1. ¿Jantʼoj in uluw a Salomón ti Eclesiastés 7:20?

 AN TSʼALEJ Salomón in uluw: «Ban Tsabál yab waʼats nibal jun i atikláb axi yab jaykʼiʼ ka ukʼpin» (Ecl. 7:20). Nixéʼ lej chubax kom patal u wálbidh (1 Juan 1:8). Patal i yéjenchal abal tu ku pákwlanchij a Jehová ani axi más an atikláb.

2. ¿Jantʼiniʼ i atsʼál tam jun i jaʼúb tu ku pákwlanchij?

² Patal i odhnámal jun i jaʼúb kʼal i káwintal o kʼal jantʼoj axi i tʼajámal. Ani abal ki áynanchij ki junkuw alwaʼ, koʼoy ki konchij tu ku pákwlanchij. ¿Jantʼiniʼ i atsʼaʼ tam ti i jaʼúb tu pákwlanchij? I atsʼaʼ lej kulbél ani más koyat i ichích, ¿yab aníts?

3. ¿Jantʼoj neʼets ki exóbnaʼ?

³ Wawáʼ etsʼey i léʼ ki jaʼúbnaʼ a Jehová, pero junchikíl i ulal o i tʼajál jantʼoj axi Jajáʼ yab in kulbetnál. Tam, ¿jaleʼ i lej belál abal a Jehová in léʼ tu ku pákwlanchij?, ¿jaleʼ i ulal abal a Jehová lej júnits jantʼiniʼ tu pákwlanchal?, ani ¿jitaʼchik u pakwlancháb kʼal a Dios?

4. ¿Jaleʼ ti lej belál abal a Jehová in léʼ tu ku pákwlanchij?

⁴ An Biblia in ulal abal a Jehová in léʼ tu ku pákwlanchij. Ejtíl, ban monte Sinaí, a Jehová in uchaʼ a Moisés jantʼiniʼ játs Jajáʼ in ey. In eyendhaʼ jun i ángel abal kin uluw axéʼ: «A Jehová pel jun i Dios axi u yájnanchix ani lej alwaʼ inik, lej kʼayalidh ani etsʼey u kʼanidhom. Jajáʼ in pákwlanchal jitaʼchik u ukʼpinal ani u wálbinal (Éx. 34:6, 7).  Kom a Jehová lej kʼanidhom ani u yájnanchix, jaxtám in léʼ kin pákwlanchij jitaʼchik in jilál kin tʼajaʼ jawaʼ kidháb (Neh. 9:17; Sal. 86:15).

5. Kʼal jawaʼ in ulal Salmo 103:13, 14, ¿jantʼoj in tʼajál a Jehová kom tu lej alwaʼ exlál?

⁵ A Jehová játs axi tu tsʼejkaʼ, jaxtám in lej alwaʼ exlál jantʼiniʼ játs i ey. Ani yab expidh wawáʼ, in éxlanchal in ey patal an atikláb (Sal. 139:15-17). A Jehová in lej alwaʼ exlál abal tam tu waʼtsin, u wálbidhakits. Jayej in tsuʼúmal patal jawaʼ i tʼajámal ti ejatal. ¿Jantʼoj in tʼajál a Jehová kom tu exlál lej alwaʼ? In eyendhál patal jawaʼ in exlál kʼal wawáʼ abal tu ku yájnanchij (Sal. 78:39; ka ajiy Salmo 103:13, 14).

6. ¿Jantʼiniʼ in tejwamédhaʼ a Jehová abal in léʼ tu ku pákwlanchij?

⁶ A Jehová in tejwamédhaʼits abal in léʼ tu ku pákwlanchij. Jajáʼ in exlál abal in wálab a Adán jayej tu tsʼilkʼoy wawáʼ ani jaxtám u wálbinal ani u tsemel (Rom. 5:12). Wawáʼ yab i éjtowalak ki kʼaniy axi más an atikláb nibal ki kʼaniy wawáʼ ti baʼ (Sal. 49:7-9). Pero a Dios tu yájnanchij ani jaxtám in tʼajaʼ jantʼoj abal tu ku kʼaniy. A Juan 3:16 in ulal abal a Jehová tu kʼanidhaʼ ani jaxtám in abaʼ in junkats tsakámil abal kin bínaʼ in ejatal abal kʼal wawáʼ (Mat. 20:28; Rom. 5:19). A Jesús tsemets abal kin kʼaniy patal jitaʼ kin koʼoy i belomtaláb kʼal jajáʼ (Heb. 2:9). A Jehová in lej yajchiknaʼ tam ti in tsuʼuw jantʼiniʼ ti kʼwajatak ti odhnancháb in tsakámil. Max a Jehová yabák in léʼ tu ku pákwlanchij, ¿walám in abamalak in tsakámil abal kin bínaʼ in ejatal?

7. Ka ólnaʼ talchik i atikláb axi pákwlanchat in wálab kʼal a Jehová.

⁷ An Biblia u kaw tin kwéntaj yan i atikláb axi pákwlanchat kʼal a Jehová (Efes. 4:32). ¿A tʼilál jun kʼal jajáʼchik? Walám a tsálpayits kʼal a Manasés. Jajáʼ in tʼajaʼ yan jantʼoj axi kidháb ani in lej jékʼomnaʼ a Jehová. In tʼajaʼ abal an israelitas kin kʼakʼnaʼ kʼeʼat i dioses ani ma in bínaʼ in tsakámil ti tsʼakchixtaláb. Jayej, in ódhaʼ jun i walekláb axi kidháb ban templo abal ka kʼakʼnáj. An Biblia in ulal: «In tʼajaʼ yan jantʼoj kidháb ban templo abal kin tsakudhaʼ a Jehová»  (2 Crón. 33:2-7). Pero tam ti a Jehová in tsuʼuw abal a Manasés chubax in yajnálak jawaʼ in tʼajaʼ, in pákwlanchij ani ma in jilaʼ abal kin áynanchij ti tsʼalej (2 Crón. 33:12, 13). Kʼeʼat jitaʼ axi i éjtowal ki tʼilaʼ pel an tsʼalej David. Jajáʼ jayej in tʼajaʼ yan i walabtaláb. Ejtíl, in tíxkʼanchij in kʼimádhil kʼeʼat i inik ani ma tsemdhomáts. Pero tam ti a David in tʼajaʼ ti kwéntaj abal yab alwaʼ jawaʼ in tʼajámal, in lej yajnaʼ ani jaxtám pákwlanchat kʼal a Jehová (2 Sam. 12:9, 10, 13, 14). Jaxtám i lej belál abal a Jehová in léʼ tu ku pákwlanchij. Xowéʼ neʼets ki exóbnaʼ jantʼiniʼ tu pákwlanchal a Jehová ani neʼets ki tʼajaʼ ti kwéntaj abal lej pilits jantʼiniʼ tin tʼajál.

8. ¿Jaleʼ ti a Jehová u bolix lej alwaʼ ani jantʼoj in tʼajál ti kwéntaj okʼxidh tu ku pákwlanchij?

⁸ A Jehová játs axi in «bóliyal an atikláb axi tin puwél an Tsabál» (Gén. 18:25). Jun i juez axi in tʼajál alwaʼ in tʼojlábil, játs kom in exlál lej alwaʼ an abatnaxtaláb. A Jehová u bolix lej alwaʼ, kom yab expidh pel i juez, jayej játs Jajáʼ axi in tsʼejkámal an abatnaxtaláb (Is. 33:22). A Jehová játs axi más in exlál jantʼoj játs axi alwaʼ ani jantʼoj imbáj. ¿Jantʼoj más in yéjenchal jun i juez abal kin tʼajaʼ alwaʼ in tʼojlábil? Kwaʼal kin exbay lej alwaʼ jantʼoj játs axi watʼey abal antsanáʼ ka bólixin alwaʼ. Játs jawaʼ in tʼajál a Jehová, in éxbayal lej alwaʼ patal jawaʼ u watʼel.

9. ¿Jantʼoj in tʼajál a Jehová okʼxidh kin pákwlanchij jun i atikláb?

⁹ Yab waʼats nibal jun i atikláb axi kin ejtow ti bolix jantʼiniʼ a Jehová. Jajáʼ in alwaʼ éxbayal patal jawaʼ u watʼel tam u waʼtsinal jun i kʼibataláb (Gén. 18:20, 21; Sal. 90:8). A Jehová yab ejtíl an atiklábchik, axi expidh u bolix kʼal jawaʼ in atsʼámal o kʼal jawaʼ in tsuʼtal. Jajáʼ in alwaʼ exlál jawaʼ i watʼamal o jawaʼ i tsuʼúmal ti biyál. Jayej in exlál jantʼoj i tsálpayal ani jantʼoj i atsʼál, ani in exlál abal nixéʼ in éjtowal kin tʼajaʼ abal ku jolbin. Jayej, a Jehová in exlál jantʼoj játs axi i atsʼál ti ichích, jantʼoj játs axi i kulbetnál ani i léʼ ki tʼajaʼ. A Jehová in éjtowal kin tsuʼuw patal jawaʼ i tʼajál (Heb. 4:13). Jaxtám, okʼxidh tu ku pákwlanchij, a Jehová in exlálits patal jawaʼ watʼey.

10. ¿Jaleʼ i exlál abal jawaʼ a Jehová in tákuyal kin tʼajaʼ játs jawaʼ tekedh? (Deuteronomio 32:4).

¹⁰ Jawaʼ a Jehová in tákuyal kin tʼajaʼ etsʼey játs jawaʼ tekedh, Jajáʼ yab jitaʼ in pokʼodh tsuʼtal. Abal a Jehová tu ku pákwlanchij, yab in tʼajál ti kwéntaj jantʼiniʼ tu wálkidh, jay i tumín i kwaʼal, max u lej exladh o max u lej witʼadh (1 Sam. 16:7; Sant. 2:1-4). A Jehová yab i éjtowal ki kʼambichikiy kʼal i tumín (2 Crón. 19:7). Tam a Jehová in tákuyal kin tʼajaʼ jantʼoj, yab in jilál ka atáj kʼal an tsakultaláb (Éx. 34:7). A Jehová játs axi in éjtowal ti bolix más alwaʼ, kom in éxbayal lej alwaʼ patal jawaʼ u watʼel ani tu lej alwaʼ exlál (ka ajiy Deuteronomio 32:4).

11. ¿Jaleʼ ti lej júnits jantʼiniʼ tu pákwlanchal a Jehová?

¹¹ An atiklábchik axi in dhuchaʼ an Escrituras Hebreas, in exlálak abal a Jehová lej júnits jantʼiniʼ tu pákwlanchal, yab ejtíl an atikláb. Junchikíl in eyendhaʼchik jun i kaw ti Hebreo abal kin tejwamédhaʼ jantʼiniʼ tu pákwlanchal a Jehová ani axéʼ xi kaw expidh u eynal abal Jajáʼ. Jun i libro in ulal: «Axéʼ xi kaw yab awits ka eyendháj abal tam jun i atikláb u pákwlanchix»  (Sinónimos del Antiguo Testamento, traducción y adaptación de Santiago Escuain). Expidh a Jehová in éjtowal kin pákwlanchij jun i atikláb axi chubax in yajnál jawaʼ in tʼajámal. ¿Jantʼiniʼ i atsʼál kom a Jehová tu pákwlanchal?

12, 13. a) ¿Jantʼoj in bátsʼuwal jun i atikláb tam ka pákwlanchat in wálab kʼal a Jehová? b) ¿Jantʼoj in tʼajál a Jehová tam tu ku pákwlanchij jun i wálab?

¹² Tam i éxbayal abal a Jehová tu pákwlanchits, i atsʼál i «koyataláb ti ichích», jayej i atsʼál i koyataláb ti tsalápil ani más u kulbél. Jun i atikláb yab in éjtowal kin tʼajaʼ abal ki atsʼaʼ antsanáʼ, expidh tam a Jehová tu pákwlanchal (Hech. 3:19). Tam a Jehová tu pákwlanchal, i éjtowal ki jaʼúbnaʼ ti ít, pel ejtíl max yabák jaykʼiʼ u walbinének.

¹³ Tam a Jehová in pákwlanchal jun i atikláb, yabáts jaykʼiʼ u wichél kin tʼilchij jawaʼ in tʼajámal (Is. 43:25; Jer. 31:34). A Jehová in ukʼchiyal i wálab ani ejtíl «max in púnuwal lej owél» (Sal. 103:12). * Tam i tsálpayal jantʼiniʼ a Jehová tu pákwlanchal jun i wálab lej púlik, in tʼajál abal ki kʼakʼnanchij ani ki puwénchij (Sal. 130:4). Pero, ¿jitaʼchik u pakwlancháb in wálab kʼal a Jehová?

14. ¿Jantʼoj i exóbnaʼits ma tejéʼ tin kwéntaj a Jehová?

¹⁴ Ma tejéʼ i exóbnaʼits jantʼoj játs axi in tʼajál ti kwéntaj a Jehová abal tu ku pákwlanchij. I tsuʼuw abal yab in tʼajál ti kwéntaj in puwém an walabtaláb. Jayej i exóbnaʼ abal a Jehová in exlál patal jawaʼ u watʼel, kom játs axi tu tsʼejkámal, játs axi in tsʼejkámal an abatnaxtaláb ani játs Jajáʼ axi tu bóliyal. Jaxtám in tʼajál ti kwéntaj yan jantʼoj okʼxidh tu ku pákwlanchij i wálab. ¿Jantʼoj játs axi in lej tʼajál ti kwéntaj abal kin pákwlanchij in wálab jun i atikláb?

15. Antsanáʼ jantʼiniʼ in ulal a Lucas 12:47, 48, ¿jantʼoj in tʼajál ti kwéntaj a Jehová okʼxidh kin tsalpay kin pákwlanchij jitaʼ?

¹⁵ A Jehová in tʼajál ti kwéntaj max an atikláb in exlálakits abal yab alwaʼ jawaʼ kʼwajatak in tʼajál. Antsanáʼ tin uluw a  Jesús ti Lucas 12:47, 48 (ka ajiy). Tam jun i atikláb kin tʼajaʼ jantʼoj axi in exlálits abal a Dios yab in kulbetnál, in tʼajál jun i walabtaláb lej púlik. Lej kʼakʼadh kin tʼajaʼ antsanáʼ, kom walám yab ka pákwlanchat kʼal a Jehová (Mar. 3:29; Juan 9:41). Pero junchikíl, ma talbélits ti tʼajál ti kwéntaj abal yab alwaʼ jawaʼ i tʼajaʼ. Max játs i tʼajámal, ¿walám in éjtowal tu ku pákwlanchij a Jehová? Aníts, pero ki exóbnaʼ jantʼoj más in tʼajál ti kwéntaj a Jehová.

16. ¿Jantʼoj in léʼ kin uluw ku tʼeʼpin kʼal i wálab, ani jaleʼ ti lej exbadh ki tʼajaʼ?

¹⁶ Waʼats jantʼoj más axi a Jehová in tʼajál ti kwéntaj. Játs max an atikláb chubax in yajnál jawaʼ in tʼajámal. ¿Jantʼiniʼ in tejwamedhál abal chubax in yajnál? Tam in tsápnanchal kin jalkʼuy in tsalápil, in ey ani jawaʼ in tʼajámal. U lej tʼeʼpinal kʼal jawaʼ in tʼajámal ani jayej u tʼeʼpinal kom yab in tʼajaʼ jawaʼ in tomnálak. U tsalpax kom in tʼajaʼ jantʼoj axi kidháb ani jayej kom lej owmének kʼal a Jehová. Ki tsalpay junílekʼij kʼal a Manasés ani a David. Jajáʼchik in tʼajaʼ i walabtaláb axi lej púlik, pero pákwlanchat kʼal a Jehová kom in lej yájnaʼchik ma tin ichích (1 Rey. 14:8). Tam, a Jehová expidh in pákwlanchal in wálab jitaʼchik in tejwamedhál abal chubax in yajnál jawaʼ in tʼajámal. Yab expidh kwaʼal ki uluw abal i yajnál jawaʼ i tʼajámal, kwaʼal ki tejwamédhaʼ. * Ki tsuʼuw jantʼoj más in tʼajál ti kwéntaj a Jehová.

17. ¿Jantʼoj kwaʼal kin tʼajaʼ jun i atikláb abal ka kʼwajiy alwaʼ kʼal a Jehová, ani jaleʼ ti lej exbadh kin tʼajaʼ? (Isaías 55:7)

¹⁷ Waʼats kʼeʼat jantʼoj axi a Jehová in tʼajál ti kwéntaj, ¿jantʼoj játs? In tʼajál ti kwéntaj max i jilámal nixéʼ xi kidháb tʼajbiláb. Kwaʼal ki jilaʼ ani ki tujchij ki tʼajaʼ jawaʼ a Jehová tu konchal (ka ajiy Isaías 55:7). An atikláb kwaʼal kin jalkʼuy in tsalápil ani kin jilaʼ ka exóbchat kʼal a Jehová (Rom. 12:2; Efes. 4:23). Kwaʼal kin tixkʼaʼ tin ókʼ an tsalap axi kidháb ani yabáts kin tʼajaʼ jawaʼ in tʼajálak (Col. 3:7-10). Pero kwaʼal ki tʼilaʼ abal jawaʼ más exbadh játs ki belaʼ abal a Jesucristo in bínaʼ in  ejatal abal tu ku kʼaniy, kom játs nixéʼ jawaʼ in eyendhál a Jehová abal tu ku pákwlanchij i wálab. Tam a Jehová in tʼajál ti kwéntaj abal kʼwajat i tsápnanchal ki jalkʼuy i ejatal, játs tam Jajáʼ tu pákwlanchal i wálab (1 Juan 1:7).

18. ¿Jantʼoj tam ox i tsalap i exobnámal tin kwéntaj a Jehová?

¹⁸ Ki tʼilaʼ talchik i tsalap lej exbadh axi i exobnámal ma xowéʼ. Yab waʼats nibal jun i atikláb axi kin ejtow tu ku pákwlanchij antsanáʼ jantʼiniʼ tin tʼajál a Jehová. ¿Jaleʼ? Kʼaʼál, kom Jajáʼ etsʼey in léʼ tu ku pákwlanchij. Tsabchíl, kom Jajáʼ játs axi más tu exlál alwaʼ ani in éjtowal kin exlaʼ máx chubax i yajnál jawaʼ i tʼajámal. Ani oxchíl, kom tam Jajáʼ tu pákwlanchal i wálab, yabáts tu tʼilchal jawaʼ i tʼajámal. Nixéʼ tu tólmiyal abal ki atsʼaʼ koyat i tsalápil ani ku kʼwajiy utat kʼal Jajáʼ.

19. ¿Jaleʼ i éjtowal ki atsʼaʼ kulbél bélits abal neʼets ki áynanchij ku ukʼpin?

¹⁹ Neʼets ki áynanchij ku ukʼpin kom u wálbidh, pero tu lej tólmiyal jawaʼ in ulal an Perspicacia para comprender las Escrituras, volumen 1, página 209. Tanáʼ in ulal: «A Jehová in exlál abal neʼets ku ukʼpin kom u wálbidh. Jaxtám yab i yéjenchal ku kʼwajiy tu lej tsalpax tam ki tʼajaʼ jantʼoj axi yab lej tekedh. (Sl 103:8-14; 130:3.) Max ki tsápnanchij ki tʼajaʼ jawaʼ a Jehová tu konchal, neʼets ki atsʼaʼ kulbél. (Flp 4:4-6; 1Jn 3:19-22.)». Tu lej kanatbedhál axéʼ xi kaw.

20. ¿Jantʼoj neʼets ki exóbnaʼ al axi jun an exobintaláb?

²⁰ I lej kʼakʼnál abal a Jehová tu pákwlanchal i wálab max chubax i yajnál jawaʼ i tʼajámal. Pero, ¿jantʼiniʼ i éjtowal ki nitsʼbiy a Jehová?, ¿jaleʼ ti lej júnits jantʼiniʼ u pákwlanchix wawáʼ?, ani ¿jaleʼ ti lej exbadh ki exlaʼ axéʼ? Játs neʼets ki exóbnaʼ al axi jun an exobintaláb.