1. Ongwaye ovandu ovengi tji ve muna kutja kamaave hupu nga aruhe?

 OVANDU ovengi ve kondja okurya ouveruke nokurikuturisa orutu kokutja ve kare ovaveruke. Posi ya, ve tjiwa kutja oviṋa mbyo kamaavi ve tjaere okuhinokukurupa nokukoka. Owo mape ya ve muna kutja kamaave hupu nga aruhe mena romauzeu nge etwa i youkurundu. Nungwari otja ku Johanes 3:16 na Johanes 5:​24, Jesus wa tja ovandu mave yenene okukamuna ‘omuinyo waaruhe.’

2. Hapo Johanes ekondwa 6 ri tja vi ohunga nomuinyo waaruhe? (Johanes 6:​39, 40)

² Eyuva rimwe, Jesus wa tjita otjihimise na yandja omboroto nomahundju kovandu omayovi. a Tjiri iho tja ri otjiṋa otjiwa. Posi ya imbi Jesus mbya hungira meyuva ependukirwa kotjimbumba tjovandu tji tje mu kongorera koKapernaum vya ri ovitemise kombanda yanao. Eye we ve raera kutja ma kapendura ovandu mba ṱa nu mave kahupa nga aruhe. (Lesa Johanes 6:​39, 40.) Ripura kutja otjiṋa hi matji hee tjike komapanga woye nouṋepo weṱunḓu roye mbwa ṱa. Omambo wa Jesus maye raisa kutja ovengi mba ṱa mave yenene okukapendurwa, nokutja ove novasuverwa voye mamu yenene okukayorokera omuinyo waaruhe pamwe. Posi ya, ya ri ouzeu kovengi okuzuva oviṋa Jesus mbya hungira momazeva nga kongorera ko mu Johanes ekondwa 6, nu wina ouzeu kovengi ndino okuyezuva nawa. Nu hapo Jesus wa tja vi?

3. Hapo Jesus wa tja vi mu Johanes 6:51 ohunga na ye omuini?

 ³ Indu Jesus tja za nokuyandja omboroto kotjimbumba tjovandu, owo ve ripura ohunga notjimana Jehova tja yandjere kOvaisrael mokuti onguza. Otjimbumba tjovandu Jesus kaa hungira ko moKapernaum aatji tjiwa kutja Omatjangwa ye tja otjimana “omboroto okuza meyuru.” (Eps. 105:40; Joh. 6:31) Ku nao, Jesus wa ungurisa otjimana okuhonga otjimbumba tjovandu epu enanḓengu. Nandarire kutja, otjimana tja ri otjihimise okuza ku Mukuru, imba mba rya ku tjo kombunda va kaṱa. (Joh. 6:49) Jesus we riisana omuini kutja eye “omboroto yatjiri ndji mai zire keyuru,” nokutja eye “omboroto Tate ndji ma yandja,” nu “omboroto yomuinyo.” (Joh. 6:​32, 33, 35) Jesus wa sasaneka ombangu ndja ri pokati kotjimana na ye omuini. Eye wa tja: “OwAmi omboroto yomuinyo ndja zira keyuru. Auhe ngu ma ri komboroto ndji ma kara nomuinyo waaruhe.” (Lesa Johanes 6:51.) Ovajuda mbo va temenwe. Orondu owo kaave zuu nawa kutja omena raye Jesus tji me ritja “omboroto” ndja zire keyuru, nokutja omunanḓengu potjimana Mukuru tja yandjere kooihe mukururume. Jesus we ve kahururira komurungu na tja: “Omboroto ndji Ami ndji me yandja oyo onyama yandje.” Hapo eye aa hee tjike? Ounanḓengu kweṱe okuzuva nawa kutja Jesus aa hee tjike, mena rokutja eziriro re mari raisa kutja eṱe novasuverwa vetu matu kamuna vi omuinyo waaruhe. Ngatu katare kutja Jesus aa hee tjike.

OMBOROTO YOMUINYO NONYAMA YE

4. Ongwaye ovandu tjiva tji va temisirwe i yomambo wa Jesus?

⁴ Ovandu tjiva va temenwe indu Jesus tje ve raera kutja: “Omboroto ndji Ami ndji me yandja oyo onyama yandje ndji me yandjere omuinyo wouye.” Ngahino owo aave munu kutja Jesus aa vanga kutja ve rye onyama ye. (Joh. 6:52) Komurungu Jesus wa weza na tja: “Tjiri, tjiri, me raere eṋe kutja tji mu hi nokurya onyama yOmuna wOmundu nokunwa ombinḓu ye, kamu nakukara nomuinyo mu eṋe.”—Joh. 6:53.

5. Matu tjiwa vi kutja Jesus ka hee kutja ovandu ve sokunwa ombinḓu ye?

⁵ Momayuva wa Noa, Mukuru wa raerere ovandu kutja ave ri ko ombinḓu. (Gen. 9:​3, 4) Nu kombunda, Jehova wina wa kayandja erakiza tjingero ndo kOvaisrael. Eye wa tja “auhe ngu ma ri ombinḓu, nga kondwe kotjiwaṋa tjawo” poo nga zepewe. (Lev. 7:27) Jesus aa raere Ovajuda okuṱakamisa omatwako ayehe Jehova nga yandjere ku Moses. (Mat. 5:​17-19) Ku nao, Jesus ke na pa ningira Ovajuda okurya onyama ye poo okunwa ombinḓu ye. Posi ya mokuhungira omambo nga, Jesus aa vanga okuvehonga kutja mave sokutjita vi okukamuna ‘omuinyo waaruhe.’—Joh. 6:54.

6. Matu tjiwa vi kutja omambo wa Jesus nge ri mu Johanes 6:53 omasasanekero uriri?

⁶ Hapo Jesus aa hee tjike? Oukahu kutja Jesus aa hungire momuano womasasanekero indu tjaa hungire ku notjimbumba tjovandu ho. Eye wina komurungu wanao wa hungira momuano womasasanekero indu tja hungira ku nomukazendu Omusamaria kutja: “Auhe ngu ma nu omeva Ami ngu me mu pe kamaa ṱonyota rukwao. Omeva nga Ami ngu me mu pe mu ye maye rire omburo yomeva omanamuinyo ngu maye mu pe omuinyo waaruhe.” (Joh. 4:​7, 14) b Jesus kaa hee kutja omukazendu Omusamaria ngo ma munu  omuinyo waaruhe tja nu komeva wondjombo ndjo. Momuano tjingewo, Jesus kaa hee kutja otjimbumba tjovandu tja hungira ko moKapernaum matji munu omuinyo waaruhe, indu tji tja ri onyama ye nokunwa kombinḓu ye.

OMBANGU NDJI RI POKATI KOVITJITWA VIVARI

7. Hapo tjiva ve tja vi ohunga nomambo wa Jesus nge ri mu Johanes 6:53?

⁷ Ovandu tjiva ve tja omambo nge ri mu Johanes 6:​53, ye kahurura oviṋa Jesus mbya tja ovandu ve sokutjita pOmariro Omayapuke wa Muhona, mena rokutja oruveze ndwo wa ungurisa omambo tjingewo. (Mat. 26:​26-28) Owo ve tja omundu auhe ngwe ya pOmariro Omayapuke wa Muhona ma sokurya omboroto nokunwa omavinu. Hapo mape sokukara nao? Eṱe matu sokutjiwa ouatjiri womambo nga, orondu mombura aihe ovandu omayovi omengi mouye ve ya okuyekukara pu na eṱe potjitjitwa hi. Matu kamuna kutja oviṋa Jesus mbya hungira mu Johanes 6:53 vya panguka tjinene ku imbi mbya hungira pOmariro Omayapuke wa Muhona.

8. Hapo pe nombangu yaye pokati kovitjitwa vivari mbi? (Wina tara koviperendero.)

⁸ Ngatu tare kombangu ndji ri pokati kovitjitwa vivari mbi. Otjitenga, hapo Jesus wa hungira ruṋe nu wa hungirira pi omambo nge ri mu Johanes 6:​53-56? Eye wa hungira omambo nga kotjimbumba tjOvajuda moGalilea mombura ndji 32 O.Z. Indu tja hungira omambo  ngo, ya ri ombura imwe komurungu wokuzikamisa Omariro Omayapuke wa Muhona moJerusalem. Otjitjavari, hapo Jesus wa hungira omambo nga koouṋe? Eye wa hungira omambo ngo kovandu mba ri nonḓero tjinene movikurya mbyaave munu okuza ku Jesus, pendje nokurihonga ohunga na Jehova poo Ouhona we. (Joh. 6:26) Tji va muna kutja Jesus wa hungire otjiṋa tji ve hi nokuzuva nawa, owo va isa okupuratena ku ye. Nandarire ovahongewa ve tjiva va isa okumukongorera. (Joh. 6:​14, 36, 42, 60, 64, 66) Ovandu mbo va pangukire kovaapostele va Jesus 11 mba ri pu na ye indu tja zikamisa Omariro Omayapuke wa Muhona mombura ndja kongorera ko mo-33 O.Z. Ovaapostele ve ovaṱakame mba va ri pu na ye nandarire kutja kaave zuu nawa oviṋa mbyee ve hongo. Ovaapostele ve ovaṱakame mba aave tjiwa kutja Jesus Omuna wa Mukuru ngwa zire keyuru, owo kava ri tjimuna ovandu mba ri moGalilea. (Mat. 16:16) Jesus we ve tanga na tja: “Oweṋe mba aruhe mbu mwa kara po momarorero wandje.” (Luk. 22:28) Oviṋa vivari mbi, mavi raisa kutja mu Johanes 6:53 Jesus kaa kondjo okukahurura oviṋa mbi mavi sokutjitwa pOmariro Omayapuke wa Muhona. Ngatu tare kombangu yarwe ndji ri pokati kovitjitwa vivari mbi.

OVE WINA U NORUPA

9. Hapo omambo Jesus nga hungira pOmariro Omayapuke wa Muhona aa hungirire koouṋe?

⁹ Mongurova yOmariro Omayapuke wa Muhona, Jesus wa yandja omboroto ndji hi nosure kovaapostele ve, nu we ve raera kutja mai kuramene po orutu rwe. Okuzambo wa toora otjinwino ne ve raere kutja matji kuramene po “ombinḓu . . . yomerikutiropamwe.” (Mar. 14:​22-25; Luk. 22:20; 1 Kor. 11:24) Oviṋa mbya hungira ohunga nomerikutiropamwe nga vya ri ovinanḓengu tjinene. Nu owomba mbe ri ‘momerikutiropamwe omape’ nga, ombu mave kahonapara pu na Jesus meyuru, nungwari kavandu avehe. (Hebr. 8:​6, 10; 9:15) Moruveze ndwo, ovaapostele ve kaave zuu nawa omerikutiropamwe wokutja moruveze rwatjimanga mave twirisiwa nombepo ondjapuke kutja ve kakare pu na Jesus meyuru.—Joh. 14:​2, 3.

10. Pe nombangu yaye pokati komambo Jesus nga hungira pOmariro Omayapuke wa Muhona, na inga nga hungira kotjimbumba tjovandu moGalilea? (Wina tara kotjiperendero.)

¹⁰ Omambo Jesus nga hungira pOmariro Omayapuke wa Muhona aa hungire ‘kokarupanda okaṱiṱi.’ Okarupanda okaṱiṱi nga make kamburire mo ovaapostele ve ovaṱakame mba ri pu na ye metuwo eyuva ndo. (Luk. 12:32) Owo va ri mba Jesus mbe ve ningira okurya komboroto nokunwa komavinu ongurova ndjo. Nu varwe mbu mave rikutu ku nokambumba nga wina ve sokurya komboroto nokunwa komavinu tji mave zemburuka Omariro Omayapuke wa Muhona. Okarupanda nga poo okambumba nga, make kakara pu na Jesus meyuru. Pe nombangu pokati komambo Jesus nga hungira pOmariro Omayapuke wa Muhona, na inga nga hungira kotjimbumba tjovandu moGalilea. Indu tja hungira pOmariro Omayapuke wa Muhona, eye aa hungire kokambumba kovandu ovaṱiṱi. Posi ya omambo nga hungira moGalilea, wa hungira kotjimbumba tjovandu ovengi.

11. Hapo Jesus wa tja vi moGalilea tji matji raisa kutja kaa hungirire kokambumba inga kovandu ovaṱiṱi?

¹¹ Indu Jesus tja ri moGalilea mombura ndji 32 O.Z., ovandu ovengi eye ka hungira ko aave vanga omboroto uriri. Posi ya, Jesus aa vanga okuveraera kutja pe notjiṋa tjarwe otjinanḓengu tji matji yenene okuvepa  omuinyo waaruhe okukapita omboroto. Jesus nandarire wa tja imba mba ṱa mave kotorwa komuinyo nave hupu nga aruhe. Imba, eye kaa hungirire kokambumba okaṱiṱi ka hungira ko pOmariro Omayapuke wa Muhona, nungwari aa hungirire kozondaya ozombwa ovandu avehe nḓu mave yenene okukamuna. Ku nao opa zokutja: “Omboroto ndji Ami ndji me yandja oyo onyama yandje ndji me yandjere omuinyo wouye.”—Joh. 6:51.

12. Hapo omundu ma sokutjita vi kutja ma mune ouwa momambo Jesus nga hungira ohunga nomuinyo waaruhe?

¹² Hapo Jesus aa hee kutja omundu auhe ma yenene okumuna omuinyo waaruhe? Kako, owomba mbu mave “ri komboroto,” pu mape hee kutja owomba mbu mave raisa ongamburiro mu Jesus ombu mave kamuna omuinyo waaruhe. Ovandu ovengi ndino ve kambura mu Jesus nu ve mu isana kutja omuyame wawo. (Joh. 6:29) Nungwari pe heperwa ovingi kombanda yanao. Ovengi moGalilea aave kambura mu Jesus, posi ya kombunda va isa okumukongorera. Ongwaye tji va tjita nao?

13. Ovikwaye mbi heperwa po okurira omuhongewa wa Jesus watjiri?

¹³ Otjimbumba tjovandu aatji kongorere Jesus mena rokutja ee ve pe oviṋa mbi mave hepa. Owo aave vanga okuverukisiwa, okupewa ovikurya, nu wina aave vanga kutja Jesus me ve honge oviṋa mbi mave vanga okuzuva. Posi ya, eye wa raisa oukahu kutja eye ke ere kombanda yehi okuyekuvepa oviṋa mbi mave hepa uriri, nungwari we ya okuvehonga kutja mave sokutjita vi okurira ovakongorere ve vatjiri. Posi ya owo aave  hepa ‘okuya ku ye’ nokupuratena koviṋa avihe mbyee ve hongo.—Joh. 5:40; 6:44.

14. Hapo matu sokutjita vi kutja tu mune ouwa okuza kotjisuta tjonguturiro?

¹⁴ Jesus wa raera otjimbumba tjovandu kutja mokupunguha onyama nombinḓu ye, maku tjiti kutja owo ve kahupe nga aruhe nu owo aave hepa okuraisa ongamburiro mouatjiri mbwo. Ongamburiro otja indjo ya ri onanḓengu kOvajuda mbo, nu wina onanḓengu kweṱe ndino. (Joh. 6:40) Omambo wa Jesus nge ri mu Johanes 6:53 maye hee kutja matu sokukara nongamburiro motjisuta tjonguturiro kutja tu kamune omuinyo waaruhe. Nu ovandu ovengi mave yenene okukayorokera omuinyo waaruhe.—Ef. 1:7.

15-16. Omapu yeṋe omananḓengu ngu twe rihongo okuza mu Johanes ekondwa 6?

¹⁵ Eṱe twe rihongo oviṋa ovinanḓengu okuza mu Johanes ekondwa 6, nu mavi yenene okututunduuza atuhe. Twe rihongo kutja Jesus u ripurira tjinene kovandu. Indu tja ri moGalilea, eye wa verukisa ovavere, wa honga ovandu ohunga nOuhona wa Mukuru, nu we ve pa ovikurya. (Luk. 9:11; Joh. 6:​2, 11, 12) Nu kombanda yanao, we ve honga kutja eye “omboroto yomuinyo.”—Joh. 6:​35, 48.

¹⁶ Imba mbe ri orupa ‘rwozonḓu zarwe,’ kave sokurya omboroto nokunwa omavinu pOmariro Omayapuke wa Muhona. (Joh. 10:16) Posi ya, owo wina mave yenene okumuna ouwa okuza konyama nombinḓu ya Jesus Kristus, indu tji mave raisa ongamburiro motjisuta tjonguturiro. (Joh. 6:53) Imba mbe rya komboroto nokunwa komavinu, ve raisa kutja owo orupa rwomerikutiropamwe omape, nu ve nomaundjiro wokukahonapara mOuhona wa Mukuru meyuru. Kutja oweṱe ovatwirisiwa poo orupa rwozonḓu zarwe, ehungi ndi ri ri mu Johanes ekondwa 6 enanḓengu tjinene kweṱe okurihongera ko. Ehungi ndi ri tu honga kutja eṱe atuhe matu sokukara nongamburiro yomasa motjisuta tjonguturiro kutja tu kahupe nga aruhe.