1. Ongwaye ovandu ovengi ndino tji ve hi nongamburiro mOmbeibela?

 OVANDU ovengi ndino kave tjiwa kutja nga ve kara nongamburiro mu uṋe. Owo kave tjiwa kutja ovandu mba ku ve riyameka, tjimuna ovanane vopolotika, ovanongonone novanazongetjefa, ve ripurira ku wo poo indee. Owo kave raisa ondengero kovanane vozongamburiro mbe ritja Ovakriste. Ku nao, owo kave kambura mOmbeibela, oro ndi ri embo ovanane vozongamburiro ndi ve tja ve kongorera.

2. Otja kEpsalme 119:160, ovikeṋa mbi matu sokukambura mo?

² Otjovakarere va Jehova, eṱe tu nongamburiro kutja eye ongu ri “Mukuru uatjiri,” nokutja eye aruhe u vanga imbi mbi ri ovisemba ku eṱe. (Eps. 31:6, EEP; Jes. 48:17) Eṱe tu kambura kutja “ondimwa yomatwako [wa Mukuru] owo mbwi ouatjiri.” b (Lesa Epsalme 119:160.) Eṱe matu i kumwe nomuhongwa wOmbeibela ngwa tjanga nai: “Kape notjiṋa Mukuru tja hungira tji tji ri posyo poo tji tji hi nokuyenenisiwa. Ovakarere va Mukuru ve kambura momambo we mena rokutja ve nongamburiro mu Mukuru ngwe ye hungira.”

3. Matu katara ku ye morupa ndwi?

³ Matu yenene vi okuvatera varwe okukara nongamburiro mEmbo ra Mukuru tjimuna indji eṱe ndji tu na yo? Matu katara komapu yetatu nge tjita kutja tu kambure mOmbeibela. Matu kamuna kutja imbi Ombeibela mbi hungira kavi ya runduruka, omaprofetero wOmbeibela ye yenenisiwa, nokutja Ombeibela i nomasa okurundurura ehupo rovandu.

4. Ongwaye ovandu tjiva tji ve muna kutja omatjangwa wOmbeibela ya runduruka?

⁴ Jehova Mukuru wa ungurisa ovarumendu ovaṱakame ape 40 okutjanga Ombeibela. Nungwari, omatjangwa omatenga nga tjangerwe neke kaye ko ndino. Eṱe ndino mbi tu na vyo, oviherengururwa uriri. Ihi tji tjita kutja ovandu tjiva ve keyakeye kutja imbi mbi matu lese mOmbeibela ndino vi ri tjimuna omatjangwa inga omatenga. Hapo ove wa rora okuripura kutja matu tjiwa vi kutja kaye ya runduruka?

5. Omatjangwa wOtjiheberi ya tjangururwa vi? (Tara kotjiperendero tjokombanda yokambo nga.)

⁵ Mokutjevera ombuze yOmbeibela, Jehova wa raera ovakarere ve okutjita oviherengururwa. Eye wa rakiza ozombara zOvaisrael okuritjitira oviherengururwa vyOmatwako, neye wa zika Ovalevi okuhonga ovandu Omatwako ngo. (Deut. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7) Kombunda youhuura wOvajuda koBabilon, okambumba kozonongo ka uta okutjangurura oviherengururwa ovingi vyOmatjangwa wOtjiheberi. (Esra 7:6) Ovarumendu mba aave tjiti nao nongengezero. Korusenina, ovarumendu ozonongo mbo va uta okuvara embo kembo noleṱera koleṱera kokutja ve mune kutja oviṋa avihe vya tjangururwa. Mena rokutja owo kava ri ohomonena, mwa yenena okumunika ozondataiziro ozonḓiṱi mOmatjangwa. Nungwari kwa tjangwa oviherengururwa ovingi vyomatjangwa, ku nao ozondataiziro nḓo aaze yenene okumunikwa. Omomuano uṋe?

6. Hapo ozondataiziro moviherengururwa vyOmbeibela ze yenena okumunika vi?

⁶ Ovahongwa va ndino ve nomuano omuwa wokumuna ozondataiziro nḓa tjitwa moviherengururwa vyOmbeibela. Otjotjihorera: Ngatu tje ovarumendu esere va pewa okutjangurura omukuma kaaṋi mbo. Omurumendu umwe a tjiti ondataiziro mokutjangurura. Omuano umwe wokumuna ondataiziro ndjo, omokusasaneka omatjangero we ku na inga wovakwao. Momuano otjingewo, mokusasaneka omatjangwa wOmbeibela omengi, ovahongwa mbo ve yenena okumuna ondataiziro poo omambo tji ya pitisiwa moviherengururwa mbyo.

7. Imba mbaave tjiti oviherengururwa vyOmbeibela va raisa vi ongengezero?

⁷ Imba mba tjita oviherengururwa vyOmbeibela va kondja nomasa kutja ape ha runduruka otjiṋa. Ngatu tare kotjihorera tji matji raisa epu ndo. Otjiherengururwa atjihe tjOmatjangwa wOtjiheberi, ovandu tjaave munu kutja otjikuru poviherengurwa vyarwe, tja pitisiwa mombura ndji 1008 poo 1009 O.Z. Otjo tji isanewa Leningrad Codex. Posi yokutja ndino, pa munika omatjangwa omengi wOmbeibela notupa tu tu ri otukuru pu itwi Leningrad Codex nozombura ape 1 000. Omundu mape ya a munu kutja omatjangwa nga ya tjangururwa povikando ovingi oure wozombura 1 000, ku nao omatjangwa nga Leningrad Codex maye sokukara nombangu onyingi pu inga omakuru. Posi yokutja imbwo kauatjiri. Ovahongwa mbo tji va sasaneka omatjangwa inga omakuru ku na inga omape, owo va muna ozondataiziro ozonḓiṱi uriri momambo, posi ya inga omaheero ya ri tjimwe.

8. Pe nombangu iṋe pokati koviherengururwa vyOmatjangwa wOtjingrike na inga womambo warwe omakuru?

⁸ Ovakriste voruveze orukuru wina aave tjiti oviherengururwa vyOmatjangwa. Owo aave tjiti nao nongengezero okutjangurura omambo 27 wOmatjangwa wOtjingrike, ngaave ungurisa pozombongarero zombongo na motjiungura tjokuzuvarisa. Umwe wovahongwa ngwa sasaneka Omatjangwa  wOtjingrike ku nomambo warwe woruveze ndo, wa tja nai ohunga nomatjangwa wOmbeibela: “Ndino ku nOmatjangwa omengi wOtjingrike nga tjangwa moumbomba wawo, pu inga womambo warwe.” Embo ndi Anatomy of the New Testament ri tja: “Matu yenene okukara nongamburiro kutja imbi mbi matu lese momatorokero omawa wOmatjangwa wOtjingrike ye nombuze imwe na inga wovatjange vOmbeibela.”

9. Jesaja 40:8, ri tja vi ohunga nombuze yOmbeibela?

⁹ Oure wozombura ozengi ovatjange ovengi va ungura oukukutu nongengezero okutjangurura Ombeibela. Ku nao, eṱe ndino tu yenena okulesa nokukonḓonona Ombeibela ndji nombuze ndji hi ya runduruka. c Eṱe matu tjiwa nawa kutja Jehova ongwa tjita kutja tu kare nombuze yEmbo re ongahu ndino. (Lesa Jesaja 40:8.) Otjiperi kutja, tjiva mape ya ave tja nandarire kutja ombuze yOmbeibela kai ya runduruka, iho katji nokuraisa kutja oyo ya tjangwa nombatero yombepo ya Mukuru. Nambano ngatu katare koviṋa mbi mavi raisa kutja Ombeibela embo ra Mukuru.

10. Yandja otjihorera tjomaprofetero nga yenenisiwa ngu maye raisa kutja imbi mbya tjangwa mu 2 Petrus 1:21 ouatjiri. (Tara koviperendero.)

¹⁰ Ombeibela i nomaprofetero omengi nga yenenisiwa. Tjiva ya tjangwa ozombura ozengi amaaye yenenisiwa. Omakuruhungi ye raisa kutja omaprofetero nga ya yenenisiwa. Iho katjikumise mena rokutja tu tjiwa nawa kutja omaprofetero ayehe wOmbeibela ya za ku Jehova. (Lesa 2 Petrus 1:21.) Ripura ohunga nomaprofetero womawiro wotjihuro tja Babilon otjikuru. Meserewondo oritjahambondatu K.O.Z., omuprofete Jesaja wa hingwa i yombepo ondjapuke okuhunganeka kutja otjihuro otjinamasa Babilon matji huurwa. Eye wina wa hunganeka kutja Kirus ongu ma katoṋa otjihuro, nu wa kahurura omuano mu ma yenene okutjita nao. (Jes. 44:27–45:2) Jesaja wina wa hunganeka kutja Babilon matji nyonwa oparukaze nu matji rire etundu.  (Jes. 13:19, 20) Iho otji tja tjitwa. Babilon tja nyonwa i yoMedie na Persie mombura ndji 539 K.O.Z., nu otjihuro otjinene ho tja rira etundu.—Tara okavidio nga Ombeibela ya hunganeka omawiro wa Babilon, ku ke ri membo ndi Yorokera ehupo nga aruhe, ehongwa 03 epu 5.

11. Kahurura omuano Daniel 2:41-43 mu ri yenenisiwa ndino.

¹¹ Omayenenisiro womaprofetero wOmbeibela kaye yenenisirwe morukapitaveze uriri. Eṱe tu muna omayenenisiro womaprofetero ndino. Otjotjihorera, ripura ohunga nomayenenisiro womaprofetero wa Daniel ohunga nouhonapare ounamasa wa Britain na America. (Lesa Daniel 2:41-43.) Omaprofetero ngo ya hunganeka mondja kutja ouhonapare ounamasa wa Britain na America mau kara ‘norukondo rumwe rwouhona ndu maru rire orunamasa’ tjimuna otjitenda, norukwao “aru rire orungundi” tjimuna omunoko. Iho tja rira ouatjiri. OBritain noAmerica za raisa omasa tjimuna otjitenda, okukara norupa orunanḓengu mokutaara Ovita vyOuye Ovitenga nOvitjavari, nu vi kayenda komurungu okukara notupa otunamasa twovita. Nungwari omasa wawo ya ngundiparisiwa i yovature, owo potuingi mbe raisa onyengo ohunga nozongetjefa nohoromende. Onongo imwe yopolotika youye ya tja: “Kape nehi ovandu mu ve nouyara wokutoorora, ndi nohaṋi mopolotika tjimuna oUnited States ndino.” Nu oBritain ndji ri orupa rwarwe rwouhonapare ounamasa wouye, ya haṋika mozombura nḓa kapita, mena rokutja ovandu kave zuvasana kutja ve sokuungura vi kumwe nomahi nge ri moEuropian Union. Ohaṋi ndjo ya tjita kutja i rire ouzeu kouhonapare wouye ounamasa wa Britain na America okutoora omikambo omisemba.

12. Omaprofetero wOmbeibela ye kurisa vi ongamburiro yetu?

¹² Omaprofetero omengi nge ri mOmbeibela nga yenenisiwa rukuru, ye pamisa ongamburiro yetu kutja omakwizikiro woruyaveze Mukuru nge tu tjitira maye yenenisiwa. Eṱe tu noumune tjimuna womutjange wEpsalme ngwa kumba ku Jehova a tja: “Ami mba wotamisiwa i onḓero yokuvaterwa i Ove, Muhona; mbi riyameka kembo roye.” (Eps. 119:81) Okupitira mOmbeibela, Jehova motjari tje we tu pa “oruveze ndu maru ya rwomaundjiro.” (Jer. 29:11) Omaundjiro woruyaveze rwetu kaye rekareka kozongondjero zovandu, nungwari okomakwizikiro wa Jehova. Ku nao eṱe ngatu kayende komurungu okukurisa ongamburiro yetu mEmbo ra Mukuru, mokurira ovahongwa ovawa womaprofetero wOmbeibela.

13. Otja kEpsalme 119:66, 138, epu riṋe rarwe ndi tjita kutja tu kare nongamburiro mOmbeibela?

¹³ Epu rarwe mu matu yenene okukara nongamburiro mOmbeibela, omena rokutja oyo i vatera ovandu indu tji mave kongorere ounongo mbu ri mu yo. (Lesa Epsalme 119:66, 138.) Otjotjihorera, ovakupasane mba ri pokuteya orukupo, nai ve nondjoroka mena rokukongorera ounongo mbwo. Ovanatje vawo ve nondjoroka mena rokukurisiwa i yovanene Ovakriste mbe ve tjevera nokuvesuvera.—Ef. 5:22-29.

14. Yandja otjihorera tji matji raisa kutja okuungurisa ounongo wOmbeibela u vatera ovandu okuhupa ehupo ewa.

¹⁴ Mokuungurisa ounongo wOmbeibela, owo nandarire u yenena okurundurura ongaro yovateye woveta ovanautwe. Tara komuano omaronga wayo mu ya vatera omukamburwa wena Jack. d Eye wa ri umwe  wovakamburwa ovanautwe ngwa pewa omberero yokuṱa. Posi yokutja eyuva rimwe Jack we yekupuratena omakonḓononeno wOmbeibela. Jack wa tjaterwa i yorusuvero ovarumendu ovakambure ndu va raisa. Otja tjaa ungurisa ouatjiri wOmbeibela mehupo re, eye wa rundurura ongaro ye nu wa rira omundu omuwa. Eye kombunda wa karira omuzuvarise ngu hi ya papitisiwa nu wa kapapitisiwa. Eye noupyuke wa zuvarisa kovakamburwa varwe ohunga nOuhona wa Mukuru nu wa vatera ovakamburwa ape vane okurihonga Ombeibela. Meyuva rokupangurwa kokuṱa tji re ya, Jack wa ri omurumendu ngwa rundurura ongaro ye. Ohahende ye imwe ya tja: “Jack ke ri otja tjee mu tjiwa ozombura 20 nḓa kapita. Omahongero wOvahongonone va Jehova ya rundurura ehupo re.” Nandarire kutja Jack wa zepewa, otjihorera tje tjiri matji ṋunisa kutja eṱe matu yenene okukara nongamburiro mEmbo ra Mukuru, nokutja oro ri nomasa okurundurura ongaro yomundu kouwa.—Jes. 11:6-9.

15. Ovakarere va Jehova ndino va panguka vi mena rokuungurisa ouatjiri wOmbeibela? (Tara kotjiperendero.)

¹⁵ Ovakarere va Jehova ve kara mombwaneno mena rokuungurisa ouatjiri wOmbeibela. (Joh. 13:35; 1 Kor. 1:10) Ohange nombwaneno ndji ri mokati ketu i munika tjinene, mena rokutja ovandu ndino va haṋewa i youmune wawo wopolotika, oumuhoko poo ozongaro zawo zehupo. Omurumendu omutanda wena Jean wa ṱunwa i yombwaneno ndja muna mokati kOvahongonone va Jehova. Eye we kurira mehi rimwe ra Africa. Indu tji mwa tambuka ovita motjiwaṋa, eye we kerikuta korupa rwovita, nungwari kombunda wa kataurira kehi eraranganda. Ingo eye wa kahakaena ku nOvahongonone va Jehova. Jean wa tja: “Ami mbe rihonga kutja ovakongorere vongamburiro yatjiri, kave kara norupa moviṋa vyopolotika nu ve nombwaneno. Owo wina va suverasana tjinene.” Eye wina wa tja: “Ami mbe rimanene okurwira ehi. Nungwari indu tji mbe rihonga ouatjiri wOmbeibela,  ami mba tya okuyandja omuinyo wandje ku Jehova okumukarera.” Jean wa rundurura ongaro ye. Pendje nokurwisa omundu auhe ngwa panguka ku ye, eye nambano u raera omundu auhe ngu va hakaene ohunga nombuze yOmbeibela yohange. Ounongo wOmbeibela u vatera ovandu ovengi okuza koviwaṋa pekepeke. Iho matji raisa kutja eṱe matu yenene okukara nongamburiro mEmbo ra Mukuru.

16. Ongwaye tje ri ounanḓengu ku eṱe okupamisa ongamburiro yetu mEmbo ra Mukuru?

¹⁶ Otja ouye mbwi pu mau yende amau ri rire ko ouvi, ongamburiro yetu mouatjiri mai rorwa. Ovandu mape ya ave kunu omakeyakeyero momeripura wetu. Omakeyakeyero ohunga nouatjiri wOmbeibela, poo kutja Jehova wa zika omukarere omuṱakame nomunazondunge okuhongorera po ovakarere ve ndino. Posi yokutja indu tji tu nongamburiro kutja Embo ra Jehova aruhe ri nouatjiri, eṱe matu yenene okupirukira omarorero ayehe ngu maye roro ongamburiro yetu. Eṱe matu rimanene “okuyenenisa omazikamisiro [wa Jehova], nga keyuva ronḓiro” yetu. (Eps. 119:112) Eṱe katu “nokuṱohoṋi” okuraera varwe ohunga nouatjiri, nokuvetunduuza kutja ve ṱakamise omaronga wOmbeibela mehupo rawo. (Eps. 119:46) Eṱe matu yenene okupanḓera po kehi yozongaro ozonḓeu, nḓu maze kamburire mo ondatumisire, atu “nomuretima” nondjoroka.—Kol. 1:11; Eps. 119:143, 157.

17. Etjangwa retu rombura mari tu zemburukisa tjike?

¹⁷ Eṱe tu nondangi tjinene kutja Jehova wa tjita kutja tu tjiwe ouatjiri. Ouatjiri u tu vatera kutja tu porimane nokukara nongamburiro, nu u tu honga omuano mbu matu sokuhupa mouye mbu hi nomuhunga mbwi. Owo u tu pa omaundjiro woruyaveze oruwa kehi youhonapare wOuhona wa Mukuru. Etjangwa rombura ndji 2023 mari tu vatere okukara nongamburiro kutja Embo ra Mukuru oro ouatjiri.—Eps. 119:160.