1. ¿Jantʼoj in uluw a David tin kwéntaj a Jehová? (Salmo 18:46).

 XOWÉʼ ta kʼicháj an xeʼtsintaláb kʼwajat ti jalkʼunal jun dhúbatkʼij. Tu lej kanatbedhál ki exlaʼ abal i éjtowal ku utey kʼal a Jehová abal ki konchij i tolmixtaláb. Ban exobintaláb axi ti watʼey semana i exóbnaʼ abal a Jehová pel jun i Dios axi ejat ani abal etsʼey kʼwajat utat kʼal wawáʼ abal tu ku tólmiy. Tam Jajáʼ tu tólmiyal, i tʼajál ti kwéntaj abal pel «jun i Dios axi chubax ejat» antsanáʼ jantʼiniʼ in uluw a David ti Salmo 18:46 (ka ajiy). Pero talbél tin ulúmal a David abal a Jehová pel jun i Dios axi ejat, jayej in uluw abal pel ejtíl jun i púlik tʼujub. ¿Jaleʼ tin uluw nixéʼ?

2. ¿Jantʼoj neʼets ki exóbnaʼ?

² Al axéʼ xi exobintaláb neʼets ki tsuʼuw jaleʼ tin ulal an Biblia abal a Jehová pel ejtíl jun i púlik tʼujub ani neʼets ki tsuʼuw jantʼoj tu exóbchal axéʼ xi jumbixtaláb. Jayej neʼets ki exóbnaʼ jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ abal ki belaʼ más kʼal a Jehová. Tin taltal neʼets ki tsuʼuw jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ abal ki nitsʼbiy jantʼiniʼ in ey.

¿JALEʼ TI A JEHOVÁ PEL EJTÍL JUN I PÚLIK TʼUJUB?

3. ¿Abal jaleʼ tin eyendhál an Biblia an kaw tʼujub? (Ka tsuʼuw an imagen).

³ An Biblia in júmbiyal a Jehová kʼal jun i púlik tʼujub abal tu ku tólmiy ki exbay jantʼiniʼ jats in ey Jajáʼ. Ti biyal, tam u puwenchábak a Jehová kʼal in tʼojnálil, u jumbiyábak kʼal jun i púlik tʼujub. An kʼaʼál texto juʼtáj tin ulal abal a Jehová pel ejtíl jun i púlik tʼujub pel ti Deuteronomio 32:4. Al jun i oláb, a Ana in uluw abal yab waʼats nibal jun i Dios ejtíl a Jehová, kom pel jun i púlik tʼujub (1 Sam. 2:2). A Habacuc jayej in uluw abal a Jehová pel jun i púlik tʼujub (Hab. 1:12). An dhuchum kʼal an Salmo 73 in uluw abal a Jehová pelak ejtíl jun i tʼujub axi kʼwajatak tin ichích (Sal. 73:26). Ani a Jehová in uluw abal Jajáʼ pel jun i púlik  tʼujub (Is. 44:8). Ki tsuʼuw ox jantʼoj tin kwéntaj a Jehová axi in tejwamedhál jaleʼ tu jumbiyáb kʼal jun i púlik tʼujub ani ki exóbnaʼ jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ abal a Jehová ka wenkʼon ejtíl jun i púlik tʼujub abal kʼal wawáʼ (Deut. 32:31).

4. ¿Jaleʼ ti ulal abal i éjtowal ku utey kʼal a Jehová abal ku tsinkʼon? (Salmo 94:22).

⁴ Kʼal a Jehová i éjtowal ku tsinkʼon. Tam exom jun i ablom lej tsapik, jun i atikláb in éjtowal ka otsits ti tsínkʼonal al jun i paxál, o alál kʼal jun i púlik tʼujub. Jayetsej i éjtowal ki tʼajaʼ tam i tametnál jun i kʼibataláb, i éjtowal ku utey kʼal a Jehová abal tu ku tólmiy ani abal ku tsinkʼon (ka ajiy Salmo 94:22). Jajáʼ tu kʼániyal ani yab neʼets kin jilaʼ ki yajchiknaʼ abal etsʼey. Pero yab expidh nixéʼ, a Jehová in ulúmal abal axi taʼtál a kʼicháj neʼets kin tixkʼaʼ patal jawaʼ in tʼajál ki yajchiknaʼ (Ezeq. 34:​25, 26).

5. ¿Jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ abal a Jehová tu ku kʼaniy?

⁵ Tam i ólonchal a Jehová pel ejtíl max u utel tu tsinél kʼal Jajáʼ, ani Jajáʼ tu pidhál i koyataláb ti ichích ani ti tsalápil (Filip. 4:​6, 7). Ki tsuʼuw jawaʼ in watʼaʼ jun i epchal axi in bij Artiom. Jajáʼ báliyat ti wikʼaxteʼ kom yab in léʼak kin kʼibchij a Jehová. Kʼal an eyal, yaníl exan ka jikʼedháj, u odhnábak ani tʼajchin yantalom i konowixtaláb. A Artiom in ulal: «Nanáʼ in lej tʼeʼpinalak tam an eyalchik ka kʼwajiy ti kin konowiy. U lej ólonchalak a Jehová ani u kónchalak ti kin pidhaʼ i koyataláb ani ti kin pidhaʼ i tsalpadhtaláb. Etsʼey u tsápnanchij kin kʼwajiy putudh kʼal a Jehová, belits abal in kónomchikat yan jantʼoj. U atsʼálak abal a Jehová pelak jun i púlik baʼteʼ axi kʼwajatak tin beletnál».

6. ¿Jaleʼ i éjtowal ki lej belaʼ kʼal a Jehová? (Isaías 26:​3, 4).

⁶ A Jehová in pútuwal jawaʼ in ulal. Jun i tʼujub axi lej púlik yab jaykʼiʼ neʼets ka yatsiyat juʼtáj ti ketél, antsanáʼ jats a Jehová, Jajáʼ yab jaykʼiʼ neʼets ka nixkʼin kʼal wawáʼ. An Biblia in ulal abal i éjtowal ki belaʼ kʼal a Jehová kom Jajáʼ etsʼey neʼets ka kʼwajiy kʼal wawáʼ, jantʼiniʼ jun i púlik tʼujub (ka ajiy Isaías 26:​3, 4). A Jehová etsʼey neʼets ka kʼwajiy, jaxtám neʼets kin ejtow kin putuw kʼal patal jawaʼ in ulúmal, jayej, etsʼey neʼets tu ku atsʼanchij i olábil ani neʼets tu ku tólmiy. Kʼeʼat jantʼoj abal jaleʼ ti lej belál kʼal a Jehová, jats kom Jajáʼ etsʼey neʼets ka kʼwajiy utat kʼal in tʼojnálil (2 Sam. 22:26). A Jehová yab jaykʼiʼ neʼets kin ukʼchiy an tʼojláb axi i tʼajámal ani neʼets kin áynanchij tu ku lábliy (Heb. 6:10; 11:6).

7. ¿Jantʼoj tam alwaʼtaláb i bátsʼuwal tam i belál kʼal a Jehová? (Ka tsuʼuw jayej an imagen).

⁷ Abal ki tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼiniʼ tu beletnál a Jehová, kwaʼal ki tsápnanchij ki belaʼ más kʼal Jajáʼ ani jayej i bátsʼuwal yan i alwaʼtaláb tam i belkál, belits max lej púlik an kʼibataláb axi i tamtém (Is. 48:​17, 18). Max ki tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼiniʼ tu tólmiyal a Jehová, nixéʼ neʼets kin tʼajaʼ abal ki belaʼ más kʼal Jajáʼ. Antsanáʼ neʼets ki ejtow ki kuxuy i kʼibataláb axi más púlik. Junchikíl neʼets ku kʼwajiy kwetém, tanáʼ ti neʼets ki tʼajaʼ ti kwéntaj abal a Jehová yab tu jilál. Jun i epchal axi in bij Vladímir in uluw axéʼ: «Tam tin kʼwajiy ti wikʼaxteʼ, tanáʼ tu atsʼaʼ  abal in kʼwajatak más utat kʼal a Jehová. U exóbnaʼ ku belaʼ más kʼal Jajáʼ, kom in kʼwajatak kwetém ani yab u éjtowalak ku tʼajaʼ jantʼoj».

8. a) ¿Jantʼiniʼ jats in ey a Jehová? b) ¿Jaleʼ ti lej alwaʼ ki exlaʼ axéʼ? (Salmo 62:​6, 7).

⁸ A Jehová yab jaykʼiʼ in jálkʼuyal jantʼiniʼ in ey. Jun i tʼujub axi lej púlik, o jun i tsʼén, yab jaykʼiʼ neʼets ka yatsin nibal ka jalkʼun. Antsanáʼ jats a Jehová, yab jaykʼiʼ neʼets ka jalkʼun jantʼiniʼ in ey ani yab jaykʼiʼ neʼets kin jalkʼuy in tsalápil (Mal. 3:6). Tam ti a Adán ani a Eva jekʼombéj, a Jehová yab in jalkʼuy in tsalápil tin kwéntaj an tsabál. An abatwálej Pablo in uluw abal a Jehová yab jaykʼiʼ in jálkʼuyal jantʼiniʼ in ey (2 Tim. 2:13). Axéʼ tu exóbchal abal a Jehová yab jaykʼiʼ neʼets kin jalkʼuy jawaʼ in tsálpayal kin tʼajaʼ, nibal neʼets ka tʼokʼbanchat in tsalápil. Jaxtám i éjtowal ki belaʼ abal a Jehová etsʼey neʼets tu ku tólmiy tam ki tamétnaʼ jun i kʼibataláb ani neʼets kin putuw jawaʼ in ulúmal (ka ajiy Salmo 62:​6, 7).

9. ¿Jantʼoj a exobnál kʼal jawaʼ in watʼaʼ a Tatiana?

⁹ Kʼeʼat jantʼoj axi neʼets tu ku lej tólmiy abal ki belaʼ kʼal a Jehová jats ki tʼilaʼ jantʼiniʼ in ey ani jantʼoj in tsálpayal kin tʼajaʼ kʼal an tsabál. Nixéʼ neʼets tu ku lej tólmiy abal ki atsʼaʼ koyat i ichích ani yab ku lej tʼeʼpin tam i tamtém jun i kʼibataláb (Sal. 16:8). Jats in watʼaʼ a Tatiana, jajáʼ uchan kʼal an eyalchik abal yab neʼetsak kin ejtow ka kalej tin kʼimáʼ. A Tatiana in ulal: «An eyalchik tin uchaʼ abal yab jitaʼ neʼetsak kin ejtow ka otsits tu kʼimáʼ. Junchikíl u atsʼálak lej tʼeʼpidh». Pero kʼwajiy in tsálpayal abal patal jawaʼ kʼwajatak in watʼal neʼetsak ka eyan abal ka putun in tsalápil a Jehová ani kʼal nixéʼ tólmiyat abal kin koʼoy i tsapláb ani kin atsʼaʼ kanat junílekʼij. A Tatiana in ulal: «Kʼeʼat jantʼoj axi tin lej tólmiy jats ku tsalpay abal jawaʼ kʼwajatak u watʼál jats kom u kʼanidhál a Jehová ani kom u léʼ ku tʼajchij in kulbétal. Nixéʼ tin lej tolmiyámal abal yab ku lej tsalpay kʼal jawaʼ kʼwajat u tametnál».

10. ¿Jantʼoj a éjtowal ka tʼajaʼ ma xowéʼ abal ka lej belaʼ abal a Jehová neʼets ti béletnaʼ?

¹⁰ Lej wéʼits neʼets ki tamétnaʼ más i kʼibataláb, jaxtám lej exbadh abal xowéʼ ki belaʼ más kʼal a Jehová ani ki aliy jantʼiniʼ ku kʼwajiy putudh kʼal Jajáʼ. Nixéʼ a éjtowal ka tʼajaʼ max ka ajiy i tʼilabchik axi ti Biblia ani max ka ajiy in tʼiplábil i epchalchik axi xowéʼ ta kʼicháj. Talbél ka tsalpay jantʼiniʼ a Jehová in béletnaʼ axéʼchik xi epchal. Axéʼ neʼets ti lej tólmiy abal ka belaʼ abal tatáʼ jayej neʼets ti béletnaʼ a Jehová.

KA NITSʼBIY JANTʼINIʼ IN EY A JEHOVÁ

11. ¿Jaleʼ ti lej exbadh ki nitsʼbiy jantʼiniʼ in ey a Jehová? (Ka tsuʼuw jayej an recuadro « Jawaʼ in éjtowal kin tʼajaʼ an epchalchik kwitól»).

¹¹ Ma tejéʼ i exóbnaʼits jaleʼ u jumbiyáb a Jehová kʼal jun i púlik tʼujub. Xowéʼ neʼets ki exóbnaʼ jantʼiniʼ i éjtowal ki nitsʼbiy. Max wawáʼ ki tsápnanchij ki nitsʼbiy a Jehová, neʼets ki ejtow ki lej tólmiy an epchalchik. Jun a kʼicháj, a Jesús in uluw abal neʼetsak kin bíjiy ti Simón a Cefas axéʼ xi bijláb jayej awits ki wilkʼaʼ «Pedro» ani an bijláb Pedro in léʼ kin uluw «jun i pejach i tʼujub» (Juan 1:42). Kʼal axéʼ xi bijláb, a Jesús in tejwamédhaʼ abal a Pedro neʼetsak kin kanatbédhaʼ  an epchalchik ani kin lej tólmiy an tamkuntaláb. An Biblia jayej in ulal abal an ókʼnomchik pel ejtíl jun i púlik tʼujub axi in beletnál an epchalchik axi ti tamkuntaláb (Is. 32:2). Patal i éjtowal ki nitsʼbiy jantʼiniʼ in ey a Jehová abal ki bajuw jantʼiniʼ jun i púlik tʼujub ani ku tólmixin abal an epchalchik ka kʼwajiy junkudh ti tamkuntaláb (Efes. 5:1).

12. ¿Jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ abal an epchalchik kin atsʼaʼ béletnadh?

¹² Ka tʼajaʼ abal an epchalchik kin atsʼaʼ béletnadh. Tam ka watʼey jun i kʼibataláb o ka waʼtsin jun i pextaláb, walám yan i epchal neʼets ka kalej tin kʼimáʼ. Tam ka watʼey nixéʼ, wawáʼ i éjtowal ki mátiy i kʼimáʼ abal ka jílkʼonchik. Tin taltal axéʼ an xeʼtsintaláb, neʼets ka yáney más an kʼibataláb pero nixéʼchik xi kʼibataláb neʼets ka eyan abal ki ejtow ki tejwamédhanchij an epchalchik abal i kʼanidhál (2 Tim. 3:1). Kʼeʼat jantʼoj axi i éjtowal ki tʼajaʼ abal ki béletnaʼ an epchalchik jats ki kanatbédhaʼ ani ki tólmiy ka utey más kʼal a Jehová. Tam an epchalchik ka ulits ti tamkuntaláb, i éjtowal ki batsʼuw kʼal i kulbetaláb. Nixéʼ neʼets kin tʼajaʼ abal patal an epchalchik kin atsʼaʼ kʼan ani kulbél.

13. ¿Jantʼoj in éjtowal kin tʼajaʼ an ókʼnomchik abal an epchalchik kin atsʼaʼ béletnadh? (Ka tsuʼuw jayej an imagen).

¹³ An ókʼnomchik in éjtowal kin tólmiy an epchalchik tam in tametnál jun i kʼibataláb, nixéʼ in tʼajál abal an epchalchik kin atsʼaʼ béletnadh. An ókʼnomchik dhúbatkʼij in tólmiyal an epchalchik tam u watʼel jun i yajchiktaláb o tam jun i epchal kwaʼal ka neʼdháj kʼal an doctor. Jajáʼchik jayej in tsápnanchal etsʼey kin kanatbédhaʼ an epchalchik. Tam an epchalchik kin tʼajaʼ ti kwéntaj abal an ókʼnomchik u kʼanidhom ani u tʼajax ti kwéntaj, an epchalchik yab neʼets kin atsʼaʼ kʼibat ka utey kʼal an ókʼnomchik abal kin konoy i tolmixtaláb. Max an ókʼnomchik antsanáʼ in ey, an epchalchik neʼets kin atsʼaʼ abal u kʼanidháb ani yab neʼets kin atsʼaʼ kʼibat  ka bélkaxin tam ka tʼilmayat kʼal jun i ókʼnom (1 Tes. 2:​7, 8, 11).

14. ¿Jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ abal ki tejwamédhaʼ abal chubax i léʼ tu tolmix?

¹⁴ Ka tejwamédhaʼ abal a léʼ ta tolmix. Wawáʼ i léʼ abal an epchalchik kin tʼajaʼ ti kwéntaj abal i léʼ ki tólmiychik, ani más max kʼwajat in tamétnálchik jun i kʼibataláb (Prov. 17:17). ¿Jantʼiniʼ i éjtowal ki tejwamédhaʼ abal chubax i léʼ ki tólmiy axi más? I éjtowal ki tʼajaʼ tam ki tsápnanchij ki nitsʼbiy jantʼiniʼ in ey a Jehová, ejtíl ki putuw kʼal jawaʼ i ulúmal ani dhúbatkʼij ki tʼajaʼ (Mat. 5:37). Ki uchaʼ an ókʼnomchik abal wawáʼ i éjtowal ku tólmixin. Ani max ku uchan ki tʼajaʼ jantʼoj, ki tsápnanchij ki tʼajaʼ antsanáʼ jantʼiniʼ u uchan.

15. ¿Jantʼiniʼ tin atsʼál an epchalchik tam an ókʼnomchik in tsápnanchal ti tolmix?

¹⁵ Tam an ókʼnomchik in tsápnanchal kin tólmiy an epchalchik axi ti tamkuntaláb, jajáʼchik in atsʼál abal kʼwajat alwaʼ béletnadh. Jun i tʼiplab, max an ókʼnom kin béletnaʼ alwaʼ an epchalchik axi tin grupo, jajáʼchik yab neʼets kin atsʼaʼ kʼibat kin konoy ka tólmiyat tam kin yéjenchij jantʼoj. Jayej, neʼets kin atsʼaʼ abal u kʼanidháb kom etsʼey u tolmiyáb kʼal an ókʼnomchik. Kʼeʼat jantʼoj axi in lej kʼakʼnál an epchalchik jats abal tam ka tʼilmayat kʼal an ókʼnomchik, jajáʼchik in eyendhál an Biblia ani an publicaciones axi tu pidhámal in bichówil a Jehová ani yab expidh in olnálchik jawaʼ jajáʼchik in tsálpayal. Jayej, an ókʼnomchik in tsápnanchal  kin putuw jawaʼ in ulúmal ani yab in tʼiloxnál jawaʼ olchinének kʼal jun i epchal.

16. ¿Jantʼoj tam alwaʼtaláb i bátsʼuwal wawáʼ ani axi kʼeʼatchik max ku kʼwajiy alwaʼ kubat?

¹⁶ Ku kʼwajiy alwaʼ kubat. Wawáʼ i léʼ ki tʼojonchij a Jehová kʼal patal i kanát ani ku kʼwajiy alwaʼ kubat, ani i léʼ ki tólmiy an epchalchik abal jayetsej kin tʼajaʼ. Axéʼ neʼets ki tʼajaʼ max etsʼey ki bélkaʼ jawaʼ tu konchal a Jehová ani max etsʼey ki eyendhaʼ an tsalpadh kaw axi ti Biblia tam ki takuy ki tʼajaʼ jantʼoj. Kʼeʼat jantʼoj axi i éjtowal ki tʼajaʼ abal ku kʼwajiy alwaʼ kubat jats ki exóbnaʼ an Biblia ani ki tsápnanchij ku utey más kʼal a Jehová. Jayej neʼets tu ku tólmiy abal yab ka jalkʼúʼ i tsalápil ani yab ku kʼámbinchat i ichích kʼal i exobchixtaláb axi yab chubax (Efes. 4:14; Sant. 1:​6-8). Ani tam ki tamétnaʼ jun i kʼibataláb neʼets ku kʼwajiy alwaʼ kubat, kom i bélomtal kʼwajat tsapik ani kom i lej belál kʼal an aychixtaláb axi tu pidhámal a Jehová (Sal. 112:​7, 8). Ani kom u kʼwajat alwaʼ kubat, neʼets ki ejtow ki tólmiy an epchalchik axi kʼwajat in tametnál jun i kʼibataláb (1 Tes. 3:​2, 3).

17. ¿Jantʼoj in éjtowal kin tʼajaʼ an ókʼnomchik abal an epchalchik kin atsʼaʼ alwaʼ béletnadh?

¹⁷ An ókʼnomchik kwaʼal kin lej tʼajaʼ ti kwéntaj jawaʼ in tʼajál tin ejatal. Jayej kwaʼal kin tejwamédhaʼ i tsalpadhtaláb kʼal jawaʼ in tʼajál. Jajáʼchik jayej in lej tʼajál ti kwéntaj jawaʼ in tsálpayal an epchalchik, ani in kwaʼalits bíjidh jaykʼiʼ ti neʼets kin tʼajaʼ jawaʼ in tsalpayámal. Max an ókʼnomchik etsʼey kin bélkaʼ jawaʼ in ulal an Biblia, neʼets kin kanatbédhaʼ an epchalchik ani neʼets kin tólmiychik abal ka kʼwajiy alwaʼ kubat (Tito 1:9; 1 Tim. 3:​1-3). Max an ókʼnomchik kin punchij jun i alwaʼ tʼiplab an epchalchik ani kin béletnaʼ, nixéʼ neʼets kin tʼajaʼ abal an epchalchik kin áynanchij ti ólnom, ka kʼalej ti tamkuntaláb ani kin exóbnaʼ an Biblia tin kwetémtal. Tam an epchalchik in tametnál jun i kʼibataláb, an ókʼnomchik dhúbatkʼij in kanatbedhál ani in tólmiyalchik abal kin tʼilaʼ abal etsʼey neʼets ka tólmiyat kʼal a Jehová.

18. ¿Jaleʼ ti léʼ ki puwénchij a Jehová ani ku kʼwajiy utat kʼal Jajáʼ? (Ka tsuʼuw jayej an recuadro « Jawaʼ i éjtowal ki tʼajaʼ abal ku utey más kʼal a Jehová»).

¹⁸ I exóbnaʼits jantʼiniʼ jats in ey a Jehová, jaxtám walám u tsalpax ejtíl an tsʼalej David. Jajáʼ in uluw: «Tu puwénchal Jehová kom tatáʼ pel ejtíl jun i púlik tʼujub» (Sal. 144:1). I éjtowal ki lej belaʼ abal a Jehová etsʼey neʼets tu ku tólmiy ani Jajáʼ neʼets kin áynanchij tu ku béletnaʼ, tam ku páyey. Jaxtám i éjtowal ki belaʼ abal a Jehová pel ejtíl jun i púlik tʼujub abal wawáʼ (Sal. 92:​14, 15).