1. Ousupi ngunda ehi ya ṱa, Jesus wa tja vi komurumendu omurunde ngwa ri meṋe ye? (Lukas 23:39-43)

 JESUS novarumendu vevari ovarunde mbaari meṋe ye, vari momihihamo otja tjaave ṱu. (Luk. 23:32, 33) Ovarumendu ovarunde aveyevari aave yamburura Jesus, ku nao oukahu kutja kavari ovahongewa ve. (Mat. 27:44; Mar. 15:32) Posi yokutja umwe wawo wa rundurura ongaro ye. Eye wa tja nai ku Jesus: “Muhona, arikana, ndji zemburuka tji wa hiti mouhona woye!” Jesus wa tjere ku ye: “Tjiri, me ku raere, ndino mo kakara puna Ami moparadisa.” (Lesa Lukas 23:39-43.) Kape notjiṋa tji tji raisa kutja omurumendu omurunde ngwi wa yakurire ombuze ohunga ‘nOuhona womayuru,’ Jesus ndjaa zuvarisa motjiungura tje tjokuzuvarisa. Nu Jesus kena pa tja omurumendu ngwi ma kahita mOuhona womayuru. (Mat. 4:17) Jesus aa hungire ohunga nOparadisa kombanda yehi ndji mai keya moruyaveze. Ongwaye tji matu yenene okutja nao?

2. Hapo matu tjiwa vi kutja omurumendu omurunde ngwe ritanaura wa ri Omujuda?

² Omurumendu omurunde ngwi ngwe ritanaura mape ya wa ri Omujuda. Omurumendu omurunde ngo wa tja nai komukwao: “Ove nangwari ko nondira ku Ndjambi are? Ove u ri mombanguriro tjingeyo.” (Luk. 23:40) Ovajuda aave rikotamene ku Mukuru umwe, posi yokutja ovandu voviwaṋa vyarwe aave rikotamene koomukuru ovengi. (Eks. 20:2, 3; 1 Kor. 8:5, 6) Andakuzu ovarumendu mbo kavari Ovajuda, omurumendu omurunde ngo mape ya atja pura kutja, “Ove nangwari ko nondira koomukuru are?” Jesus wina kahindirwe kovandu woviwaṋa vyarwe, nungwari wa “hindwa kozonḓu nḓa pandjara porwazo, ihi otjiwaṋa tjalsrael.” (Mat. 15:24) Nu Mukuru wa tjivisa kOvaisrael kutja ma kapendura  ovakoke. Omurumendu omurunde ngwe ritanaura mape ya aa tjiwa otjiṋa hi, nu omambo we maye raisa kutja eye aa munu kutja Jehova ma kapendura Jesus kutja ma honapare mOuhona wa Mukuru. Omurumendu ngwi mape ya aa munu kutja Mukuru me kemupendura wina.

3. Omurumendu omurunde mape ya ee ripura ohunga na tjike indu Jesus tja tamuna Oparadisa? Kahurura. (Genesis 2:15)

³ Mena rokutja omurumendu omurunde ngwe ritanaura wa ri Omujuda, eye mape ya aa tjiwa ohunga na Adam na Eva, nOparadisa Jehova ndje ve memena. Ku nao, omurumendu omurunde mape ya aa kambura kutja Oparadisa Jesus ndja tamuna mai sokurira otjikunino otjiwa kombanda yehi.—Lesa Genesis 2: 15.

4. Omambo wa Jesus nga hungira komurumendu omurunde ye sokutuhinga kutja tu ripure ohunga na tjike?

⁴ Omambo wa Jesus komurumendu omurunde ye sokutuhinga okuripura kutja ehupo mOparadisa mari sana pi. Eṱe matu yenene okurihonga ovingi ohunga nOparadisa okuza komananeno wohange wOmbara Salomo. Ombeibela i tja Jesus omunene pu Salomo. Eṱe matu yenene okuundjira ko kutja Jesus ma ungura ku na imba mbu mave kahonapara pu na ye okutjita kutja ehi ri rire oparadisa ombwa. (Mat. 12:42) Oukahu kutja ‘ozonḓu zarwe’ maze sokukara nonḓero mu imbi mbi maze hepa okutjita kutja ze yenene okukahupa nga aruhe mOparadisa.—Joh. 10:16.

5. Hapo ove u muna kutja ehupo mOparadisa mari kasana pi?

⁵ Ovikwaye mbi ya mouripura woye indu tji mo ripura ohunga nehupo mOparadisa? Ove mape ya u ripura ohunga notjikunino otjiwa tjimuna otjikunino tja Eden. (Gen. 2:7-9) Ove mape ya mo zemburuka omaprofetero nga tjangwa i Mika ohunga novakarere va Mukuru, nge tja “auhe ma haama mohange kehi yomuvite na kehi yomukuyu we.” (Mika 4:3, 4) Ove wina mape ya o zemburuka omazeva wOmbeibela ngu maye tja maku kara ovikurya ovingi. (Eps. 72:16; Jes. 65:21, 22) Ku nao mape ya u rimuna omuini motjikunino otjiwa awa haama potjitiha tji tje ura novikurya oviwa. Ove mape ya o ripura nomuinyo weyuru mbu mau eta omuṋuko omuwa womiti novimbloma. Nu wina ove mape ya o zuu eṱunḓu nomapanga woye na imba mba pendurwa movakoke amave yoro, otja tji ve ri pamwe mondjoroka. Oviṋa mbi avihe karuroto uriri. Eṱe matu yenene okukara nongamburiro kutja oviṋa avihe mbi mavi katjitwa kombanda yehi. Ku nao, mOparadisa matu kaungura oviungura mbi mavi ketupa ondjoroka wina.

6. Matu kaungura tjike mOparadisa? (Tara kotjiperendero.)

⁶ Jehova we tu ungura kutja tu kare nohange moviungura vyetu. (Omuzuv. 2:24) Eṱe matu kakara noviungura ovingi okuungura mOzombura Eyovi zOuhonapare wa Kristus. Imba  mba tuurunga ondatumisire ondirise, na wina omangete wovandu mbu mave kapendurwa movakoke, mave kahepa ozombanda, ovikurya, noruveze pu mave kakara. Okuyenenisa ovihepwa mbi maku kamburire mo okuungura oviungura ovingi mbi mavi tu pe ondjoroka. Tjimuna Adam na Eva tji va raererwe okuungura otjikunino mu va ri, eṱe wina matu kakara nondjoroka okutjita kutja ehi ri rire Oparadisa. Nu wina ripura nondjoroka yokuhonga omangete waimba mbu mave kapendurwa movakoke, mbe hi nondjiviro onyingi ohunga na Jehova nondando ye, nokuvatera imba ovaṱakame mba hupire ngunda Jesus e hi ye ya kombanda yehi okurihonga ovingi.

7. Eṱe matu yenene okukara nongamburiro yatjike, nu omena raye?

⁷ Eṱe matu yenene okukara nongamburiro kutja mOparadisa matu kahupa mohange, matu kakara noviṋa avihe mbi matu hepa, nu matu kahupa mongaro ombwa. Omena raye? Mena rokutja Jehova we tu pa otjihorera tji matji raisa kutja ehupo kehi youhonapare wOmuna we mari sana pi. Ouhonapare wOmbara Salomo mau tu raisire otjihorera ho.

8. Omambo nge ri mEpsalme 37:10, 11, 29 ya yenenisiwa vi indu Ombara David tja za nokuyetjanga? (Tara korupa ndwi “Omapuriro okuza kovalese” mokambo nga.)

⁸ Ombara David wa hingwa i yombepo ondjapuke okutjanga ohunga nokutja ehupo mari kakara vi indu ombara onongo nonḓakame tji mai kahonapara moruyaveze. (Lesa Epsalme 37:10, 11, 29.) Povikando ovingi eṱe tu lesera varwe Epsalme 37:11 indu tji matu hungire ohunga nOparadisa ndji mai keya moruyaveze. Kanavi okutjita nao, mena rokutja Jesus wa hungira ohunga netjangwa ndo mOmazuvarisiro we wOkondundu, na raisa kutja mari kayenenisiwa moruyaveze. (Mat. 5:5) Posi yokutja omambo wa David wina ya raisa kutja ehupo mari kara vi momayuva wOmbara Salomo. Indu Salomo tjaa honapara moIsrael, ovakarere va Mukuru aave yorokere ohange noutoṋi mehi “nde ura nomaihi nouitji wokuti.” Mukuru wa tja: “Tji mamu ryanga momazikamisiro wandje, . . . , me eta ohange mehi, kokutja mu rare nu mu suve nokuhina ngu me mu tirisa.” (Lev. 20:24; 26:3, 6) Omakwizikiro ngo ya yenenisiwa indu Salomo  tja ri Ombara ya Israel. (1 Ekuruh. 22:9; 29:26-28) Nu Jehova wa kwizika kutja ovandu ovarunde kave ‘nokukara po’ rukwao. (Eps. 37:10) Ku nao, omambo nge ri mEpsalme 37:10, 11, 29 ya yenenisiwa rukuru, nu maye kayenenisiwa moruyaveze wina.

9. Ombara oserekaze ya Saba ya tja vi ohunga nouhonapare wOmbara Salomo?

⁹ Ombuze yokutja Ovaisrael mba ri kehi youvara wOmbara Salomo aave yorokere ohange noutoṋi, ya vaza kombara oserekaze ya Saba. Eye wa toora ouyenda oure okuyenda koJerusalem okukerimunina omuini. (1 Ozomb. 10:1) Tja za nokukonḓonona ouhonapare wa Salomo, wa tja: “Ami hi na pu mba zuvire nangarire orumbembera rwawo. . . . Ovarumendu ovakarere voye mbe kara aruhe puna ove nokuzuva ounongo woye, owo ovaṋingandu.” (1 Ozomb. 10:6-8) Nungwari ozongaro nḓa ri po kehi youhonapare wa Salomo, ya ri otjihorera tja imbi Jehova mbi ma katjitira ovandu kehi youhonapare wOmuna we Jesus.

10. Omomiano viṋe Jesus me ri omunene pu Salomo?

¹⁰ Jesus omunene pu Salomo momiano avihe. Salomo wa ri omurumendu ngu ha ri ohomonena, ngwaa tjiti ozondataiziro ozonene korusenina nḓa ka eta ouzeu kovakarere va Mukuru. Posi yokutja, Jesus Omunane ohomonena ngu ha tjiti ozondataiziro. (Luk. 1:32; Hebr. 4:14, 15) Jesus wa raisa ouṱakame ku Mukuru nandarire kehi yomarorero omazeu okuza ku Satan. Kristus wa raisa kutja kamaa katuka poo okutjita ngamwa otjiṋa tji matji eta oumba ku imba ovaṱakame mbe ri kehi ye. Tjiri okukara nOmbara osembasemba otja indjo, ondjingonekero onene.

11. Oouṋe mbu mave kavatera Jesus okuhonapara?

¹¹ Jesus ma kahonaparera po ovandu pu novanane 144 000, nu ma kayenenisa ondando ya Jehova kombanda yehi. (Omavan. 14:1-3) Owo va tuurunga omarorero nomauzeu omengi indu tji vari kombanda yehi, ku nao owo mave kazuva nawa ongaro ya imba mbu mave kahupa kombanda yehi. Hapo imba mbu mave kahonapara pu na Jesus mave kaungura tjike?

12. Oviungura viṋe Jehova mbi ma yandja ku imba 144 000?

¹² Jesus na imba mbu mave kahonapara pu na ye, ve noviungura ovingi kombanda ya imbi Salomo mbya ri na vyo. Ombara Salomo aa sokuhonaparera po ovandu omangete omengi mba ri mehi rimwe uriri. Posi yokutja, imba mbu mave kahonapara mOuhona wa Mukuru mave vatere ovandu omatau omengi mouye auhe. Jehova tjiri wa yandja ondjingonekero yapeke ku imba 144 000.

13. Otjiungura tjiṋe tjapeke imba mbu mave kahonapara pu na Jesus tji mave kakara na tjo?

¹³ Imba 144 000 mave karira ozombara novapristeri tjimuna Jesus. (Omavan. 5:10) Indu Ovaisrael tji vari kehi yOmatwako wa Moses, ovapristeri aave sokuvatera ovandu okurira ovaveruke nokukara noupanga ouwa ku na Jehova. Omatwako ngo ya ri “otjizire tjoviṋa oviwa, mbi mavi ya kombunda.” Ku nao, kanavi okumuna kutja imba mbu mave kahonapara pu na Jesus mave kavatera ovakarere va Mukuru okurira ovaveruke, nokukara noupanga ouwa ku na Jehova. (Hebr. 10:1) Nai katu nokutjiwa nawa kutja ozombara novapristeri mbo mave kaungura vi ku na imba mbe ri kombanda yehi kehi youhonapare wawo. Kainatja kutja Jehova wa tye ye, eṱe matu yenene okukara nongamburiro kutja imba mbu mave kakara mOparadisa kombanda yehi, mave kapewa omuhunga mbu mave hepa.—Omavan. 21:3, 4.

14. Omaunguriro yeṋe wa kumwe nge ri pokati ‘kozonḓu zarwe’ na imba mbu mave kahonapara pu na Kristus?

¹⁴ Jesus wa hungira ohunga na imba mbu mave kahonapara pu na ye ‘otjokarupanda  okaṱiṱi.’ (Luk. 12:32) Eye wina wa hungira ohunga notjimbumba otjitjavari tji tji ri ‘ozonḓu zarwe.’ Ovimbumba aviyevari mbi, orupanda rumwe. (Joh. 10:16) Ovimbumba aviyevari mbi nai vi ungura kumwe, nu mavi kaungura kumwe indu ehi tji ra rire Oparadisa. Oruveze ndwo, imba mbe ri ‘okarupanda okaṱiṱi’ mave kakara meyuru, nu imba mbe ri ‘ozonḓu zarwe’ mave kakara nomaundjiro wokuyorokera ehupo kombanda yehi nga aruhe. Nungwari pe noviṋa imba ‘ozonḓu zarwe’ mbi mave hepa okutjita nai, kutja ve yenene okukahupa mOparadisa.

15. (a) ‘Ozonḓu zarwe’ ze ungura vi ku na imba mbu mave kahonapara pu na Kristus? (b) Mo yenene vi okuhorera komurumendu omukambure ngu ri mostora? (Tara kotjiperendero.)

¹⁵ Omurumendu omurunde ngwe ritanaura wa ṱa ngunda e hi ya muna oruveze rwokuraisa ondangi ku imbi Jesus mbye mu tjitira. Posi yokutja, eṱe mba mbu tu tjiukwa ‘otjozonḓu zarwe’ tu noruveze ndwa yenene nai okuraisa oumune mbu tu na wo ohunga na Jesus. Otjotjihorera, eṱe tu raisa orusuvero rwetu ku ye, momuano mbu tu tjinda imba mbu mave kahonapara pu na ye. Jesus wa tja iho ootjiṋa ku ma pangurire ozonḓu. (Mat. 25:31-40) Eṱe matu yenene okuyandja oruvara ku imba mbu mave kahonapara pu na Kristus, indu tji matu ve vatere noupyuke motjiungura tjokuzuvarisa nokukaisapo ovandu ovahongewa. (Mat. 28:18-20) Ku nao, matu vanga okuungurisa omambo nga zikamena kOmbeibela ngu tu pewa, tjimuna embo ndi Yorokera ehupo nga aruhe. Tji u he rihongo Ombeibela ku nomundu nai, mo yenene okutwa po ondando yokuuta okurihonga Ombeibela ku novandu ovengi otja pu mo yenene.

16. Matu yenene okutjita vi nai, okurirongerisa kutja tu rire ovature vOuhona wa Mukuru?

¹⁶ Eṱe katu nokuhepa okuundja nga tji twa kahupa mOparadisa, okurira ovandu Jehova mbe vanga kutja ve kature mo. Eṱe nai matu yenene okukondja okurira ovandu mbe nouatjiri mu imbi mbi matu hungire, na mbi matu tjiti, nokukara nongaro ombwa. Nu matu yenene okurira ovaṱakame ku Jehova, na ku imba mbu twa kupasana, na kovakambure ovakwetu wina. Indu tji twa kara nonḓuviro ku Jehova nai mouye ourunde mbwi, ma rire oupupu ku eṱe okukatjita nao mOparadisa. Eṱe wina matu yenene okukurisa ondjiviro nokukara novikaṋena mbi mavi  raisa kutja tu rirongerisa okukahupa mOparadisa. Tara korupa ndwi “Hapo ove we rirongera ‘okurumatisiwa indi ehi’?” ndu ri mokambo nga.

17. Hapo tu sokuwa momuinyo mena romauvi ngu twa tjita morukapitaveze? Kahurura.

¹⁷ Eṱe wina matu sokukondja kutja atu he rimunu ondjo mena rouvi ounene mbu twa tjita morukapitaveze. Otjiperi kutja katu sokuungurisa otjisuta tjonguturiro otjombitira po ‘yokutjitira wina ouvi.’ (Hebr. 10:26-31) Posi ya indu tji twe ritanaura kouvi ounene mbu twa tjita, nu tji twa ningira Jehova novanene vombongo okutuvatera, nokurundurura omeritjindiro wetu, matu yenene okukara nongamburiro kutja Jehova we tu isira oparukaze. (Jes. 55:7; Oviung. 3:19) Zemburuka omambo wa Jesus nga hungira kOvafarisei, nge tja: “Ami hi ere okuisana ovasemba, nungwari mbe era okuisana ovanauvi.” (Mat. 9:13) Otjisuta tjonguturiro tji nomasa nga yenene okuvandeka omauvi wetu ayehe.

18. Hapo otjo vanga okuhungira ohunga na iye ku nomurumendu omurunde ngwa ṱa pu na Jesus?

¹⁸ Ripura omuini kutja u ri mOparadisa, nu mo hungire ku nomurumendu omurunde ngwa hungira ku na Jesus. Otjiperi kutja amuyevari mamu raisa ondangi yeṋu kotjisuta tja Jesus tjonguturiro. Mape ya omuningire kutja me ku raere ovingi ohunga nozoiri ozosenina zomuinyo wa Jesus kombanda yehi, nokutja wa ri noumune uṋe indu Jesus tje mu zira. Eye mape ya e ku pura kutja ehupo ra ri vi momayuva omasenina wouye wa Satan. Ma rire ondjingonekero onene okurihonga Embo ra Mukuru ku novandu tjimuna omurumendu ngo.—Ef. 4:22-24.

19. Ongwaye ehupo mOparadisa tji ri hi nokuketuurisa? (Tara kotjiperendero tjokombanda yokambo nga.)

¹⁹ Ehupo mOparadisa kamaari ketuurisa. Eṱe aruhe matu kahakaena novandu pekepeke nu matu kakara noviungura oviwa okuungura. Nu tjinenenene, eyuva arihe matu yenene okutjiwa Tate wetu womeyuru nawa nokuyorokera avihe mbye tu pa. Aruhe mape kakara ovingi okurihonga ohunga na ye noviutwa vye. Otja pu matu hupu orure, orusuvero rwetu ku Mukuru opu maru kurire ko. Tjiri tu nondangi ku Mukuru na Jesus okutupa omakwizikiro wokutja matu yenene okukahupa nga aruhe mOparadisa.