1-2. Ozongaro zeṋe nḓe tjita kutja tu rire?

 EṰE atuhe povikando tjiva tu rira. Povikando tjiva tu rira mena rokutja tu nondjoroka. Otjotjihorera, ove mape ya wa rira indu tji pa tjitwa otjiṋa tjapeke, tjimuna omuatje woye tja pandukwa. Poo indu tji wa zemburuka otjiṋa otjiwa tji tja tjitwa kove, poo tji wa hakaena ku nepanga roye kombunda yozombura ozengi.

² Posi ya, povikando ovingi tu rira mena rokutja twa u momuinyo nu tu nomauzeu. Otjotjihorera, mape ya atu riri indu omundu ngu tu nongamburiro mo tje tu hihamisa. Poo indu tji twa vera nu tji tu ri kehi yomihihamo oure woruveze orure, poo indu omundu ngu twa suvera tja ṱu. Eṱe mape ya atu fula tjimuna Jeremia indu Ovababilon tji va nyona Jerusalem. Jeremia wa tja: “Omeho wandje maye pupu omahoze tjimuna onḓonḓu . . . Omahoze wandje maye pupire momupupo mbu ha pwire.”—Omiimbo 3:​48, 49.

3. Hapo Jehova u fula vi indu tji ma munu ovakarere ve amave munu ouzeu? (Eksodus 3:7)

³ Jehova u tjiwa ovikando mbi twa rira mena rozongaro ozonḓeu. Ombeibela i tu raera kutja eye u tjiwa nawa otjikando atjihe auhe wetu tje nouzeu, nu u tu zuva indu tji matu ningire ombatero ku ye. (Eps. 34:15) Posi ya Jehova ke tu munu amatu riri uriri. Eye oTate wetu nu we tu suvera tjinene. Ku nao indu tji me tu munu amatu riri, eye u fula navi tjinene nu u hakahana okutuvatera.—Lesa Eksodus 3:7.

4. Matu katara kovihorera viṋe mbi ri mOmbeibela, nu matu kerihonga tjike ohunga na Jehova?

⁴ Jehova u tu raera omuano maa fula mEmbo re, indu ovakarere ve tjaave riri, nomuano eye mee ve vatera. Otjotjihorera, eṱe matu yenene okurihongera koviṋa mbya tjitwa ku Hana, David, nOmbara Hiskija. Matu katara kutja ongwaye  owo tji va rira, nu omomuano uṋe Jehova me ve vatera. Nu okuzambo, matu katara komuano Jehova me tu huhumiṋa indu tji twa u momuinyo, poo tji twa tjitwa ovineya, poo tji twa vere tjinene.

ORUHOZE MENA ROKUZEPAISA OMUSUVERWA WOYE

5. Hana aa fula vi?

⁵ Hana wa ri nomauzeu omengi nga tjita kutja ma we momuinyo nokurira. Omurumendu wa Hana wa ri nomukazendu warwe wena Penina, nu eye kaa vanga Hana. Penina wa ri novanatje ovengi, posi ya Hana kaa yenene okukara novanatje. (1 Sam. 1:​1, 2) Penina aa nyekerere Hana mena rokutja kaari novanatje. Hapo ove otjo fula vi andakuzu wa ri mongaro otja indjo? Hana wa pindikire tjinene ‘nga tja rira; nu kaa vanga okurya otjiṋa,’ nu “wa hihamwa momutima” tjinene.—1 Sam. 1:​6, 7, 10.

6. Hana wa tjita vi kutja ma mune omahuhumiṋino?

⁶ Hana wa tjita vi kutja ma mune omahuhumiṋino? Eye aa i kondanda yomaturiro okukerikotamena ku Jehova, nu iho tja ri otjiṋa tjimwe tji tje mu vatera. Eye ‘wa rira tjinene ngunda ama kumbu ku Muhona,’ nu mape ya wa ri pomahitiro worumbo rwondanda yomaturiro. Eye we riheka ku Jehova a tja: “Tara ku ami, omukarere woye, nondjenda! Tara kouzeu wandje, nu ndji zemburuka!” (1 Sam. 1:10b, 11) Hana wa raera Jehova oviṋa mbye ripura nongaro maari, okupitira mongumbiro. Indu Jehova tja muna Hana ama riri tjinene, eye wina wa hihamwa. Eye we mu suverere tjinene, nu aa vanga okumuhuhumiṋa.

7. Hana aa fula vi kombunda yokuhungira ku na Jehova ohunga nomauzeu we?

⁷ Kombunda yaindu Hana tja raera Jehova omuano mbwaa fula, Omupristeri Omunene Eli we mu raera kutja Jehova ma ziri ongumbiro ye. Hapo otjiṋa ho tja tjita kutja Hana ma kare mongaro iṋe? Ombeibela i tja: “Eye wa uta okurya ovikurya, na ha yumana rukwao.” (1 Sam. 1:​17, 18) Nandarire kutja ongaro ye kai na pu ya runduruka, Hana wa ri nohange momuinyo. Eye wa raera omauzeu we ayehe ku Jehova. Nu Jehova aa tjiwa omuano mbwaa fula, wa puratena kongumbiro ye, nu kombunda we mu vatera kutja ma kare novanatje.—1 Sam. 1:​19, 20; 2:21.

8-9. Ongwaye tji matu sokukondja otja pu matu yenene okuyenda kozombongarero zombongo? (Ovaheberi 10:​24, 25) (Wina tara kotjiperendero.)

⁸ Matu rihongo tjike? Ove mape ya nai u tuurunga omauzeu nge tjita kutja u we momuinyo tjinene. Ngahino wa zepaisa omuzamumwe poo epanga roye. Indu tji u ri mongaro otja indjo, mape ya o vanga okukara erike, nu kanavi okutjita nao. Posi ya zemburuka otjihorera tja Hana. Eye wa ya kondanda yomaturiro nu mena rokuyenda ngo Jehova we mu huhumiṋa. Momuano tjingewo,  Jehova me ku huhumiṋa nokukutunduuza indu ove tji wa i kozombongarero zombongo, nandarire kutja mo fula okuurwa nu wa u momuinyo. (Lesa Ovaheberi 10:​24, 25.) Pozombongarero zombongo tu puratena kOmatjangwa nge tu tunduuza, nu momuano mbwi Jehova u tu vatera kutja tu ise okuripurira koviṋa mbi tjita kutja tu fule navi. Ku nao, tu kara nohange momuinyo nandarire kutja ongaro yetu kai ya runduruka.

⁹ Pozombongarero zetu zombongo, ovakambure ovakwetu ve tu tunduuza nokuturaisira kutja ve tu suvera tjinene. Nu eṱe tu fula nawa indu tji tu ri pu na wo. (1 Tes. 5:​11, 14) Tara kotjihorera tjomukandjira wapeke ngwa zepaisa omukazendu we. Eye wa tja: “Ami ngamba mbi rira. Povikando tjiva mbi haama mohuki yondjuwo nu e riri. Posi ya tji mba i kozombongarero zombongo, mbi kamuna omahuhumiṋino ngu me hepa. Omambo wovakambure ovakwetu omawa ngu ve ndji raera, nomaziriro wawo pozombongarero zombongo, tjiri vi ndji huhumiṋa. Ami aruhe mbi fula nawa indu tji mbi ri pozombongarero zombongo, nandarire kutja mba ri amba u momuinyo.” Indu eṱe tji tu ri pozombongarero zombongo, Jehova u yenena okuungurisa ovakambure ovakwetu okutuvatera.

10. Omomuano uṋe otjihorera tja Hana mu matji yenene okutuvatera indu tji twa u momuinyo tjinene?

¹⁰ Hana wina wa muna omahuhumiṋino indu eye tja kumba ku Jehova nokumuraera omuano mbwaa fula. Ove wina mo yenene okuyumba ‘omerikendero woye aehe’ ku Jehova, nu tjiwa kutja eye ma puratene kove nu me ku vatere. (1 Petr. 5:7) Omukazendu omukambure ngwa ri nomurumendu ngwa zepewa i yomarunga, wa tja: “Ami mba wire momuinyo tjinene, nu hee munu kutja mape ya e kakara nondjoroka rukwao. Posi ya, indu ami tjee kumbu ku Tate wandje Jehova ngwe ndji suvera tjinene, ee kara nohange momuinyo. Povikando tjiva hee yenene okukahurura omuano mbu me fula, posi ya eye ee ndji zuu nawa. Indu tji mba u momuinyo tjinene, ee ningire Jehova okundjipa ohange momuinyo. Nu tjimanga ee fula ohange momuinyo, nu ee yenene okuungura imbi mbi me hepa okuungura eyuva ndo.” Indu tji mo riri nokuraera Jehova oviṋa mbi mavi ku fulisa navi, Jehova u fula navi nu u tjiwa nawa ongaro mu u ri. Nandarire kutja ouzeu mbu u na wo kau nokuza po, Jehova ma yenene okukuhuhumiṋa nokukuvatera kutja u kare nohange momuinyo. (Eps. 94:19; Fil. 4:​6, 7) Eye u muna oviṋa avihe mbi u ungura kutja u kayende komurungu okurira omuṱakame ku ye, nu eye me ku sere ondaya.—Hebr. 11:6.

ORUHOZE MENA ROKUTJITWA OVINEYA

11. David aa fula vi indu varwe tjaave mu tjindi momuano omuvi?

¹¹ Mehupo re, David wa ri nomauzeu omengi nga ye tjiti kutja ma rire. Pa ri ovandu ovengi mbe mu tondere. Nandarire omapanga we tjiva novazamumwe ve kava ri ovaṱakame ku ye, nu aave kondjo okumuhihamisa. (1 Sam. 19:​10, 11; 2 Sam. 15:​10-14, 30) Oruveze rumwe David tja ri nouzeu tjinene, eye wa tja: “Ami mba pungarisiwa i ondjemeno yandje; me riri ouṱuku auhe, otjiraro tjandje matji ningenisiwa i omahoze wandje.” Ongwaye David tjaa fula omuano mbwo? Ya ri mena ‘rovanavita’ na ye. (Eps. 6:​6, 7) Indu varwe tjaave tjindi David momuano omuvi, iho aatji tjiti kutja ma we momuinyo nokurira tjinene.

12. David wa ri noumune uṋe ohunga na Jehova? (Epsalme 56:8)

¹² Nandarire kutja David wa muna omauzeu ngo, eye aa tjiwa nawa kutja Jehova we mu  suvera. Eye wa tja: “Muhona wa zuu ondjuriro yandje.” (Eps. 6:8) Oruveze rwarwe, David wa tjanga omambo omawa nge ri mEpsalme 56:8. (Lesa.) Omambo ngo ye raisa oukahu kutja Jehova we tu suvera tjinene, nu u rikendera komuano mbu tu fula. David wa tja ya ri tjimuna Jehova aa pakere omahoze we mekende poo ee ye tjanga membo. David aa tjiwa nawa kutja Jehova u muna nu u zemburuka omihihamo vye. David wa ri nongamburiro kutja Ihe worusuvero aa tjiwa nawa omauzeu we nomuano maaye mu ṱunu.

13. Indu varwe tji ve tu hihamisa poo tji ve tu tjiti ovineya, matu sokuzemburuka tjike? (Wina tara kotjiperendero.)

¹³ Matu rihongo tjike? Hapo ove wa wa momuinyo mena rokutja omundu ngoo kambura mo we ku tjita ovineya poo we ku hihamisa? Mape ya u nomuhihamo mena rokutja omundu ngoo vanga okukupa we kwesa poo omundu ngu mwa kupasana wa isa orukupo, poo omundu ngu wa suvera wa isa okukarera Jehova. Omurumendu omukambure womukazendu ngwa katuka orukupo ne mwesa wa tja: “Ami tjiri hee undjire ko kutja oviṋa mbi mavi tjitwa kwami. Mba wire momuinyo, mba pindikire, nu hee munu kutja mbi nonḓengu.” Indu tji wa tjitwa ovineya poo tji wa hihamisiwa tjinene, tjiwa kutja Jehova kemee kwesa ko. Omurumendu omukambure ngo wa tja: “Ami mbe rihonga kutja kaaruhe ovandu tji mave rire ovaṱakame kove, posi ya matu yenene okuriyameka ku Jehova aruhe. Kainatja kutja pa tjitwa tjike, eye aruhe u ri mbo okutuvatera. Eye ka ma isa ovakarere ve ovaṱakame.” (Eps. 37:28) Wina zemburuka kutja Jehova we ku suvera tjinene okukapita omundu kaaṋi. Indu tji wa hihamisiwa i yomundu ngu wa suvera, mape ya o hihamwa tjinene, posi ya Jehova karundurura omuano mbwe fula ohunga na ove, oove omuingona ku ye. (Rom. 8:​38, 39) Epu orondi rokutja, nandarire kutja wa tjindwa navi, Tate woye womeyuru we ku suvera.

14. Omahuhumiṋino yeṋe nge ri mEpsalme 34:18?

¹⁴ Indu ove tji wa tjitwa ovineya, omambo wa David nge ri mEpsalme 34:18 maye yenene okukuhuhumiṋa. (Lesa.) “Imba mbe rihahiza” mape ya ave rimunu okuhinomaundjiro. Omomuano uṋe Jehova me vatera imba mbe rimuna omuano mbo? Jehova “u ri popezu” na eṱe. Eye u ri tjimuna ihe poo ina ngu ma huhumiṋa okanatje ku make riri. Indu tji tu ri mouzeu mena rokutja omundu we tu tjita ovineya poo we tu hihamisa, Jehova u tjiwa omuhihamo mu tu ri nu ma hakahana okutuvatera. Eye u nonḓero yokutuhuhumiṋa indu tji twa u momuinyo na indu tji  matu munu kutja kaweṱe ovananḓengu. Nu we tu kwizikira oviṋa ovingi mbi tu vatera okutjinda omauzeu ngu tu muna nai.—Jes. 65:17.

ORUHOZE MENA ROUVERE

15. Ongwaye Hiskija tja ri moruhoze?

¹⁵ Ombara Hiskija ya Juda tja ri nozombura 39, wa verere omutjise omuzeu. Omuprofete Jesaja we mu raera ombuze ya Jehova kutja ma ṱu mena romutjise we. (2 Ozomb. 20:1) Indu Hiskija tja zuva ombuze ndjo, eye wa wire momuinyo nu aa riri tjinene. Eye wa kumba nomasa ku Jehova kutja e mu vatere.—2 Ozomb. 20:​2, 3.

16. Ovikwaye Jehova mbya tjitira Hiskija?

¹⁶ Indu Jehova tja zuva ongumbiro ya Hiskija nokumuna omahoze we, eye wa hihamwa tjinene ne mu raere kutja: “Mba zuu ongumbiro yoye nu mba munu omahoze. Ami me ku verukisa.” Okupitira mu Jesaja, Jehova we mu kwizikira kutja ma tjiti kutja a hupe orure nu ma yama Jerusalem kOvaasirie.—2 Ozomb. 20:​4-6.

17. Jehova u tu vatera momuano uṋe indu tji twa vere tjinene? (Epsalme 41:3) (Wina tara kotjiperendero.)

¹⁷ Matu rihongo tjike? Hapo ove u nomutjise mbu u hi nokuyenena okupangwa? Raera Jehova ongaro mu u ri. Eye ma puratene kove nandarire kutja mo riri indu tji mo kumbu. Ombeibela i tu raera kutja ‘Ihe younyaṋutima, nu Ndjambi womayaruriro pehi aehe womutima’ me tu huhumiṋa momauzeu wetu ayehe. (2 Kor. 1:​3, 4) Ndino kamaatu undjire ko kutja Jehova ma isa po omauzeu wetu ayehe, posi ya eye aruhe me tu vatere. (Lesa Epsalme 41:3.) Jehova u tu pa omasa, nounongo, nohange momuinyo okupitira mombepo ye ondjapuke, kutja tu yenene okutjinda omauzeu wetu. (Omiano 18:14; Jes. 40:29) Eye wina u tu huhumiṋa mokutupa omaundjiro wokutja moruyaveze kape nomundu ngu ma kavera.—Jes. 33:24.

18. Etjangwa riṋe ove ndu u ungurisa indu tji u ri mouzeu mbu mo munu kutja kamaa u zengururwa? (Tara kokawongo nga “ Omambo omahuhumiṋe okuza ku Jehova.”)

¹⁸ Oviṋa Jehova mbya raera Hiskija vye mu huhumiṋa. Eṱe wina matu yenene okumuna omahuhumiṋino okuza mEmbo ra Mukuru. Indu tji twa u momuinyo, omambo wa Jehova nge ri mOmbeibela maye yenene okutuhuhumiṋa nokutuvatera kutja tu porimane. (Rom. 15:4) Indu omukazendu omukambure koutokero wa Africa tja munikwa omutjise wokangera, eye potuingi aa riri. Eye wa tja: “Etjangwa rimwe ndi ndji huhumiṋa tjinene oJesaja 26:3. Nandarire kutja povikando tjiva katu yenene okurundurura ongaro mu tu ri, ezeva ndo ra kwizika kutja Jehova ma yenene okutjita kutja tu porimane nokutuvatera okutjinda ouzeu ngamwa.” Hapo pe netjangwa ndi ku huhumiṋa indu tji u ri mouzeu mbu mo munu kutja kamaa u zengururwa?

19. Omaundjiro yeṋe ngu tu na wo?

 ¹⁹ Omaandero wouye mbwi ye ri popezu, nu eṱe tu undjira ko kutja mape kara omauzeu omengi ngu maye eta omihihamo nomaririro. Posi ya otja tji twa munu okuza kotjihorera tja Hana, David, nOmbara Hiskija, Jehova u muna indu tji tu noruhoze, nu eye u hihamwa omutima. Eye we tu suvera mena rouṱakame wetu ku ye nandarire kehi yomihihamo, nu eye u zemburuka omahoze wetu. Ku nao, indu tji tu ri mozongaro ozonḓeu, eṱe matu vanga okukumba ku Jehova nomutima wetu auhe. Eṱe matu sokukara popezu novakambure ovakwetu mombongo. Nu indu tji matu lese Ombeibela matu munu omahuhumiṋino okuza ku Jehova. Indu tji twa kayenda komurungu okurira ovaṱakame, eṱe tu nongamburiro kutja Jehova me tu sere ondaya. Iho matji kamburire mo omakwizikiro wokutja Jehova ma ‘kapyoṋa omahoze aehe’ nge etwa i yomihihamo pekepeke. (Omavan. 21:4) Nu oruveze ndwo tji matu riri, ma rire mena rokutja tu nondjoroka.