Otjiṋa hi peya vi tji tjitwe? Indjeye mbi mu serekarere. Ami mba kwatwa mombura ndji 1929 tji ya ri 29 ku Juni, nu mbe kurira mokarongo morukondwa rwa Bulacan moPhilippines. Mena rokutja ehi ra ri nouzeu wotjimariva, ovandu koṋa ngo va ri novihepwa ovinanḓengu uriri. Nu indu tji mba ri omutanda mwa ri ovita. Otjimbumba tjovita tja Japana tja rwisa oPhilippines. Posi yokutja, okarongo mee kara ka ri kokure notjihuro mu mwa ri ovita, kunao ovita mbi kavina pu vye tu ṱuna. Moruveze ndo katwa ri noradio, otiivii, nozongoramambo, okutja ombuze ohunga novita aatu zuu movandu uriri.

Eṱe twa kwatwa 8, nu ami owami omuatje omutjavari. Ovanene va mama ve ndji toora tji mba ri nozombura 8 okukakara puna wo. Nandarire kutja twa ri Ovakatolika, Tate omunene wa ri noumune ouwa ohunga nozongamburiro nu aa kambura omambo nga zikamena kOmbeibela nga pewa i epanga re. Ami me zemburuka kutja we ndji raisira oumbo mbwi Protection, Safety, na Uncovered mOtjitagalog, * nOmbeibela wina. Ami ee tjaterwa okulesa Ombeibela, nu tjinenenene Omaevangeli 4. Okutjita nao, aa ku tjiti kutja mbi vange okuhorera ku Jesus.—Joh. 10:27.

Mombura ndji 1945, ehi ra Japan ra isa okuwira oPhilippines. Moruveze ndo, ovanene vandje ve ndji ningira kutja mbi kotoke konganda. Tate omunene we ndji tunduuza kutja mbi yaruke konganda, nami mba tjita nao.

Oruveze orusupi kombunda yanao, mu Desemba 1945, otjimbumba tjOvahongonone va Jehova tje ya okuza koAngat, nave yekuzuvarisa mokarongo ketu. Omukambure umwe omukurundu weya poyetu nu e tu kahururire nawa kutja Ombeibela i tja vi ohunga ‘nomayuva omasenina.’ (2 Tim. 3:1-5) Eye wetu ṋanga kutja tu ye komakonḓononeno wOmbeibela mokarongo ku ka ri popezu na inga oketu. Ovanene vandje kave ire, posi yokutja ami mba ya. Pa ri ovandu ape 20, nu tjiva aave pura omapuriro ohunga nOmbeibela.

Mena rokutja hee zuu nawa imbi mbyaave hungire, ami mba tya kutja me yaruka konganda. Nu tjimanga va uta okuimbura eimburiro rOuhona. Tjiri eimburiro ndi  re ndji tjatera, kunao mba kara. Kombunda yeimburiro nongumbiro, atuhe twa ṋangwa kutja tu ye kombongarero yombongo koAngat, Osondaha ndja kongorera ko.

Otjingi tjetu twa kayenda pehi ozokilometa ape 8 okuyenda kombongarero yombongo ndjaai tjitirwa poyeṱunḓu ra Cruz. Ami tjiri mba ṱunwa tjinene, okumuna ovanatje ovaṱiṱi mba ri mokati kovandu 50 amave ziri omapuriro omakoto ohunga nOmbeibela. Kombunda yokuya kozombongarero, Mbuti Damian Santos, ngwa ri omukandjira omunene motjiwondo nu ngwa ri omuṱize wotjihuro we ndji ṋanga kutja mbi yekurara koye. Ongurova ndjo twa hungira ohunga nOmbeibela.

Omayuva ngo, ovandu ovengi aave hakahana okuyakura okurihonga Ombeibela. Kombunda yokukara pozombongarero zombongo, omurumendu omukambure we tu pura kutja, “Mamu vanga okupapitisiwa?” Ami mba zira kutja, “Ii me vanga.” Ami ee tjiwa nawa kutja ‘Kristus ongu ri Muhona ngu me sokukarera.’ (Kol. 3:24) Tji ya ri 15 ku Februari 1946, ami nomukwetu twa twarewa konḓonḓu ndja ri popezu natu papitisiwa.

Eṱe twa muna kutja otjOvakriste mba papitisiwa, aatu hepa okuzuvarisa oruveze aruhe kutja tu horere ku Jesus. Tate kena pa ri nohange indu ami tji me kazuvarisa. Neye wa tja: “Oove omuṱiṱi okuzuvarisa. Nandarire kutja wa papitisiwa monḓonḓu, kaku nakuheya kutja mo sokuzuvarisa.” Ami mbe mu zira kutja, ombango ya Mukuru kutja tu zuvarise ombuze ombwa ohunga nouhona we. (Mat. 24:14) Ami wina mbe mu raera kutja: “Me sokuyenenisa omakwizikiro wandje ngu mba tjita ku Mukuru.” Indwi rwa ri oruveze tate tje ndji rokohera na hungire omambo ngu mba hungire pomautiro wehungi ndi. Eye tjiri aa vanga okundjitjaera kutja e ha zuvarisa. Nu ihi ootjiṋa otjitenga tji tja tjita kutja mbi ise oviṋa avihe kongotwe, nu mbi toore ondando yokukarera Jehova.

Eṱunḓu ra Cruz re ndji ningira kutja mbi yekukara puna wo moAngat. Nu owo va tunduuza ami nomuatje wawo omukazona wena Nora kutja tu ute okuungura otjovakandjira. Atuyevari twa uta otjiungura tjoukandjira tji ya ri 1 ku Novemba, 1947. Nora wa kaungura otjiungura tjoukandjira motjihuro tjarwe, nami mba kayenda komurungu okuvatera moAngat.

Mombura yandje oitjatatu otjomukandjira, omurumendu omukambure wena Earl Stewart okuza korutavi romberoo, wa yandja ehungi kovandu wokombanda 500 momivanda vyotjihuro tja Angat. Eye wa yandja ehungi re mOtjiingirisa nami e yarukire po ehungi re ousupi mOtjitagalog. Ami mba hita oskole oure wozombura 7 uriri, posi yokutja omiṱiri yandje tjinene aai ungurisa Otjiingirisa. Otjiṋa tjarwe tji tje ndji vatera okurihonga Otjiingirisa, ya ri mena rokutja omambo omengi nga zikamena kOmbeibela ya ri mOtjiingirisa. Kunao, kwe ndji vatera okutjiwa Otjiingirisa nawa nu mba yenena okutoroka ehungi re ndo, na warwe okuza kOtjiingirisa okukotora kOtjitagalog.

Tji mba toroka ehungi ra Mbuti Stewart, eye wa raera kombongo kutja orutavi romberoo maru ṋanga omurumendu omukandjira umwe poo vevari okuyekuungura poBetel. Owo aave sokukavatera ovahindwa mbaave i komaworonganeno wombura ndji 1950, nga ri nepu ndi Theocracy’s Increase, moNew York tja Amerika. Ami mba ri umwe wa imba mba ṋangwa. Rukwao mba isa oviṋa mbi mba iririra kongotwe novakambure ovakwetu, posi yokutja otjikando hi ya ri okukavatera noviungura poBetel.

Tji ya ri 19 ku Juni 1950, otji mba vaza poBetel nu e utu noviungura vyandje. OBetel ya ri ondjuwo onene onguru nu ndja kondorokerwe i omiti ominene. Ovarumendu ovakambure ape 12 mbe ha kupa ombaave ungura poBetel. Omuhuka omunene ee vatere mokombeisa. Nu okuza po 9, ee ungura oviungura vyokukoha, nokukangura ozombanda. Nu ometaha wina ee ungura oviungura otjingevyo. Nangarire ovahindwa tji va kotoka okuza komaworonganeno, ami mba kayenda komurungu okuungura poBetel. Ee rongerisa oumbo mbwaa u sokuhindwa, nokurongerisa oviyandjewa vyouharupu mbyaa vi hindwa komberoo, nokuyakura ovaryange. Wina ee ungura oviungura ngamwa avihe mbi mba pewa.

Mombura ndji 1952, ami novakwetu varwe 6 okuza kehi raPhilippines, twa ṋangwa kOskole ya Gilead oklasa oitja-20. Oviṋa ovingi mbi twa muna nokurihonga moAmerika, tjiri vya ri ovipe kweṱe. Tjiri ovyo vya pangukire ku imbi mbyee tjiwa.

Otjotjihorera aatu sokurihonga okuungurisa ozomahina, noviṋa mbi tu hiya rora okuungurisa. Nu wina omuinyo weyuru wa pangukire tjinene! Eyuva rimwe omuhuka omunene mba pita pendje, nu koṋa aa ku  munika nawa tjandje ku nomakende wombepera. Tjiri ya ri otjikando tjandje otjitenga okumuna omakende wombepera. Okuzambo otji mba muna kutja ku nombepera tjinene!

Posi yokutja omarundurukiro nga ya ri oviṋa uriri, nu otjiṋa tji tje ndji tjatera tjinene ya ri omahongero wOskole ya Gilead. Ovandu mbaave tu hongo aave ungurisa omuano omuwa wokuhonga. Eṱe twe rihonga omuano wokutjita omakonḓononeno omakoto, nomuano wokurihonga nawa. Tjiri omahongero ngu twa muna kOskole ya Gilead ye ndji vatera okukurisa oupanga wandje na Jehova.

Kombunda tji mba mana omahongero wandje, mba kaungura oruveze orusupi otjomukandjira wapeke motjihuro tja Bronx moNew York City. Kunao, mu Juli 1953, mba yenena okuyenda komaworonganeno omanene nga ri nepu ndi “New World Society,” nga tjitirwa motjihuro ho. Kombunda yomaworonganeno nga, ami mba yaruka kehi ra Philippines.

Ovakambure ovakwetu porutavi romberoo va tja, “Nambano nai mo rire omutarere wotukondwa.” Ihi tje ndji pa ouyara oupe wokutja mbi kongorere Kristus, eye ngwaa ryanga movirongo na movihuro okuvatera ozonḓu za Jehova. (1 Petr. 2:21) Mba hindwa okukaungura morukondwa orunene mondivitivi ya Luzon, ndu ri okakoverwahi okanenenene mehi ra Philippines. Nu oro aaru kamburire mo otukondwa twa Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac, na Zambales. Kutja mbi vaze kovihuro tjiva ee hepa okutuurunga Ozondundu za Sierra Madre, nḓaa ri notuuwa nu mu mu hari omiti omingi. Nu wina kapa ri ovitoore mbyaa vi twara ovandu ngo. Kunao ee ningire ovahinge wozorori okuhaama kombanda yovihenḓe mbi va twirikire. Owo popengi aave ndji yandjere, posi yokutja ozorori nḓo za ri nouyenda ouvi.

Ozombongo ozengi za ri ozombe nu kaza ri novazuvarise ovengi. Kunao, ovakambure ovakwetu va ri nohange tjee ve vatere okukayendisa ozombongarero zombongo noumbumba wokuzuvarisa aruhe.

Ami kombunda mba hindwa okukaungura otjomuvarure wozombongo morukondwa aruhe rwa Bicol. Ovakandjira vapeke morukondwa ndwi, aave kazuvarisa kotuveze ku ku ha zuvarisiwa aruhe nokuuta ko oumbumba. Pondjuwo imwe pu tweya, okaruwo ku kari po ya ri otjitoto uriri nu kombanda yatjo kwa ri ovihenḓe vivari mbya tyakaṋa otjitoto. Tji mba yata kovihenḓe ovyo vya wira motjitoto nami wina mba wa puna vyo motjitoto tjombonḓi. Kwe ndji kambura oruveze okurikohorora kutja mbi karye eriro romuhuka omunene.

Moruveze ndwee ungura otjiungura tjokuvarura ozombongo hi, mba uta okuripura ohunga na Nora, ngwa ri omukandjira moBulacan. Posi yokutja eye nai wa ri omukandjira wapeke motjihuro tja Dumaguete, nu mba ya okukemuryangera. Kombunda yanao, eṱe twa uta okutjangasana otutuu nu mombura ndji 1956, twa kupasana. Otjivike otjitenga kombunda yorukupo rwetu, twa kavarura ozombongo mOkakoverwahi ka Rapu-Rapu. Ingo aatu sokuronda ozondundu nokukayenda  omikato omire, posi yokutja ya ri ondjoroka kweṱe otjovakupasane, okuvatera ovakambure ovakwetu mba tura kovirongo vyokokure!

Kombunda ozombura ape 4 zokukara motjiungura tjokuvarura ozombongo, eṱe atuyevari twa ṋangwa okukaungura porutavi rwomberoo. Nu mu Januari 1960, otji twa uta otjiungura tjetu poBetel. Otja oruveze tjaa ru kayenda, ami mbe rihonga ovingi mokuungura puna ovakambure ovakwetu mba ri nomerizirira omengi. Nu Nora wa yenena okuungura oviungura pekepeke poBetel.

Ami tjiri mbi muna kutja mba serwa ondaya, yokumuna omuano ouatjiri mu we kura mehi ra Philippines. Otjikando otjitenga tji mbe ya koBetel otjomurumendu omutanda, pa ri ovazuvarise ape 10 000 mehi arihe. Nu nai pe novazuvarise vokombanda 200 000 mehi ra Philippines, novengi ve ungura poBetel okuyandja oruvara kotjiungura tjokuzuvarisa.

Otja ozombura tjaaze kayenda, oviungura vya ririra ko ovingi nu oBetel ya ri onḓiṱi okuungurira po oviungura avihe mbi. Okutja Orutu Orunane rwe tu raera kutja tu pahe oruveze pu mape sokutungwa omberoo yarwe onene. Ami nomutarere worupa romapirindiro twa ryanga momaturiro popezu noBetel maa mu kara Ovatjina ovengi. Nu aa tu pura kutja, kape nomundu ngu ma vanga okurandisa oruveze rwe. Kapa ri omundu ngwaa vanga okurandisa oruveze rwe. Nu omundu umwe wa tja: “Ovatjina kave randisa ve randa uriri.”

Nokuhina okuundjira ko, eyuva rimwe pe ya omundu ngwaa vanga okurandisa oruveze rwe mena rokutja eye aa tjindire koAmerika, eye we tu pura kutja, katu nokuvanga okuranda ehi. Tjiri eṱe kaa tu undjire ko kutja mape tjitwa nao. Omuraranganda warwe, wina wa muna kutja ma randisa ehi re nu wa tunduuza varwe okurandisa omahi wawo. Kunao eṱe wina twa yenena okuranda ehi komurumendu ngwa tja: “Ovatjina kave randisa.” Nu moruveze orusupi, ehi romberoo ra ririra ko enene. Tjiri mba ri nongamburiro kutja Jehova aa vanga kutja pe kare nao.

Rukuru mombura ndji 1950, owami ngu mba ri omuṱiṱi meṱunḓu roBetel. Nai ami nomukazendu wandje ombu tu ri ovanene meṱunḓu. Ami hina omuhihamwatima kokutja mba kongorera Kristus, akuhe kee ndji hindi. Ouatjiri kutja ovanene vandje ve ndji ramba ponganda, posi yokutja Jehova we ndji pa eṱunḓu enene rovakambure ovakwetu. Tjiri ami hi keyakeya nandarire kaṱiṱi kutja Jehova u tu pa avihe mbi matu hepa, kainatja kutja twa pewa otjiungura tjiṋe okuungura. Ami na Nora tu nondangi onene ku Jehova, koviṋa avihe mbye tu tjitira. Nu tu tunduuza varwe kutja ve rore Jehova wina.—Mal. 3:10.

Otjikando tjimwe Jesus wa ṋanga omusutise wotjisuta tjouhona wena Mateus Levi na tja: “Ndji kongorera.” Eye wa tjita vi? “Wa sekamene, a isa oviṋa avihe na kongorere Jesus.” (Luk. 5:27, 28) Ami wina mba ri nouyara otja imbwi, nu me tunduuza varwe kutja ve tjite nao kutja ve mune ozondaya ozengi.