Երբևէ տեղի ունեցած ամենախայտառակ դատը

ՀՆՈՒՄ տեղի ունեցած դատավարություններից քչերն են մեզ այդքան հայտնի։ Աստվածաշնչի գրքերից չորսը, որոնք Ավետարաններ են կոչվում, մանրամասնորեն պատմում են Հիսուս Քրիստոսի ձերբակալության, դատավարության և մահապատժի մասին։ Ինչո՞ւ մեզ պետք է հետաքրքրի այս դատավարությունը։ Քանի որ այդ դատը կարևոր նշանակություն ունի. չէ՞ որ այն նախորդում էր Հիսուսի մահվանը, որը նա պատվիրեց նշել։ Մեզ նաև պետք է հետաքրքրի՝ արդյոք նրա դեմ ներկայացված մեղադրանքները հիմնավոր էին։ Բացի այդ, Հիսուսի զոհը՝ իր կյանքը հոժարակամորեն տալը, մեծ արժեք ունի մեզ համար այսօր և կունենա ապագայում (Ղուկաս 22։19; Հովհաննես 6։40)։

Հիսուսի դատավարության օրերում Պաղեստինը գտնվում էր Հռոմի իշխանության տակ։ Տեղի կրոնական առաջնորդները թույլտվություն էին ստացել հռոմեացիներից արդարադատություն իրականացնելու հրեաների շրջանում՝ իրենց օրենքի համաձայն։ Սակայն նրանք իրավունք չունեին մահապատժի ենթարկելու հանցագործներին։ Նույնն էր պարագան նաև Հիսուսի դեպքում։ Հրեա կրոնական հակառակորդները ձերբակալեցին նրան, սակայն մահապատժի ենթարկեցին հռոմեացիները։ Հիսուսի քարոզչությունը այնքան մեծ վրդովմունք առաջացրեց այդ օրերի կրոնական առաջնորդների մեջ, որ վերջիններս որոշեցին սպանել նրան։ Այնուհանդերձ, հրեա կրոնավորները ցանկանում էին, որ Հիսուսի  մահապատիժը օրինական բնույթ կրի։ Վերլուծելով այն ամենը, ինչ նրանք արել են դատական գործին նման ավարտ տալու համար՝ իրավաբանության մի պրոֆեսոր եկավ այն եզրահանգման, որ սա «իրավագիտության պատմության մեջ երբևէ կատարված ամենամութ հանցագործությունն է» *։

Օրինախախտումներ՝ մեկը մյուսի հետևից

Օրենքը, որ Մովսեսը տվեց իսրայելացիներին, «իրավագիտության մեջ երբևէ հրապարակված ամենամեծ ու ամենահայտնի օրենքների համակարգն է»։ Հիսուսի օրերում ապրող ռաբբիները, որոնք հակված էին ամեն ինչի համար օրենքներ սահմանելու, Աստվածաշնչից դուրս մի շարք կանոններ ստեղծեցին և ավելացրին Օրենքի վրա, որոնց մեծ մասը տեղ գտավ Թալմուդում (տե՛ս  «Հրեական օրենքները մ.թ. առաջին մի քանի դարերի ընթացքում» շրջանակը, էջ 20)։ Արդյոք Հիսուսի դատավարությունը համապատասխանո՞ւմ էր աստվածաշնչյան և ոչ աստվածաշնչյան այս պահանջներին։

Արդյո՞ք Հիսուսին ձերբակալեցին՝ հիմնվելով երկու վկաների կողմից ներկայացված իրար չհակասող ցուցմունքների վրա։ Օրինական ձերբակալումը պետք է հենց այդպես լիներ։ Առաջին դարում Պաղեստինում այն հրեան, որը կարծում էր, թե ինչ-որ մեկը օրենք է խախտել, մեղադրանք էր ներկայացնում դատարանին հերթական նիստի ժամանակ։ Դատարանը չէր կարող մեղադրանք ներկայացնել։ Այն պարզապես պետք է քններ ներկայացված մեղադրանքները։ Մեղադրողներ կարող էին լինել միայն նրանք, ովքեր հանցանքի ականատեսներ էին։ Գործին ընթացք էր տրվում այն ժամանակ, երբ առնվազն երկու վկաների ցուցմունքներ համընկնում էին։ Նրանց ցուցմունքների հիման վրա՝ տվյալ անհատի դեմ մեղադրանք էր ներկայացվում, ինչն էլ ձերբակալման հիմք էր հանդիսանում։ Մեկ վկայի ցուցմունքով գործը սկսելը անթույլատրելի էր (2 Օրենք 19։15)։ Հիսուսի պարագայում, սակայն, հրեա առաջնորդները պարզապես նրանից ազատվելու «հարմար միջոց» էին փնտրում։ Ուստի երբ «հարմար առիթ» ստեղծվեց, ձերբակալեցին Հիսուսին։ Նրանք դա արեցին գիշերով, «երբ մոտակայքում ժողովուրդ չկար» (Ղուկաս 22։2, 5, 6, 53)։

Երբ Հիսուսին ձերբակալեցին, նրա դեմ ոչ մի մեղադրանք չէր ներկայացվել։ Քահանաներն ու Սինեդրիոնը (հրեական գերագույն ատյան) սկսեցին վկաներ փնտրել նրան ձերբակալելուց հետո միայն (Մատթեոս 26։59)։ Սակայն չկարողացան երկու վկաների գտնել, որոնց ցուցմունքները կհամընկնեն իրար։ Իրականում, վկաներ փնտրելը դատարանի գործը չէր։ «Ինչ-որ մեկի դեմ դատական գործ սկսելը՝ առանց նախօրոք քննելու, թե ինչում է նա մեղադրվում, մանավանդ երբ դա կյանքի ու մահվան հարց է, միանշանակ օրենքի կոպիտ խախտում է»,— ասում է փաստաբան և հեղինակ Թեյլոր Ինսը։

Զինվորների խումբը ձերբակալեց Հիսուսին և տարավ նախկին քահանայապետ Հաննայի տուն, որը սկսեց հարցաքննել նրան (Ղուկաս 22։54; Հովհաննես 18։12, 13)։ Հաննան խախտեց օրենքը, ըստ որի՝ մահապատժի հետ կապված գործերը պետք է քննվեն ցերեկով և ոչ թե գիշերով։ Ավելին, ցանկացած գործի քննումը պետք է կատարվեր ոչ թե փակ, այլ բաց դատական նիստի ժամանակ։ Տեսնելով, որ Հաննայի հարցաքննությունը ոչ մի օրինական հիմք չունի՝ Հիսուսը պատասխանեց. «Ինչո՞ւ ես ինձ հարցեր տալիս։ Հարցրու նրանց, ովքեր լսել են, թե ինչ եմ խոսել իրենց հետ։ Ահա սրանք գիտեն, թե ես ինչ եմ ասել» (Հովհաննես 18։21)։ Հաննան պետք է քններ ոչ թե մեղադրյալին, այլ վկաներին։ Հիսուսի դիտողությունները գուցե մղեին անկեղծ դատավորին հարգելու ընթացակարգը, սակայն Հաննային չէր հետաքրքրում արդարադատությունը։

Պահապաններից մեկի կողմից հասցված ապտակը, որը Հիսուսը ստացավ իր պատասխանի դիմաց, միակ բռնարարքը չէր, որին նա ենթարկվեց այդ գիշեր (Ղուկաս 22։63; Հովհաննես 18։22)։ Համաձայն Աստվածաշնչի «Թվեր» գրքի 35-րդ գլխում նշված օրենքի (ապաստանի քաղաքների մասին)՝ մեղադրվողին հարկավոր էր պաշտպանել վատ վերաբերմունքից, քանի դեռ նրա հանցանքը չէր հաստատվել։ Այնինչ Հիսուսին չպաշտպանեցին։

Այնուհետև Հիսուսին ձերբակալողները տարան նրան քահանայապետ Կայիափայի տուն, որտեղ և շարունակվեց գիշերով անցկացվող անօրինական դատավարությունը (Ղուկաս 22։54; Հովհաննես 18։24)։ Այստեղ, ոտնահարելով արդարության բոլոր սկզբունքները, քահանաները շարունակեցին «սուտ վկաներ փնտրել Հիսուսի դեմ, որպեսզի նրան մահվան մատնեն», սակայն այդ ժամանակ էլ չգտան երկու վկաների, որոնց ցուցմունքները կհամընկնեին Հիսուսի ասածներին (Մատթեոս 26։59; Մարկոս 14։56–59)։ Ուստի քահանայապետը փորձեց այնպիսի խոսքեր քաշել Հիսուսից,  որի հիման վրա կկարողանար մեղադրել նրան։ Այդ նպատակով նա հարցրեց. «Ոչինչ չե՞ս պատասխանում։ Սրանք ի՞նչ են վկայում քո դեմ» (Մարկոս 14։60)։ Նման մոտեցումն անցնում էր բոլոր թույլատրելի սահմանները։ «Մեղադրյալին հարցեր ուղղելը և նրա պատասխանի մեջ դատապարտության հիմք փնտրելը արդարադատության խախտում էր»,— նշում է Ինսը, որի մասին խոսվեց վերևում։

Ի վերջո, օրենսդրական ժողովը կառչեց Հիսուսի ասած մի նախադասությունից։ Ի պատասխան նրանց տված հարցին՝ «դո՞ւ ես Քրիստոսը՝ Օրհնյալի Որդին»՝ Հիսուսն ասաց. «Ես եմ, և դուք կտեսնեք մարդու Որդուն զորության աջ կողմը նստած և երկնքի ամպերով գալիս»։ Քահանաները որակեցին այս խոսքերը որպես հայհոյանք, և «բոլորը դատապարտեցին նրան՝ ասելով, թե մահապարտ է» * (Մարկոս 14։61–64)։

Մովսիսական օրենքի համաձայն՝ դատավարությունները պետք է անցկացվեին ժողովրդի ներկայությամբ (2 Օրենք 16։18; Հռութ 4։1)։ Սակայն այս դատավարությունը գաղտնի էր։ Ոչ ոք չփորձեց խոսել Հիսուսի օգտին, և ոչ էլ որևէ մեկին թույլ տվեցին դա անել։ Չքննվեց նաև Հիսուսի այն պնդումը, որ ինքն է Մեսիան։ Հիսուսը հնարավորություն չունեցավ վկաներ կանչելու՝ ի պաշտպանություն իրեն։ Դատավորները չքվեարկեցին ընդունված կարգի համաձայն՝ մեղավոր ճանաչել Հիսուսին, թե ազատել նրան։

Պիղատոսի առաջ

Քանի որ հրեաները իրավունք չունեին մահապատժի ենթարկելու Հիսուսին, հռոմեացի կառավարիչ Պոնտացի Պիղատոսի մոտ տարան նրան։ Պիղատոսի առաջին հարցը հետևյալն էր. «Ի՞նչ մեղադրանք եք ներկայացնում այս մարդու դեմ»։ Հասկանալով, որ հայհոյության կեղծ մեղադրանքը հիմնավոր փաստ չէ Պիղատոսի համար՝ հրեաները փորձեցին համոզել, որ վերջինս, առանց գործը քննելու, դատապարտի Հիսուսին։ Նրանք ասացին. «Եթե այս մարդը հանցավոր չլիներ, մենք նրան չէինք մատնի քո ձեռքը» (Հովհաննես 18։29, 30)։ Պիղատոսը մերժեց այս փաստարկը՝ պահանջելով, որ հրեաները մեկ այլ մեղադրանք ներկայացնեն։ Ուստի վերջիններս ասացին. «Այս մարդը քայքայում է մեր ազգը և արգելում է կայսրին հարկեր վճարել ու ասում է, թե ինքն է Քրիստոս թագավորը» (Ղուկաս 23։2)։ Փաստորեն, հայհոյության մեղադրանքը խորամանկորեն դարձավ դավաճանության մեղադրանք։

Այն, որ նրանք ասում էին, թե Հիսուսը «արգելում է հարկեր վճարել», սուտ էր, և մեղադրողները դա գիտեին։ Իրականում Հիսուսը ճիշտ հակառակն էր սովորեցնում (Մատթեոս 22։15–22)։ Իսկ ինչ վերաբերում է այն մեղադրանքին, թե Հիսուսն իրեն թագավոր է անվանել, նույնպես կեղծ էր. Պիղատոսի համար միանգամայն պարզ էր, որ իր առաջ կանգնած մարդը Հռոմին ոչ մի վտանգ չի սպառնում։ Ուստի նա հայտարարեց. «Ես ոչ մի հանցանք չեմ գտնում նրա մեջ» (Հովհաննես 18։38)։ Ամբողջ դատավարության ընթացքում Պիղատոսը շարունակում էր մնալ նույն կարծիքին։

Պիղատոսը սկզբում փորձեց ազատել Հիսուսին՝ թույլ տալով, որ վերջինս օգտվի այն սովորությունից, որի համաձայն՝ Պասեքի ժամանակ մի բանտարկյալի ազատ էին արձակում։ Սակայն վերջում Պիղատոսն ազատ արձակեց Բարաբբային, որը մեղադրվում էր խռովության և մարդասպանության մեջ (Ղուկաս 23։18, 19; Հովհաննես 18։39, 40)։

Հիսուսին ազատելու հաջորդ քայլը, որ արեց հռոմեացի կառավարիչը, փոխզիջումների գնալն էր։ Նրա կարգադրությամբ Հիսուսին մտրակեցին, ծիրանի զգեստ հագցրին, փշե մի պսակ դրին գլխին,  ծեծեցին ու ծաղրեցին։ Այդ ամենից հետո Պիղատոսը Հիսուսին կրկին անմեղ հայտարարեց։ Նա կարծես ուզում էր ասել. «Մի՞թե այսքանը բավական չէ ձեզ համար, քահանանե՛ր»։ Հավանաբար նա հույս ուներ, որ հռոմեացիների կողմից խարազանված այդ մարդու տանջված տեսքը կհագեցներ նրանց վրեժխնդրության ծարավը կամ էլ կշարժեր նրանց գութը (Ղուկաս 23։22)։ Ավա՜ղ, այդպես չեղավ։

«Պիղատոսը հնար էր փնտրում, որ ազատի [Հիսուսին]։ Բայց հրեաները բղավում էին. «Եթե դու ազատես այս մարդուն, կայսրի բարեկամը չես։ Նա, ով իրեն թագավոր է դարձնում, կայսրի դեմ է խոսում»» (Հովհաննես 19։12)։ Այդ ժամանակ կայսրը Տիբերիոսն էր։ Վերջինիս ճանաչում էին որպես մեկի, ով մահապատժի էր ենթարկում ցանկացած անհատի, ում ինքը դավաճան էր համարում։ Բացառություն չէին նաև բարձրաստիճան պաշտոնյաները։ Պիղատոսն արդեն բորբոքել էր հրեաների զայրույթը, ուստի չէր ուզում ռիսկի դիմել և առավել ևս չէր ուզում մեղադրվել դավաճանության մեջ։ Ամբոխի խոսքերը աստիճանաբար վերածվեցին քողարկված սպառնալիքի՝ շանտաժի, և Պիղատոսը վախեցավ դրանից։ Նա տեղի տվեց ճնշմանը և Հիսուսի նման անմեղ մարդուն հրամայեց ցցին գամել (Հովհաննես 19։16)։

Փաստերի վերանայում

Իրավական հարցերով զբաղվող շատ մեկնաբաններ, վերլուծելով Ավետարաններում արձանագրված Հիսուսի դատավարությունը, եկել են այն եզրակացության, որ այդ դատը կեղծ էր և շատ հեռու էր արդարադատությունից։ «Այն, որ դատավարությունը սկսվեց և ավարտվեց կեսգիշերից մինչև լուսաբաց ընկած ժամանակահատվածում, որի ընթացքում կայացվեց նաև վճիռը, բոլորովին հակառակ էր հրեական օրենքի կանոններին, ինչպես նաև արդարադատության սկզբունքներին»,— գրում է մի փաստաբան։ Օրենքի մի պրոֆեսոր ասում է. «Ամբողջ դատավարությունը անցավ ակնհայտ սխալներով ու օրենքի կոպիտ խախտումներով, և արդյունքում ատյանի անդամները սպանեցին անմեղ մարդուն»։

Հիսուսն անմեղ էր, սակայն նա գիտեր, որ հնազանդ մարդկությանը ազատելու համար պետք է մահանա (Մատթեոս 20։28)։ Արդարության հանդեպ ունեցած իր սերը այնքան մեծ էր, որ նա հանդուրժեց իր հանդեպ գործված ամենասարսափելի անարդարությունը։ Նա այդպես վարվեց մեզ նման մեղավորների համար։ Եվ դա մենք երբեք չպետք է մոռանանք։

[ծանոթագրություններ]

 [շրջանակ/​նկար 20-րդ էջի վրա]

 Հրեական օրենքները մ.թ. առաջին մի քանի դարերի ընթացքում

Հրեական բանավոր ավանդությունները գրավոր տեսք ստացան մ.թ. առաջին մի քանի դարերի ընթացքում։ Դրանք շատ հին են համարվում և պարունակում են հետևյալ կանոնները.

▪ Մահապատիժ նախատեսող հանցանք կատարելու մեջ մեղադրելու դեպքում նախ պետք է լսել մեղադրյալին արդարացնող փաստարկները

▪ Դատավորները պետք է հնարավոր ամեն բան անեն մեղադրյալին արդարացնելու համար

▪ Դատավորները պետք է փաստարկներ ներկայացնեն մեղադրյալի օգտին և ոչ թե նրա դեմ

▪ Վկաներին պետք է զգուշացնել, որ իրենք վճռորոշ դեր են խաղում

▪ Վկաներին պետք է հարցաքննել առանձին և ոչ թե մեկ այլ վկայի ներկայությամբ

▪ Ցուցմունքը պետք է համապատասխանի բոլոր կարևոր կետերին՝ հանցագործության կատարման ամսաթվին, վայրին, ժամին և այլն

▪ Դատավարությունները, որոնց ժամանակ անհատը մեղադրվում է մահապատիժ նախատեսող հանցանք կատարելու մեջ, պետք է սկսվեն և ավարտվեն օրը ցերեկով

▪ Այդ դատավարությունները չպետք է անցկացվեն Շաբաթվա կամ որևէ տոնի նախօրեին

▪ Նման դատավարությունները պետք է սկսվեն և ավարտվեն նույն օրը, եթե վճիռը մեղադրյալի օգտին է, իսկ հակառակ դեպքում՝ դատավարությունը պետք է ավարտվի միայն հաջորդ օրը, երբ հայտարարվի և ի կատար ածվի վճիռը

▪ Վերը նշված դատավարություններին պետք է ներկա լինի առնվազն 23 դատավոր

▪ Դատավորները պետք է հերթով քվեարկեն հօգուտ կամ ընդդեմ մեղադրյալի՝ սկսած ամենաերիտասարդ դատավորներից։ Դպիրները պետք է գրի առնեն, թե քանի ձայն է հավաքվել մեղադրյալի օգտին և քանիսը՝ նրա դեմ

▪ Անհատը արդար է հայտարարվում, երբ կողմ քվեարկած ձայների թիվը մեկով ավել է, և մեղավոր է ճանաչվում, երբ դեմ քվեարկած ձայները ավել են երկուսով։ Եթե դեմ քվեարկած ձայների թիվը ավել է ընդամենը մեկով, ապա պետք է հրավիրել երկու դատավորների, և այսպես այնքան ժամանակ, մինչև որ դեմ քվեարկած ձայների թիվը գերազանցի ամենաքիչը երկուսով

▪ Եթե մեղավոր ճանաչելուց առաջ ոչ մի դատավոր կողմ չի քվեարկում, այդ դատն անվավեր է համարվում։ Այսպիսի միաձայն վճիռը «դավադրության նշան» է

Հիսուսի դատավարության օրինախախտումները

▪ Դատարանը չլսեց ոչ մի փաստարկ հօգուտ ամբաստանյալի և չհրավիրեց ոչ մի վկայի

▪ Դատավորներից ոչ մեկը չփորձեց պաշտպանել Հիսուսին, քանի որ նրա թշնամիներն էին

▪ Քահանաները փորձեցին կեղծ վկաներ գտնել Հիսուսին մահվան դատապարտելու համար

▪ Դատավարությունը ընթացավ գիշերով՝ փակ դռների հետևում

▪ Դատավարությունը սկսվեց և ավարտվեց մեկ օրում, տոնի նախօրեին

▪ Հիսուսին ձերբակալելուց առաջ մեղադրական եզրակացություն, կամ՝ մեղադրանք չներկայացվեց

▪ Հիսուսի՝ Մեսիա լինելու պնդումը, որը որակեցին որպես «հայհոյանք», չքննվեց

▪ Մեղադրանքը խորամանկորեն փոխեցին, երբ դատը հասավ Պիղատոսին

▪ Մեղադրանքները կեղծ էին

▪ Թեև Պիղատոսը Հիսուսին անմեղ հայտարարեց, սակայն, միևնույն ժամանակ, մահապատժի ենթարկեց

[շրջանակ 22-րդ էջի վրա]

Արյունապարտ վկաներ

Հրեական դատարաններում դատավարությունների ժամանակ, երբ անհատը մեղադրվում էր մահապատիժ նախատեսող հանցանք կատարելու մեջ, նախքան վկայություն տալը վկաներին նախազգուշացնում էին, որ մեղադրյալի կյանքը իրենց ձեռքերում է.

«Թերևս մտադիր եք վկայություն տալ՝ հիմնվելով ենթադրությունների, ասեկոսեների, մեկ ուրիշ վկայի ասածի վրա, կամ էլ գուցե մտածում եք. «Մենք այս տեղեկությունը վստահելի մեկից ենք լսել»։ Կամ գուցե տեղյակ չեք, որ վերջում մենք ձեզ հարցաքննելու ենք։ Դուք պետք է տեղյակ լինեք, որ սեփականության իրավունքը խախտելու հետ կապված օրենքները տարբերվում են մահապատիժ նախատեսող հանցանքի համար նախատեսված օրենքներից։ Առաջինի դեպքում անհատը տուգանք է վճարում որպես փոխհատուցում։ Երկրորդի դեպքում [սխալմամբ մեղադրվողի] արյունը և նրա բոլոր չծնված ժառանգների արյունը հավիտյան այդ մարդու [կեղծ վկայություն տվողի] վրա է» (Բաբելոնական Թալմուդ, Սինեդրիոն, 37ա)։

Եթե ամբաստանյալը մեղավոր էր հայտարարվում, վկաները պետք է իրականացնեին դատավճիռը (Ղևտական 24։14; 2 Օրենք 17։6, 7)։