Ngunda ambi hi ye mu raera kutja pa tjitwa tjike, rutenga indjeye mbi mu raere kutja mba uta vi okukarera Jehova oruveze aruhe.

Ami mba kwaterwa mokakoverwahi okawa ka Caribbean ku ke ri moCuraçao, mombura ndji 1942. Tate omuini wa za koSuriname, posi ya wa tjindira kokakoverwahi ngo mena roviungura. Eye wa rira Omuhongonone wa Jehova omutenga okupapitisiwa moCuraçao, a ozombura ozonḓiṱi ngunda ambi hi ya kwatwa. Eye ee rihongo ku na eṱe Ombeibela otjivike atjihe, nandarire kutja aruhe kaatu vanga okurihonga. Indu tji mba ri nozombura 14, eṱe twa tjindira koSuriname pu na tate kokutja ma katjevere ina ngwa kurupire.

MoSuriname, ami ee kara pu nomitanda mombongo mbaave karere Jehova nonḓero. Owo va ri ovanene pu ami nu va ri ovakandjira ovakarerere. Indu tjaave hungire ohunga notjiungura tjawo tjokuzuvarisa, ee munu ondjoroka ndji va ri na yo. Kombunda yozombongarero zombongo, ami nomapanga wandje wina aatu kara nomahungi ohunga nOmbeibela. Povikando aatu kara nomahungi ngo pendje, amatu tara kozonyose. Omapanga nga, ye ndji vatera okumuna kutja okuungurira Jehova ootjiṋa tjee vanga okutjita mehupo randje. Ku nao, tji mba ri nozombura 16 mba papitisiwa. Nu kombunda, tji mba ri nozombura 18 mba rira omukandjira omukarerere.

Ami mbe rihonga oviṋa ovingi ovinanḓengu otjomukandjira, nu oviṋa mbyo vye ndji vatera motjiungura tjandje tjokuungurira Jehova oruveze aruhe. Otjotjihorera, otjiṋa otjitenga tji mbe rihonga ya ri ounanḓengu wokuhonga varwe. Indu tji mba uta oukandjira, omuhindwa wena Willem van Seijl we ndji vatera. b Eye we ndji honga ovingi ohunga nomuano  wokutjinda omerizirira mombongo. Oruveze ndwo, ami hee tjiwa kutja ee hepa omahongero ngo tjinene. Ombura ndja kongorera ko, mba zikwa otjomukandjira wapeke nu mba uta okuhongorera po oumbumba ouṱiṱi wovakambure ovakwetu mba turire kokure nozombongo zarwe moSuriname. Ami mbi nondangi tjinene komahongero ngu mba muna okuza kovarumendu ovakambure tjimuna Willem, indu tjee ye hepa. Okuza koruveze ndwo nga ku nai, ami mbi kondja okukongorera ovihorera vyawo mokutwa po oruveze okuhonga varwe.

Otjiṋa otjitjavari tji mbe rihonga, tja ri ouwa mbu za mokuhupa ehupo ndi hi noviṋa ovingi nokurirongerisa nawa. Pomautiro womueze auhe, ami nomurumendu omukambure ngwaatu karere pamwe otjovakandjira vapeke, aatu kondjo okuripurira koviṋa mbi matu hepa movivike mbi mavi kongorere ko. Okuzambo umwe wetu aa toora ouyenda oure okukaranda oviṋa mbyaatu hepa kotjihuro ohongora. Eṱe aatu hepa okuungurisa ovimariva vyetu vyomueze noviṋa mbi twa randa nawa, kutja vi kambure omueze auhe. Indu tji twa mana oviṋa tjiva ngunda atu ri mehwa, ovandu aave yenene okutuvatera. Ami nai mbi nongamburiro kutja okurihonga ngunda ambi ri omuṱiṱi okukara nehupo ndi hi noviṋa ovingi nokurirongerisa nawa, kwe ndji vatera okuyandja ombango kotjiungura tja Jehova mehupo randje.

Otjiṋa otjitjatatu tji mbe rihonga, ya ri ouwa mbu za mokuhonga ovandu Ombeibela meraka rawo oveni. Ami mbe kura ambi hungira Otjidutch, Otjiingirisa, Otjipapiamento, nOtjisranantongo (wina tji tji tjiukwa otja Otjisranan), nda ri eraka ndaari hungirwa tjinene moSuriname. Posi ya indu tji twa ri mehwa, mba muna kutja ovandu aave puratene nawa kombuze ombwa indu tjaatu hungire eraka rawo. Ya ri ouzeu ku ami okuhungira omaraka tjiva ngo, tjimuna Otjisaramaccan, mena rokutja tji ungurisa ombosiro yokombanda noyokehi. Nandarire kutja mba ungura oukukutu okurihonga omaraka ngo, ami mbi nondjoroka kutja mba tjita nao. Oure wozombura ozengi mba yenena okuhonga ouatjiri kovandu ovengi tjinene, mena rokutja ee yenene okuhungira eraka rawo.

Otjingaperi kutja povikando tjiva ee tjiti ozondataiziro, nḓaaze ndji ṱisa ohoṋi. Otjotjihorera, otjikando tjimwe ee vanga okupura omukazendu omuhongwa wOmbeibela ngu hungira Otjisaramaccan kutja aa fula vi, mena rokutja wa ri nomihihamo pehuri. Posi ya mba pura kutja u nezumo poo indee. Otjingaperi kutja epuriro ndo ra tjita kutja ma ṱohoṋi. Nandarire kutja ee tjiti ozondataiziro otja inḓo motjiungura tjandje, aruhe ee kondjo okuhungira eraka ovandu ndi ve hungira.

Mombura ndji 1970, ami mba zikwa otjomutarere worukondwa. Mombura ndjo ami mba yandja ehungi roviperendero nda ri nepu ndi, “Okukavarura Omberoo Ohongora yOvahongonone va Jehova” koumbumba ouingi mbwa ri kokure movihwa. Kutja tu vaze ngo, ami novakambure ovakwetu twa hinga mokayaha okare nokakwaṋi ku ka ungurwa povipirangi. Twa twaerera okamahina korutjeno, nopetrola, nomarambe nokamahina ku ke raisa oviperendero. Nu tji twa vaza, eṱe aatu sokutjinda oviṋa avihe mbyo okutwara koruveze pu pa katjitirwa ehungi. Otjiṋa tji mbi zemburuka tjinene ohunga nouyenda mbwo, omuano ovandu mbo mu va suverere ozoprograma nḓo. Tjiri mba ri nondjoroka  tjinene okuvatera varwe okurihonga ohunga na Jehova notjira tje. Ozondaya nḓu mba muna, za kapita ozongondjero azehe nḓu mba tjita motjiungura tja Jehova.

Nandarire kutja oukombe aau tjiti kutja mbi ungure otjiungura tjandje nawa, ami ee vanga okukupa. Ku nao, mba kumba ku Jehova okundjipa omukazendu ngu ma ungura pu na ami motjiungura tjandje otjizeu tjoruveze aruhe. Kombunda yombura imwe, mba uta oupanga womorusuvero ku na Ethel, omukandjira wapeke ngwa ri nonḓero yokuungurira Jehova oukukutu nandarire kutja kaari oupupu. Okuza kouṱiṱi we, Ethel aa tjaterwa i yotjihorera tjomuapostele Paulus nu aa vanga okuungura otja pu ma yenene motjiungura tjokuzuvarisa tjimuna Paulus tjaa tjiti. Twa kupasana mu Septemba mombura ndji 1971, nu twa uta okuungura pamwe motjiungura tjokuvarura ozombongo.

Ethel we kurira meṱunḓu ndi ha ri noviṋa ovingi. Ku nao ya ri oupupu ku ye okutjita omarundurukiro otja tjaatu ryanga motjiungura tjetu tjokuvarura ozombongo momahwa. Otjotjihorera, indu tjaatu rirongerisa okukavarura ozombongo kaatu twaerere oviṋa ovingi. Aatu rikoho nokukoha ozombanda zetu mozonḓonḓu. Eṱe wina aatu ri ngamwa otjiṋa ovakambure ovakwetu tji ve tu pe, tjimuna ovikoko nomahundju, poo otjiṋa ngamwa atjihe tji va kambura momahwa poo mozonḓonḓu. Indu tji pe ha ri oviyaha, eṱe aatu rire povitatu vyovipanana. Nu tji pe ha ri otutuwo notuvyo, aatu ri nomake wetu. Ami na Ethel tu muna kutja ozongondjero nḓu twa tjita pamwe motjiungura tjetu, ze tu eta popezu tjinene na Jehova otjovakupasane. (Omuzuv. 4:12) Tjiri katu nomuhihamwatima kutja twa ri norupa moviṋa avihe mbi.

Indu tji twa za nokukavarura ovakambure ovakwetu mba ri kokure movihwa, natji twa ri mondjira okuyaruka kaatu kara, twa muna oumba mbu mba hungire pomautiro wehungi randje. Otja okayaha tjaake yendere poṋa onḓonḓu paai pupu nomasa, oko ka hita ousupi kehi yomeva nu tjimanga  ka kotoka kombanda yomeva. Ouṋingandu twa zarere ozondjeketa nḓe tjita kutja tu tendeze kombanda yomeva, nu katupitire mokayaha. Posi ya okayaha ke urire nomeva. Eṱe twa yumba ovikurya mbya ri mozonyungu monḓonḓu, nu okuzambo atu ungurisa ozonyungu nḓo okuwota na zo omeva nga ri mokayaha.

Mena rokutja katwa ri novikurya, otja tjaatu kayenda eṱe aatu kondjo okupata omahundju. Posi ya kaatu kambura otjiṋa. Ku nao, twa kumba ku Jehova nu twe mu ningira kutja me tu pe ovikurya vyeyuva ndo. Kombunda yokukumba, omurumendu umwe omukambure wa yumba onete na pata ehundju enene nda yenena ku eṱe poutano wetu okurya ongurova ndjo. Nu otji twa rya atu kuta.

Kombunda yozombura ndano zokuungura pamwe, ami na Ethel twa muna ondaya ndji tu hi na aatu undjire ko, yokukara novanatje. Twa ri nondjoroka okuzuva ombuze ndjo, nandarire kutja hee tjiwa kutja otjiṋa ho matji ṱunu vi koruyaveze rwetu. Ami na Ethel twa ri nonḓero yokukara motjiungura tjetu tjoruveze aruhe indu tji mape sora. Mombura ndji 1976, omuatje wetu omuzandu wena Ethniël otja pandukwa. Kombunda yozombura mbari nohinga, omuatje wetu outjavari omuzandu wena Giovanni otja pandukwa.

Mena rokutja mwa ri nouhepe moSuriname oruveze ndwo, orutavi rwomberoo rwe ndji ningira kutja mbi kayende komurungu okukarera otjomutarere worukondwa ngunda amatu kurisa ovanatje vetu. Indu ovanatje vetu tji va ri ovaṱiṱi, ami mba zikwa okuhongorera po otukondwa tu twa ri nozombongo ozonḓiṱi. Otjiṋa ho aatji ndji yandjere kutja mbi yenene okukarera otjomutarere worukondwa ovivike oviṱiṱi momueze. Nu wina momueze tjingewo mbwo ee yenene okukarera otjomukandjira mombongo maatu karere. Ethel novazandu vetu aave i pu na ami indu tjee kavarura ozombongo nḓa ri popezu nonganda. Posi yokutja, ami ee toora ouyenda erike indu tjee kavarura ozombongo nḓa ri kokure movihwa.

Ami ee sokurirongerisa nawa kokutja mbi yenenise omerizirira wandje ayehe. Otjivike atjihe ee kondjo kutja tu kare nomerikotameneno weṱunḓu. Ethel aa kayendisa omerikotameneno weṱunḓu pu novazandu vetu, indu tjee kavarura ozombongo nḓa ri kokure momahwa. Aruhe aatu kondjo okutjita oviṋa pamwe otjeṱunḓu. Ami na Ethel wina aatu kondjo okutjita oviṋa pu novazandu vetu, tjimuna okunyanda omanyando poo okukavarura otuveze otuwa tu twa ri popezu nopoyetu. Potuingi ee kara katumba nga tji pa toko, kokutja mbi rirongerise  koviungura vyandje mbyee ungurire Jehova. Nu Ethel omukazendu omusore ngwa tamunwa mOmiano 31:15. Eye aa penduka rukuru muhuka omunene, nu aa kondjo okutjita kutja tu lese okambo komuhuka nokurya eriro pamwe otjeṱunḓu, ngunda ovazandu vetu ave hi ya ya koskole. Mbi nondangi okukara nomukazendu ngwaa kondjo aruhe okundjivatera okuyenenisa omerizirira wandje ngu mba pewa i Jehova.

Otjovanene, twa ungura oukukutu okuvatera ovazandu vetu okusuvera Jehova notjiungura tjokuzuvarisa. Eṱe aatu vanga kutja ovazandu vetu ve toorore okuungurira Jehova oruveze aruhe. Nu kamena rokutja ya ri otjiṋa tjaatu vanga kutja ve tjite, nungwari aatu vanga kutja i rire ondando yawo oveni. Aruhe aatu ve raere ondjoroka ndji za mokukarera Jehova oruveze aruhe. Eṱe kaatu ve horekere ouzeu mbu twa muna, posi yokutja aatu ṋunisa kutja Jehova we tu vatera vi nu we tu sera vi ondaya otjeṱunḓu. Eṱe wina aatu kondjo kutja ovazandu vetu ve kare noupanga novakambure ovakwao mbaave twa po Jehova poruveze orutenga mehupo rawo.

Jehova we tu pa oviṋa avihe mbyaatu hepa otja tjaatu kurisa ovanatje vetu. Otjiperi kutja aruhe ee kondjo pu me yenene okutumba eṱunḓu randje. Indu tjee ungura otjomukandjira wapeke omukombe momahwa rukuru, kwe ndji honga kutja mbi yenene okupwika otjimariva okuranda oviṋa mbi matu hepa. Nandarire kutja twa kondja pu matu yenene, povikando tjiva kaatu kara noviṋa avihe mbyaatu hepa. Ovikando avihe mbyo, ami mbi kambura kutja Jehova ee tu vatere. Otjotjihorera, okuza kombura ndji 1986 nga 1992, moSuriname mwa ri novita. Mozombura nḓo, ya ri ouzeu okukara noviṋa nandarire tjiva mbyaatu hepa. Kutja pa ri nao, Jehova ee tu pe imbi mbyaatu hepa.—Mat. 6:32.

Mehupo retu arihe, Jehova aruhe ee tu vatere kutja tu kare nondjoroka nokukowa mu imbi mbi tu na vyo. Ovanatje vetu ve tu etera ondjoroka onene, nu tu nondangi kutja twa yenena okuvekurisa okukarera Jehova. Eṱe wina tu nondjoroka kutja va yenena okutoorora okukarera Jehova oruveze aruhe. Ethniël na Giovanni aveyevari va yenena okuyenda kozoskole zOuhona, nu nai ve karera porutavi rwomberoo moSuriname pu novakazendu vawo.

Ami na Ethel nai twa kurupa, posi ya tu kayenda komurungu okuungurira Jehova otjovakandjira vapeke. Eṱe tjiri tu noviungura ovingi nu ngamba hi ya muna oruveze rwokurihonga okuswema. Posi ya hi nomuhihamwatima. Indu tji me ripura ohunga nehupo randje, tjiri mbi muna kutja okutoorora okuungurira Jehova oruveze aruhe ngunda mbi ri omuṱiṱi, oondando osembasemba ndji mba tjita.