MOKATI kozombura nḓa 1930, ovanene vandje, James na Jessie Sinclair, va tjindira koBronx, otjirongo moNew York City. Omundu umwe ngu va tjiwasana oupe wa ri Willie Sneddon, ngwa zire koScotland owo wina ku va za. Mozominute ozonḓiṱi uriri tji va za nokuhakaena, owo aveyetatu va uta okuhungira ohunga nomaṱunḓu wawo. Ya ri ozombura ozengi ngunda ambi hiya kwatwa.

Mama wa raera Willie kutja ihe nomuṱena kwe omunene va ṱomuina. Ihi tja tjitwa ousupi komurungu wOvita vyOuye Ovitenga. Okayaha kawo kaave pata na ko omahundju ke riveta motjipamuke tjomomeva moNorth Sea. Willie wa tja: “Iho u ri motjovasengwa (hell)!” * Willie wa ri Omuhongonone waJehova, nu imbwi oomuano mama ma zuva ouatjiri wOmbeibela otjikando otjitenga.

Imbi Willie mbya hungira vya pindikisa mama mena rokutja eye aa tjiwa kutja ihe wa ri omundu omuwa. Posi yokutja Willie wa hungira komurungu na tja: “Tji mbe ku raere kutja Jesus wa ri motjovasengwa mo munu ko vi?” Mama wa zemburuka oviṋa mbye rihonga mokereka kutja Jesus wa ri motjovasengwa na pendurwa meyuva oritjatatu. Okutja otja himinwe kutja, ‘Tjinangara otjovasengwa oruveze ovandu ovarunde ku ve katatumisiwa, ongwaye Jesus tja ya ngo?’ Ihi ootjiṋa tji tja hinga mama okukara nonḓero mouatjiri. Eye wa uta okuyenda kozombongarero zombongo, mOmbongo yaBronx, nu wa papitisiwa mombura ndji 1940.

Moruveze ndo, Ovakriste kaa ve tunduuzwa okurihonga Ombeibela puna ovanatje vawo. Indu tji mba ri omuṱiṱi, tate aa kara puna ami ponganda ngunda mama a i kozombongarero zombongo, na indu tja piti motjiungura tjokuzuvarisa mozonavyeka. Kombunda yozombura ozonḓiṱi, ami na tate twa uta okuyenda kozombongarero zombongo puna mama. Mama aa ungura oukukutu motjiungura tjokuzuvarisa ombuze ombwa, nu wa ri novandu tjiva mbaa hongo Ombeibela. Nandarire pa ri noruveze indu tja honga tjiva vawo otjotjimbumba mena rokutja aa ve kara popezu nopopezu. Oskole tji ya pata, ami ee i puna ye motjiungura tjokuzuvarisa. Kunao, ami mbe rihonga ovingi ohunga nOmbeibela nomuano wokuhonga varwe Ombeibela.

Ouhumandu tji mba ri omuṱiṱi, ami hee yandja ombango tjinene ku imbi mbyee rihongo  mOmbeibela. Posi yokutja tji mba ri nozombura ape 12, ami mba rira omuzuvarise, nu mba uta okuzuvarisa aruhe pu nombongo okuza koruveze ndwo. Indu tji mba ri nozombura 16, mbe riyandja ku Jehova ne papitisiwa tji ya ri 24 ku Juli mombura ndji 1954, pomaworonganeno omanene moToronto, tjaCanada.

Ovakambure tjiva mombongo yetu aa ve ungura moBetel oruveze ndo, nu tjiva va ungurire mo rukuru. Otjihorera tjawo tje ndji vatera tjinene. Omuano wawo wokuyandja omahungi nokukahurura Ombeibela we ndji ṱuna tjinene. Nandarire kutja ozomiṱiri poskole aa ze vanga kutja mbi kerihonge komurungu, ondando yandje ya ri oyokuyenda koBetel. Kunao, pomaworonganeno omanene nga tjitwa moToronto, mba yandja ombapira yandje yomaningiriro wokukaungura poBetel. Mba tjita omaningiriro rukwao mombura ndji 1955, pomaworonganeno omanene nga tjitirwa poYankee Stadium, moNew York City. Nu ousupi kombunda yanao, indu tji mba ri nozombura 17, mba yakurwa nu e utu okuungura moBetel yaBrooklyn tji ya ri 19 ku Septemba 1955. Eyuva randje oritjavari moBetel, mba uta okuungura mOruveze omambo mu ye tuwa kumwe, mOmuvanda mbwi Adams 117. Nu tjimanga mba uta okurongerisa omahina ndjaai twako otupa twembo kumwe, okuturongerisira omahina yarwe ndjaai yatata omambo.

Tji mba za nokuungura oure womueze umwe mOruveze omambo mu ye tuwa kumwe, ami mba hindwa kOrupa rwoumbo, orondu ee tjiwa okutaepa kokombiuta. Oruveze ndo, ovakambure ovakwetu aa ve ungurisa ouplate ku ku nozoleṱera, okutjanga ozoadresa zovandu ovape mba ningire oumbo mbwi The Watchtower no-Awake! Omieze omiṱiṱi kombunda yanao, ami mba uta okuungura mOrupa ndu hinda omambo. Mbuti Klaus Jensen, ngwa ri omutarere morupa ndo, we ndji ningira kutja mbi yende pu nomuhinge okutwara ovimbakete vyomambo norori komakuturiro wozoskepi, kutja ye hindwe kotupa twarwe  mouye. Wina pa ri ozondjaṱu mu mwa ri oumbo mbwaau sokutwarewa komberoo yoposa, kutja u kahindwe kozombongo ongondoroka na Amerika. Mbuti Jensen wa muna kutja oviungura mbi oviwa kwami, mena rokutja mbari nohaveha onḓiṱi yozokilograma 57, nu mba rambukire tjinene. Okuyenda komakuturiro wozoskepi na komberoo yoposa kwe ndji vatera okukara nomasa morutu. Oukahu kutja Mbuti Jensen aa tjiwa nawa kutja ami ee hepa tjike!

Orupa rwoumbo wina aa ru yandja oumbo mbwa ningirwa i ozombongo. Momuano mbwi ami mbe rihonga ohunga nomaraka omengi oumbo wetu mu u pirindwa moBrooklyn, nokuhindwa kotupa twarwe mouye. Omaraka omengi nga hina pu mbe ye zuvire, posi yokutja mba ri nondjoroka kutja omambo omangete omengi ye hindwa komahi wokokure. Nandarire kutja oruveze ndo hee tjiwa, ami mba kakara nondjingonekero yokuryangera omahi ngo ozombura zokombunda.

Mombura ndji 1961, mba pewa otjiungura tjokuungura novimariva, kehi yomutarere wena Grant Suiter. Kombunda yozombura ozonḓiṱi, Mbuti Nathan Knorr ngwaa kayendisa otjiungura tjouye auhe oruveze ndo, we ndji isana komberoo ye. Eye wa kahurura kutja umwe wovakambure ngwaa ungura puna ye momberoo, ma i kOskole yOviungura vyOuhona oure womueze umwe, nu okuzambo ma kaungura koruveze ndu isanewa Orupa rwoviungura. Ami mba uta okuungura oviungura omurumendu omukambure ngwi mbyaa ungura, puna Mbuti Don Adams. Mbuti Don nangwari ongwa kambura ombapira yandje yomaningiriro wokuungura poBetel, pomaronganeno omanene mombura ndji 1955. Mbuti Robert Wallen na Mbuti Charles Molohan wina aa ve ungura momberoo ndji. Atuhe vane twa ungura pamwe oure wozombura zokombanda 50. Tjiri ya ri ondjoroka onene okuungura pu novarumendu mba ri noupanga ouwa kuna Jehova mba!—Eps. 133:1.

 Pomautiro wombura ndji 1970, ami mba pewa oviungura vyokukavarura otutavi twomberoo two-Watch Tower Society mombura aihe poo kombunda yozombura mbari. Aa ku kamburire mo okuvarura ovandu mbe ungura moBetel novahindwa mouye auhe, okuveyanḓiparisa mombepo nokutara mozofaela zoviṋa porutavi rwomberoo. Tjiri ya ri ondjoroka onene okuhakaena ku novandu mba mana omahongero mOskole yaGilead nu ngunda mbaave ungura nouṱakame mehi rarwe! Ya ri ondjingonekero nondjoroka ku ami okuvarura omahi wokombanda 90.

Ovandu avehe mbe ungura moBetel yaBrooklyn va hindwa kozombongo pekepeke momaturiro woNew York City. Ami mba hindirwe kombongo yaBronx. Ombongo ondenga motjirongo hi, ya hara ovazuvarise ovengi nu ai haṋewa. Okutja indji ondengandenga aai tjiukwa otjOmbongo yaUpper Bronx, ami kee hiti.

Mokati kozombura nḓa 1960, eṱundu rOvahongonone vaJehova nda za koLatvia nu nda munina ouatjiri komamuho waBronx, ra tjindira momaturiro mu mwa ri ombongo ndjo. Omuatje wawo omukazona ingwi omunene wena Livija, wa rira omukandjira omukarerere tjimanga tja za nokumana oskole. Omieze omiṱiṱi kombunda yanao, eye wa tjindira koMassachusetts okukavatera koṋa ku ku nouhepe ounene wovazuvarise vOuhona. Ami mba uta okumutjangera otutuu okumutjivisa oviṋa oviwa ohunga nombongo, neye ee ndji tjangere okundjiraera ohunga nondoṋeno ndje muna motjiungura tjokuzuvarisa momaturiro waBoston.

Ozombura ozonḓiṱi kombunda yanao, Livija wa rira omukandjira wapeke. Eye aa vanga okuungura ovingi motjiungura tjaJehova, okutja wa tjita omaningiriro wokuungura poBetel nu wa yakurwa mombura ndji 1971. Aape munika tjimuna ya ri eziriro okuza ku Jehova! Tji ya ri 27 ku Oktoba 1973, ami na ye otji twa kupa nu twa ri nondjingonekero yokupewa ehungi rorukupo i Mbuti Knorr. Omiano 18:22 mari tja: “Tji wa munu omukazendu ngu mo kupu, wa munu ouṋingandu; ihi matji raisa kutja Muhona u nonyuṋe move.” Ami na Livija twa ungura pamwe ozombura zokombanda 40 moBetel. Nu tu kayenda komurungu okuyandja oruvara kombongo momaturiro otjingewo moBronx.

Okuungura puna Mbuti Knorr tjiri ya ri ondjoroka. Eye aa ungurire otjira tjaJehova oukukutu nu aa tjaterwa i oviungura ovahindwa mbi ve ungura mouye auhe. Ovengi vawo ombaa ri Ovahongonone vaJehova ovatenga okukaungura momahi ku va hindwa. Mombura ndji 1976, tjiri ya ri otjiṋa otjihihamise okumuna Mbuti Knorr ama kondjo nomutjise wokangera. Otjikando tjimwe, indu Mbuti Knorr tja rira omundu womomara uriri, eye we ndji ningira kutja mbi mu lesere oviṋa tjiva mbyaa vi rongerisirwa okukapirindwa. Wina we ndji ningira kutja mbi isane Mbuti Frederick Franz kutja me yekupuratena komalesero nga. Kombunda mba kamuna kutja mena rokutja Mbuti Franz wa ri nouzeu wokuhina okumuna nawa, Mbuti Knorr aruhe aa twapo oruveze okumulesera omambo otja inga.

Mbuti Knorr wa ṱa mombura ndji 1977, nu avehe mbaa ve mu tjiwa nu mbe mu suverere va muna  omahuhumiṋino mena rokutja wa ungura otjiungura tje nouṱakame nga konḓiro ye. (Omavan. 2:10) Kombunda yanao, Mbuti Franz ongwa uta okuhongorera oviungura vyetu.

Oruveze ndwo, ami ee ungura otjomutjangerepo waMbuti Milton Henschel, ngwa ungura puna Mbuti Knorr ozombura ozengi. Mbuti Henschel we ndji raera kutja otjiungura tji me sokuyandja ko ombango tjinene poBetel nai, okuvatera Mbuti Franz apehe pu ma hepa ombatero. Aruhe ee mu lesere oviṋa ngunda avi hi ya pirindwa. Mbuti Franz aa yenene okuzemburuka oviṋa nawa nu aa yenene okuyandja ombango nawa ku imbi mbyee mu lesere. Tjiri ya ri ondjoroka kwami okumuvatera momuano mbo, nga tja ṱa mu Desemba 1992!

Ozombura 61 nḓu mba kara moBetel za hakahana okukapita. Ovanene vandje va ṱa ave ri ovaṱakame ku Jehova, nu nai mbi undja kutja tu kahakaene rukwao mouye ouwa mbu mau ya. (Joh. 5:28, 29) Kape notjiṋa mouye mu tu hupa mbwi, tji mo yenene okusasaneka ku nondjingonekero yokuungura pu novakarere vaJehova ovaṱakame mouparanga wouye. Ami na Livija tjiri matu yenene okutja, ‘ondjoroka Muhona ndje tu pa ye tu pa omasa’ mozombura azehe nḓu twe mu ungurira.—Neh. 8:10.

Kape nomundu ngu he ri omunahepero motjira tjaJehova, nu momuano mbwi otjiungura tjokuzuvarisa ombuze yOuhona waMukuru tji kayenda komurungu. Ya ri ondjoroka nondjingonekero onene kwami, okuungura pu novakambure ovakwetu ovaṱakame ozombura ozengi. Otjingi tjovatwirisiwa mbu twa ungura pamwe, ndino kave ko rukwao kombanda yehi. Posi yokutja mbi nondjoroka kutja mba ungura pu novakarere vaJehova ovaṱakame otja imba, nu mbu va ri noupanga ouwa kuna ye.