼojláb axi i bijchinének tin bichówil a Jehová. Ki tsuʼuw jantʼiniʼ a Jehová in kanatbédhaʼ a Jonás.

5. ¿Jaleʼ in yéjenchalak i tsapláb a Jonás?

⁵ A Jonás in yéjenchalak i tsapláb kom pidhan kʼal a Jehová jun i tʼojláb axi lej kʼibat. Pero kom u jikʼélak, kʼadhiy ba jun i barco abal ka kʼalej al pil i bichow, jaxtám jajáʼ ani axi neʼetsak ban barco jikʼedháj kʼal jun i tsapik ab ani wéʼ ka ukʼtsinchik. Tam ti a Jonás petʼnáj ban jáʼ, kʼutʼuwat kʼal jun i toʼol lej púlik. Tanáʼ altáj lej yikʼwáx ani kʼakʼadh. ¿Jantʼiniʼ walám in atsʼálak a Jonás? ¿Walám in tsalpay abal tanáʼ neʼets ka tsemets, o abal walbájits kʼal a Jehová? Yab i lej exlál jantʼoj kʼwajatak in tsálpayal, jawaʼ i exlál játs abal kʼwajatak lej tʼeʼpidh.

6. ¿Kʼal jantʼoj ti pidhan i tsapláb a Jonás tam ti kʼwajatak tin chukul an toʼol? (Jonás 2:​1, 2, 7).

⁶ ¿Jantʼoj in tʼajaʼ a Jonás abal kin koʼoy i tsapláb biyat kʼwajatak tin chukul an toʼol? In ólonchij a Jehová (ka ajiy Jonás 2:​1, 2, 7). Jajáʼ in exlálak abal yab bélkaxin, pero jayej in exlálak abal neʼets ka atsʼanchat in olábil kʼal a Jehová kom in lej yajnálak jawaʼ in tʼajaʼ. Jayej, kʼwajiy in lej tsalpayal kʼal jawaʼ in ulal an dhuchlab, ¿jaleʼ i exlál nixéʼ? Kom ban oláb axi in tʼajaʼ ban capítulo 2, waʼats yan i kaw axi kʼwajat ban Salmos (jun i tʼiplab, ka jumbiy Jonás 2:​2, 5 kʼal Salmo 69:1; 86:7). Tejwaʼ abal a Jonás in lej exlálak nixéʼchik xi pejach in kʼál an dhuchlab ani kom kʼwajiy in lej tsalpayal kʼal jawaʼ in exlálakits, jaxtám in lej belaʼ abal neʼetsak ka tólmiyat kʼal a Jehová. Tam ti kalej tin chukul an toʼol, a Jonás kʼwajatak tʼojojodh abal kin putuw kʼal in uchbíl (Jon. 2:​10–3:4).

7, 8. ¿Kʼal jantʼoj ti tólmiyat jun i epchal tam ti kʼwajatak in tametnál i kʼibataláb?

⁷ Tam kʼwajat i watʼál jun i kʼibataláb, in tʼiplábil a Jonás in éjtowal tu ku lej tólmiy. Ki tsalpay kʼal jun i epchal axi u kʼwajíl ti Taiwán axi in bij Simón. b Jajáʼ u lej yaʼulits ani u tomolnáb kʼal in yanél kom in tʼójonchal a Jehová. ¿Juʼtáj tin elaʼ an tsapláb? In ólonchij a Jehová ani in exóbnaʼ an Biblia. An epchal in ulal: «Tam kʼwajat u tametnál i kʼibataláb, u atsʼál in lej tʼeʼpidh ani yab u éjtowal tin exóbal». Pero an epchal yab in walbál tin baʼ, jajáʼ in ulal: «Tam u atsʼál antsanáʼ u ólonchal a Jehová, talbél u punuwal i audifonos ani u atsʼál i ajatláb. U áynanchal tin ajat ma ku atsʼaʼ koyat u ichích ani tam tikʼelej u tujuwal tin exóbal».

⁸ A Simón u pidhnal i tsapláb kʼal jawaʼ in exobnámal ban Biblia. Jun a kʼicháj tam ti a Simón kʼwajatakits ti jelél kom tʼajchat jun i operación, uchan abal neʼetsak ka punchat i  xitsʼ kom in kwaʼalak lej wéʼ i glóbulos rojos. Pero jun i akal okʼxidh ka tʼajchin an operación, in ajiy tin kwéntaj jun i epchal mimláb axi tʼajchin jayetsej an operación. Nixéʼ an epchal mimláb in kwaʼalak más tsaʼat an glóbulos rojos, belits antsanáʼ yab in batsʼuw ka punchat i xitsʼ ani jeley. A Simón lej tólmiyat kʼal jawaʼ in ajiy abal yab kin kʼibchij a Jehová.

9. ¿Jantʼoj a éjtowal ka tʼajaʼ max a atsʼál abal yab a kwaʼal i tsapláb? (Ka tsuʼuw jayej an imágenes).

⁹ Tam a tametnál jun i kʼibataláb, walám ka atsʼaʼ lej yajlidh a ichích ani neʼets ka atsʼaʼ lej kʼibat ka ólonchij a Jehová. Walám nibal neʼets ka léʼnaʼ ti exóbal. Pero ka tʼilaʼ abal a Jehová in exlál alwaʼ jantʼoj kʼwajat a watʼál. Jaxtám, belits max yab ka ólchij patal jawaʼ a atsʼál, a éjtowal ka lej belaʼ abal Jajáʼ neʼets ti pidhaʼ patal an tolmixtaláb axi ka yéjenchij (Efes. 3:20). Max it kʼwajat lej yaʼul o max it lej tʼeʼpidh ani a atsʼál abal yab neʼets ka ejtow ka ajiy an Biblia nibal ka exóbnaʼ, a éjtowal ka atsʼaʼ an grabaciones in kʼál an Biblia o an publicaciones. Kʼeʼat jantʼoj axi a éjtowal ka tʼajaʼ játs ka atsʼaʼ an ajatlábchik o ka tsuʼuw jun i video axi ti jw.org. Tam ka ólonchij a Jehová ani ka eyendhaʼ an tolmixtalábchik axi Jajáʼ tu pidhámal abal tu ku kanatbédhaʼ, pel ejtíl max i uchál a Jehová: «Tu lej konchal abal ti kin pidhaʼ i tsapláb».

10. ¿Jantʼiniʼ tu tólmiyal an epchalchik abal ki koʼoy i tsapláb?

¹⁰ A Jehová in éjtowal kin eyendhaʼ an epchalchik abal tu ku kanatbédhaʼ ani tu ku pidhaʼ i tsapláb. Jajáʼchik in éjtowal tu ku kanatbédhaʼ tam kʼwajat i tametnál jun i kʼibataláb, o tam i atsʼál kʼibat ki putuw kʼal jun i tʼojláb axi u bijchinének tin bichówil a Jehová (Col. 4:​10, 11). Tam i watʼál i kʼibataláb játs tam más i yéjenchal i jaʼúbchik (Prov. 17:17). Max i atsʼál abal yab i kwaʼal i tsapláb, an epchalchik in éjtowal tu ku tólmiy kʼal jawaʼ i yéjenchal ki tʼajaʼ, jayej in éjtowal tu ku kanatbédhaʼ ani tu ku tólmiy abal ku utey kʼal a Jehová. Ki tsuʼuw jantʼiniʼ ti tólmiyat ani kanatbedháj a María, in mamá a Jesús.

11. ¿Jaleʼ in yéjenchalak i iniktaláb a María?

¹¹ A María in yéjenchalak i tsapláb abal kin putuw kʼal an tʼojláb axi pidhan kʼal a Jehová. Walám in atsʼaʼ lej jikʼél tam ti uchan kʼal an ángel  Gabriel abal neʼetsak kin koʼoy jun i tʼeleʼ belits abal yab tómkidh. A María yab in exlálak jantʼiniʼ kin yedhaʼ jun i tʼeleʼ, pero xowéʼ kwaʼalak kin yedhaʼ an Mesías. Jajáʼ yab jaykʼiʼ kwatsinek kʼal jun i inik pero kwaʼalak kin ólchij a José abal kʼwajat koʼodh (Luc. 1:​26-33).

12. Kʼal jawaʼ in ulal Lucas 1:​39-45, ¿kʼal jantʼoj ti pidhan i tsapláb a María?

¹² ¿Jantʼiniʼ in batsʼuw a María an kanataláb abal kin ejtow kin putuw kʼal nixéʼ xi tʼojláb lej kʼibat? In konoy ka tólmiyat, ejtíl in konchij an ángel Gabriel abal ka ólchat más tin kwéntaj nixéʼ xi tʼojláb (Luc. 1:34). Talbél beláts owél al i tsʼénlom abal ka kʼalej kin tsaʼbiy in jaʼúb Elisabet. Lej alwaʼ abal kʼalej in tsaʼbiyal kom lej kanatbedháj. A Elisabet in uchaʼ a María abal u lej kulbélak kʼal jajáʼ ani tʼajan kʼal a Jehová abal kin ólnaʼ jun i kʼej kaw tin kwéntaj an tʼeleʼ axi neʼetsak kin koʼoy a María (ka ajiy Lucas 1:​39-45). Jaxtám, a María in uluw abal kʼal a Jehová kʼwajatak ti pidhnal i tsapláb (Luc. 1:​46-51). A Jehová in eyendhaʼ an ángel Gabriel ani a Elisabet abal kin kanatbédhaʼ a María.

13. ¿Jantʼoj watʼey tam ti a Dasurí in konchij an epchalchik abal ka tólmiyat?

¹³ Antsanáʼ jantʼiniʼ watʼey kʼal a María, tatáʼ jayej in éjtowal ti kanatbédhaʼ an epchalchik. Ki tsuʼuw jantʼoj in watʼaʼ jun i epchal mimláb axi ti Bolivia, jajáʼ in bij Dasurí. In papá elchat jun i yawʼláts ani uchan abal lej kʼalchidhits ani yabáts neʼetsak ka jeley. A Dasurí in léʼak kin béletnaʼ alwaʼ in papá (1 Tim. 5:4). Jajáʼ in yéjenchalak ka tólmiyat kʼal an epchalchik kom pelak jantʼoj lej kʼibat abal jajáʼ kwetém. A Dasurí in ulal: «Yaníl u atsʼálak abal yabáts neʼets ku ejtow». Pero tam ti kʼaʼál, jajáʼ yab in léʼnaʼ kin konoy ka tólmiyat. Jajáʼ in ulal: «Yab u léʼak ku itʼixbédhaʼ an epchalchik. Nanáʼ u ulalak tu kwetémtal abal a Jehová neʼets ti kin tólmiy, pero u tʼajaʼ ti kwéntaj abal max kin owméj kʼal an epchalchik, yab neʼetsak ku ejtow ku tamétnaʼ an kʼibataláb nanáʼ kwetém» (Prov. 18:1). Tam, a Dasurí in dhúchunchij talchik in jaʼúb abal kin ólchij jantʼoj kʼwajatak in watʼál. Jajáʼ in ulal: «Yab u exlál jantʼiniʼ ku uluw abal an epchalchik tin lej tólmiy ani tin kanatbédhaʼ. Jajáʼchik tin nénchalak i kʼapnél ban hospital ani tin ájchalak i textos axi ti Biblia. U atsʼál lej kulbél kom u exlál abal yab in kʼwajat kwetém. In kʼwajat tin yanél a Jehová. An epchalchik neʼets ti tólmiy kʼal jawaʼ ka yéjenchij, neʼets ka ukʼin kʼal tatáʼ tam ka yéjenchij ani yab jaykʼiʼ neʼets ti jilaʼ kwetém».

14. ¿Jaleʼ tin tomnál ki batsʼuw an tolmixtaláb axi tu pidhál an ókʼnomchik?

¹⁴ A Jehová jayej in eyendhál an ókʼnomchik abal tu ku pidhaʼ an tsapláb axi i yéjenchal. A Jehová in jilamal an ókʼnomchik abal tu ku kanatbédhaʼ ani tu ku tólmiy ki koʼoy i tsapláb (Is. 32:​1, 2). Jaxtám, tam ka atsʼaʼ tʼeʼpidh, ka tʼilmay an ókʼnomchik ani max jajáʼchik kin uluw abal in léʼ ti tólmiy, ka batsʼuw nixéʼ xi tolmixtaláb, kom kʼwajat ti eyendháb kʼal a Jehová abal ti tólmiy ka koʼoy i tsapláb.

15. ¿Jantʼoj tam alabél aychixtaláb i kwaʼal patal axi i tʼójonchal a Jehová?

¹⁵ An aychixtaláb axi tu ólchal an Biblia tu tólmiyal abal ki koʼoy i tsapláb (Rom. 4:​3, 18-20). Patal axi i tʼójonchal a Jehová i aychal ku kʼwajiy abal etsʼey. Talchik neʼets ka kʼalej ti éb, ani kʼeʼatchik neʼets ka jilkʼon ti kʼwajíl ban tsabál. Nixéʼ xi aychixtaláb tu tólmiyal abal ki koʼoy i tsapláb ani ki ejtow ki tamétnaʼ an kʼibataláb axi i kwaʼal. Jayej tu tólmiyal abal ki áynanchij ki ólnaʼ an alwaʼ kaw ani ki putuw kʼal an uchbiláb axi u pidhnének ti tamkuntaláb (1 Tes. 1:3). Ki tsuʼuw jantʼiniʼ ti kanatbedháj an abatwálej Pablo kʼal nixéʼ an aychixtaláb.

16. ¿Jaleʼ tin yéjenchalak ka kanatbedháj an abatwálej Pablo?

 ¹⁶ A Pablo in yéjenchalak ka kanatbedháj. Ban carta axi in abchij an corintios, in uluw abal in atsʼálak ejtíl jun i pach tsʼejkadh kʼal i anam axi dhúbatkʼij awits ka pokʼlon. Jajáʼ in uluw abal junchikíl in atsʼálak lej tʼeʼpidh, u odhnábak ani ma ayoknáj, ani junchikíl yab in exlálak jantʼoj kin tʼajaʼ. Jayej, junchikíl ma wéʼ ka tsemdháj (2 Cor. 4:​8-10). An abatwálej Pablo in dhuchaʼ axéʼ xi kaw tam ti oxchílits tu kʼalel kin tsaʼbiy an epchalchik. Al nixéʼ xi kʼij, walám yab in exlálak abal neʼetsak kin tamétnaʼ más i kʼibataláb, ejtíl, bodhondháj kʼal an atiklábchik kʼal axi tu kʼwiynal. Jayej wéʼ ka ukʼtsin ban tan juʼtáj ti neʼetsak ani talbél báliyat ti wikʼaxteʼ.

17. Kʼal jawaʼ in ulal 2 Corintios 4:​16-18, ¿kʼal jantʼoj ti pidhan an tsapláb a Pablo abal kin kuxuy an kʼibataláb?

¹⁷ ¿Kʼal jantʼoj ti tólmiyat an abatwálej Pablo abal kin kuxuy? Kin tʼilaʼ an aychixtaláb axi in kwaʼalak (ka ajiy 2 Corintios 4:​16-18). In uchaʼ an epchalchik axi ti Corinto abal jajáʼ kʼwájatakits ti tsekel, pero an kanataláb axi in kwaʼalak yab u talél. Jajáʼ yab jaykʼiʼ tin ukʼchiy an aychixtaláb axi neʼetsak kin batsʼuw talbél. In exlálak abal tam ka tsemets neʼetsak ka kʼalej ti éb ani nixéʼ pelak jun i lablixtaláb lej watʼadh púlik abal a Pablo. Jajáʼ kʼwajatak tʼojojodh abal kin kuxuy jawákits tam kʼibataláb, kom in léʼak kin ataʼ nixéʼ xi alabél lablixtaláb. An abatwálej Pablo etsʼey in tʼilálak nixéʼ xi lablixtaláb ani jaxtám in atsʼálak abal chudhél chudhél u tsaplinchábak in ejatal kʼal a Dios.

18. ¿Jantʼiniʼ tu tolmiyáb a Timoteo ani in yanél kʼal an aychixtaláb axi in kwaʼalchik?

¹⁸ An epchal Timoteo u kʼwajíl ti Bulgaria. Jajáʼ in ulal abal lej tolmiyámej abal kin koʼoy i tsapláb kʼal an aychixtaláb axi in kwaʼal. Jajáʼ in kwaʼalak jun in epchal axi in bij Samuel, pero yabaye lej owat tsemets al jun i accidente. A Timoteo in atsʼálak lej yajchik in ichích kʼal jawaʼ kʼwajatak in watʼál. ¿Kʼal jantʼoj ti tolmiyámej a Timoteo ani in yanél abal kin ejtow kin watʼenchij nixéʼ xi kʼibataláb? Kin tʼilaʼchik jantʼiniʼ a Jehová neʼets kin édhaʼ jitaʼchik tsémenek.  Jajáʼ in ulal: «U kʼwajíl ki tʼilaʼ juʼtáj ti neʼets ki batsʼuw a Samuel tam ka ejtsin, jantʼoj tam kʼapnél neʼets ki tsʼejkanchij, jitaʼchik neʼets ki kaniy kʼal an kʼapúts ani jantʼoj neʼets ki ólchij kʼal patal jawaʼ watʼey talbél ti tsemets jajáʼ». A Timoteo in ulal abal an aychixtaláb axi in kwaʼalchik lej tolmiyámej jajáʼ ani in yanél abal kin kuxuy ani abal kin aychij a kʼicháj tam a Jehová kin édhaʼ a Samuel.

19. ¿Jantʼoj a éjtowal ka tʼajaʼ abal yab ka ukʼchiy an aychixtaláb? (Ka tsuʼuw jayej an imagen).

¹⁹ ¿Jantʼoj a éjtowal ka tʼajaʼ tatáʼ abal yab jaykʼiʼ ka ukʼchiy an aychixtaláb axi a kwaʼal? Max tatáʼ a aychal kit jilkʼon ta kʼwajíl abal etsʼey tejéʼ ban tsabál, ka ajiy jantʼoj in ulal an Biblia tin kwéntaj an paraíso ani ka tsalpay abal it kʼwajílits tanáʼ (Is. 25:8; 32:​16-18). Ka tsalpay jantʼiniʼ ti neʼets kit kʼwajiy ban alabél tsabál. ¿A tsuʼtal abal it kʼwajílits tanáʼ? ¿Jitaʼchik a tsuʼtal? ¿Jantʼoj a atsʼál? An dibujos tin kwéntaj an paraíso axi kʼwajat ban publicaciones neʼets ti tólmiy ka tsalpay jantʼiniʼ neʼets kit kʼwajiy ban alabél tsabál. Jayej a éjtowal ka tsuʼuw i ajatlábchik ejtíl axéʼ, An ít ejataláb, Yab neʼets ka owey ani u aychal an ít Tsabál. Max ki ujnaʼ ki tsalpay abal u kʼwajílits ban alabél tsabál yab neʼets ki atsʼaʼ lej alchik an kʼibataláb ani yab neʼets ki atsʼaʼ max u lej ówel (2 Cor. 4:17). An aychixtaláb axi a Jehová ti pidhámal neʼets ti tólmiy abal ka koʼoy i tsapláb.

20. ¿Juʼtáj ti neʼets ki elaʼ an tsapláb tam yabáts i atsʼál u kanat?

²⁰ A Dios neʼets tu ku tólmiy abal ki koʼoy i tsapláb tam yab ki atsʼaʼ u kanat (Sal. 108:13). A Jehová tu pidhámalits yan jantʼoj abal ku kʼwajiy tsapik. Jaxtám, tam ka atsʼaʼ abal yab neʼets ka ejtow ka putuw kʼal jun a uchbíl tin bichówil a Jehová, tam ka tamétnaʼ jun i kʼibataláb o tam ka atsʼaʼ kʼibat ka áynanchij ka tʼojonchij a Jehová kʼal i kulbetaláb, ka ólonchij ani ka exóbnaʼ an Biblia kom antsanáʼ neʼets ti exóbchij jantʼoj ka tʼajaʼ. Jayej, ka jilaʼ abal an epchalchik ti tólmiy ani yab jaykʼiʼ ka ukʼchiy an aychixtaláb axi a kwaʼal. Max ka tʼajaʼ antsanáʼ, a Jehová «neʼets ti tólmiy kʼal in tsap abal ka ejtow ka kuxuy kʼal i kʼayaʼtaláb ani kʼal i kulbetaláb ta ichích jantʼojákits ka tamuw» (Col. 1:11).