1. Eronga riṋe omuapostele Petrus nda yandja kovakambure ovakwao, nu ongwaye tji mape ya arire ouzeu okuṱakamisa omurari mbo?

TJI twa konḓonona eronga omuapostele Petrus nda yandja kOvakriste ovatwirisiwa meserewondo etenga, mari tu vatere atuhe kainatja kutja tu nomaundjiro wokukahupa meyuru poo kombanda yehi. Petrus wa tja: “Rireye ovayapuke mu avihe mbi mamu tjiti, Ndjambi ngwe mu isana tjinga e ri omuyapuke. Omatjangwa maye tja: ‘Rireye ovayapuke, Ami tjinga ambi ri omuyapuke.’” (1 Petr. 1:15, 16) Omambo nga maye tu hongo kutja matu yenene okuhorera ku Jehova ngu ri otjihorera otjisembasemba tjouyapuke. Eṱe matu yenene, nu matu sokurira ovayapuke mongaro yetu yomeritjindiro. Mape ya atu munu kutja kamaatu yenene okutjita nao, mena rokutja kaweṱe ohomonena. Petrus wa tjita ozondataiziro ozengi, posi yokutja otjihorera tje tji raisa kutja matu yenene ‘okurira ovayapuke.’

2. Matu kahungirira komapuriro yeṋe morupa ndwi?

² Morupa ndwi matu kahungirira komapuriro ngu maye kongorere mba: Okurira omuyapuke ku heya tjike? Ombeibela i tu honga tjike ohunga nouyapuke wa Jehova? Matu yenene vi okurira ovayapuke mongaro yetu yomeritjindiro? Okurira ovayapuke ku ṱuna vi koupanga wetu ku na Jehova?

3. Ovandu ovengi ve muna kutja ovandu ovayapuke ve munika nokuritjinda mongaro iṋe, posi ya hapo ouatjiri matu u vaza pi?

³ Ovandu ovengi tji mave ripurire komundu omuyapuke, ve muna kutja eye omundu ngu ha roro okumeṱameṱa nu ngu zara ozombanda zouhonge. Posi ya imbo kawatjiri. Ombeibela i tja Jehova, eye ngu ri omuyapuke, ‘oMukuru omunauṋingandu.’ (1 Tim. 1:11, EEP) Imba mbe rikotamena ku ye ve isanewa kutja otjiwaṋa “otjiṋingandu.” (Eps. 144:15) Jesus wa vyura imba mbaave zara ozombanda zapeke nokutjita ouwa mena rokuvanga okumunikwa i varwe. (Mat. 6:1; Mar. 12:38) Ovakriste vatjiri ve tjiwa kutja okurira omuyapuke ku heya tjike, mena ra imbi mbi ve  rihonga mOmbeibela. Eṱe matu tjiwa kutja Mukuru we tu suvera neye kemee tu ningire okutjita otjiṋa tji tu hina okuyenena okutjita. Ku nao, indu Jehova tji me tu raere kutja “rireye ovayapuke,” eṱe tu nongamburiro kutja matu yenene okurira ovayapuke. Posi yokutja, tji matu vanga okurira ovayapuke mongaro yetu yomeritjindiro, eṱe rutenga matu hepa okuzuva nawa kutja okurira ovayapuke ku heya tjike.

4. Embo ndi “ouyapuke” ri heya tjike?

⁴ Hapo okurira omuyapuke ku heya tjike? MOmbeibela embo ndi “ouyapuke” ri heya okurira ovakohoke momeritjindiro na momerikotameneno wetu. Embo ndi wina ri yenena okuheya omundu ngwa yapurirwa okukarera Mukuru. Pu mape hee kutja, eṱe matu yenene okuvarwa otjovayapuke indu tji matu ritjindi momuano omukohoke, na tji matu rikotamene ku Jehova momuano eye mbwe yakura, na indu tji tu noupanga wopopezu ku na ye. Eṱe tu himwa tji matu ripura kutja Jehova u vanga kutja tu rire omapanga we wopopezu nandarire kutja eye omuyapuke neṱe kaweṱe ohomonena.

5. Matu rihongo tjike ohunga na Jehova okuza kovaengeli ovaṱakame?

⁵ Jehova omuyapuke momiano avihe. Ihi matu munu komuano ovaengeli mbe kara popezu notjihavero tja Jehova tjouhona mu va hungira ohunga na ye. Ovaengeli tjiva mbo va ravaera nave tja: “Omuyapuke, omuyapuke, omuyapuke ingwi Muhona Omunamasaaehe.” (Jes. 6:3) Omuano auyerike ovaengeli mbo maave yenene okukara noupanga wopopezu na Mukuru wawo omuyapuke, omena rokutja owo ovayapuke. Ku nao, indu ovaengeli tjaave twara ombuze kovandu kombanda yehi, potuveze atuhe paave munika aatu varwa otjotuveze otuyapuke. Ihi otji tja tjitwa indu Moses tja ri potjihwa tjomakwiya tjaatji pi.—Eks. 3:2-5; Jos. 5:15.  

6-7. (a) Otja ku Eksodus 15:1, 11, Moses wa raisa vi oukahu kutja Mukuru omuyapuke? (b) Otjikeṋa tjaatji zemburukisa Ovaisrael kutja Mukuru omuyapuke? (Tara kotjiperendero kombanda yokambo nga.)

⁶ Indu tji va za nokukonda Omuronga wOtuu, Moses wa raera otjiwaṋa tjOvaisrael kutja Jehova Mukuru wawo omuyapuke. (Lesa Eksodus 15:1, 11.) Ovaengipte mbaave rikotamene koomukuru wovisenginina kava ri ovayapuke mongaro yawo. Ovakanaan wina kava ri ovayapuke mena rokutja aave rikotamene koomukuru wovisenginina. Omerikotameneno wawo aaye kamburire mo okupunguha ovanatje novitjitwa oviyaukise vyotukatuko. (Lev. 18:3, 4, 21-24; Deut. 18: 9, 10) Posi yokutja, Jehova ke ri tjimuna oomukuru wovisenginina mbo, nu kamaa roro okuraera ovakarere ve okutjita oviṋa ovihakohoke. Kape nomundu poo otjiṋa otjiyapuke tjimuna Jehova. Kotjitenda tjongoldo tjaatji tu wa kekori romupristeri otjiuru kwa kororerwe omambo ngaaye zemburukisa otjiwaṋa tja Israel ohunga nouyapuke wa Jehova. Omambo ngo aaye tja: “Okuyapurirwa Muhona.”—Eks. 28:36-38.

⁷ Omambo nga kororerwe kotjitenda ho aaye raisa oukahu ku auhe ngwee ye munu kutja Jehova tjiri omuyapuke. Posi ya mape ya pa ri Ovaisrael tjiva mbaave ha yenene okuhakaena nomupristeri otjiuru kutja ve yenene okumuna omambo ngo. Hapo ihi matji hee kutja owo kaave yenene okutjiwa kutja Jehova omuyapuke? Kako. Omuisrael auhe wa zuva indu etwako tjaari lesewa komurungu wovarumendu, novakazendu novanatje. (Deut. 31:9-12) Andakuzu opu wa ri, otjo zuva omambo nga: “OwAmi Muhona, Ndjambi weṋu . . . mwa rira ovayapuke, Ami tjinga ambi ri omuyapuke.” “Rireye ovayapuke ku Ami, orondu Ami ngu mbi ri Muhona, owAmi omuyapuke.”—Lev. 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Matu rihongo tjike okuza ku Levitikus 19:2 na 1 Petrus 1:14-16?

⁸ Nambano matu katara komambo Jehova nga hungira kutja ngaye leserwe Ovaisrael avehe,  nge ri mu Levitikus 19:2. Jehova wa raera Moses kutja, “Raera kombongo aihe yOvaisrael nu itja nai ku yo: ‘Rireye ovayapuke, orondu Ami, ngu mbi ri Muhona, Ndjambi weṋu, owAmi omuyapuke.’” Petrus mape ya wa ungurisa omambo ngo indu tje riyarikaṋa kOvakriste kutja ngave ‘rire ovayapuke.’ (Lesa 1 Petrus 1:14-16.) Otjiperi kutja eṱe katu ri kehi yOmatwako wa Moses. Nungwari omambo Petrus nga tjanga ye raisa imbi mbi matu rihongo okuza ku Levitikus 19:2, kutja Jehova omuyapuke nu imba mbe mu suvera mave sokukondja okurira ovayapuke. Iho matji kamburire mo eṱe atuhe, kainatja kutja tu nomaundjiro wokukahupa meyuru poo moparadisa kombanda yehi.—1 Petr. 1:4; 2 Petr. 3:13.

9. Matu munu mo ouwa waye mokukonḓonona Levitikus ekondwa 19?

⁹ Eṱe tu vanga okurihonga omuano mu matu yenene okurira ovayapuke, mena rokutja tu vanga okutjata ku Mukuru wetu, eye ngu ri omuyapuke. Jehova u tu pa omuhunga mbu yenena okutuvatera kutja tu rire ovayapuke. Omuhunga mbwi matu yenene okuuvaza mu Levitikus ekondwa 19. Omuhongwa Omuheberi Marcus Kalisch wa tja: “Tjiri ekondwa ndo orapeke mena rokutja ri hungirira koviṋa ovingi pekepeke, nu oro ondi ri orupa orunanḓengu membo ra Levitikus, na momambo omatenga yetano wOmbeibela.” Tjiwa kutja embo ra Levitikus ekondwa 19 ri uta nomambo nga: “Rireye ovayapuke.” Nai matu kahungirira komazeva tjiva mekondwa ndi, ngu maye tu raisire omiano pekepeke mu matu yenene okurira ovayapuke mehupo retu eyuva arihe.

10-11. Otja ku Levitikus ekondwa 19 ovikwaye mbi matu hepa okutjita, nu ongwaye tje ri ounanḓengu okutjita nao?

¹⁰ Kombunda yokuraera Ovaisrael kutja ve sokurira ovayapuke, Jehova wa tja: “Auhe nga yozike ihe na ina . . . OwAmi ngu mbi ri Muhona, Ndjambi weṋu.”—Lev. 19:2, 3.

¹¹ Ku nao, eṱe matu sokukara nonḓuviro keronga ra Mukuru ndi tja ngatu yozike ovanene vetu. Zemburuka otjikando omurumendu umwe tja pura Jesus na tja: “Otjiṋa otjiwa tji me sokutjita otjikeṋa kutja mbi mune omuinyo waaruhe?” Otjiṋa tjimwe Jesus tja raera omurumendu ngo okutjita, ya ri okuyozika ihe na ina. (Mat. 19:16-19) Jesus wa vyura Ovafarisei nOzonongo zOmatwako mena rokutja aave paha ombitira po kutja ave ha tumbu ovanene vawo. Momuano  mbwo owo aave “zunḓa etwako raNdjambi.” (Mat. 15:3-6) “Etwako raNdjambi” aari kamburire mo etwako oritjatano rOmatwako Omurongo, na imbi mbya tjangwa mu Levitikus 19:3. (Eks. 20:12) Rukwao, zemburuka kutja eronga ndi ri mu Levitikus 19:3 ndi tja yozika iho na nyoko, mari kongorere komambo nga: “Rireye ovayapuke, orondu Ami, ngu mbi ri Muhona, Ndjambi weṋu, owAmi omuyapuke.”

12. Epuriro riṋe ndi matu yenene okuripura oveni otja keronga ndi ri mu Levitikus 19:3?

¹² Indu tji matu ripurire keronga Jehova nde tu pa rokuyozika ovanene vetu, eṱe mape ya atu ripura oveni kutja, ‘Hapo ami mbi yozika ovanene vandje?’ Indu tji wa munu kutja ove koo ve vatere otja tjoo sokuvevatera, ove mo yenene okutjita omarundurukiro nai. Ove ko nakuyenena okurundurura oviṋa mbya tjitwa morukapitaveze, posi yokutja mo yenene okurimanena kutja okuza ku nai, ove mo utu okukondja okutjita oviṋa ovingi pu novanene voye nokuvevatera. Ove mo yenene okukondja okuvevarura aruhe. Poo mo yenene okuvevatera okuranda oviṋa mbi mave hepa, poo okuvevatera okuṱiza oupanga wopopezu ku na Jehova, kokutja ve kayende komurungu okumukarera. Ove wina mo yenene okuvetunduuza nokuvehuhumiṋa. Indu tji wa tjiti nao, ove mo raisa onḓuviro keronga ndi ri mu Levitikus 19:3.

13. (a) Eronga riṋe rarwe ndi ri mu Levitikus 19:3? (b) Eṱe ndino matu yenene vi okuhorera kotjihorera tja Jesus otja ku Lukas 4:16-18?

¹³ Mu Levitikus 19:3 matu rihongo otjiṋa tjarwe tji matu hepa okutjita kutja tu rire ovayapuke. Oro ri hungira ohunga nokuṱakamisa eyuva rEsabata. OtjOvakriste eṱe katu undjirwa ko okuzemburuka eyuva rEsabata otjivike atjihe, mena rokutja katu ri kehi yOmatwako wa Moses. Posi yokutja pe novingi mbi matu yenene okurihongera komuano Ovaisrael maave zemburuka Esabata, nouwa mbwaave munu mokutjita nao. Esabata ra ri eyuva rokusuva koviungura vyeyuva arihe, nokuyandja ombango kokurikotamena ku Jehova. * Nu mena ranao, Jesus meyuva rEsabata, aa i kondjuwo yomawongarero wombongo ndja ri motjihuro me kurira okukalesa Embo ra Mukuru. (Eks. 31:12-15; lesa Lukas 4:16-18.) Eronga ra Mukuru ndi ri mu Levitikus 19:3 ndi mari tja, ‘ṱakamiseye Omayuva wandje omanene wOkusuva,’ mari sokutuhinga kutja tu twa po oruveze eyuva arihe okurikotamena ku Mukuru. Hapo mo hepa okutjita omarundurukiro mehupo roye kokutja u yenenise eronga ndo? Indu tji mo twa po oruveze okurikotamena ku Jehova aruhe, ove mo kara noupanga wopopezu ku na ye. Nu otjo otjiṋa otjinanḓengu tji mo vanga okurira omuyapuke.

14. Ouatjiri uṋe ounanḓengu mbu ṋunisiwa mu Levitikus ekondwa 19 arihe?

¹⁴ Levitikus ekondwa 19 potuingi ri hungira ohunga nouatjiri ounanḓengu, mbu mau tu vatere okurira ovayapuke. Ezeva 4 ri yanda nomambo nga: “OwAmi ngu mbi ri Muhona, Ndjambi weṋu.” Omambo otjingewo ngo ye munika povikando 16 mekondwa ndi. Ihi matji tu zemburukisa etwako etenga ndi tja: “OwAmi Muhona, Ndjambi woye . . . Ko nokukara ko noomukuru varwe posi yandje.” (Eks. 20:2, 3) Omukriste auhe ngu ma vanga okurira omuyapuke, ma sokukondja kutja ape ha kara otjiṋa, poo omundu ngu ma rire omunanḓengu poupanga we na Mukuru. Mena rokutja tu tjinda ena ndi Ovahongonone va Jehova, eṱe matu sokuritjaera kovitjitwa mbi mape ya avi zunḓa ena ra Muhona eyapuke.—Lev. 19:12; Jes. 57:15.

15. Omazeva ohunga nozombunguhiro nge ri mu Levitikus ekondwa 19 maye sokutuhinga okutjita tjike?

¹⁵ Ovaisrael aave raisa kutja va yakura Jehova otja Mukuru wawo mokuṱakamisa omatwako we. Levitikus 18:4 mari tja: “Tjiteye omaraerero wandje, nu mu ṱakamise omazikamisiro  wandje. Ami owAmi Muhona, Ndjambi weṋu.” Mekondwa 19 mu na “omazikamisiro” tjiva nga yandjerwe kOvaisrael. Otjotjihorera, ezeva 5-8, 21, 22 ye hungira ohunga nozombunguhiro zovinamuinyo. Ovaisrael aave sokutjita ozombunguhiro nḓo momuano mbu hina ‘okuyamburura ihi tji tja yapurirwa Muhona.’ Tji matu lese omazeva ngo, maye sokutuhinga kutja tu vange okutjita oviṋa mbi tjata ku Mukuru, nokuripunguhira Muhona momuano mbu mau eta ondangero ku ye, otja Ovaheberi 13:15 pu mari tu tunduuza okutjita.

16. Etwako riṋe ndi mari tu raisire ombangu pokati ka imba mbe karera Mukuru na imba mbe he mu karere?

¹⁶ Tji matu vanga okurira ovayapuke, matu sokuriyandjera okupanguka ku imba mbe ha karere Mukuru. Posi ya katjiṋa otjipupu okutjita. Povikando tjiva ovakwetu mbu tu hita pamwe oskole, mbu tu ungura pamwe, ovazamumwe vetu mbe he ri Ovahongonone va Jehova na varwe, mape ya ave tu ṋiṋikiza okukara norupa moviṋa mbi mavi tjiti kutja atu he rikotamene ku Jehova momuano mbwe undjira ko. Tji tu ri mongaro otja indjo matu hepa okutoora omukambo omusemba. Nu hapo otjikeṋa tji matji tu vatere okutoora omukambo omusemba? Ngatu konḓonone omurari mbu ri mu Levitikus 19:19 [NW], mbu mau tja: “Ko nakuzara ko ombanda ndja wozewa nozosepa zomihoko vivari pekepeke.” Etwako ndo ra tjita kutja Ovaisrael ve panguke koviwaṋa vyarwe ongondoroka na wo. Ndino mena rokutja katu ri kehi yOmatwako wa Moses, kanavi Omukriste okuzara ombanda ndja ungurwa pomarapi nge ha sanene, tjimuna perapi ekukutu nerapi esei poo erapi nda ungurwa pomainya nerapi enailona. Posi ya katu yakura okukara tjimuna ovandu mbe nozongamburiro novitjitwa mbi ha hitasana nOmbeibela, nandarire kutja owo ovakwetu mbu tu hita pamwe oskole, mbu tu ungura pamwe poo ovazamumwe vetu. Otjiperi kutja eṱe twa suvera ovazamumwe vetu novararanganda vetu. Posi yokutja omikambo mbi tu toora mehupo vi raisa kutja eṱe matu kara nonḓuviro ku Jehova, nandarire kutja otjiṋa ho matji tjiti kutja tu panguke kovandu ongondoroka na eṱe. Ihi otjiṋa otjinanḓengu, mena rokutja indu tji matu vanga okurira ovayapuke, eṱe matu sokupanguka otjovandu mba yapurirwa Mukuru.—2 Kor. 6:14-16; 1 Petr. 4:3, 4.

17-18. Epu riṋe enanḓengu ndi matu yenene okurihonga okuza ku Levitikus 19:23-25?

¹⁷ Omambo nga “OwAmi ngu mbi ri Muhona, Ndjambi weṋu,” aaye zemburukisa Ovaisrael okuvara oupanga wawo na Jehova otja otjiṋa otjinanḓengu mehupo rawo. Omomuano uṋe maave yenene okutjita nao? Levitikus 19:23-25 mari raisa omuano umwe maave yenene okutjita nao. (Lesa.) Tara kutja omambo nga aaye hee tjike kOvaisrael indu tji va za nokuhita mEhi  Ekwizikwa. Indu omundu tja kunu omiti vyovihape, eye kaa sokurya kovihape vyomiti mbyo oure wozombura ndatu. Nu mombura oitjaine ovihape mbi aavi yandjwa kondjuwo ondjapuke ya Muhona. Mombura oitjatano omukune otjaa yenene okurya ovihape mbyo. Etwako ndi, ra vatera Ovaisrael okuzuva nawa kutja kaave sokutwa po ozonḓero zawo poruveze orutenga. Owo aave sokukara nongamburiro kutja Jehova me ve hupisa, nu wina aave sokutwa po omerikotameneno we poruveze orutenga mehupo rawo. Eye aa tjiti kutja ve kare novikurya mbya yenene. Nu Mukuru we ve tunduuza kutja ve yandje nouharupu kondjuwo ye ondjapuke, poruveze rwe rwomerikotameneno.

¹⁸ Etwako ndi ri mu Levitikus 19:23-25, ri tu zemburukisa omambo wa Jesus wOmazuvarisiro wOkondundu. Eye wa tja: “Amu rikendere . . . kutja mamu ri tjike nu mamu nu tjike.” Jesus wina wa tja: “Iho meyuru u tjiwa vari kutja eṋe mu hepa oviṋa mbi avihe.” Mukuru me tu hupisa tjimuna tje hupisa ozonḓera. (Mat. 6:25, 26, 32) Eṱe tu nongamburiro kutja Jehova me tu hupisa. Tu yandja oviyandjewa ‘vyotjari’ okuvatera imba mbe nouhepe, nokuhina okuvanga okumunika ku varwe. Nu wina tu kara nondjoroka okuyandja pu matu yenene okuvatera okusuta ovihepwa vyombongo. Jehova u muna indu tji matu yandja nouharupu okuvatera omerikotameneno we, nu me tu sutu ondjambi yetu. (Mat. 6:2-4) Indu tji tu ri ovaharupu matu raisa kutja tu zuva nawa omapu nge ri mu Levitikus 19:23-25.

19. Ove wa munu mo ouwa waye mokukonḓonona omazeva tjiva wa Levitikus?

¹⁹ Eṱe twa konḓonona omazeva tjiva okuza mu Levitikus ekondwa 19, nowo ye tu vatere okuzuva nawa kutja matu yenene vi okukara tjimuna Mukuru wetu omuyapuke. Mokuhorera ku ye eṱe matu raisa kutja tu kondja ‘okurira ovayapuke mu avihe mbi matu tjiti.’ (1 Petr. 1:15) Ovengi mbe ha karere Jehova ve muna ongaro ombwa yomeritjindiro yovakarere ve. Nu ihi tja hinga tjiva okuyozika Jehova. (1 Petr. 2:12) Nungwari pe novingi mbi matu yenene okurihonga mu Levitikus ekondwa 19. Orupa ndu maru kongorere ko maru kahungirira komazeva warwe tjiva mekondwa ndo, nu maru tu vatere okuzuva nawa omiano vyarwe mu matu yenene ‘okurira ovayapuke,’ tjimuna Petrus tja heya.