Hapo ove oo tjiwa?
Pe noviraisiro viṋe vyarwe mbi he ri mOmbeibela mbi raisa kutja Ovaisrael va ri ovakarere mo Engipte?
Ombeibela i tja kombunda yOvamidian tjiva twara Josef ko Engipte, ihe yomuhoko wOvaisrael Jakob neṱunḓu re va tjinda okuza ko Kanaan okuyenda ko Engipte. Owo va katura morukondwa rwa Engipte ndu isanewa Gosen, meṋe yonḓonḓu ndji oNil. (Gen. 47:1, 6) Otjiwaṋa tjOvaisrael ‘tja rira otjingi, nu tja rira otjinamasa.’ Kunao Ovaengipte va uta okutira Ovaisrael nu va uta okuveṋiṋikiza okurira ovakarere.—Eks. 1:7-14.
Ovandu tjiva va kwekurura nokutengurura Ombeibela kutja kai nouatjiri ohunga nepu ndi. Nandarire nao, pe noviṋa mbi raisa ouatjiri ohunga nozondekurona za Sem * kutja va hupire otjovakarere moEngipte otjikuru.
Otjotjihorera, ovakonḓonone woviṋa ovikuru va muna omatundu omakuru komanene wehi ra Engipte. Dr. John Bimson wa tja pa ri noviraisiro ape 20 poo kombanda yanao mbyaa vi raisa kutja ozondekurona za Sem za turire kokunene kwa Engipte. Kombanda yanao, Omukonḓonone woviṋa nongaro yehupo ya Engipte otjikuru James K. Hoffmeier wa tja: “Oure wozombura ape okuza ko 1800 nga ko 1540 K.O.Z., Engipte ra ri ehi ewa kovandu womaraka ngaa ye hungirwa i yozondekurona za Sem mba za koutokero wa Asia.” Eye wina wa tja: “Oruveze mu mwa tjitwa oviṋa mbyo ru hitasana na imbi mbya tjangwa mEmbo ra Genesis ohunga nekuruhungi rovarumendu ovaṱakame mba Abraham, Isak na Jakob.”
Pena oviraisiro vyarwe okuza komamuho wa Engipte. Membo emangwa ekuru nda munikwa mozombura nḓa 2000 nga 1600 K.O.Z. mu nomana wovakarere mbaave ungura meṱunḓu nda ri komamuho wa Engipte. Omana wozondekurona za Sem wokombanda 40 ya tjangwa mo. Ovakarere mbo aave ungura otja ovazike, ovawoze novakohorore wozondjuwo. Hoffmeier wa tja: “Mena rokutja ozondekurona za Sem zokombanda omirongo vine aave ungura peṱunḓu rimwe moThebaid komamuho wa Engipte, otjivaro tjozondekurona za Sem mo Engipte mba turire meṋe yonḓonḓu ndji o Nil tja ri otjingi nu mena ranao opaatji zokuyandja ongendo.”
Omukonḓonone woviṋa ovikuru David Rohl wa tjanga kutja omana tjiva wovakarere “ye ri tjimuna inga ngu tu lesa mOmbeibela.” Otjotjihorera, otupa twomambo omamangwa tuna omana tjimuna nga Isakar, Aser na Sifra. (Eks. 1:3, 4, 15) Rohl wa muna kutja “oviraisiro mbi vi raisa kutja Ovaisrael tjiri va ri ovakarere moEngipte.
Dr. Bimson wa tja: “Imbi mbya tjitwa moEngipte norutjindo rOvaisrael mbi ri mOmbeibela vi noviraisiro ovikahu vyarwe mbi raisa kutja avihe mbi vya tjitwa.
^ par. 4 Sem wa ri umwe wovazandu va Noa. Ozondekurona za Sem mape ya kutja va ri Ovaelam, Ovaasirie, Ovababilon, Ovaheberi, Ovasirie, nomihoko pekepeke vyOvaaraba.
