“TATE,” “PAPA,” “OMO.” Imbo oomuano omitanda omingi po Betel mbu vi ndji i sana. Nu tjiri otjomundu ngu mba pungu nai notjiwondo tjozombura 89, mbi kara nonyuṋe okuisanewa nao. Mbi vara omaisaneno worusuvero ngo otjondjambi okuza ku Jehova kokumukarera oruveze aruhe oure wozombura 72 nga ku nai. Nu okuisira kondjiviro ndji mba toora motjiungura tja Mukuru, me yenene okuraera omitanda omambo nga okuza komutima wandje, ‘pandipareye, nu amu mumapara. Oviungura, mbi mamu ungura, mavi mu pe ondjambi.’—2 Ekuruh. 15:7.

Ovanene vandje va tjindira ko Canada okuza ko Ukraine. Va ka tura mokahuro ka Rossburn morukondwa rwa Manitoba. Mama wa panduka ovanatje 8 ovazandu na 8 ovakazona, nokuhina omapaha, ami mba yenda outja-14. Tate wa suverere Ombeibela nu ee tu lesere Osondaha aihe omuhukomunene, posi yokutja aa vara ozokereka otjomuano wovandu okuungura otjimariva uriri nu povikando otjaa tja, “Ami mbi ripura kutja hapo ouṋe ngwaa sutu Jesus kokuzuvarisa nokuhonga kwe?” posiya ama nyanda uriri.

Omarumbi wandje yane, novaṱena kwandje vane, va yakura ouatjiri. Omuṱena kwandje Rose wa karera otjomukandjira nga konḓiro ye. Momayuva we omasenina eye ee tu tunduuza tjinene okuyandja ombango kEmbo ra Mukuru, a ma tja, “Me vanga okukemumuna mouye oupe.” Erumbi randje rimwe Ted, wa ri mongamburiro ya rwe nu aa zuvarisa ohunga notjomuriro. Omuhuka omunene auhe wa Sondaha eye aa zuvarisa moradio, a ma tjenene movapuratene ve, eye aa raere ovandu okutja ovarunde mave ka pya momuriro mbwa handja. Nungwari, eye kombunda wa karira omukarere wa Jehova omuṱakame.

Eyuva rimwe mu Juni wombura ndji 1944 tji mbe ya konganda okuza koskole, mba vaza embo nda ri nepu ndi mari tja The Coming World Regeneration * kombanda yotjitiha. Mba uta okulesa omukuma omutenga, e lese outjavari, okuzambo hi na mba twa pehi embo ndo. Nu tji mba za nokumana okulesa embo ndo, mba hara oumune warwe. Mba uta okuvanga okukarera Jehova tjimuna Jesus tja tjita.

Pe ya vi embo ndo ri kare kombanda yotjitiha tjetu? Erumbi randje rarwe Steve we ndji raera kutja ovarumendu vevari mbaa ve “randisa” omambo va ri  poyetu. “Mba randa ndo,” eye wa tja nao, “ra ri nozosenta ndano uriri.” Osondaha ndja kongorera ko, ovarumendu mbo va kotoka. Owo ve tu raera kutja Ovahongonone va Jehova nu ve ungurisa Ombeibela okuzira omapuriro wovandu. Eṱe aa tu tjaterwa i oviṋa mbyo mena rokutja ovanene vetu ve tu kurisa momuano wokukara nondengero kEmbo ra Mukuru. Ovarumendu vevari mba wina ve tu raera kutja Ovahongonone mave kara nomaworonganeno omanene omayuva ngu ma ye ya moWinnipeg, otjihuro maa mu kara omuṱena kwandje Elsie. Ami mba tya kutja mei komaworonganeno ngo.

Erire tji mba twa ko ombaze kepoha rokanyeti kandje ozokilometa 320 okuyenda ko Winnipeg, nu mba kakurama mokahuro ka Kelwood, nu i mo o maa mu kara Ovahongonone va Jehova mbaa ve ya poyetu. Nu ngunda ambi ri mo, mba ya kozombongarero zombongo nu mbe rihonga kutja ozombongarero zombongo ze kaendisiwa vi. Nu wina mba muna kutja omurumendu auhe nomukazendu nomutanda auhe mave sokuzuvarisa ondjuwo nondjuwo, tjimuna Jesus tjaa tjiti.

Mo Winnipeg, mba hakaena nerumbi randje Jack, eye wina we ya komaworonganeno okuza ko Ontario. Peyuva etenga romaworonganeno, omurumendu omukambura wa tjivisa kutja ma pe kara ombapitisimo. Ami na Jack twa tya kutja matu papitisiwa pomaworonganeno ngo nu twa papitisiwa. Nu twe rimanena kutja matu karere otjovakandjira katjisupi kombunda yombapiptisimo yetu. Jack wa rira omukandjira okuza pomaworonganeno ngo. Ami mba ri nozombura 16, okutja ee hepa okuyaruka koskole, posi yokutja ombura ndja kongorera ko ami wina mba rira omukandjira.

Mba uta otjiungura tjoukandjira puna Stan Nicolson moSouris, okahuro ku ka ri morukondwa rwa Manitoba. Tjimanga mbe rihonga kutja okurira omukandjira ka tjiṋa otjipupu. Twa uta okumbangorota, posi yokutja aa tu kayenda komurungu okuzuvarisa. Eyuva rimwe kombunda yokuzuvarisa eyuva arihe, twe ya konganda nokuhina osenta nandarire imwe nu tjandje twa ṱondjara tjiri. Tji matu utu okuya twa muna ondjaṱu onene ndje urire novikurya pomurungu wondjuwo yetu! Nga ku ndinondi eṱe ka tu tjiwa kutja ouṋe ngwa twa po ondjaṱu ndjo. Ongurova ndjo eṱe twa rya eriro rounḓiona tjiri. Tjiri indjo yari ondjambi ombwa kokuhina okuisa okuzuvarisa kutja twa ri atwa hepa ovihepwa vyetu vyeyuva arihe! Nu tjiri, omueze mbo tji mau ya komaandero handje mba ṋuṋa mba tikira pehi.

Omieze omiṱiṱi mbya kongorera ko, twa hindwa kotjihuro tja Gilbert Plains, tji tja ri ozokilometa ape 240 okuza moSouris. Momayuva ngo, handje ombongo aihe i notjikarata otjinene tji tji raisa oviungura vyokuzuvarisa vyombongo okuza komueze nga komueze. Nu omueze umwe ombongo ya ungurire oungundi motjiungura tjokuzuvarisa, kunao mba yandja ehungi ame raisa kutja ovakambure mave hepa okuyera ovikausina motjiungura tjokuzuvarisa. Kombunda yombongorero, omukazendu omukandjira omukurundu ngwa kupirwe i omurumendu ngu ha ri mouatjiri, wa hungira kwami nomahoze momeho we a tja, “Mbi kondja, posi yokutja tjiri hi yenene okuungura kombanda ya imbi mbi mbi ungura.” Mokuzuva omambo ngo, ami mba uta okurira, nu e ningire ondjesiro ku ye.

Tjimuna ami tji mba tjita ondataiziro ndjo, ovarumendu omitanda wina mape ya ave tjiti ozondataiziro otja inḓo nu okuzambo ave utu okurivera momuinyo. Posi yokutja moviṋa mbya tjitwa kwami mbi, mbe rihongera ko otjiṋa, pendje nokuriverera ozondataiziro nḓu wa tjiti o nawa okurihongera ku zo. Oviungura vyoye vyouṱakame mavi serwa ondaya.

Tjiri ya ri ondjingonekero kwami indu tji mba ri nozombura 21, okukara norupa mOskole ya Gilead oitja-14, nu twa mana mu Februari 1950! Ohinga yotjihupe tjovahongwa ovakwetu va hindwa korukondwa rwaQuebec moCanada ku ku hungirwa Otjifransose, Ovahongonene va Jehova maa ve tatumisiwa tjinene. Ami mba hindwa ko Val-d’Or, okahuro ku ke nomine yongoldo. Eyuva rimwe, otjotjimbumba twa ya koresevate yena Val-Senneville okukazuvarisa. Omuhonge wokereka imwe mokahuro ngo wetu raera kutja me tu tono kotutu tji tu ha pitire mokarongo kawo ngo tjimanga. Mena roviṋa mbi, ami mba kapaturura otjiposa kotjombanguriro. Omuhonge ngo wa pe wa omberero. *

 Otjiposa ho na vyarwe vya rira orupa “romarorero moQuebec.” Orukondwa rwa Quebec aa ru nanwa i yokereka yo Catholic yaRoma oure wozombura zokombanda 300. Ovahonge novanane vopolotika ve rikutire kumwe nu aa ve tatumisa nokuṋiṋikiza Ovahongonone va Jehova. Za ri ozombura ozonḓeu, nu twa ri ovaṱiṱi motjivaro; posi yokutja ka tu mumaparere ko. Ovature va Quebec vomitima omiwa va yakura ouatjiri. Ami mba kara nondjingonekero yokurihonga Ombeibela ku na tjiva va wo, nu va yakura ouatjiri nawa. Umwe wovahongwa vandje vOmbeibela wa ri neṱunḓu rovandu omurongo. Eṱunḓu arihe ndo ra uta okukarera Jehova. Otjihorera tja wo tjouvanḓe ho tja hinga ovandu varwe okuisa okereka yo Catholic. Twa panḓera pokuzuvarisa nu twa taara otjirwa ho!

Mo 1956, mba hindwa ko Haiti. Ovahindwa ovengi ovape aa ve kondjo ouzeu okuhungira Otjifrench, posi yokutja ovandu aa ve puratene. Stanley Boggus umwe wovahindwa wa tja, “Eṱe twa kumisirwe i omuano ovandu maa ve kondjo okutjita kutja i rire oupupu kweṱe okuhungira kuna wo.” Rutenga, ee munu kutja me ngara kaṱiṱi orondu mbe rihongere Otjifrench moQuebec. Nungwari twa muna kutja ovakambure ovengi moṋa mo tjinene ve tjiwa Otjihaiti Creole. Nambano kweṱe otjovahindwa kutja tu zuvarise nawa, aa tu sokurihonga eraka ndi hungirwa mo. Twa tjita nao, nu twa tjiwa okuhungira eraka ndo.

Okuvatera ovakambure ovakwetu komurungu, twa muna ousemba okuza kOrutu Orunane okutoroka Oruhungu nomambo warwe mOtjihaiti Creole. Ovandu ovengi va uta okuya tjinene kozombongarero zombongo. Mo 1950, moHaiti mwa ri novazuvarise 99, nu otjivarero ho tja yeruruka okuvaza ovazuvarise 800 mombura ndji 1960! Moruveze ndo, mba ningirwa okukakarera po Betel. Mo 1961, mba uta okuhonga Oskole yOviungura vyOuhona, KMS. Twa honga nokurongerisa ovatarere vombongo novakandjira va peke 40. Pomaworonganeno omanene mu Januari 1962, twa tunduuza ovarumendu ovakambure okuneneparisa otjiungura tjawo, nu tjiva va rira ovakandjira vapeke. Ihi tja tjitwa moruveze ndu ri ro orondu omapirukiro otji ya uta.

Mu Januari 23, mombura ndji 1962, kombunda yomaworonganeno omanene, ami nomuhindwa umwe Andrew D’Amico twa kamburirwa porutavi romberoo, nu wina ehapu roumbo mbwi o-Awake! ya Januari 8, 1962 (mOtjifrensose), wa kamburwa.  Okambo nga o-Awake! ka raisa kutja ongoramambo yOtjifresose ya tja otjitjitwa tjoruzo tji tji tjiukwa kutja otjitjitwa tjoundjai tji tjiukwa otjo voodoo tja ri ama tji tjitwa poo okuzemburukwa moHaiti. Ovandu tjiva kaa ve vanga omaheya ngo nu va tja eṱe twa tjangera oviṋa mbyo porutavi rwomberoo. Kombunda yovivike oviṱiṱi, ovahindwa va rambwa mehi. * Posi yokutja ovakambure mba rongerisiwa nawa nu mbu ve ri ovature vehi ndo, va kayenda komurungu notjiungura ho nouvanḓe. Ndino, mbi yoroka puna wo konḓarorure ndji va raisa nomuano ongamburiro yawo mu ye kura. Owo nai nandarire ve no-New World Translation of the Holy Scriptures mOtjihaiti Creole, otjiṋa tji tja ri oruroto uriri.

Kombunda yokukarera moHaiti, ami mba hindwa ko Central African Republic. Kombunda, mba karera otjomutarere ngu varura ozombongo nu okuzambo e rire omutarere worutavi rwomberoo.

Momayuva ngo, handje ka tu nomatuwo womerikotameneno omasemba. Mbe rihonga okuwonga omahozu mokuti nokuungura na wo omitutu. Ovandu mbaa ve ndji munu va ri ava temwa naami tji me kondjo okurihonga okuungura oviṋa mbi. Nu ihi wina tja tjita kutja ovakambure ovakwetu ve kare nonḓero yokukara norupa motjiungura tjokutunga omatuwo womerikotameneno nga. Ovahonge vozokereka aa ve tu nyekerere nokutuyora, orondu omitutu vyozokereka zawo vya tungirwe novipereke posi yokutja imbyo ovyetu kana vya tungirwe novipereke. Omambo yovandu mbo kaye tu ṱunine, nungwari twa kayenda komurungu okutunga nomahozu. Omanyekerero ngo ya yanda indu otjivepo otjinamasa tji tjeya moBangui, otjihuro ohongora. Otjivepo hi tja putura omitutu vyovipereke mbyo na tji ka imbirahi momivanda vyotjihuro. Omitutu vyOmatuwo wOmerikotameneno mbya ungurwa pomahozu vya sewa avya kurama. Kokutja tu hongorere oviungura vyOuhona nawa, twa tunga orutavi romberoo nonganda yovahindwa momieze vitano kombanda yotjiuru. *

Mo 1976 oviungura vyetu vyokuzuvarisa vya tjaererwe moCentral African Republic, nu mba hindwa ko N’Djamena, otjihuro ohongora tjehi eraranganda ra Chad. Nu mba hakaena kuna Happy, ngwa ri omukandjira wa peke omupyuke, omukwatera wa Cameroon. Twa kupasana tji ya ri 1 ku April, 1978. Nu momueze mbo, pa kara ovita, nu eṱe twa taurira komamuho wehi pu notjimbumba otjingi tjovandu. Ovita tji vya za nokuyanda, eṱe twa kotoka nu atu ye okuvaza ondjuwo yetu a ya rira omberoo ohongora yorupa rovita. Okuza komambo nga zikamena kOmbeibela nga kohorokova ya Happy yorukupo noviyandjewa avihe mbi twa pewa handje vya toorwa vya ya. Posi yokutja katu na pu twa mumapara. Ami ee ripurire komukazendu wandje nu eye ee ripurire kwami, ama tu tara komurungu koviungura vyarwe mbye tu kuramene.

Kombunda yozombura mbari, oviungura vyetu vyokuzuvarisa moCentral African Republic vya yandjerwa rukwao. Twa yaruka ngo na tu utu okukarera otjovatarere mbe varura ozombongo. Okumbi ondja ri ondjuwo yetu nu mwa ri nombete ndja i yenene okuyangwa, ya ungurirwe notenga yomeva ndja i tjindi ozolita 200, nu ya ri nezuko noiskasa vyo-gasa. Okutoora ouyenda ya ri ouzeu. Otjikando tjimwe, twa kuramisiwa i yopolise mondjira povikando mbi u hi nokuvara.

Popengi aa ku kara oupyu tjinene. Povikando tjiva, kaa tu kara nomeva nga yenene kovandu okupapitisiwa nawo. Okutja ovarumendu ovakambure otja ve kawota omeva kouṱiṱiṱiṱi momarindi, nu potwingi ombapitisimo aa i tjitirwa momatemba.

Mo 1980 twa hindwa ko Nigeria. Imo twa vatere notjiungura tjomarongerisiro wokutunga orutavi rwomberoo orupe oure wozombura mbari nohinga. Ovakambure ovakwetu va randa ondjuwo yozondendeko mbari ndjai i sokuhaṋewa nokutungwa momuano imbwi mbu matu vanga. Eyuva rimwe omuhuka omunene, mba ronda kombanda okuvatera noviungura vyokuhanyaura ondjuwo ndjo. Tji mai  keya kozometaha nao, mba uta okuherukira mbo pu mba rondere. Nungwari handje oviṋa vya teyewa mokuungura kwetu ngwi nai, okutja e yata posyo, ne wira pehi okuza kombanda ngo. Aa pe munika tjimuna hi ri mongaro ombwa, nu onganga tji ya za nokundji tara no X-ray ya raera Happy ai tja: “O rikende. Wa munu oungeza womuatje omuzandu uriri nu ma kara nawa moure wotjivike nao.”

Mo 1986 twa tjindira ko Côte d’Ivoire, ku twa ka karera otjovatarere mbe varura ozombongo. Okuzambo twa kaungura otjiungura tjo moBurkina Faso. Kaa tu tjiwa kutja mape ya atu kakotoka ko Burkina.

Ami mba za mo moCanada mombura ndji 1956, nungwari mo 2003, kombunda yozombura 47, mba kotoka koCanada nu e utu okukarera po Betel nu otjikando hi puna Happy wandje. Momatjangwa wokotjiveta twa ri ovature va Canada, posiya aa tu munu kutja oweṱe ova Africa.

Mo 2007, tji mba tjita ozombura 79, twa kotoka ko Africa rukwao! Twa hindwa ko Burkina Faso, mu mba vatera otjokaṋepo kovakurameno po vOvahongonone va Jehova mehi ndo. Omberoo ndjo kombunda ya tanaurirwa momberoo yomatorokero kehi yorutavi rwa Benin, nu mu Auguste 2013, twa hindwa ko Betel ya Benin.

Nandarire kutja orutu rwandje nai rwa ngundipara, ngamba mba suvera otjiungura tjokuzuvarisa nomutima auhe. Mozombura ndatu nḓa kapita, nombatero yovanene vombongo nomukazendu wandje, mba ri nondjoroka onene okumuna ovahongwa vandje vOmbeibela, Gédéon na Frégis ama ve papitisiwa. Nai ve karera Jehova noupyuke.

Nai, ami nomukazendu wandje twa hindwa korutavi rwomberoo moSouth Africa, eṱunḓu ro Betel pu ri ndji vatera nouveruke wandje. OSouth Africa ehi oritja-7 momahi wa Africa aehe mu mba karera Jehova. Nu mu Oktoba 2017, twa serwa ondaya ya peke. Omberoo ohongora moWarwick, tja New York tji ya ri ama i patururwa kotjiveta twa ri mbo ama tu tarere nomeho wetu oveni. Tjiri tja ri otjitjitwa otjinamakuruhungi!

O-1994 Yearbook pomukuma 255 ra tja: “Ku imba mba kara nonḓaro orure motjiungura ozombura ozengi, matu tja: ‘Eṋe pandipareye, nu amu mumapara. Oviungura, mbi mamu ungura, mavi mu pe ondjambi.’—2 Ekuruh. 15:7.” Ami na Happy twe rimanena okuṱakamisa omambo ngo nokutunduuza varwe okutjita nao wina.