1. Ouzeu uṋe Joas, Usija na Josija mbu va ri na wo?

 HAPO otjo fula vi indu tji wa rire ombara yovakarere va Mukuru ngunda au ri omuatje omuṱiṱi tjinene? Ove otjo ungurisa vi ouvara woye? Ombeibela i tu raera ohunga novanatje mba rira ozombara mu Juda. Otjotjihorera, Joas wa ri nozombura hambombari, Usija wa ri nozombura omurongo na hamboumwe nu Josija wa ri nozombura hambondatu. Iho tja ri otjiṋa otjizeu ku wo. Nandarire kutja ka ya ri oupupu ku wo, Jehova novandu varwe ve ve vatera okutjita oviṋa ovingi oviwa.

2. Omena raye tje ri otjiṋa otjiwa okurihonga ohunga na Joas, Usija na Josija?

² Eṱe kaweṱe ozombara poo ozombara ozoserekaze, posi ya matu yenene okurihongera kovihorera vyOmbeibela vitatu mbyo. Owo va toora omikambo omiwa posi ya wina va toora omikambo omivi. Tji twa horere kovihorera vyawo, matu kamuna kutja ongwaye tji matu sokutoorora omapanga omawa, okurira overisusuparise nokukayenda komurungu okupaha Jehova.

3. Jojada wa vatera vi Ombara Joas okutwa po ozondando ozosemba?

³ Horera komikambo omiwa Joas mbya toora. Indu tja ri omuṱiṱi, Ombara Joas wa toora omukambo omuwa. Mena rokutja kaari na ihe, eye aa kongorere omuhunga mbwa pewa i yOmupristeri Omunene omuṱakame Jojada. Eye aa hongo Joas tjimuna omuatje we omuini. Mena ranao, Joas wa toora omukambo omuwa okuhongorera po omerikotameneno watjiri nokukarera Jehova. Joas wina wa ṱuna ondjuwo ondjapuke ya Muhona.—2 Ekuruh. 24:​1, 2, 4, 13, 14.

4. Eṱe tu muna vi ouwa indu tji twa suvere omatwako wa Jehova nokukara nonḓuviro ku wo? (Omiano 2:​1, 10-12)

⁴ Indu ovanene voye poo omundu warwe tje ku honga okusuvera Jehova nokuhupa otja komirari vye, owo ve ku pa otjiyandjewa  otjihuze. (Lesa Omiano 2:​1, 10-12.) Ovanene voye mave yenene okukuhonga momiano omingi. Tara komuano ihe womukazendu omukambure wena Katya me mu vatera okutoora omikambo omisemba. Eyuva arihe ihe tji me mu twara koskole owo aave hungirire kokambo keyuva. Eye wa tja: “Omahungi ngo aaye ndji vatere okutjinda ozongaro ozonḓeu nḓa tjitwa meyuva ndo.” Ovanene voye mape ya ave twa po ozoveta nḓa zikamene kOmbeibela, posi ya ove nḓu mo munu kutja ze ku tjaera koviṋa ove mbi u vanga okutjita. Ovikwaye mbi mavi yenene okuvatera okukara nonḓuviro ku zo? Omukazendu omukambure wena Anastasia u zemburuka kutja ovanene ve aave twa po oruveze okukahurura kutja ongwaye tji va twa po ozoveta kaaṋi nḓo. Eye wa tja: “Otjiṋa ho tje ndji vatera okuzuva nawa kutja owo kave twapere ozoveta nḓo mena rokundjitjaera kokutjita oviṋa, posi ya aave vanga okundjitjevera mena rokutja ve ndji suvera.”

5. Ovitjitwa vyoye mavi ṱunu vi kovanene voye na ku Jehova? (Omiano 22:6; 23:​15, 24, 25)

⁵ Ovanene voye mave kara nondjoroka indu tji mo puratene kondunge ndji ve ku pa okuza kOmbeibela. Tjinenenene Mukuru ma kara nondjoroka nu oupanga woye ku na ye mau kurire ko. (Lesa Omiano 22:6; 23:​15, 24, 25.) Inga omapu omawa ngu maye ku vatere okuhorera kotjihorera tja Joas indu tja ri omuṱiṱi.

6. Kombunda yaindu Jojada tja ṱa, Joas wa puratena komaronga wa uṋe nu pa tjitwa tjike? (2 Ekuruhungi 24:​17, 18)

⁶ Rihongera komikambo omivi Joas mbya toora. Kombunda yonḓiro ya Jojada, Joas wa toorora omapanga omavi. (Lesa 2 Ekuruhungi 24:​17, 18.) Eye wa toorora okupuratena kovanane vOvajuda mbe hi na va suverere Jehova. Ove mape ya o i kumwe kutja Joas aa sokukara kokure na wo mena rokutja aave tjiti oviṋa ovivi. (Omiano 1:10) Posi ya, eye wa puratena kondunge yawo ombi. Indu omuramwe Sekarja tja kondjo okumuronga, Joas wa tjita kutja ma zepewe. (2 Ekuruh. 24:​20, 21; Mat. 23:35) Tjiri tja ri otjiṋa otjivi nu otjiyova okutjita. Ehupo ra Joas ra uta nawa, posi ya kombunda wa isa okurikotamena ku Jehova nokumupirukira nu wa karira omuzepe. Korusenina, ovakarere ve ve mu zepa. (2 Ekuruh. 24:​22-25) Andakuzu wa kayenda komurungu okupuratena ku Jehova na imba mbe mu suvera, ehupo re atja ri kayenda nawa. Otjikwaye tji mo rihongo okuza kotjihorera ho?

7. Ooveṋe mbu mo sokutoorora otjomapanga woye? (Wina tara kotjiperendero.)

⁷ Otjiṋa tjimwe tji matu yenene okurihongera komukambo omuvi Joas mbwa toora otjo hi tjokutja matu hepa okutoorora omapanga omawa nga suvera Jehova nu nge vanga okumuyorokisa. Omapanga otja ingo maye tu vatere okutjita oviṋa oviwa. Eṱe matu yenene okutjita oupanga  ku na imba mbe ri ovanene poo ovaṱiṱi pweṱe. Zemburuka kutja Joas wa ri omuṱiṱi tjinene pepanga re Jojada. Tji wa toorora omapanga woye, ripura omuini kutja: ‘Hapo owo ve ndji vatera okukurisa ongamburiro yandje mu Jehova? Owo ve ndji tunduuza okuhupa otja komirari vya Mukuru? Hapo owo ve hungira ohunga na Jehova nouatjiri we ounanḓengu? Hapo owo ve raisa ondengero komirari vya Mukuru? Hapo owo ve ndji raera oviṋa mbi me vanga okuzuva poo ve kara nouvanḓe okundjivatera indu tji me toora omuhunga mbu he ri wo?’ (Omiano 27:​5, 6, 17) Tjiri, indu omapanga woye tji ye hi ya suvera Jehova, ko nokuyehepa. Posi ya, indu omapanga woye tji ya suvera Jehova, owo aruhe mave ku vatere.—Omiano 13:20.

8. Eṱe matu sokuripura ohunga na tjike indu tji tu ungurisa otungovi twomahakaeneno?

⁸ Otungovi twomahakaeneno mape ya atu rire omuano omuwa wokuhakaena ku nomuhoko nomapanga. Posi yokutja, ovandu ovengi ve ungurisa otungovi twomahakaeneno twi okuriraisa ku varwe mokuraisa oviperendero nouvidio woviṋa mbi va randa poo mbi va tjiti. Indu tji u ungurisa otungovi twomahakaeneno ripura omuini kutja: ‘Hapo ondando yandje oyo ku riraisa ku varwe poo indee? Hapo ondando yandje oyo ku tunga varwe, poo oyo ku vanga kutja varwe ve ndji tange? Hapo ami mbi yandjera ovandu mbe ungurisa otungovi twi okuṱuna komeripura, ovitjitwa nomuano wandje wokuhungira momuano omuvi?’ Mbuti Nathan Knorr ngwa karere otjokaṋepo kOrutu Orunane wa yandja ondunge ndji: “O kondjisa okuritjatisa kovandu. Tji wa tjiti nao, kape nomundu ngu ma tjaterwa i yongaro ndjo. Yorokisa Jehova nu ove mo yorokisa avehe mbe mu suvera.”

9. Jehova wa vatera Usija okutjita tjike? (2 Ekuruhungi 26:​1-5)

⁹ Horera komikambo omiwa Usija mbya toora. Indu tja ri omutanda, Ombara Usija ee risusuparisa. Eye we rihonga ‘okukarera Muhona nouṱakame.’ Eye wa hupa oure wozombura 68 nu Jehova we mu sera ondaya indu tje mu karere nouṱakame. (Lesa 2 Ekuruhungi 26:​1-5.) Usija wa rwisa oviwaṋa ovingi vyovanavita nu wa tjita kutja Jerusalem tji kare nondjeverero. (2 Ekuruh. 26:​6-15) Usija tjiri wa ri nondjoroka noviṋa avihe Mukuru mbye mu vatera okutjita.—Omuzuv. 3:​12, 13.

10. Pa tjitwa tjike ku Usija?

¹⁰ Rihongera komikambo omivi Usija mbya toora. Ombara Usija wa iriririre okuraera ovandu kutja ngave tjite vi. Ngahino otjiṋa ho tja tjita kutja me ripure kutja eye ma yenene okutjita otjiṋa ngamwa tji ma vanga. Eyuva rimwe Usija wa tya okuhita mondjuwo ondjapuke ya Jehova nu wa kondjisa okutwimisa ovyomoro omuwa kotjipunguhiro, tji tja ri otjiṋa ozombara tjaaze ha yandjerwa okutjita. (2 Ekuruh. 26:​16-18) Omupristeri Omunene Asarja wa kondjisa okumuvyura, posi yokutja Usija wa pindika tjinene. Otjihihamise, Usija kena pa kayenda komurungu okurira omuṱakame nu Jehova we mu vera nomutjise wongana. (2 Ekuruh. 26:​19-21) Ehupo re atja ri rira ewa andakuzu eye wa kayenda komurungu okurisusuparisa.

11. Ovikwaye mbi mavi yenene okutuvatera okukayenda komurungu okurira overisusuparise? (Wina tara kotjiperendero.)

¹¹ Indu Usija tja muna kutja ouvara we ounamasa, eye wa isa okuraisa ondangi ku Jehova koviṋa avihe oviwa Jehova mbye mu tjitira. Matu rihongere ko tjike? Matu sokuzemburuka kutja Jehova ongu tu pa oviṋa avihe oviwa mbi tu yorokera mehupo na motjiungura tje. Pendje nokurihivira oviṋa mbi twa yenenisa, matu sokuraisa ondangi ku Jehova koviṋa mbi tu yenena okutjita. b (1 Kor. 4:7) Nomerisusuparisiro eṱe matu sokutjiwa kutja kaweṱe ohomonena nu  tu hepa omavyuriro. Omurumendu omukambure ngu ri motjiwondo tjozombura 60 wa tja: “Ami mbe rihonga okuhinokuhakahana okupindika poo okuwa momuinyo indu varwe tji va munu ozondataiziro zandje. Indu tji mba munu omavyuriro kozondataiziro nḓu mbi tjita ovikando tjiva, ami mbi kondjisa okuriṱuna nokukayenda komurungu okukarera Jehova otja pu me yenene.” Indu tji twa kara nonḓuviro ku Jehova natu kayenda komurungu okurisusuparisa, eṱe tjiri matu kara nehupo rondjoroka.—Omiano 22:4.

12. Omomuano uṋe Josija ma tumbuka popezu na Jehova indu tja ri omutanda? (2 Ekuruhungi 34:​1-3)

¹² Horera komikambo omiwa Josija mbya toora. Josija wa ri nozombura 16 indu tja uta okupaha Jehova. Eye aa vanga okurihonga ohunga na Jehova nokutjita ombango ye. Posi yokutja, ehupo karari epupu kombara omutanda ndjo. Oruveze ndwo ovandu ovengi aave rikotamene koomukuru voposyo, ku nao Josija aa hepa okuraisa ouvanḓe kokutja ma tjaere ovandu okutjita nao. Nu eye wa raisa ouvanḓe. Ngunda Josija e hi ya tjita ozombura 20, eye wa uta okuisa mo omerikotameneno woposyo mokati kotjiwaṋa.—Lesa 2 Ekuruhungi 34:​1-3.

13. Okuriyandja omuini ku Jehova ku heya tjike kove?

¹³ Nandarire kutja oove omuṱiṱi, ove mo yenene okuhorera ku Josija mokupaha Jehova na mokurihonga okuraisa ondangi kovikaṋena vye oviwa. Indu tji wa tjiti nao, maku ku hingi kutja u riyandje omuini ku ye. Otjiṋa hi matji ṱunu vi kehupo roye? Luke, ngwa papitisiwa tja ri nozombura 14 wa tja: “Okuza ku nai, ami me twa po okukarera Jehova poruveze orutenga mehupo randje nu me kondjo okumuyorokisa.” (Mar. 12:30) Indu tji u nonḓero tjingewo, ove mo munu ozondaya ozombwa.

14. Yandja ovihorera mbi mavi raisa omuano omitanda tjiva mu vi horera kOmbara Josija.

¹⁴ Ouzeu uṋe omukarere wa Jehova omutanda mbu mape ya a munu? Johan, ngwa papitisiwa tja ri nozombura 12 wa tja, ovanatje mbe ri moklasa ye ve kondjisa okumuṋiṋikiza okuungurisa ousarute mbu ungura nozombaṱirii. Kutja ma kare nomasa okunakaura oṋiṋikizire ndjo, Johan u rizemburukisa omuini kutja okuungurisa ousarute mbu ungura nozombaṱirii mau ṱunu kouveruke we na koupanga we ku na Jehova momuano omuvi. Rachel, ngwa papitisiwa tja ri  nozombura 14 wa kahurura oviṋa mbi mu vatera okutuurunga omauzeu nge muna koskole. Eye wa tja: “Ami mbi kondja okupaha oviṋa mbi ndji zemburukisa ohunga nOmbeibela na Jehova. Otjotjihorera, ehongwa ohunga nekuruhungi mape ya ari ndji zemburukisa ohunga nehungi poo omaprofetero mOmbeibela. Poo povikando tjiva indu tji me hungire ku nomundu poskole, ami mbi ripura ohunga netjangwa ndu me yenene okuhungirira ko ku na wo.” Omauzeu ove ngu mo munu mape aye panguka ku inga Ombara Josija nga munine, posi yokutja ove mo yenene okurira onongo nomuṱakame tjimuna ye. Okutjinda omauzeu ngunda au ri omutanda maku ku vatere okutuurunga omauzeu ngu mo kamuna moruyaveze.

15. Otjikeṋa tji tja vatera Josija okukarera Jehova nouṱakame? (2 Ekuruhungi 34:​14, 18-21)

¹⁵ Indu Ombara Josija tja ri nozombura 26, wa uta okuṱuna ondjuwo ondjapuke ya Muhona. Momaṱunino ngo, pa munikwa “Embo rOmatwako waMuhona Ndjambi nga yandjere ku Moses.” Indu Ombara tji ya zuva amari lesewa, oyo ya hakahana okutjita omarundurukiro okukara nonḓuviro ku imbi mbya tjangerwe mu ro. (Lesa 2 Ekuruhungi 34:​14, 18-21.) Ove mo vanga okulesa Ombeibela aruhe? Ngahino ove u kondjisa okuilesa eyuva arihe. Hapo u tjaterwa okuilesa? Hapo u zemburuka omazeva ngu mape ya aye ku vatere? Luke, ngwa tamunwa rukuru u tjanga omapu omawa nga munu membo. Okutjita otjiṋa tjingetjo, maku ku vatere okuzuva nawa omazeva mOmbeibela poo oviṋa mbi we rihongo okuza mu yo. Otja tji mo tjiwa nokusuvera Ombeibela, onḓero yoye yokukarera Jehova mai kurire ko. Nu tjimuna Embo ra Mukuru tji ra vatera Josija okutjita oviṋa ovisemba, oro mari ku vatere wina.

16. Omena raye Josija tja tjita ondataiziro onene, nu eṱe matu yenene okurihongera ko tjike?

¹⁶ Rihongera komikambo omivi Josija mbya toora. Indu Josija tja ri nozombura ape 39, eye wa tjita ondataiziro ndja tjita kutja ma ṱe. Eye we riyamekere ku ye omuini pendje yokuningira omuhunga ku Jehova. (2 Ekuruh. 35:​20-25) Pe notjiṋa tji matu yenene okurihongera ko.  Eṱe matu sokukayenda komurungu okutumbuka popezu na Jehova, kainatja kutja tu nozombura ngapi poo twe rihonga Ombeibela oure mbu ṱa pi. Iho tji kamburira mo okuningira omuhunga wa Jehova aruhe mongumbiro, nokukonḓonona Embo re, nokupuratena komaronga wOvakriste mbe noupanga ouwa ku na ye. Indu tji twa tjiti nao, maku tu vatere kutja atu ha tjiti ozondataiziro ozonene nu matu kara nondjoroka.—Jak. 1:25.

17. Omapu yeṋe omananḓengu ngu twe rihongo okuza kozombara ndatu za Juda?

¹⁷ Pe noviṋa ovingi oviwa mbi mamu yenene okutjita ngunda amu ri omitanda. Otjihorera tja Joas, Usija na Josija matji raisa kutja omitanda mavi yenene okutoora omikambo omiwa nokukongorera omuhunga mbu mau yorokisa omutima wa Jehova. Otjingaperi kutja omitanda mbyo vya tjita ozondataiziro nḓa eta oviṋa ovivi. Posi yokutja indu tji mo horere koviṋa oviwa mbi va tjita nokuyepa ozondataiziro nḓu va tjita, ove mo yenene okukara nondjoroka mehupo.

18. Ovihorera viṋe vyOmbeibela mbi mavi raisa kutja ove mo yenene okukara nondjoroka mehupo? (Wina tara kotjiperendero.)

¹⁸ MOmatjangwa mu nomahungi yomitanda vyarwe mbya tumbuka popezu na Jehova, mbya yorokisa omutima we nu mbya hupa ehupo ewa. David wa ri umwe wawo. Eye wa toorora okurira epanga ra Mukuru indu tja ri omuṱiṱi nga tja karira ombara onḓakame. Otjingaperi kutja eye wa tjita ozondataiziro povikando tjiva, posi yokutja Mukuru wa vara David otja omukarere we omuṱakame. (1 Ozomb. 3:6; 9:​4, 5; 14:8) Indu tji mo rihongo ohunga na David, otjihorera tje matji ku tunduuza okukarera Jehova nouṱakame. Momakonḓononeno woye mo yenene okuyandja ombango kotjihorera tja Markus poo tja Timoteus. Owo va uta okukarera Jehova indu tji va ri ovaṱiṱi, nu va kayenda komurungu okumukarera nouṱakame. Omukambo wawo wokumukarera wa yorokisa Jehova nu owo va ri nondjoroka wina.

19. Ove mo yenene okukara nehupo ndi ri vi?

¹⁹ Omuano mu u hupa ehupo roye nai, mau ṱunu komuano ehupo roye mu mari kakara moruyaveze. Indu tji we riyameke ku Jehova nu o he riyameke ku imbi mbi mo tjangovasi mo tjiwa, eye me ku vatere okutwa po ozondando ozombwa. (Omiano 20:24) Ove mo yenene okukara nehupo ewa nu nda serwa ondaya. Zemburuka kutja Jehova u nondangi koviṋa avihe mbi u mu tjitira. Kape nomuano warwe omusemba wokuhupa ehupo roye pendje nokukarera Tate wetu worusuvero Jehova.