1. ¿Jantʼoj játs axi talchik walám in tsʼejnál?

 KI TSALPAY kʼal jawaʼ in watʼamal talchik i epchal. A Nestor ani a María, in léʼakchik ka kʼalej juʼtáj tu yejencháb más i epchal abal ti ólnom. * Pero abal kin éjtowchik ka kʼalej, kwaʼalak kin ujnaʼ ka kʼwajiy kʼal más wekáts i tumín. Ani u wéʼ jikʼélakchik kom in tsálpayalak abal yab neʼetsak kin ejtow. In tsálpayalakchik abal yab neʼetsak kin ejtow kin atsʼaʼ kulbél. Xowéʼ ki tsalpay kʼal an tʼiplab in kʼál a Biniam. Jajáʼ u kʼwajíl al jun i bichow juʼtáj ti yab u jílchinal tu ólnom. Tam ti wenkʼon ti ólchix kʼal a Jehová, in tʼajaʼ ti kwéntaj abal jajáʼ jayej neʼetsak ka ayoknáj. Nixéʼ in tʼajálak abal ka wéʼ jikʼey, pero waʼatsak kʼeʼat jantʼoj axi in lej tsʼejnálak. Yab in exlálak jantʼoj neʼetsak kin tʼajaʼ in yanél tam kin exlaʼ abal jajáʼ pel i ólchix kʼal a Jehová. Kʼeʼat i tʼiplab pel a Valeria, jajáʼ uchan abal in kwaʼalak jun i cáncer axi lej kidháb. Jajáʼ yab in léʼak kin kʼibchij a Jehová tin kwéntaj an xitsʼ. Jaxtám xéʼtsin in aliyal jun i doctor kʼal axi ka tʼajchin an operación ani yab ka punchin i xitsʼ, jajáʼ yab in léʼak ka tsemets.

2. ¿Jaleʼ ti yab in tomnál ki jilaʼ tu ku ataʼ an jikʼeltaláb?

² ¿A atsʼámal it wéʼ jikʼél, antsanáʼ jantʼiniʼ an epchalchik axi ban kʼaʼál párrafo? Walám antsanáʼ i atsʼámal. Pero yab in tomnál ki jilaʼ abal tu ku ataʼ an jikʼeltaláb, kom i éjtowal ki takuy jantʼoj axi kin tʼajaʼ ki kʼibchij a Jehová. Játs jawaʼ in léʼ kin tʼajaʼ a Satanás. In léʼ tu ku jikʼédhaʼ abal  yabáts ku olnomáts o abal ki jilaʼ ki tʼajaʼ kʼeʼat jantʼoj (Apoc. 12:17). I exlál abal jajáʼ lej pojkax ani lej tsapik. Pero waʼats jantʼoj axi neʼets tu ku tólmiy abal ki tomolnaʼ. ¿Jantʼoj játs?

3. ¿Jantʼoj neʼets tu ku tólmiy abal yab tu ku ataʼ an jikʼeltaláb?

³ A Satanás yab neʼets kin ejtow tu ku jikʼédhaʼ max wawáʼ i lej belál abal a Jehová tu kʼanidhál ani tu tólmiyal (Sal. 118:6). Jun i tʼiplab, an dhuchum kʼal an Salmo 118 in watʼaʼ yan i kʼibataláb. U kʼwiynalak kʼal yan i atikláb axi lej exladh (versículos 9 ani 10). Junchikíl u nixoknábak kʼal kʼeʼat i atikláb abal kin tʼajaʼ jawaʼ yab alwaʼ (versículo 13). Ani jayej bóliyat kʼal a Jehová (versículo 18). Bélits antsanáʼ jajáʼ in uluw al jun i ajatláb: «Yab in jikʼél». ¿Jaleʼ ti yab u jikʼélak? Bélits abal bóliyat kʼal a Jehová, jajáʼ in exlálak abal u lej kʼanidháb. Jayej in lej belálak abal max kin watʼaʼ yan i kʼibataláb, etsʼey neʼetsak ka tólmiyat kʼal a Jehová (Sal. 118:29).

4. ¿Jantʼoj tam jikʼeltaláb i éjtowal ki ataʼ max i belál abal a Jehová tu kʼanidhál?

⁴ Patal kwaʼal ki belaʼ abal a Jehová chubax tu kʼanidhál. Axéʼ neʼets tu ku tólmiy max u wéʼ jikʼél, 1) tam yab i exlál jantʼiniʼ ki béletnaʼ i yanél, 2) max i wéʼ tsʼejnál an atikláb, ani 3) max i tsʼejnál ku tsemets. An epchalchik axi u olnáb ban kʼaʼál párrafo yab in jilaʼ ka atáj kʼal an jikʼeltaláb, kom in lej belálak abal u kʼanidháb kʼal a Jehová.

5. ¿Kʼal jantʼoj tu tʼeʼpindháb yan i epchal axi in kwaʼal in yanél? (Ka tsuʼuw an foto axi kʼwajat ban portada).

⁵ An epchalchik axi in kwaʼal in yanél in lej tsápnanchal kin putuw kʼal in uchbíl (1 Tim. 5:8). Max tatáʼ a kwaʼal a yanél, walám it wéʼ jikʼey ka kʼibaʼ a tʼojlábil tam ti kʼwajiy lej tsapik an coronavirus. Walám yab a exlálak jantʼiniʼ ti neʼets ka tsʼaʼiy an kʼapnél o ka jálbiy an renta. Jayej walám ti tʼeʼpindhálak ka kʼibaʼ a tʼojlábil, kom walám yabáts ka elaʼ kʼeʼat. Antsanáʼ jantʼiniʼ a Nestor ani a María, walám it jikʼélak max yab ka elaʼ an tumín abal ka watʼaʼ a kʼicháj. A Satanás in eyendhámal axéʼ xi jikʼeltaláb abal kin tʼajaʼ abal yan i epchal kin jilaʼ kin tʼojonchij a Jehová.

6. ¿Jantʼoj in léʼ a Satanás abal ki tsalpay?

⁶ A Satanás in léʼ ki tsalpay abal a Jehová yab tu tʼajál ti kwéntaj ani abal yab neʼets tu ku tólmiy ki béletnaʼ i yanél. Max ki jilaʼ tu ku kʼambiy walám ki tsalpay abal kwaʼal ki áynanchij tu tʼojnal, bélits max ki jekʼchij talchik i abatnaxtaláb in kʼál a Jehová.

7. ¿Jantʼoj játs axi tu uchál a Jesús?

⁷ A Jesús játs axi in exlál más alwaʼ a Jehová, jaxtám tu uchal axéʼ: «A Tátaj ti éb in exlálits jantʼoj a yéjenchal, bélits max yabayej a konchámal» (Mat. 6:8). Jayej, a Jesús in exlál abal a Jehová kʼwajat tʼojojodh abal tu ku pidhaʼ jawaʼ i yéjenchal. Kom i tʼójonchal a Jehová, Jajáʼ tu tsuʼtal jantʼiniʼ in yanél. Ani kom tu okʼnál, i lej belál abal Jajáʼ jayej neʼets kin putuw kʼal jawaʼ in konchal an tatalábchik ti 1 Timoteo 5:8.

8. a) ¿Jantʼoj neʼets tu ku tólmiy max u jikʼél kom yab i exlál jantʼiniʼ ki béletnaʼ i yanél? (Mateo 6:31-33). b) ¿Jantʼiniʼ i éjtowal ki nitsʼbiy an tomkinél axi u tejwamél ban fotografía?

⁸ Max i lej belál abal a Jehová tu kʼanidhál wawáʼ ani i yanél, jayej neʼets ki belaʼ abal Jajáʼ neʼets tu ku pidhaʼ jawaʼ i yéjenchal (ka ajiy Mateo 6:31-33). A Jehováʼ  tu pidhál jawaʼ i yéjenchal ani in tʼajál kʼal yan i kʼanidhomtaláb. Tam ti in tsʼejkaʼ an tsabál, yab expidh in punuw jawaʼ i yéjenchal abal ki watʼaʼ a kʼicháj. Jayej in tʼuchiy kʼal yan jantʼoj alabél abal ku kʼwajiy kulbél (Gén. 2:9). Bélits max junchikíl expidh i kwaʼal an kʼapnél abal ki watʼaʼ a kʼicháj, ki kʼakʼnanchij a Jehováʼ kom i kwaʼal jawaʼ i yéjenchal. A Jehová kʼwajat kʼal wawáʼ ani tu pidhaʼits an kʼapnél axi i yéjenchal nixéʼ a kʼicháj (Mat. 6:11). Ki lej tʼilaʼ abal max xowéʼ yab i kwaʼal patal jawaʼ i léʼ, a Jehová neʼets tu ku pidhaʼ más talbél o axi taʼtal a kicháj. Játs jawaʼ in tʼajaʼ ti kwéntaj a Nestor ani a María (Is. 65:21, 22).

9. ¿Jantʼoj tu exóbchal jawaʼ in watʼaʼ a Nestor ani a María?

⁹ A Nestor ani a María u kʼwajíl ti Colombia ani u kʼwajílak lej alwaʼ kom in kwaʼalakchik yan jantʼoj. Jajáʼchik in ulal: «I léʼak ki ujnaʼ ku kʼwajiy kʼal más wékats i tumín, kom i léʼak ki tʼojonchij más a Jehová ban olnomtaláb. Pero u jikʼélak max yab ki ejtow ki koʼoy jawaʼ i yéjenchal ani yab ki ejtow ku kʼwajiy kulbél». ¿Kʼal jantʼoj ti tólmiyat abal yab ka atáj kʼal an jikʼeltaláb? Kʼwajiychik in tsálpayal jantʼiniʼ ti yaníl tejwamédhanchat i kʼanidhomtaláb kʼal a Jehová. In lej belaʼchik abal neʼetsak ka beletnáj kʼal a Jehová, jaxtám in jílaʼchik in tʼojlábil bélits abal in atálakchik yan i tumín. In jílaʼchik in kʼimáʼ ani kʼalej ti tólmix al jun i kwenchaláb juʼtáj tu yejencháb más i ólnom. ¿Jantʼiniʼ tin atsʼálchik xowéʼ? A Nestor in ulal: «I tʼajámal ti kwéntaj abal chubax u putnal jawaʼ in ulal Mateo 6:33. Etsʼey i koʼoyámal jawaʼ i yéjenchal ani xowéʼ u kʼwajat más kulbél».

10. ¿Jaleʼ ti yan i atikláb in tsʼejnál in at kʼwajíl?

¹⁰ Ma tin tujtal, an atikláb in lej odhnámal axi kʼeʼat (Ecl. 8:9). Ejtíl, waʼats jitaʼchik yab in eyendhál tekedh in ey, jayej waʼats axi in odhnál ani in kʼwiyál axi kʼeʼat. Waʼats jitaʼ in odhnál in juntal exóbal o in yanél. Jaxtám an atiklábchik in tsʼejnál in at kʼwajíl. ¿Jantʼiniʼ in eyendhál a Satanás axéʼ abal tu ku jikʼédhaʼ?

11, 12. ¿Jantʼoj in tʼajál a Satanás kom in exlál abal i tsʼejnál i at kʼwajíl?

¹¹ Kom a Satanás in tʼajál ki tsʼejnaʼ an atiklábchik, nixéʼ in éjtowal kin tʼajaʼ ki jilaʼ  tu ólnom o ki tʼojonchij a Jehová. Jajáʼ in tʼajámal abal talchik i eyal tu ku kʼanchij tu ólnom ani tu ku ayoknaʼ (Luc. 21:12; Apoc. 2:10). Kom axéʼ xi xeʼtsintaláb kʼwajat abatnadh kʼal a Satanás, yan i atikláb tu kawíliyal ani in bukʼuwal i janamtaláb tin kwéntaj an ólchixchik kʼal a Jehová. Walám axi kin belaʼ axéʼ xi janamtaláb tu ku telaʼ ani ma tu ku ódhnaʼ (Mat. 10:36). Yab i jikʼpál abal a Satanás kin tʼajaʼ antsanáʼ, kom antsanáʼ tin tʼajálakits ma ti kʼaʼál siglo (Hech. 5:27, 28, 40).

¹² Pero a Satanás yab expidh in eyendhál an eyalchik abal tu ku jikʼédhaʼ. Waʼats jitaʼchik in tsʼejnál ka wenkʼon ti ólchix kʼal a Jehová, kom in tsálpayal abal neʼets ka kʼwiyan kʼal in yanél, ani a Satanás in eyendhál nixéʼ abal tu ku jikʼédhaʼ. In lej kʼanidhálchik in yanél ani in léʼak max jajáʼchik jayej ka wenkʼon ti ólchix kʼal a Jehová, jaxtám in lej yajnálchik tam in yanél in kawíliyal an epchalchik o a Jehová. Pero junchikíl, in yanél u wenkʼonal ti ólchix kʼal a Jehová. Pero max jun i yanél yabáts kin léʼnaʼ kin exlaʼ jantʼoj tin kwéntaj wawáʼ, ¿jantʼoj neʼets ki tʼajaʼ?

13. Tam i yanél tu kʼwiyál, ¿jaleʼ ti lej exbadh ki tʼilaʼ abal a Jehová tu kʼanidhál? (Salmo 27:10).

¹³ Tu lej kanatbedhál an kaw axi kʼwajat ti Salmo 27:10 (ka ajiy). Max etsʼey ki tʼilaʼ abal a Jehová tu kʼanidhál, yab neʼets ku jikʼey tam ku kʼwiyan. Ani neʼets ki lej belaʼ abal Jajáʼ neʼets tu ku labliy max ki kuxuy. Jajáʼ neʼets tu ku pidhaʼ patal jawaʼ i yéjenchal, neʼets tu ku kanatbédhaʼ ani tu ku exóbchij. Játs jawaʼ in tʼajaʼ ti kwéntaj a Biniam axi i tʼilaʼ ban párrafo 1.

14. ¿Jantʼoj i exobnál kʼal in tʼiplábil a Biniam?

¹⁴ A Biniam in takuy ka wenkʼon ti ólchix kʼal a Jehová bélits abal in exlálak abal neʼets ka ayoknáj kʼal an eyalchik. Jajáʼ in ulal: «An eyalchik tu lej odhnálak, pero jawaʼ más u tsʼejnálak jats ti kin kʼwiyaʼ u yanél. Nanáʼ yab u léʼak abal u papá ka tsakuy kʼal nanáʼ, nibal u yanél ka owméj kal nanáʼ». Pero, ¿kʼal jantʼoj ti tólmiyat abal yab ka atáj kʼal an jikʼeltaláb? Jajaʼ etsʼey in tʼilaʼ abal u kʼanidháb kʼal a Jehová ani u beletnáb. A Biniam in ulal: «In kʼwajiy u tsálpayal jantʼiniʼ a Jehová in tolmiyámal jitaʼchik in yejenchámal i tumín, ani jitaʼchik u  kʼwiynal ani u ayoknáb». U exlálak abal a Jehová neʼetsak ti kin labliy max yab kin owméj kʼal Jajáʼ. Yaníl in yakʼwan ani in kwadhan. Tam ti in kʼwajatak tin kwadhnal, u tʼajaʼ ti kwéntaj abal max ki bélkaʼ a Jehová, Jajáʼ etsʼey tu tólmiyal. A Biniam in tʼajaʼ ti kwéntaj abal a Jehová pel jantʼiniʼ jun i tataláb ani an epchalchik pel i yanél.

15. ¿Jaleʼ ti yab i léʼ ku tsemets?

¹⁵ An Biblia in ulal abal an tsemláj pel jantʼiniʼ jitaʼ axi tu ayoknál (1 Cor. 15:25, 26). Tam ki tsalpay ban tsemláj, walám u lej jikʼél ani más max wawáʼ o jun i yanél u lej yaʼulits. ¿Jaleʼ u lej jikʼél ki tsalpay ban tsemláj? Kom a Jehová tu tsʼejkaʼ abal ku kʼwajiy abal etsʼey (Ecl. 3:11). Pero junchikíl alwaʼ ki tsʼejnaʼ, kom nixéʼ neʼets kin tʼajaʼ ki béletnaʼ ti báʼ. Jun i tʼiplab, walám neʼets ki lej tsápnanchij ki tʼajaʼ ti kwéntaj jawaʼ i kʼapal, neʼets ki tʼajaʼ i ejercicio, yab neʼets ki ódhnachikiy i ejatal ani neʼets ku kʼalej kʼal an doctor tam ki yéjenchij.

16. ¿Jantʼoj in tʼajál a Satanás kom in exlál abal yab i léʼ ku tsemets?

¹⁶ A Satanás in exlál abal i pidhál yan in jalbíl i ejatal. Jajáʼ in ulal abal neʼets ki tʼajaʼ patal jawaʼ ki ejtow abal yab ku tsemets, bélits max ki kʼibchij a Jehová (Job 2:4, 5). Pero yab chubax jawaʼ in ulal a Satanás. A Satanás in exlál jantʼoj in éjtowal kin eyendhaʼ abal tu ku tsemdhaʼ. Jaxtám in léʼ tu ku jikʼédhaʼ abal ki kʼibchij a Jehová (Heb. 2:14, 15). Junchikíl, a Satanás in eyendhál i atiklábchik abal tu ku jikʼédhaʼ. Tu uchálchik abal max yab ki jilaʼ ki kʼakʼnaʼ a Jehová neʼets tu ku tsemdhaʼ. O tam u yaʼul, in éjtowal kin eyendhaʼ nixéʼ xi kʼibataláb abal ki kʼibchij a Jehová. Walám an doctores, o i yanél axi yab pel i ólchix kʼal a Jehová tu ku níxoknaʼ abal ki batsʼuw ku punchin i xitsʼ, o walám ka waʼtsin jitaʼ axi tu ku níxoknaʼ ki batsʼuw jun i ilál axi yab tekedh ki eyendhaʼ.

17. Antsanáʼ jantʼiniʼ in ulal a Romanos 8:37-39, ¿jaleʼ yab in tomnál ki tsʼejnaʼ ku tsemets?

¹⁷ Wawáʼ yab i léʼ ku tsemets, pero i exlál abal max ki kʼibaʼ i ejatal, a Jehová neʼets kin áynanchij tu ku kʼanidhaʼ (ka ajiy Romanos 8:37-39). A Jehová yab in ukʼchiyal in jaʼúbchik bélits max ka tsemets (Luc. 20:37, 38). Jajáʼ in léʼits kin wíchbanchij in ejatal (Job 14:15). A Jehová in bínaʼits in tsakámil abal ki ejtow ki koʼoy i ejataláb abal etsʼey (Juan 3:16). I lej belál abal a Jehová tu kʼanidhál ani tu beletnál. Jaxtám, max u lej yaʼulits o u uchnal abal neʼets ku tsemdháj, yab i kʼibchal a Jehová. Jawaʼ i tʼajál játs ku utey kʼal Jajáʼ abal tu ku kanatbédhaʼ, tu ku pidhaʼ i tsalpadhtaláb ani i tsapláb. Játs jawaʼ in tʼajaʼ a Valeria ani in tomkíl (Sal. 41:3).

18. ¿Jantʼoj i exobnál kʼal jawaʼ in watʼaʼ a Valeria?

¹⁸ Tam ti a Valeria in kwaʼalak 35 i támub, uchan abal in kwaʼalak jun i cáncer axi lej kidháb. Ki tsuʼuw jantʼiniʼ ti tólmiyat kal an kʼanidhomtaláb axi u koʼoncháb kʼal a Jehová abal yab kin tsʼejnaʼ ka tsemets. Jajáʼ in ulal: «Jawaʼ tu uchaʼ an doctor tu lej jálkʼunchij i ejatal. Kwaʼalak kin tʼajchat jun i operación axi lej kʼibat. U tʼilmay yan i doctor abal ti kin tʼajchij an operación ani yab kin eyendhaʼ i xitsʼ. Pero yab jitaʼ in léʼnaʼ, in lej jikʼélak ani yab u léʼak ku kʼibchij a Jehová. Jaxtám yab neʼetsak ku batsʼuw kin punchin i xitsʼ. A Jehová yaníl tin tejwamédhanchij  abal tin kʼanidhál, xowéʼ nanáʼ jayej u léʼak ku tejwamédhanchij. Tam in uchnalak jantʼoj axi in éjtowalak ti kin tʼeʼpindhaʼ más, u yakʼwalak u tsap abal yab ku jilaʼ abal a Satanás ti kin ataʼ. U léʼak ku kulbedhaʼ a Jehová. Talbél in tʼajchat an operación ani yab in punchin i xitsʼ. Belej in yaʼul pero a Jehová etsʼey tu pidhámal jawaʼ i yéjenchal. Jun i semana okʼxidh kin uchan abal u kwaʼalak i cáncer, i exóbnaʼ ban tamkuntaláb an artículo axi in bij: «Afrontemos con valentía los golpes de la vida». * Yaníl i ajiy ani tu lej kanatbédhaʼ. I artículos ejtíl axéʼ tu lej tólmiy abal ku utey más kʼal a Jehová, jayej tu tólmiy abal ki exlaʼ jantʼoj ki tʼajaʼ ani yab ku watʼadh tʼeʼpin».

19. ¿Jantʼoj neʼets ka watʼey?

¹⁹ Tin puwél an tsabál waʼats yan i epchal axi tolmiyámej kʼal a Jehová abal yab ka atáj kʼal an jikʼeltaláb. Ani antsanáʼ in ejtowámal kin tomolnaʼ a Satanás (1 Ped. 5:8, 9). Tatáʼ jayej a éjtowal ka tʼajaʼ. Lej wéʼits a Jehová neʼets kin uchaʼ a Jesús ani jitaʼchik neʼets ti abatnom kʼal jajáʼ, abal in bájuwits an kʼij abal kin talabédhaʼ patal jawaʼ in tʼajámal a Satanás (1 Juan 3:8). Talbél, in tʼojnálil a Jehová neʼets kin tsuʼuw jantʼiniʼ ti neʼets ka putun axéʼ xi kaw ban tsabál: «Yab neʼets ka waʼtsin jantʼoj axi kin tʼajaʼ kit jikʼey» (Is. 54:14; Miq. 4:4). Yab ki jilaʼ abal tu ku ataʼ an jikʼeltaláb biyat u putnal axéʼ xi kaw.

20. ¿Jantʼoj neʼets tu ku tólmiy abal yab tu ku ataʼ an jikʼeltaláb?

²⁰ Kwaʼal ki lej belaʼ abal a Jehová tu kʼanidhál ani abal neʼets tu ku béletnaʼ. ¿Jantʼoj neʼets tu ku tólmiy abal ki tʼajaʼ axéʼ? Max ki lej tsalpay abal a Jehová in beletnámalits in tʼojnálil ani ki tʼilchij axi kʼeʼat. Jayej ki tʼilaʼ jantʼiniʼ a Jehová tu beletnámal tam i watʼamal i yajchiktaláb. Kom a Jehová tu tólmiyal, i éjtowal ki ataʼ an jikʼeltaláb (Sal. 34:4).