Ինչպես է Աստվածաշունչը հասել մեզ
Ինչպես է Աստվածաշունչը հասել մեզ
Այն, որ Աստվածաշունչը անվնաս է մնացել մինչև մեր օրերը, պարզապես հրաշք է։ Նրա գրությունն ավարտվել է ավելի քան 1 900 տարի առաջ։ Աստվածաշունչը գրվել է պապիրուսի և մագաղաթի (կենդանու մշակված կաշվի) վրա, որոնք, սակայն, ենթակա էին քայքայման։ Այն լեզուները, որոնցով գրվել է Աստվածաշունչը, այսօր շատ քչերն են հասկանում։ Ազդեցիկ մարդիկ՝ սկսած կայսրերից, վերջացրած կրոնական առաջնորդներով, փորձել են անհետ վերացնել այդ գիրքը։
ԻՆՉՊԵ՞Ս է Աստվածաշունչը դիմացել ժամանակի փորձությանը և դարձել մարդկության ամենահայտնի գիրքը։ Քննենք ընդամենը երկու գործոն։
Բնագրի տեքստը պահպանվել է բազմաթիվ կրկնօրինակումների շնորհիվ
Իսրայելացիները խնամքով պահպանել են Աստվածաշնչի վաղ բնագրերը և բազմաթիվ կրկնօրինակներ են արել։ Օրինակ՝ Իսրայելի թագավորներին պատվիրված էր արտագրել «այս օրէնքների օրինակը այն գրքիցը, որ Ղեւտացի քահանաների մօտ է» (Բ Օրինաց 17։18)։
Շատ իսրայելացիներ հաճույքով են ընթերցել այդ Գրությունները՝ գիտակցելով, որ դրանք Աստծու խոսքերն են։ Ուստի տեքստերի կրկնօրինակումը կատարվում էր մեծ զգուշությամբ հմուտ դպիրների կողմից։ Եզրաս անունով մի աստվածավախ մարդու մասին ասվում է. «Նա ժիր [կամ՝ հմուտ] դպիր էր Մովսէսի օրէնքումը որ Իսրայէլի Տէր Աստուածը տուել էր» (Եզրաս 7։6)։ Մասորեթները, որոնք 6–10-րդ դարերում արտագրել են Եբրայերեն Գրությունները, կամ՝ «Հին Կտակարանը», նույնիսկ հաշվել են տեքստի տառերի քանակը՝ սխալներ թույլ չտալու համար։ Նման մանրակրկիտ մոտեցման շնորհիվ պահպանվել են տեքստերի ճշգրտությունը և հենց բուն տեքստերը, թեև Աստվածաշնչի համառ թշնամիները ջանացել են ոչնչացնել դրանք։
Օրինակ՝ մ.թ.ա. 168–ին ասորական կառավարիչ Անտիոքոս IV–ը փորձել է վերացնել Եբրայերեն Գրությունների Պաղեստինում եղող բոլոր օրինակները։ Հրեական պատմությունը ասում է. «Եթե նրանք գտնում էին օրենքի որևէ մատյան, ապա պատռում էին և այրում»։ Մի հանրագիտարանում գրված է. «Այդ հրամանը կատարող զինվորները մեծ եռանդ էին ցուցաբերում.... Եթե ինչ–որ մեկի մոտ գտնվեր սուրբ գրքից.... նա պատժվում էր մահով» (The Jewish Encyclopedia)։ Չնայած այս ամենին՝ Գրությունների օրինակները պահպանվեցին թե՛ Պաղեստինում և թե՛ այլ երկրներում։
Քրիստոնեական Հունարեն Գրությունների, կամ՝ «Նոր Կտակարանի» գրությունը ավարտվելուց կարճ ժամանակ անց այնտեղ պարունակվող ներշնչյալ նամակների, մարգարեությունների և պատմական արձանագրությունների օրինակները բազմացվեցին։ Հովհաննես առաքյալը գրեց իր Ավետարանը Եփեսոսում կամ նրա մոտակայքում։ Բայց հետաքրքիր է, որ հարյուրավոր կիլոմետրեր հեռու՝ Եգիպտոսում, հայտնաբերվել է այդ Ավետարանի մի կրկնօրինակված պատառիկ։ Մասնագետները ասում են, որ դա արվել է մոտ 50 տարի անց այն բանից հետո, երբ Հովհաննեսը գրեց Ավետարանը։ Այդ հայտնագործությունը ցույց տվեց, որ հեռավոր երկրներում ապրող քրիստոնյաները ներշնչյալ տեքստերի գրվելուց կարճ ժամանակ անց արդեն իրենց ձեռքի տակ ունեին դրանց կրկնօրինակները։
Քանի որ Աստծու Խոսքը լայն տարածում էր գտել, այն պահպանվեց նաև Քրիստոսի ժամանակներից հետո։ Օրինակ՝ ըստ մի աշխատության՝ 303 թ. փետրվարի 23–ի լուսածագին Հռոմի կայսր Դիոկղետիանոսը դիտում էր, թե ինչպես են իր զինվորները ջարդում եկեղեցու դռները և այրում Գրությունների օրինակները։ Դիոկղետիանոսը կարծում էր, թե վերացնելով սուրբ գրությունները՝ կվերացներ քրիստոնյաներին։ Հաջորդ օրը նա հրամայեց, որ ամբողջ Հռոմեական կայսրությունում Աստվածաշնչի բոլոր օրինակները հրապարակավ այրեն։ Սակայն որոշ օրինակներ կրակից փրկվեցին և բազմացվեցին։ Իրողությունն այն է, որ հունարեն Աստվածաշնչի երկու ծավալուն հատվածներ, որոնք հավանաբար արտագրվել են Դիոկղետիանոսի հալածանքներից շատ չանցած, պահպանվել են մինչև մեր օրերը։ Նրանցից մեկը այժմ գտնվում է Հռոմում, մյուսը՝ Բրիտանական գրադարանում (Լոնդոն, Անգլիա)։
Թեև Աստվածաշնչի բնագիր մատյաններից ոչ մեկը չի հասել մեզ, այնուամենայնիվ ներկայումս գոյություն ունեն ամբողջական Աստվածաշնչի կամ նրա մասերի հազարավոր ձեռագիր կրկնօրինակներ։ Դրանցից մի քանիսը շատ հին են։ Իսկ կրկնօրինակումների պատճառով խաթարվե՞լ է Աստվածաշնչի բնագիր տեքստերի ճշգրտությունը։ Աստվածաշնչագետ Ու. Գրինը Եբրայերեն Գրությունների վերաբերյալ ասաց. «Կարելի է միանգամայն վստահ ասել, որ հին աշխարհի ուրիշ ոչ մի գործ այդպես ճշգրտորեն չի փոխանցվել մեզ»։ Քրիստոնեական Հունարեն Գրությունների վերաբերյալ աստվածաշնչյան ձեռագրերի առաջատար մասնագետ Ֆրեդերիկ Քենյոնը գրեց. «Բնագրերի և մեզ հասած ամենավաղ կրկնօրինակների գրվելու միջև ընկած ժամանակահատվածն այնքան փոքր է, որ, փաստորեն, կարելի է անտեսել։ Ուստի այժմ այլևս կասկածի ոչ մի հիմք չկա, որ Գրությունները, ըստ էության, մեզ են հասել այնպիսին, ինչպիսին եղել են սկզբում։ Նոր Կտակարանի գրքերի և՛ վավերականությունը, և՛ ամբողջականությունը կարելի է համարել վերջնականորեն հաստատված»։ Նա շարունակեց. «Չափազանցրած չենք լինի, եթե ասենք, որ Աստվածաշնչի տեքստը անփոփոխ է մնացել.... Աշխարհում չկա որևէ այլ գիրք, որի մասին կարելի է նույնն ասել»։
Աստվածաշնչի թարգմանությունը
Երկրորդ կարևոր գործոնը, որի շնորհիվ Աստվածաշունչը դարձել է մարդկության ամենահայտնի գիրքը, այն է, որ այդ գիրքը մատչելի է շատ լեզուներով։ Այս փաստը ներդաշնակ է Աստծու նպատակին, համաձայն որի՝ մարդիկ՝ բոլոր ազգերից և լեզուներից, ճանաչելու և երկրպագելու են իրեն «ոգով և ճշմարտությամբ» (Հովհաննես 4։23, 24; Միքիա 4։2)։
Եբրայերեն Գրությունների առաջին հայտնի թարգմանությունը հունարեն «Յոթանասնից»–ն է, որը կատարվել է Պաղեստինից դուրս ապրող հունախոս հրեաների համար։ «Յոթանասնից»–ը թարգմանվել է Հիսուսի՝ երկիր գալուց երկու դար առաջ։ Իսկ ամբողջ Աստվածաշունչը, ներառյալ Քրիստոնեական Հունարեն Գրությունները շատ լեզուներով թարգմանվեցին նրա ամբողջացվելուց ընդամենը մի քանի դար անց։ Սակայն հետագայում թագավորները և նույնիսկ քահանաները, որոնց պարտքն էր մարդկանց սովորեցնել Աստվածաշունչը, ամեն ինչ անում էին, որ ժողովրդին մատչելի չլիներ այն։ Նրանք ջանում էին իրենց հոտերը պահել հոգևոր խավարի մեջ՝ թույլ չտալով, որ Աստծու Խոսքը թարգմանվի հասարակ ժողովրդի լեզվով։
Սակայն գտնվեցին քաջ մարդիկ, որոնք չվախեցան եկեղեցուց և պետությունից և, վտանգի ենթարկելով իրենց կյանքը, Աստվածաշունչը թարգմանեցին ժողովրդին հասկանալի լեզվով։ Օրինակ՝ 1530 թ.–ին անգլիացի Վիլյամ Թինդալը, որ ուսանել էր Օքսֆորդում, լույս ընծայեց Հնգամատյանը՝ Եբրայերեն Գրությունների առաջին հինգ գրքերը։ Նա եղավ առաջին մարդը, ով, չնայած մեծ հակառակությանը, Աստվածաշունչը եբրայերենից թարգմանեց անգլերեն։ Թինդալը նաև առաջին անգլիացի թարգմանիչն էր, որն օգտագործեց «Եհովա» անունը։ Իսպանացի աստվածաշնչագետ Կասիոդորո դե Ռեյնան, որը առաջիններից էր, ովքեր աշխատում էին Աստվածաշունչը իսպաներեն թարգմանելու վրա, անընդհատ մահվան սպառնալիքի տակ էր կաթոլիկ եկեղեցու կողմից։ Նա ստիպված էր շարունակ տեղափոխվել. եղավ Անգլիայում, Գերմանիայում, Ֆրանսիայում, Շվեյցարիայում, որպեսզի կարողանա ավարտին հասցնել իր աշխատանքը *։
Այսօր Սուրբ Գրությունները շարունակում են թարգմանվել է՛լ ավելի շատ լեզուներով, և լույս են տեսնում միլիոնավոր օրինակներ։ Այն հանգամանքը, որ Աստվածաշունչը պահպանվել է ու դարձել մարդկության ամենաճանաչված գիրքը, փաստում է Պետրոս առաքյալի ներշնչյալ խոսքերի ճշմարտացիությունը. «Խոտը չորանում է, և ծաղիկն՝ ընկնում, բայց Եհովայի խոսքը մնում է հավիտյան» (1 Պետրոս 1։24, 25)։
[Ծանոթագրություն]
^ պարբ. 14 Ռեյնայի թարգմանությունը հրատարակվեց 1569 թ.–ին, իսկ 1602 թ.–ին Սիպրիանո դե Վալերան լույս ընծայեց նրա Աստվածաշնչի վերամշակված տարբերակը։
[շրջանակ/նկար 14–րդ էջի վրա]
Ո՞ր Թարգմանությունը Ընթերցեմ
Գոյություն ունեն Աստվածաշնչի բազմաթիվ թարգմանություններ։ Կան թարգմանություններ, որոնք դժվարհասկանալի և հնացած լեզվով են։ Որոշներում ավելի շատ կարևորություն է տրվել դյուրընթեռնելիությանը և ոչ թե ճշգրտությանը։ Մյուսներն էլ բառացի են։
Եհովայի վկաները հրատարակել են անգլերեն «Սուրբ Գրությունների նոր աշխարհ թարգմանությունը», որը կատարվել է անմիջապես բնագիր լեզուներից անանուն կոմիտեի կողմից։ Այնուհետև այս աշխատության հիման վրա Աստվածաշունչը թարգմանվել է գրեթե 60 լեզվով։ Ճիշտ է, թարգմանությունները կատարվել են անգլերենից, սակայն թարգմանիչները բազմիցս դիմել են նաև բնագրին։ «Նոր աշխարհ»–ի թարգմանիչների նպատակն է եղել բնագիր տեքստը բառացի փոխանցել բոլոր այն տեղերում, որտեղ այդպես անելը չէր աղավաղի իմաստը։ Նրանք ջանացել են Աստվածաշունչը հասկանալի դարձնել այսօրվա ընթերցողին, ինչպես որ այն հասկանալի էր աստվածաշնչյան ժամանակներում ապրող մարդկանց։
Որոշ լեզվագետներ ուսումնասիրել են Աստվածաշնչի ժամանակակից թարգմանությունները, այդ թվում նաև «Նոր աշխարհ թարգմանությունը», որպեսզի ստուգեն դրանց ճշգրտությունը։ Նրանցից է Ջեյսոն Բեդունը, որը կրոնական հետազոտությունների գծով պրոֆեսոր է Հյուսիսային Արիզոնայի համալսարանում (ԱՄՆ)։ 2003 թ.–ին նա հրատարակեց 200–էջանոց մի ուսումնասիրություն։ Բեդունը քննության ենթարկեց ինը «Աստվածաշնչեր, որոնք առավել տարածված են անգլիախոս աշխարհում» *։ Նա հետազոտեց Գրությունների մի քանի հատվածներ, որոնց թարգմանության վերաբերյալ աստվածաշնչագետները տարբեր կարծիքներ ունեն. հենց այդ հատվածներում է, որ «առավել հաճախ թարգմանիչները շեղվում են բնագրից»։ Անգլերեն յուրաքանչյուր թարգմանություն նա համեմատեց հունարեն տեքստի հետ՝ փորձելով նկատել այն տեղերը, որտեղ թարգմանիչները ճիշտ չեն փոխանցել իմաստը։ Ի՞նչ արդյունքների նա հասավ։
Բեդունը նշում է, որ լայն հասարակությունը և շատ աստվածաշնչագետներ այն կարծիքին են, որ «Նոր աշխարհ թարգմանությունը» (ՆԱ) տարբերվում է մյուսներից թարգմանիչների կրոնական ուղղվածության պատճառով։ Սակայն նա ասում է. «Մեծամասամբ տարբերությունները բացատրվում են նրանով, որ ՆԱ–ն շատ ավելի ճշգրիտ է, քանի որ բառացի է և արված է զգուշորեն»։ Թեև Բեդունը «Նոր աշխարհ թարգմանության» որոշ հատվածների հետ համաձայն չէ, սակայն գրում է, որ այն «համեմատված թարգմանություններից ամենաճշգրիտն է»։ Նա անվանում է ՆԱ–ն «բավական ուշագրավ» թարգմանություն։
Եբրայագետ դոկտոր Բենջամին Կեդարը «Նոր աշխարհ թարգմանության» մասին նույն միտքն է արտահայտում։ 1989 թ.–ին նա գրեց. «Այս աշխատությունից երևում է, որ թարգմանիչները անկեղծորեն ձգտել են հնարավորին չափ ճիշտ հասկանալ բնագիր տեքստը.... «Նոր աշխարհ թարգմանության» մեջ ես չեմ գտել այնպիսի մի համար, որտեղ թարգմանիչները գրել են այն, ինչ չկա բնագրում»։
Հարցրեք ինքներդ ձեզ. «Ի՞նչ նպատակով եմ կարդում Աստվածաշունչը։ Ուզո՞ւմ եմ կարդալ այնպիսի Աստվածաշունչ, որը դյուրընթեռնելի է, սակայն ոչ այնքան ճշգրիտ։ Թե՞ ցանկանում եմ ընթերցել այն մտքերը, որոնք հնարավորին չափ ճշգրտորեն են թարգմանված ներշնչյալ բնագիր տեքստերից» (2 Պետրոս 1։20, 21)։ Անշուշտ, այն, թե Աստվածաշնչի ինչ թարգմանություն կընտրեք, կախված է ձեր նպատակից։
[Ծանոթագրություն]
^ պարբ. 22 «Նոր աշխարհ թարգմանությունից» բացի, նա քննության ենթարկեց նաև հետևյալ Աստվածաշնչերը. «The Amplified New Testament», «The Living Bible», «The New American Bible With Revised New Testament», «New American Standard Bible», «The Holy Bible—New International Version», «The New Revised Standard Version», «The Bible in Today’s English Version» և «King James Version»։
[Նկար]
«Սուրբ Գրությունների նոր աշխարհ թարգմանությունը» մատչելի է շատ լեզուներով
[Նկար 12, 13–րդ էջի վրա]
Մասորեթական ձեռագրեր
[Նկար 13–րդ էջի վրա]
Պատառիկ, որի վրա գրված է Ղուկաս 12։7–ը. «Մի՛ վախեցեք, դուք շատ ճնճղուկներից ավելի թանկ եք»
[Նկար/թույլտվությամբ 13–րդ էջի վրա]
Foreground page: National Library of Russia, St. Petersburg; second and third: Bibelmuseum, Münster; background: © The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin