1. Omena raye tji matu yenene okurihongera kovandu ovanene motjiwondo?

 AUHE wetu u hepa ombatero mehupo kutja ma yenene okutoora omikambo omisemba. Atuhe matu yenene okumuna omuhunga mbwo okuza kovanene vombongo, poo kovakambure ovakwetu mbe nondjiviro pweṱe. Indu tji ve ri ovanene tjinene pweṱe, eṱe katu sokumuna kutja kamaatu yenene okuungurisa ondunge yawo ndino. Jehova u vanga kutja tu rihongere kovandu ovanene motjiwondo. Owo ve nondjiviro, nounongo mena rokutja va hupa orure pweṱe.—Job 12:12.

2. Matu kerihonga tjike morupa ndwi?

² Moruveze rwOmbeibela, Jehova wa ungurisa ovakarere ve ovaṱakame ovanene motjiwondo okutunduuza nokuhongorera ovakarere ve. Tara kotjihorera tja Moses, David, nomuapostele Johanes. Owo kave hupire moruveze rumwe, nu ozongaro zawo za pangukire. Ku ṱa komaandero womuinyo wawo, owo va yandja omaronga omawa komitanda. Ovarumendu ovaṱakame mba va hungira ohunga nounanḓengu wokukara nonḓuviro ku Mukuru. Jehova wa tjita kutja omambo wawo wounongo ye tjangwe mOmbeibela kutja eṱe tu rihongere okuza ku wo. Nandarire kutja oweṱe omitanda poo ovanene motjiwondo, eṱe matu yenene okumuna ouwa komahongero wawo. (Rom. 15:4; 2 Tim. 3:16) Morupa ndwi, matu kalesa omambo omasenina wovarumendu mba, nu matu katara kutja ovikwaye mbi matu rihongere komambo ngu va hungira.

“MU KARE NOMUINYO ORURE”

3. Omomiano viṋe Moses ma karera Mukuru notjiwaṋa tja Israel?

³ Moses wa ungura oukukutu okukarera Jehova oure womuinyo we. Eye aa karere otjomuprofete, omupangure, omuhongore,  nu wa ri omutjange. Moses we rihonga ovingi okuza mehupo re. Eye wa pitisa otjiwaṋa tja Israel moukarere okuza moEngipte, nu wa muna ovihimise vya Jehova ovingi. Jehova we mu ungurisa kutja ma tjange omambo yetano omatenga wOmbeibela, Epsalme 90, nu mape ya wa tjanga Epsalme 91. Eye wina mape ya wa tjanga embo ra Job.

4. Hapo Moses wa tunduuza uṋe, nu omena raye?

⁴ Moses ngunda e hi ya ṱa nozombura 120, wa isana Ovaisrael avehe okuvezemburukisa oviṋa avihe Jehova mbye ve tjitira. Ozombura ozengi komurungu wanao, Ovaisrael tjiva va muna ovihimise Jehova mbya tjita, nomuano mbwa vera Ovaengipte. (Eks. 7:​3, 4) Owo va muna omuano Jehova ma paturura Omurongawotuu pokati kutja pe kare ondjira okukayenda mo. Okuzambo va muna Jehova ama nyono Farao novarwe ve vovita. (Eks. 14:​29-31) Indu tji va ri mokuti, Jehova we ve tjevera nokuvepa oviṋa mbi mave hepa. (Deut. 8:​3, 4) Ovaisrael ngunda ave hi ya hita mEhi Ekwizikwa, Moses we ve tunduuza. a

5. Omambo omasenina wa Moses nge ri mu Deuteronomium 30:​19, 20, ya yandja ongamburiro yaye kOvaisrael?

⁵ Ovikwaye Moses mbya hungira? (Lesa Deuteronomium 30:​19, 20.) Eye wa zemburukisa otjiwaṋa tja Israel kutja mave kamuna oruyaveze oruwa. Ovaisrael aave sokuhupa orure mehi Jehova nde ve kwizikira. Nu ehi ndo ra ri ewa, nu aamu hapa ovikurya ovingi. Moses wa kahurura ku wo kutja: “Me ku pe ehi, ndi novihuro ovinene noviwa, mbi ha tungirwe i ove. Nozondjuwo maze ura noviṋa oviwa, mbi ha twirwe mo i ove; nu mape kara ozondjombo nḓu u ha hupurire, nomivite nomiṋinga, mbi u ha kunine.”—Deut. 6:​10, 11.

6. Omena raye Mukuru tja yandjera oviwaṋa vyarwe okurwisa Ovaisrael?

⁶ Moses wina wa yandja erakiza kOvaisrael. Kutja ve kayende komurungu okukara mehi ewa ndo, owo aave sokukara nonḓuviro komatwako wa Jehova. Moses we ve raera kutja mave ‘sokuritoororera omuinyo’ mokupuratena ku Jehova ‘nokupanḓera pu Ye.’ Posi yokutja, Ovaisrael va nakaura Jehova. Ku nao, Mukuru wa yandjera Ovasirie nOvababilon okuverwisa nokuvekambura otjovahuurwa.—2 Ozomb. 17:​6-8, 13, 14; 2 Ekuruh. 36:​15-17, 20.

7. Ovikwaye mbi matu rihongo okuza komambo wa Moses? (Wina tara kotjiperendero.)

⁷ Ovikwaye mbi matu rihongere ko? Okukara nonḓuviro maku yama omiinyo vyetu. Tjimuna Ovaisrael mbaari popezu nokuhita mEhi Ekwizikwa, eṱe wina tu ri popezu nokuhita mouye oupe Mukuru mbwe tu kwizikira. Moruyaveze rwopopezu, ehi mari rire oparadisa rukwao. (Jes. 35:1; Luk. 23:43) Omudiaboli nozondemone ze kaze nokukakara po. (Omavan. 20:​2, 3) Kape nokukakara ozongamburiro zoposyo nḓu maze hongo ovizeze ohunga na Jehova. (Omavan. 17:16) Kape nokukakara ozohoromende zovandu nḓu maze tatumisa ovandu. (Omavan. 19:​19, 20) Jehova ke nokukayandjera ovandu mbu mave mu pirukire okukara moParadisa. (Eps. 37:​10, 11) Ovandu avehe mave kara nonḓuviro komatwako wa Mukuru, nu maku kara ohange nombwaneno. Ku nao, mave suverasana nu auhe ma kambura momukwao. (Jes. 11:9) Eṱe tjiri tu undja oruveze ndwo nonḓero. Nu indu tji twa kara nonḓuviro ku Jehova, eṱe matu kayenda komurungu okuhupa moparadisa kombanda yehi nga aruhe.—Eps. 37:29; Joh. 3:16.

8. Omakwizikiro womuinyo waaruhe ya vatera vi omurumendu omukambure omuhindwa? (Judas 20, 21)

⁸ Indu tji matu ripurire komakwizikiro wa  Mukuru womuinyo waaruhe, maku tu vatere okukara nonḓuviro ku Mukuru nandarire kutja matu munu omauzeu kaaṋi. (Lesa Judas 20, 21.) Omakwizikiro ngo wina maye yenene okutuvatera okurwisa oungundipare kaaṋi mbu tu kondja na wo. Omurumendu omukambure ngwaa karere otjomuhindwa moAfrica, nu ngwaa kondjo noungundipare wa tja: “Mba muna kutja himee yenene okukahupa nga aruhe moparadisa indu tji mbi hi nokukara nonḓuviro ku Jehova. Iho tje ndji vatera kutja mbi kayende komurungu okurwisa oungundipare mbwo, nokukumba ku Jehova tjinene ohunga notjiṋa ho. Nombatero ye, ami mba yenena okutuurunga oungundipare mbwo.”

‘OVE MO ṊINGAPARA’

9. Omauzeu yeṋe David nga muna mehupo re?

⁹ David wa ri ombara ombwa. Eye wina wa ri omunyande womizumbi, omutjange womiimbo, omurwe wovita, nomuprofete. Eye wa munine omauzeu omengi. Oure wozombura ozengi, eye aa kondjo okurihoreka kOmbara Saul, mena rokutja aa kondjo okumuzepa. Kombunda yokurira ombara, David aa sokurihoreka rukwao mena rokutja omuatje we omuzandu Absalom aa vanga okurira ombara nu aa kondjo okumuzepa. Nandarire kutja David wa munine omauzeu nga, nu wa tjita ozondataiziro tjiva ozonene, eye wa kayenda komurungu okukarera Jehova nouṱakame nga konḓiro ye. Jehova wa tja eye ‘omurumendu ngu tjata’ ku ye. Ku nao, eṱe tjiri matu sokupuratena komaronga wa David wounongo.—Oviung. 13:22; 1 Ozomb. 15:5.

10. Omena raye David tja yandja omaronga komuatje we Salomo ngunda e hi ya rira ombara?

¹⁰ Otjotjihorera, tara komaronga David nga yandja komuatje we Salomo, ngu ma rire ombara ya Israel. Jehova wa toorora Salomo okutunga ondjuwo ondjapuke, ovandu pu mave rikotamenene po. (1 Ekuruh. 22:5) Pa ri noviungura ovingi eye mbyaa sokuungura, nu aa hepa ombatero ya Jehova kutja ma yenene okuhongorera po otjiwaṋa. Ngatu tare kutja ondunge iṋe David ndja yandja ku Salomo.

11. Otja 1 Ozombara 2:​2, 3, ondunge iṋe David ndja yandja ku Salomo, nu ovikwaye mbya tjitwa indu Salomo tja kongorera ondunge ndjo? (Wina tara kotjiperendero.)

¹¹ Hapo David wa tja vi? (Lesa 1 Ozombara 2:​2, 3.) David wa raera omuatje we omuzandu kutja tja kara nonḓuviro ku Jehova ma rire ombara ombwa, nu Jehova me mu sere ondaya. Nu oure wozombura ozengi, Jehova aa vatere Salomo momiano omingi, nu we mu pa oviṋa oviwa. (1 Ekuruh. 29:​23-25) Eye wa tunga ondjuwo ondjapuke ya Muhona, wa tjanga omambo tjiva wOmbeibela, nu omambo we tjiva nga hungira ye ri motuveze tware mOmbeibela. Eye wa rira omundu omutjiukwa mena rounongo noutumbe we. (1 Ozomb. 4:34) Otja David tja kahurura, Salomo ma kara nondoṋeno indu tja kayenda komurungu okukara nonḓuviro ku Jehova. Otjiṋa otjihihamise indu Salomo tja rira omunene, wa uta okurikotamena koomukuru  varwe. Jehova kaa tjaterwa i yotjiṋa ho, nu eye wa isa okuyandja ounongo ku Salomo mbwaau tjiti kutja a honaparere po ovandu momuano omusemba.—1 Ozomb. 11:​9, 10; 12:4.

12. Matu rihongo ye okuza komambo wa David?

¹² Matu rihongo tjike? Indu tji tu nonḓuviro ku Jehova, eye me tu sere ondaya nokutuvatera. (Eps. 1:​1-3) Otjiperi kutja Jehova ka kwizike okutupa outumbe, poo okutjita kutja tu rire ovandu ovatjiukwa tjimuna Salomo. Posi ya indu tji tu nonḓuviro ku Mukuru, eye me tu hongorere po nu me tu pe ounongo mbu mau tjiti kutja tu tjite ozondando ozombwa. (Omiano 2:​6, 7; Jak. 1:5) Omirari vya Jehova vi yenena okutuvatera indu tji matu tjiti ozondando ohunga noviungura, oskole, ovimariva, nomanyando ngu matu toorora. Indu tji matu kongorere omirari vya Mukuru, tu tjevera oupanga wetu ku na ye, nu matu kamuna omuinyo waaruhe. (Omiano 2:​10, 11) Eṱe matu kara nomapanga omawa. Nu omaṱunḓu wetu maye kara nondjoroka.

13. Omomuano uṋe Carmen ma muna ondoṋeno mehupo re?

¹³ Carmen, ngwa tura moMozambique, aa munu kutja omerihongero wokombanda maye tjiti kutja ma kare nehupo esemba. Ku nao, eye wa ya komahongero wokombanda okukerihonga okunana ozoplana zokutunga. Eye wa tja: “Ami mba suverere imbi mbye rihongo. Posi ya, omerihongero ngo aaye kambura oruveze rwandje oruingi nomasa wandje. Ami ee i koskole pohinga yohambondatu yomuhukomunene nga kohamboumwe yomapeta. Ya ri ouzeu okuyenda kozombongarero zombongo, nu oupanga wandje ku na Jehova aau ngundipara. Nu mba kamuna kutja ee kondjo okukarera ovahona vevari tjimwe.” (Mat. 6:24) Eye wa kumba ohunga notjiṋa ho, nu wa tjita omakonḓononeno momambo wetu nga zikamena kOmbeibela. Eye wina wa tja: “Kombunda yaindu tji mba za nokumuna ondunge okuza kovanene vombongo na ku mama, ami mba tya okuisa omerihongero wokombanda nokuuta okukarera Jehova oruveze aruhe. Ihi tje ndji vatera kutja mbi toore omikambo omisemba mehupo randje, nu ami tjiri mbi nondjoroka kutja mba tjita nao.”

14. Ombuze iṋe onanḓengu Moses na David ndji va yandja?

¹⁴ Moses na David va suvere Jehova tjinene, nu aave tjiwa ounanḓengu wokukara nonḓuviro ku ye. Ku nao, owo va tunduuza varwe kutja ve  horere kotjihorera tjawo, nokutja ve kare nouṱakame ku Jehova. Owo wina va rakiza ovandu kutja indu tji ve hi nokukayenda komurungu okukara nouṱakame ku Jehova, owo kave nokurira omapanga we rukwao poo kamaave serwa ondaya i ye. Omambo wawo ngo maye yenene okutuvatera ndino. Ozombura ozengi kombunda yanao, omukarere wa Jehova warwe wa kahurura kutja ongwaye tje ri ounanḓengu kweṱe okurira ovaṱakame ku Mukuru.

“KAPE NOTJIṊA TJI TJI NDJI PA ENYANDO TJINENE”

15. Ovikwaye omuapostele Johanes mbya muna mehupo re?

¹⁵ Johanes wa ri omuapostele omusuverwa ku Jesus Kristus. (Mat. 10:2; Joh. 19:26) Johanes wa ri pu na Jesus motjiungura tje tjokuzuvarisa, nu we mu muna ama tjiti ovihimise. Eye wa kayenda komurungu okukara nouṱakame ku Jesus. Eye wa muna Jesus ama zepewa, nu wina we mu muna indu tja za nokupendurwa. Eye wina wa muna ombongo yOukriste tjaai kuru. Johanes wa hupa orure okumuna ombuze ombwa amai ‘zuvarisiwa kovandu avehe kombanda yehi.’—Kol. 1:23.

16. Oouṋe mba muna ouwa okuza kotutuu twa Johanes?

¹⁶ Indu Johanes tja ri ra omunene motjiwondo, eye wa ri nondjingonekero yapeke yokutjanga embo rOmavandururiro. (Omavan. 1:1) Eye wina wa tjanga embo rimwe rOmaevangeli ndi nena re. Eye wa tjanga otutuu tutatu tu tu tjiukwa otja Johanes omutenga, Johanes omutjavari na Johanes omutjatatu. Morutuu rwe orutjatatu, eye wa tjanga komurumendu omuṱakame Omukriste wena Gajus, Johanes ngwa vara otjomuatje we omusuverwa. (3 Joh. 1) Wina pa ri ovandu varwe ovengi Johanes mbaa vara otjovanatje ve ovasuverwa. Oviṋa Johanes mbya tjanga vya yanḓiparisa ovakongorere va Jesus nga kundino.

17. Otja ku 3 Johanes 4, ovikwaye mbi eta ondjoroka?

¹⁷ Ovikwaye Johanes mbya tjanga? (Lesa 3 Johanes 4.) Morutuu rwe orutjatatu, Johanes wa tja indu tji ma munu ovakambure ovakwao amave raisa onḓuviro ku Mukuru, otjiṋa ho aatji mu pe ondjoroka. Oruveze ndwo, ovandu tjiva aave hongo ovizeze nokutjita kutja pe kare ohaṋi mombongo. Posi yokutja, varwe va kayenda komurungu ‘mongarero youatjiri.’ Owo va ri ‘nonḓuviro komatwako waNdjambi.’ (2 Joh. 4, 6) Ovakriste ovaṱakame mba, va yorokisa Johanes na Jehova tjinene.—Omiano 27:11.

18. Matu rihongo ye okuza komambo wa Johanes?

¹⁸ Matu rihongo tjike? Indu tji twa kara nouṱakame ku Jehova, matu kara nondjoroka  nu matu tjiti kutja varwe ve kare nondjoroka wina. (1 Joh. 5:3) Otjotjihorera, tu kara nondjoroka mena rokutja tu tjiwa kutja tu yorokisa Jehova. Jehova u kara nondjoroka indu tji matu nakaura oviṋa ovivi nokukara nonḓuviro ku ye. (Omiano 23:15) Ovaengeli meyuru wina ve kara nondjoroka. (Luk. 15:10) Eṱe wina tu kara nondjoroka indu tji matu munu ovakambure ovakwetu amave kayenda komurungu okurira ovaṱakame, nandarire indu tji mave tatumisiwa poo indu tji mave rorwa okutjita oviṋa ovivi. (2 Tes. 1:4) Nu indu ouye wa Satan tji wa nyonwa, eṱe matu kara nondjoroka mena rokutja twa panḓera pouṱakame wetu ku Jehova.

19. Omukazendu omukambure wena Rachel wa tja vi ohunga nokuhonga ouatjiri ku varwe? (Wina tara kotjiperendero.)

¹⁹ Eṱe tu kara nondjoroka, tjinenenene indu tji matu raere varwe ohunga na Jehova. Rachel ngwa tura moDominican Republic, u muna kutja okuhonga varwe ohunga na Jehova ondjingonekero yapeke. Eye wa vatera ovandu ovengi kutja ve ute okukarera Jehova, nu eye wa tja: “Tjiri mbi kara nondjoroka indu tji me munu imba mbu mbi honga amave kurisa orusuvero rwawo ku Jehova nokurihonga okukambura mu ye, nokukondja okurundurura ehupo rawo kutja ve yenene okumuyorokisa. Ondjoroka ndji mbi kara na yo ya kapita ozongondjero nḓu mbi tjita okuvehonga.”

MUNA OUWA OKUZA KOMAMBO OMASENINA WOVARUMENDU OVAṰAKAME

20. Omomiano viṋe mu tu ri tjimuna Moses, David na Johanes?

²⁰ Moses, David, na Johanes va hupire motuveze na mozongaro nḓa panguka kozetu ndino. Posi ya, eṱe tu ri tjimuna wo momiano vyarwe. Owo aave rikotamene ku Mukuru watjiri, nu eṱe wina tu tjita nao. Tjimuna wo, eṱe tu kumba ku Jehova, tu riyameka ku ye, nokupaha omuhunga okuza ku ye. Tjimuna ovarumendu mbo, eṱe tu nongamburiro kutja Jehova u sera ondaya ku imba mbe nonḓuviro ku ye.

21. Omomuano uṋe Jehova mu me tu sere ondaya indu tji twa kongorere ondunge okuza ku Moses, David, na Johanes, nokukara nonḓuviro ku Jehova?

²¹ Ngatu kayende komurungu okukongorera ondunge yovarumendu ovanene motjiwondo mbo, nokukara nonḓuviro komatwako wa Jehova. Indu tji tu nonḓuviro ku Jehova, eye me tu sere ondaya nu me tu vatere. Eṱe matu kahupa nga aruhe. (Deut. 30:20) Nu eṱe matu kara nondjoroka yokuyorokisa Tate wetu womeyuru, ngu yenenisa omakwizikiro we ayehe momuano mbu tu hi na maatu undjire ko.—Ef. 3:20.