Mba kwatwa mombura ndji 1935 moDarlaston, ndu ri orukondwa moEngland ndwa ri nozonganda ozengi nḓe ungura oviṋa. Indu tji mba ri nozombura ape 4, ovanene vandje va uta okurihonga Ombeibela ku nOvahongonone va Jehova. Tji mba ri nozombura ape 15 mba uta okumuna kutja imbi mbyee rihongo ouatjiri, nu mombura ndji 1952 tji mba ri nozombura 16, mba papitisiwa.

Nu oruveze ndwo, ami mba uta okuungura otjomurihonge ponganda onene ndjaai ungura ovitenda vyozohauto noviṋa mbi ungurisiwa okuṱuna oviṋa. Nu wina ee rihongo oviungura vyomberoo nu mba suverere oviungura vyandje tjinene.

Indu omutarere ngu varura ozombongo tje ndji ningira okukayendisa orupa pombongarero yomokati kotjivike mombongo yetu ya Willenhall, ami ee hepa okuripura nawa, orondu oruveze ndwo, ee hiti ozombongarero mbari. Mokati kotjivike, ami ee hiti ombongarero ndja ri popezu noviungura vyandje moBromsgrove, ozokilometa ape 32 kokure nopoṋa pee kara. Nu komaandero wotjivike, tji mba i koyovanene vandje, ee kahita kombongo moWillenhall.

Mena rokutja ee vanga okuyandja oruvara kotjira tja Jehova, ami mba yakura omaningiriro womutarere ngu varura ozombongo, nandarire kutja iho aatji hee kutja me sokuisa oviungura mbi mba suverere tjinene. Ami hi nomuhihamwatima kondando ndji mba toora yokuyandjera Jehova okundjihongorera po. Iho tja tjita kutja mbi kare nondjoroka tjinene mehupo.

Indu tji mba ri mOmbongo ya Bromsgrove, ami mba hakaena ku nomukazendu omukambure omuwa wena Anne, ngwa ri noupanga ouwa ku na Jehova. Eṱe twa kupasana mombura ndji 1957, nu pamwe twa ri noviungura ovingi oviwa motjira tja Jehova tjimuna oukandjira oukarerere, oukandjira wapeke, otjiungura tjokuvarura ozombongo nokukarera poBetel. Anne we ndji etera ondjoroka mehupo randje.

Mombura ndji 1966, eṱe twa ri nondjoroka okuṋangwa kOskole ya Gilead koklasa oitja-42. Eṱe twa hindwa koMalawi, tjaatji tjiukirwa kongaro ombwa yovature vatjo. Eṱe kaatu undjire ko kutja katu nokukara mehi ndo orure.

Eṱe twa vaza moMalawi, tji ya ri 1 ku Februari, mombura ndji 1967. Omueze omutenga, eṱe twa ungurisa oruveze oruingi okurihonga eraka ndi hungirwa mehi ndo, nu okuzambo twa uta notjiungura tjokuvarura otukondwa. Eṱe aatu hingi otjihauto, ovandu ovengi tjaave nangarasi matu yenene okuhinga apehe, nandarire okukonda ozonḓonḓu. Posi yokutja otjo aatji yenene okukonda omeva nge he ri omakoto uriri. Povikando tjiva, eṱe aatu kara mokandjuwo ku ka rombwa nomunoko, kaake hepa osaira komututu kokutja ake ha roko. Oviungura vyetu otjovahindwa kavya ri ovipupu, nungwari eṱe twe vi suverere.

Mu April, ami mba tjiwa kutja matu kara nomauzeu nohoromende moruveze rwatjimanga. Ami mba zuva ehungi moradio okuza kopresindenda ya Malawi, Dr. Hastings Banda. Eye wa tja Ovahongonone va Jehova kave sutu otjitjamurongo tjohoromende nu ve yandja omauzeu kohoromende. Tjiri omakuminino ngo ya ri posyo. Eṱe atuhe aatu tjiwa kutja ohoromende kaai vanga epu rokutja eṱe katu nomunda moviṋa vyopolotika, nu tjinenenene eṱe twa panḓa okuranda oukarata wokurira ouṋepo wovira vyozopolotika.

Mu Septemba, eṱe twa lesa mokorande kutja opresindenda ya kuminina ovakambure kutja ve eta omauzeu koṋa akuhe. Eye wa tjivisa pombongarero yokutoorora ounane wopolotika kutja ohoromende ye ya toora omukambo watjimanga okutjaera oviungura vyOvahongonone va Jehova. Oviungura vyetu vya tjaererwe indu tji ya ri 20 ku Oktoba, 1967. Katjisupi kombunda yanao, ovarumendu ovapolise na imba mbe ungura nousemba wovandu okuhita mehi, va pata orutavi rwomberoo nu ave pitisa ovahindwa moMalawi.

Kombunda yomayuva 3 motjovakamburwa, eṱe twa hindwa koMauritius, ehi ndaari honaparerwa  po i yoBritain. Posi ya ouhonapare wa Mauritius, kau tu yandjerere okukara otjovahindwa mehi ndo. Ku nao, eṱe twa twarewa koRhodesia (nai ndi ri oZimbabwe). Tji twe ya ngo, eṱe twa hakaena nomurumendu otjindandi ngu ungura morupa rwovaryange, ngu hi na we tu yandjera okuhita mehi ndo. Eye wa tja: “Eṋe mwa rambwa moMalawi. Owo kave mu yandjerere okukara moMauritius, nu nai mwe ya mba mena rokutja kape nomuano warwe.” Anne wa uta okurira. Aape munika tjimuna kape nomundu ngu me tu vanga. Oruveze ndwo, ee vanga okuyaruka koEngland. Korusenina ouhonapare worupa rwovaryange we tu yandjera okukarara porutavi rwomberoo, nu ve tu raera kutja meyuva ndi mari kongorere ko tu yende komberoo yawo onene. Eṱe twa urirwe tjinene, posi ya twa kayenda komurungu okuisa oviṋa momake wa Jehova. Ometaha yeyuva ependukirwa, eṱe twa pewa ousemba wokukara moZimbabwe otjovaryange. Ami himee zembi omuano mee fula eyuva ndo. Ami mba ri nongamburiro kutja Jehova ongwee ndji hongorere po.

Ami ee ungura mOrupa rwOviungura porutavi rwomberoo moZimbabwe, okuvatera oMalawi na Mozambique. Ovakambure moMalawi aave tatumisiwa tjinene. Otjorupa rwoviungura vyandje, ami ee toroka ozorapota nḓa hindwa i yovatarere mbe varura ozombongo va Malawi. Ongurova imwe ngunda ame ungura nga olata, ee riri tji me lese ohunga nomuano ovakambure ovakwetu maave munu ondatumisire onḓeu. * Nungwari ami wina mba yanḓiparisiwa i youṱakame, nongamburiro nonḓaro orure yawo.—2 Kor. 6:4, 5.

Eṱe twa kondja pu matu yenene okuvatera ovakambure ovakwetu mba sewa moMalawi na imba mba taurira koMozambique kutja ve mune omambo nga zikamena kOmbeibela. Okambumba kovatoroke keraka ndi Otjichichewa, ndi hungirwa i yovandu ovengi moMalawi, ka tjindira kofarama onene yomurumendu omukambure moZimbabwe. Eye we ve tungira ozondjuwo nomberoo. Owo va kayenda komurungu okuungura oviungura ovinanḓengu vyokutoroka omambo nga zikamena kOmbeibela.

Eṱe aatu kondjo kutja ovatarere votukondwa okuza koMalawi ve kare pomaworonganeno wotukondwa yeraka rOtjichichewa ngaaye tjitwa ombura aihe moZimbabwe. Owo tji ve ya ngo, aave munu ozombapira zomahungi zomaworonganeno wotukondwa. Nu tji mave yaruka, owo aave haṋasana ondjivisiro ndjo ku novakambure ovakwao otja pu mave yenene. Ombura imwe ovatarere ozombanḓe mbo tji ve yekuryanga koZimbabwe, eṱe twa yenena okuzikamisa Oskole yOviungura vyOuhona, okuveyanḓiparisa.

Mu Februari mombura ndji 1975, ami mba kavarura Ovahongonone va Jehova va Malawi, mba taurira kozokamba zovataure moMozambique. Ovakambure ovakwetu mbo aave kongorere omirari vyotjira tja Jehova, maamu kamburire mo omazikiro worutu rwovanene vombongo. Ovanene vombongo ovape aave zikamisa oviungura ovingi, mbyaavi kamburire mo okuyandja omahungi, okuhungirira ketjangwa reyuva nokambo kOruhungu, nu nandarire okuzikamisa omaworonganeno worukondwa. Owo aave ṱunu ozokamba nḓo tjimuna omaworonganeno wotukondwa, mokuzehaṋa motupa twomakohororero, omahaṋeno wovikurya nondjeverero. Ovarumendu ovakambure ovaṱakame mbo, va yenenisa ovingi nombatero ya Jehova. Nu kombunda yokuvevarura, ami tjiri mba yanḓiparisiwa tjinene.

Mozombura nḓa 1970, orutavi rwomberoo rwa Zambia rwa uta okuvatera oMalawi. Posi yokutja ami ngunda aruhe ee ripura ohunga novakambure ovakwetu moMalawi, nu eeve kumbire tjimuna varwe ovengi tjaave tjiti. Otjokaṋepo kOkomiti yOrutavi rwOmberoo ya Zimbabwe, ami ee hakaene novakuramene po okuza komberoo ohongora, novarumendu ovakambure okuza koMalawi, oSouth Africa na Zambia. Aruhe aatu hungirire kepuriro rimwe ndi: “Ovikeṋa vyarwe mbi matu yenene okutjitira ovakambure ovakwetu moMalawi?”

Ondatumisire aai yaruka pehi otja oruveze tjaaru kayenda. Ovakambure mba taurire va uta okuyaruka  kouṱiṱiṱiṱi koMalawi, ngunda imba mba serwe mo ava uta okumuna ondatumisire onḓiṱi. Omahi omararanganda ya uta okuyandjera Ovahongonone va Jehova okuzuvarisa, okuworongana pamwe, nu va isa ko oveta ndjaai ve ṋiṋikiza ndjo. OMozambique ya tjita nao wina mombura ndji 1991. Posi ya eṱe twa temenwe kutja, ‘Ovahongonone va Jehova moMalawi mave pewa ruṋe ouyara wawo?’

Korusenina, ongaro yopolitika moMalawi ya runduruka, nu mombura ndji 1993 ohoromende ya yandjera Ovahongonone va Jehova okukayendisa oviungura vyawo komurungu. Ousupi kombunda yanao, omuhindwa umwe we ndji pura kutja, “Mamu yaruka koMalawi?” Oruveze ndwo, ami mba ri nozombura 59 nu mba tja: “Kako, ami mba kurupa.” Nungwari meyuva otjingero, twa muna ombuze okuza kOrutu Orunane mu twa ningirwa okuyaruka koMalawi.

Eṱe twa suverere otjiungura tjetu moZimbabwe, ku nao ya ri omukambo omuzeu ku eṱe okutoora. Eṱe twa kakara nondjoroka moZimbabwe nu twa kahara omapanga omawa. Orutu Orunane rwe tu raera kutja matu yenene okukara moZimbabwe indu tji matu vanga nao. Ku nao, ya ri oupupu ku eṱe okutoorora okukara moZimbabwe. Posi yokutja ami mba zemburuka omuano Abraham na Sara mu va isa omaturiro wawo omawa ngunda ava kurupire, kokutja ve kare nonḓuviro ku Jehova.—Gen. 12:1-5.

Eṱe twa tya okukongorera omuhunga okuza kotjira tja Jehova. Tji ya ri 1 ku Februari 1995, twa yaruka koMalawi, nu ya ri ozombura 28 okuza kotjikando otjitenga tji twe ya mehi ndo. Okomiti yOrutavi rwOmberoo ya zikamisiwa tjimanga, mu mwa ri ami novarumendu vevari ovakambure. Neṱe twa ungura oukukutu okuzikamisa oviungura vyOvahongonone va Jehova.

Tjiri ya ri ondjingonekero onene okumuna omuano Jehova me kurisa tjimanga oviungura vyetu. Otjivarero tjovazuvarise tja ri ape 30 000 mombura ndji 1993, nu mombura ndji 1998 tja ri kombanda 42 000. * Orutu Orunane rwa yakura ozondando zokutunga orutavi rwomberoo orupe, kutja ru vatere noviungura ovingi mbyaatu sokuungura mehi ndo. Eṱe twa randa ehi rozohekta 12 moLilongwe, nu ami mba zikwa mokomiti yokutunga.

Mbuti Guy Pierce wOrutu Orunane, wa yandja ehungi rokuyapurira Jehova oruveze orupe ndwo mu Mei 2001. Ovahongonone va Jehova vokombanda 2 000 va ri potjitjitwa ho, nu ovengi vawo va ri  ovazuvarise mba papitisiwa oure wozombura zokombanda 40. Ovakambure ovakwetu mbo va panḓera po ozombura ozengi, nandarire kehi yondatumisire onḓeu indu oviungura vyetu tji vya tjaererwe. Owo va ri ovandu ovasyona, nungwari va ri nongamburiro onamasa noupanga ouwa ku na Jehova. Nu nambano va ri nondjoroka okuvarura oruveze rwawo orupe rwoBetel. Otja tjaave ryanga moBetel, owo aave imbura omaimburiro wOuhona momuano ovandu va Africa mu ve imbura. Nu iho tja tjita kutja tji rire otjitjitwa tjapeke. Nu tja raisa kutja Jehova u sera ondaya ku imba mbe panḓera po nouṱakame nandarire kehi yomarorero.

Orutavi rwomberoo tji rwa manuka okutungwa, ami mba ri nondjoroka okupewa oviungura vyokuyapurira Jehova Omatuwo wOmerikotameneno. Ozombongo moMalawi za uta okumuna ouwa moprograma yokuhakahana okutunga Omatuwo wOmerikotameneno, momahi ovakambure ovakwetu mu ve ri ovasyona. Rukuru ozombongo tjiva aaze woronganene potuveze tu twa ungurwa pomuti mbwi omukaritusa (eucalyptus). Owo aave ungurisa ovimata mbya ungurwa potuu okutwa komututu, nu aave haama pozombaanga ozonde nḓa ungurwa pomunoko. Owo va uta okuungura oukukutu okunyosa ozohima, nḓaave ungura na zo otuveze otupe twomaworonganeno wombongo. Nungwari ovakambure ovakwetu aave vanga okuungurisa ozombaanga mEtuwo rOmerikotameneno, pendje nokuungurisa ovihavero, mena rokutja pombaanga pe yenena okuhaama ovandu ovengi.

Ami wina mba ri nondjoroka okumuna omuano Jehova ma vatera ovandu okukurisa oupanga wawo ku na ye. Omitanda vya Africa tjiri vye ndji tjatera mena ronḓero yawo motjiungura tja Jehova, nondjiviro ndji va muna momahongero wotjira tja Jehova. Ku nao, owo va yakura omerizirira omanene moBetel na mozombongo. Ozombongo za yanḓiparisiwa tjinene i yovatarere mbe varura ozombongo mba zikwa oupe, nu ovengi vawo va ri ovakupasane. Nandarire kutja ovandu ovengi nomaṱunḓu wawo ve undjira ko ovakupasane okukara novanatje, ovakupasane mba va tya okuhinokukara novanatje mouye ourunde mbwi, kokutja ve yenene okuungura ovingi motjiungura tja Jehova.

Kombunda yozombura 52 zokukarera moAfrica, ami mba uta okuvera. Orutu Orunane rwa yakura ondunge yOkomiti yOrutavi rwOmberoo yokutja tu hindwe koBritain. Eṱe kaatu fula nawa okuisa oviungura mbi twa suvera, nungwari eṱunḓu roBetel ya Britain ri tu tjevera nawa mozombura zoukurundu wetu.

Ami mbi nongamburiro kutja okuyandjera Jehova okusembamisa ondjira yandje mehupo, omukambo omusembasemba mbu mba toora. Andakuzu mbe riyamekere komeripura wandje omuini, he tje kara nehupo ewa nai. Jehova aruhe aa tjiwa imbi mbi me hepa kokutja mbi ‘sembamise ozondjira zandje.’ (Omiano 3:5, 6) Otjomutanda, ami ee vanga okutjiwa imbi mbi kayenda mozongetjefa ozonene. Posi yokutja, otjira tja Jehova tje ndji pa oviungura mbye ndji pa ondjoroka yatjiri. Ku ami, okukarera Jehova tja ri otjiṋa tji tji ndji pa ondjoroka, nu ngamba otjiṋa tji tji ndji pa ohange yatjiri momuinyo.