Gavva-gavva ngana laman nga pinedda si Annette na lalaki nga nangatake sa. “Kiningnguà i ngamin para labanan yaya,” kunna. “Nakkulle ngà ngem awan tu boses nga nallawan. Nitubbaku yaya, nikappe, sinuntu, anna kinurabbangan. Tapus, zinuddugnà yari tu nakkakafi ngà.”

Nu egga ka ta kunnatun nga situasion, anni i kuammu?

Maski nu nakaprepara ka​—gitta na pabbalimmu tu alerto nu mabbiahe ka nu gabi—​egga lagapa i mesimmu nga marake. “Ari tu i alistu i kanayun nga mangaffu ta karera,” kagian na Biblia, “ari tu danuri egga pakalippawada i kanayun nga egga i makasta nga pattuppaladda, megafu ta i tiempo anna ari-menanaman nga mesimmu ay duttal nira ngamin.”​—Eclesiastes 9:11.

Kagitta ni Annette, inabuso na estrangheru i karuan nga kabataan. Egga gapa tanakuan ira nga inabuso na kakilalada onu na mismu kafamiliada. Mafulu paga laman i dagun ni Natalie turi ta seksual nga inabuso yaya na tinedyer nga karrubada. “Sobra i anassikku anna pasirakku yatutta awan labbi tu pinakkagianakku,” kunna.

Adde sangawe, paliwatan lagapa ni Annette i baggina ta nesimmu. “Kanayukku nga manono i nesimmu niakan tatun nga gabi,” kagina. “Nanonoku nga mas nakillaban ngà paga nakuan. Kakuruganna, kabalikku naduddug, ariakku ngana makaguyu ta anassikku. Awan ngana pulus tu makuà, ngem nakillaban ngà paga nakuan.”

Pala-paliwatan lagapa ni Natalie i baggina. “Ariakku nakuan basta nattalo,” kunna. “Nibilin na maganami nikami nga mawwagi tu ariammi massinna nu magayang kami ta lawan, ngem ariakku nagginna. Gitta na niddakku lallagu tu tiansa i karrubami nga abusuannà. Nafektan i familià ta nesimmu, anna liwaku nu ngatta sobra ira natakitan. Yatun i mamazziga niakan tu mapia.”

Nu kaparehum tu matageno da Annette onu Natalie, ariammu kattamman nga arianna kinayà na tadday nga na-rape i nesimmu. Pabbalinan na karuan nga ari tu serioso yatun nga isyu. Normal laman kanu ta lallaki nga magangngua tu kunnatun onu kinayà paga lagu yatun na biktima ira. Ngem awan vuluvuga tu maya ma-rape. Nu biktima ka na kunnatun nga kitaddake nga krimen, ariammu paliwatan i baggim!

Siempre, mabì laman bibbigan i uvovug ira nga “ariammu paliwatan i baggim.” Ngem baka mas marigatakka nga mangurug tatun. Sara-sarilian gapa na karuan i mataga-tagenoda yari tu pala-paliwatadda lagapa i baggida anna makokkonsensia ira. Ngem nu ariammu mangidanug, sinni i mammakapia​—sikaw onu i nangabuso nikaw? Egga paga i makuam para ta baggim.

Kagian nittam na Biblia nga turi napakaru i problema na matunung nga si Job, kinagina: “Maguvovug ngà noka ta mape nga pazziga-rigaku!” (Job 10:1) Pammakapianammu nu kunnatun gapa i kuammu. Moffunakka na pakkagim ta tadday nga pattattalakkammu nga kofun tapenu maka-recover ka.

Napakurug yatun ni Annette. Kagianna: “Nakkagi ngà ta madukko nga kofun, anna pinagaramnà nga umaranni ta elder ira ta kongregasiommi. Mapia ta sinuttulku yaya. Mamippigadà nga pinagaram anna kinagida i eksakto nga mawagku maginna—nga ariakku liwa i nesimmu. Awan ta maski anni tatun i liwaku.”

Nakkagi si Natalie ta maganana meyannung ta nesimmu. “Sinuportaddà,” kagianna. “Kinagida nga ariakku mappasiran nga mangistoria tatun, yari tu noffunannà yatun tapenu ariakku kuruga mafektan.”

Nabanna-bannayan gapa na paddasal si Natalie. “Noffunannà na pakiyuvovug ta Dios,” kagianna, “lalu ngana ta tiempo ira nga ariakku paga mekagi ta tanakuan. Nu maddasal ngà, mekagì i ngamin yatutta mas memammo anna kalmadu ngà.”

Malegammu gapa i “tiempo na pammapia.” (Eclesiastes 3:3) Tangngallammu i baggim ta pisikal anna emosional. Magibannag ka tu mapia. I pinaka-importante, mattalo kani Jehova, i Dios na ngamin nga banna-bannay.​—2 Corinto 1:3, 4.

Nu babay ka anna pili-pilitaddaka nga magangngua tu marake, determinadum nga ikagi, “Ariammu kuan yatun!” onu, “Ariannà tammikan!” Ariammu umanugu gafu laman ta maganassikka nga massinna kamu na nobiom. Nu isinna naka megafu tatun, ariammu yaya sayangan! I lalaki nga respetuanna i baggim anna i prinsipiom ira i mepangngo nikaw.

“Turi ta high school ngà, guggunan na lallaki i likug na brà tapus kitabbastus i kaga-kagiadda​—magayaya ngà kanu nu maki-sex ngà nira.”​—Coretta.

Anni i kukukuan na lallaki sa?

1. Asa-asaradda yaya?

2. Maki-flirt sa?

3. Sexual harassment?

“Ta bus, egga i lalaki nga kitabbastus i kaga-kagianna niakan tapus tamma-tammikannà. Nitafeku i limana anna kinagì nga arayyuannà. Tana-tanakuan lallagu i pinaninganna niakan.”​—Candice.

Anni i kukukuan na lalaki kani Candice?

1. Asa-asaradda yaya?

2. Maki-flirt sa?

3. Sexual harassment?

“Ta nappasa nga dagun, kaga-kagian na tadday nga lalaki niakan nga ikakayanà anna mad-date kami kanu nakuan, maski nu kanayukku kagian nga manakiku. Affuriakanna saggi-mittan i limà. Kagiakku sa nga magimmang, ngem arianna kayà. Tapus, turi ta igagaluku i sapatuku, pineppena i uboku.”​—Bethany.

Anni i kukukuan na lalaki sa?

1. Asa-asaradda yaya?

2. Maki-flirt sa?

3. Sexual harassment?

I fustu nga tabbag ta tallu ay C.

Anni i neruman na sexual harassment ta paki-flirt onu pangasar?

I nagangngua laman ta sexual harassment i magayaya tatun. Tulu-tuloy lagapa yatun maski ipeyemmang na biktima.

Serioso i harassment. Posible nga marresulta yatun ta seksual nga pangabuso.