1, 2. a) ¿Jantʼoj i atsʼál tam jun i atikláb ka pujan? b) ¿Jantʼoj neʼets ki exóbnaʼ?

 ¿A TSUʼÚMAL jantʼiniʼ kʼwajatchik an exóbal kʼal an Biblia ban púlik tamkuntaláb tam neʼets ka pujanits? Jajáʼchik u tʼajchinal tsab i konowixtaláb kʼal an epchal axi kʼwajat in binál an tʼilomtaláb ani tam jajáʼchik u tokʼtsinal lej kulbél. Jayej in yanél ani in jaʼúbchik tejwaʼ lej kulbél, ani tam ka kalejchik ban jáʼ, an epchalchik in pokʼpoyal in kʼubak. Semana ti semana u pújnal miles i atikláb jantʼiniʼ i ólchix kʼal a Jehová.

² Lej alwaʼ max tatáʼ kʼwajat a tsálpayal kit pujan, «kom kʼwajat a aliyal a Jehová». Axéʼ xi xeʼtsintaláb kʼwajat ban yikʼwaxtaláb, ani tam tatáʼ kit pujan, ejtíl max it tsʼúmkʼal (Sal. 14:1, 2). Axéʼ xi exobintaláb kʼwajat tsʼejkadh abal jitaʼchik in tsálpayal ka pujan, belits max paynekits o tsákamej. Tejéʼ expidh in olnál ox i tsalap abal jaleʼ ti léʼ ki tʼojonchij a Jehová. Ani max wawáʼ u pújadhits, neʼets tu ku tólmiy abal ki áynanchij ki tʼojonchij a Jehová.

3. ¿Jaleʼ ti wawáʼ i kʼanidhál an chubaxtaláb ani jawaʼ tekedh? (Salmo 119:128, 163).

³ A Jehová in uchaʼ in bichówil abal kin kʼanidhaʼchik an chubaxtaláb (Zac. 8:19). Ani a Jesús jayej in uluw abal kwaʼal ki kʼanidhaʼ jawaʼ bolidh (Mat. 5:6). Axéʼ tu tólmiyal ki exbay abal kwaʼal ki kʼanidhaʼ jawaʼ alwaʼ ani jawaʼ tekedh, ani jawaʼ a Jehová tu konchal ki tʼajaʼ. I lej belál abal tatáʼ jayej a kʼanidhál an chubaxtaláb ani abal a léʼ ka tʼajaʼ jawaʼ tekedh. Jaxtám a pojkál patal jawaʼ yab alwaʼ, jawaʼ yab chubax ani patal jawaʼ kidháb (ka ajiy Salmo 119:128, 163). Patal jitaʼchik u janamkáw kʼwajat in nitsʼbiyal a Satanás (Juan 8:44; 12:31). A Satanás in tʼojnámal kin lúklinchij in bij a Jehová. Jajáʼ in tujchij kin bukʼuw i janamtaláb ban jardín de Edén, tanáʼ in uluw abal  a Jehová yab u ábatnom tekedh, abal u janamkáw ani abal tu kʼanchal yan jantʼoj alwaʼ (Gén. 3:1, 4, 5). Kʼal patal an janamtaláb axi in bukʼúmal a Satanás, an atiklábchik yab in bajuwámal kin exlaʼ jantʼiniʼ játs in ey a Jehová. An atiklábchik axi yab in léʼ kin kʼanidhaʼ an chubaxtaláb awits ka eyendháj kʼal a Satanás abal kin tʼajaʼ yan jantʼoj kidháb (Rom. 1:25-31).

4. ¿Jantʼiniʼ in tejwamedhámal a Jehová abal játs «an Dios axi tu exóbchal an chubaxtaláb»? (Ka tsuʼuw an imagen).

⁴ A Jehová játs «an Dios axi tu exóbchal an chubaxtaláb», ani patal jitaʼchik ka utey kʼal Jajáʼ neʼets kin ejtow kin exlaʼ an chubaxtaláb (Sal. 31:5). In tólmiyal abal axéʼchik xi atikláb kin exlaʼ an chubaxtaláb ani yabáts ka kʼámbiyat kʼal a Satanás. A Jehová in tólmiyal in tʼojnálil abal etsʼey kin tʼajaʼ jawaʼ tekedh ani kin uluw an chubaxtaláb. Nixéʼ tu tólmiyal abal ki koʼoy i koyataláb ti tsalápil ani ti ichích kom yab i kwaʼal jantʼoj ki tsinkaʼ (Prov. 13:5, 6). ¿A tʼajámal ti kwéntaj jantʼiniʼ ti tolmiyámal a Jehová ma ta tujchamal ka exóbnaʼ an Biblia? Aníts. A exobnámal abal jitaʼ chubax in éjtowal tu ku tólmiy ani tu ku béldhanchij i ejatal pel a Jehová (Sal. 77:13). Ani jaxtám a léʼ ka áynanchij ka bélkaʼ jawaʼ a Jehová tu konchal ki tʼajaʼ (Mat. 6:33). Jayej a léʼ ka tejwamédhaʼ abal jawaʼ in ulúmal a Satanás yab chubax. Pero, ¿jantʼiniʼ i éjtowal ki tʼajaʼ nixéʼ?

5. ¿Jantʼiniʼ neʼets ka tejwamédhaʼ abal a kʼániyal an chubaxtaláb ani an bolidhtaláb?

⁵ Tatáʼ a éjtowal ka tejwamédhaʼ kʼal a ejatal abal a pojkál an janamtaláb axi a Satanás in bukʼúmal, abal a kʼanidhál an chubaxtaláb, abal a bátsʼuwal abal a Jehová ti ábatnaʼ ani abal a léʼ ka tʼajaʼ jawaʼ Jajáʼ tu konchal. Pero abal ka tejwamédhaʼ axéʼ, in yéjenchal ka tʼajchij jun i oláb a Jehová ani tanáʼ neʼets ka uchaʼ abal a léʼ ka tʼojonchij abal etsʼey. Jayej kwaʼal kit pujan, abal ka tejwamédhanchij axi más abal a pidhámal a ejatal a Jehová. I exlál abal tatáʼ a kʼanidhál an chubaxtaláb ani abal a léʼ ka tʼajaʼ jawaʼ tekedh, jaxtám a léʼ kit pujan.

6. Kʼal jawaʼ in ulal Salmo 45:4, ¿jaleʼ ti kʼanidhál a Jesucristo?

⁶ ¿Jaleʼ ta kʼanidhál tatáʼ a Jesucristo? I elál talchik i tsalap ban Salmo 45:4 (ka ajiy). A Jesús etsʼey in koʼoyámal i tsaʼataláb, in olnámal an chubaxtaláb ani in tʼajámal jawaʼ tekedh. Ani max tatáʼ a kʼanidhál an chubaxtaláb  ani jawaʼ tekedh, tam jayej a kʼanidhál a Jesús. A Jesús yab jaykʼiʼ ti jikʼey kin kʼaniy an chubaxtaláb ani kin tʼajaʼ jawaʼ tekedh (Juan 18:37). ¿Ani jantʼiniʼ tin tejwamedhámal abal tsaʼat in ey?

7. ¿Jantʼoj más a kulbetnál tin kwéntaj a Jesús?

⁷ A Jesús etsʼey in tejwamédhaʼ i tsaʼataláb kʼal jawaʼ in ulalak ani kʼal jawaʼ in tʼajálak. Ejtíl, jajáʼ etsʼey in puwénchij a Jehová ani yab in aychalak ka puwénchat jajáʼ (Mar. 10:17, 18; Juan 5:19). ¿Jantʼiniʼ a atsʼál tatáʼ kom a Jesús tsaʼat in ey? ¿A atsʼál abal a léʼ ka nitsʼbiy ani ka kʼanidhaʼ? ¿Jaleʼ ti tsaʼat in ey a Jesús? Kom a Jehová antsanáʼ in ey ani a Jesús in nitsʼbiyal lej alwaʼ (Sal. 18:35; Heb. 1:3). Patal axéʼ in tʼajál abal ki léʼnaʼ ki exlaʼ más a Jesús.

8. ¿Jaléʼ ti lej kulbetnál ki koʼoy a Jesús jantʼiniʼ i tsʼalej?

⁸ A Jesús játs an más alwaʼ Tsʼalej axi i éjtowal ki koʼoy, kom pel kʼal a Jehová ti takuyat ani exóbchat abal kin bajuw nixéʼ in ey (Is. 50:4, 5). Jayej, a Jesús in tejwamédhaʼ abal tu lej kʼanidhál kom in bínaʼ in ejatal (Juan 13:1). Kom a Jesús játs axi takuyat abal kin tʼajaʼ ti tsʼalej, in tomnál ki kʼanidhaʼ. Jajáʼ in uluw abal neʼets kin jaʼúbnaʼ jitaʼ in putuwal kʼal jawaʼ jajáʼ tu konchal ki tʼajaʼ, ani antsanáʼ neʼets ki tejwamédhaʼ abal chubax i kʼanidhál (Juan 14:15; 15:14, 15). ¡Pel jun i alwaʼtaláb lej púlik ki ejtow ki jaʼúbnaʼ a Jesús!

9. ¿Jaleʼ ti pujan a Jesús ani jaleʼ u pújnal wawáʼ?

⁹ A Jesús in pidhaʼ jun i abatnaxtaláb in aykolil, in uchaʼchik abal kwaʼalak ka pujan (Mat. 28:19, 20). A Jesús jayej pujan. Belits abal an pujantaláb in kʼál a Jesús yab lej junat kʼal axi wawáʼ, waʼats talchik jantʼoj axi a Jesús in tʼajaʼ (ka tsuʼuw an recuadro « ¿Jaleʼ ti yab junat an pujantaláb axi in koʼoy a Jesús kʼal axi wawáʼ?»). Ejtíl, tam ti a Jesús pujan in uluw abal neʼetsak kin tʼajchij in kulbétal a Jehová (Heb. 10:7). Jayetsej i tʼajál wawáʼ, tam ku pujan i tejwamedhál abal i pidhámalits i ejatal a Jehová ani tanáʼ abal okʼox expidh neʼets ki tʼajchij in kulbétal Jajáʼ. Tam wawáʼ ki tʼajaʼ nixéʼ, kʼwajat i nitsʼbiyal a Jesús.

10. ¿Jaleʼ i kʼanidhál a Jesús ani jantʼoj in tomnál ki tʼajaʼ kom i kʼanidhál?

¹⁰ Tatáʼ a exlálits abal a Jesús játs in tsakámil a Jehová ani abal takuyámej abal tu ku ábatnaʼ. Jayej a exlálits abal a Jesús lej tsaʼat in ey ani abal in nitsʼbiyal lej alwaʼ a Jehová. A exobnámal abal in pijchij axi u kʼaʼíl, in kanatbédhaʼ an atiklábchik ani ma in jeldhaʼ axi u yaʼul (Mat. 14:14-21). Jayej a tsuʼúmal abal a Jesús játs axi in okʼnál an tamkuntaláb (Mat. 23:10). A exobnámal abal tam ka kʼwajiy ti ábatnom tin Éyaltal a Dios, neʼets kin chiʼdhaʼ yan i alwaʼtaláb. ¿Jantʼiniʼ i éjtowal ki tejwamédhaʼ abal i kʼanidhál? Max ki tsápnanchij ki nitsʼbiy (Juan 14:21). Ani abal ka ejtow ka nitsʼbiy a Jesús, in yéjenchal ka pidhaʼ a ejatal a Jehová ani kit pujan.

11. ¿Jaléʼ tin tomnál ki léʼnaʼ ku pujan?

¹¹ ¿Jantʼoj játs axi in tʼajál abal ki léʼnaʼ ku pujan? A Jesús in bínaʼ jun i abatnaxtaláb ani tanáʼ tejwaʼ jaleʼ ti léʼ ku pujan. Jajáʼ in uluw: «Ka kʼanidhaʼ a Jehová kʼal patal a ichích, kʼal patal a ejatal, ani kʼal patal a tsalap ani kʼal patal a tsap» (Mar. 12:30). ¿Jayetsej a atsʼál tatáʼ kʼal a Jehová?

12. ¿Jaleʼ a kʼanidhál a Jehová? (Ka tsuʼuw an imágenes).

¹² Waʼats yan jantʼoj axi in tʼajál abal ki kʼanidhaʼ a Jehová. Ejtíl, abal Jajáʼ játs axi tu pidhámal i ejatal» ani jayej kom Jajáʼ «expidh tu pidhál jawaʼ alwaʼ» (Sal. 36:9; Sant. 1:17). Patal an alwaʼtaláb axi i kwaʼal pel a Jehová tu pidhámal. Jajáʼ lej alwaʼ inik ani tu lej kʼanidhál.

13. ¿Jaleʼ pel jun i tsʼejwalixtaláb lej púlik kom a Jehová in bínaʼ in tsakámil abal tu ku kʼaniy?

 ¹³ A Jehová in abaʼ in tsakámil abal tu ku kʼaniy, nixéʼ pel jun i tsʼejwalixtaláb lej alabél. ¿Jaleʼ? Ki tsalpay kʼal an jaʼubtaláb axi in kwaʼal a Jehová ani a Jesús. Jajáʼchik u lej kʼanidháx, a Jesús in uluw: «U Tátaj ti éb tin lej kʼanidhál» ani «Nanáʼ jayej u kʼanidhál» (Juan 10:17; 14:31). Jajáʼchik kʼwajinek junax al yan i támub, jaxtám u lej kʼanidháx (Prov. 8:22, 23, 30). Xowéʼ ka tsalpay jantʼiniʼ tin atsʼaʼ a Jehová tam ti tsémdhanchat in tsakámil. In lej yajnaʼ pero in bínaʼ in tsakámil kom ti lej kʼanidhál ani in léʼ abal tatáʼ kit kʼwajiy abal etsʼey (Juan 3:16; Gál. 2:20). ¿Yab aníts abal in tomnál ki lej kʼanidhaʼ a Jehová kʼal patal jawaʼ in tʼajámal?

14. ¿Jantʼoj játs axi más alwaʼ ki tʼajaʼ?

¹⁴ Biyat más a exlál a Jehová, más a bájuwal ka kʼanidhaʼ. Tatáʼ a éjtowal ka áynanchij kit utey kʼal a Jehová ani ka exlaʼ más. A éjtowal ka kulbédhanchij in ichích kʼal jawaʼ ka tʼajaʼ ani kʼal jawaʼ ka uluw (Prov. 23:15, 16). Jawaʼ tatáʼ ka tʼajaʼ kʼal a ejatal, neʼets kin tejwamédhaʼ max chubax a kʼanidhál a Jehová (1 Juan 5:3). Lej alwaʼ max ka takuy ka tʼojonchij a Jehová.

15. ¿Jantʼiniʼ a éjtowal ka tejwamédhanchij a Jehová abal a kʼanidhál?

¹⁵ ¿Jantʼiniʼ i éjtowal ki tejwamédhanchij a  Jehová abal i kʼanidhál? Jawaʼ kʼaʼál kwaʼal ka tʼajaʼ játs ka ólonchij a Jehová, ani ka uchaʼ abal neʼets ka eyendhaʼ a ejatal abal ka tʼojonchij Jajáʼ (Sal. 40:8). Talbél kwaʼal kit pujan, abal ka tejwamédhanchij axi más abal a pidhámalits a ejatal a Jehová. Tin tujtal an exobintaláb i uluw abal tam jun u pújnal, patal i atsʼál u kulbél ani u jalkʼunal yan jantʼoj ti ejatal. Tanáʼ abal okʼox tatáʼ neʼets ka eyendhaʼ a ejatal abal ka tʼajchij in kulbétal a Jehová (Rom. 14:8; 1 Ped. 4:1, 2). An pujantaláb in tʼajál abal kit utey más kʼal a Jehová. Ki exóbnaʼ jaleʼ.

16. Antsanáʼ jantʼiniʼ in ulal an Salmo 41:12, ¿jantʼoj tam alwaʼtaláb neʼets kin batsʼuw jitaʼchik in takuyal kin tʼojonchij a Jehová?

¹⁶ A Jehová lej watʼadh alwaʼ inik ani neʼets tu ku wíchbanchij más yan kʼal jawaʼ i pidhál (Mar. 10:29, 30). Axéʼ xi xeʼtsintaláb wéʼits neʼets ka taley pero a Jehová in éjtowal ti tólmiy abal ka atsʼaʼ kulbél xowéʼ. Tam tatáʼ kit pujan neʼets kit utey más kʼal a Jehová ani neʼets ka ejtow ka jaʼúbnaʼ abal etsʼey. An kʼanidhomtaláb axi tatáʼ a koʼonchal a Jehová neʼets kin áynanchij ka púwey ani nixéʼ neʼets kin tʼajaʼ abal tatáʼ ka ejtow kit kʼwajiy abal etsʼey, ejtíl Jajáʼ (ka ajiy Salmo 41:12).

17. ¿Jantʼoj játs axi tatáʼ a éjtowal ka pidhaʼ a Jehová?

¹⁷ Tam tatáʼ ka pidhaʼ a ejatal a Jehová ani kit pujan, a éjtowal ka pidhaʼ jantʼoj axi in kwaʼal yan in jalbíl. A Jehová tu pidhámal patal an alwaʼtaláb axi i kwaʼal ani tu tolmiyámal abal ku kʼwajiy kulbél. Belits abal a Jehová in tsʼejkámal patal jawaʼ waʼats ani játs an dhabal, waʼats jantʼoj axi wawáʼ i éjtowal ki pidhaʼ, játs ki eyendhaʼ i ejatal abal ki tʼojonchij expidh Jajáʼ ani ki tʼajaʼ kʼal patal i ichích (Job 1:8; 41:11; Prov. 27:11). Játs jawaʼ más in tomnál ki tʼajaʼ kʼal i ejatal. Ani tam i takuyal ku pujan, i tejwamédhanchal a Jehová abal i lej kʼanidhál.

18. ¿Jantʼoj in tomnál ka konowiy ta báʼ?

¹⁸ ¿Jantʼoj a tsálpayal kʼal jawaʼ a exobnámal? ¿Neʼets kit pujan? Tatáʼ játs axi neʼets ka takuy, pero jawaʼ neʼets ti tólmiy játs ka konowiy ta kwetémtal: «¿Walám u éjtowalits kin  pujan?» (Hech. 8:36). Al axéʼ xi exobintaláb i tsuʼúmal ox i tsalap abal jaleʼ in tomnál ku pujan. Jawaʼ kʼaʼál i exóbnaʼ játs abal in tomnál ki kʼanidhaʼ an chubaxtaláb ani ki kulbétnaʼ ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh. Ka tsalpay ta kwetémtal kʼal axéʼ: «¿U léʼ ku tsuʼuwits abal patal an atikláb kin kʼanidhaʼ an chubaxtaláb ani kin tʼajaʼ jawaʼ tekedh?». Tsabchíl, kwaʼal ki tejwaʼmédhaʼ abal i kʼanidhál a Jesús. Ka konowiy ta báʼ: «¿U léʼ abal a Jesús játs axi ka kʼwajiy jantʼiniʼ i tsʼalej abal ti kin ábatnaʼ ani u léʼ ku nitsʼbiy?». An oxchíl tsalap játs ki kʼanidhaʼ a Jehová ani játs axi más exbadh. Ka konowiy ta báʼ: «¿U léʼ ku tʼojonchij expidh a Jehová ani antsanáʼ ku kulbédhanchij in ichích?». Max játs jawaʼ tatáʼ a léʼ, tam ka tsalpay kʼal axéʼ: «¿Jaleʼ ti yab in pujnének? ¿Jantʼoj tin tʼokʼbayal?» (Hech. 16:33).

19. Ka olnaʼ kʼal jun i tʼiplab abal jaleʼ ti yab kwaʼal ka aychij más abal kit pujan (Juan 4:34).

¹⁹ Max yabaye a lej exlál max neʼets kit pujan, ka tsalpay kʼal jun tʼiplab axi in uluw a Jesús (ka ajiy Juan 4:34). A Jesús in uluw abal in kʼapnelil pelak kin tʼajaʼ in kulbétal a Jehová. ¿Jaleʼ? A Jesús in exlálak abal an kʼapnél axi i eyendhál tu tólminchal ti iniktal. Jayej in exlálak abal a Jehová yab jaykʼiʼ neʼets tu ku konchij ki tʼajaʼ jantʼoj axi tu ku ódhnanchij i ejatal. A Jehová in lej léʼ abal tatáʼ kit pujan ani játs kom in exlál abal nixéʼ játs jawaʼ más alwaʼ abal tatáʼ (Hech. 2:38). Tam wawáʼ i pidhál i ejatal a Jehová ani ku pujan, tu tólminchal abal ku kʼwajiy más alwaʼ ti ejatal. Max tatáʼ kit pidhan an kʼapnél axi más a kujunál, ¿walám neʼets ka jílkakay tanáʼ? Imbáj, dhúbatkʼij neʼets ka kʼapuw. Jayetsej in tomnál ka tʼajaʼ kʼal an pujantaláb. Max tatáʼ a kwaʼal nixéʼ xi tsalap, kit pujan, yabáts ka watʼadh tsalpay.

20. ¿Jantʼoj neʼets ki exóbnaʼ al axi jun an exobintaláb?

²⁰ ¿Jaleʼ ti talchik yabaye pujnének? Walám in tsálpayal abal in kʼíbchalej kin tʼajaʼ jantʼoj. An pujantaláb pel jantʼoj axi lej exbadh, jaxtám ka tsalpay alwaʼ ani ka tsápnanchij kit tʼojojon abal ka bajuw nixéʼ. Max tatáʼ a léʼ kit pujan, ¿jantʼoj neʼets ti tólmiy abal ka putuw jawaʼ a tsálpayal? Játs neʼets ki tsuʼuw al axi jun an exobintaláb.