Maski nu kagian na karuan ira nga eksperto nga egga matturunug nga proseso na paddaddam, nadduruma lagapa i paddaddam na kada tadday. Kebalinan kari naw nga ari kuruga maraddam i karuan onu “gaggaddadda” laman i emosiodda? Ari gapa. Maski nu egga makasta nga efekto na pangaksepta anna pangipasingan tu daddam, awan tu makagi nga “fustu” nga paddaddam. Depende yatun ta kultura, personalidad, ekspiriensa na tadday, anna ta nipatay na iddeddukan.

Awayyana tu ari ammu na natayan i mesimmu kabalin na patay na iddeddukadda. Ngem egga ira i gagangay nga emosion anna problema nga posible nga maekspekta. Ikonsidera i tumunug ira:

Madammo nga panageno. Posible nga tumangi i tadday, kanappanna i natay, anna gavva mangulu-uli i ugalina. Awayyana nga maggrabe paga i emosion megafu ta makasta ira nga memoria anna planoda ta mappange. Ngem posible nga makaddagan anna ari makapangurug ta gafu. Manono ni Tiina i reaksionna ta gavva nga patay na atawana nga si Timo. Kunna: “Ta gafu, awan tu matageno ku. Kakku makatangi. Madaddammo i panageno ku nga nu karuan marigatan ngà ngana maginango. Ari ngà makapangurug ta nesimmu.”

Pavvuru-vurung, poray, anna pakka-konsensia. “Egga tiempo kabalin na patay na 24-anios nga anami nga si Eric,” kunni Ivan, “sobra i poraymi na atawà nga si Yolanda! Nakaddag kami ta ari kami gapa nga talaga maporay. Nakokkonsensia kami ta baka egga nakuan paga i nakuami para ta anami.” Nakonsensia gapa si Alejandro nga natayan tu atawa megafu ta nabayag nga takina: “Ta gafu, nanono ku nga baka marake i kata-katolè ta nipamavulun na Dios nga mazziga-riga ngà tu kunnaw. Tapus nakokkonsensia ngà ta gittana pala-paliwatakku i Dios ta nesimmu.” Kunna gapa ni Kostas nga nakagi ta nappasa nga artikulo: “Sinaggi-mittan nga makaporay ngà paga kani Sophia nu ngatta natay yayya. Tapus nakonsensia ngà ta natageno ku yatun. Tutal, arianna mabba liwa yatun.”

Magulu nga pappana-panono. Awayyana tu egga ira tiempo nga mangulu-uli onu magulu i pappana-panono na tadday. Angngariganna, baka nonopan na natayan nga maginna, matageno, onu masinganna i natay. Onu marigatan yayya nga maffokus onu meraddamman i ganna-gannug. Kunni Tiina: “Nu karuan, egga kiyuvovug ku, ngem tanakuan i agga-nono ku! I nesimmu ira ta patay ni Timo i nononopakku. Talaga mariga yatun.”

Tendensia nga isina i baggi. Posible nga iritable onu ari komportable i tadday nga maddaddam ta kegga na tanakuan. Kinagi ni Kostas: “Nu kavulu ku i magatawa ira, kakku makagiddang ta nira. Ngem kunnatun lagapa i matageno ku nu kavulu ku i awan tu atawada.” Meraddamman gapa na atawa ni Ivan nga si Yolanda: “Talaga mariga makikavulu ta totolay nga marreklamo ta simple laman ira nga problema nu ikumpara ta problemami! Tapus egga gapa ira mangistoria nikami meyannung ta ánada. Magayayya ngà para nira, ngem marigatan ngà nga magginna nira. Ammumi na atawà nga mawag tu makilallang kami, ngem awan tu pakkaraga onu pasensiami nga magginna nira.”

Problema ta gawa-gawayyan. Normal laman i panguli na ganas ta pakkakan, dammo, anna pakkatrug. Meraddamman ni Aaron i ollu nga tanga-ragun kabalin na patay na yamana: “Marigatan ngà makakatrug. Malukag ngà kada gabi ta parehu nga oras nga agga-nono ku i patay ni yamà.”

Manono ni Alejandro i misterioso nga takina: “Mamippiga ngà nga chineck-up na doktor anna nipasiguraduna nga awan tu taki ku. I paddaddam ku i suspechà nga makagafu ta sintomas nga mataga-tageno ku.” Nawawan gabbalaman yatun ira nga sintomas. Ngem mapia lagapa ta nappacheck-up si Alejandro. Pakafian na paddaddam i resistensia, pagrabeyanna i dati ngana nga taki, onu mamalattuag tu bagu nga taki.

Marigatan nga magangngua tu importante nga trabahu. Kunni Ivan: “Kabalin na patay ni Eric, mawag tu kagianammi i paparientes, kokkofun, anna i tanakuan paga kagitta na boss na anna i makakkua ta paddiananna. Napakaru gapa i legal nga dokumento nga mawag asikasuan. Tapus mawag tu taggi-taddayammi i gamit ira ni Eric. Kawagan danaw i fokus maski nababbannag ngana i nono, baggi, anna futumi.”

Ta karuan gapa, talaga marigatan ngana ira sonu kawagan nga asikasuadda i gannug ira nga dati kukukuan na minatayda. Yatun i neparubang kani Tiina. Kunna: “Si Timo i kanayun nga mangasikasu ta transaksiommi ta bangku anna ta negosio. Responsibilidad ku ngana yaw sangawe, anna namaggrabe yaw ta stress ku. Makuà kari ngamin yaw tu fustu?”

I nakagi ira nga problema​—emosional, mental, anna pisikal—​i mangipasingan nga talaga mariga i paddaddam. I kurug, nepallo i taki na matayan, ngem makoffun ta bagu ira nga natayan nu dati ammuda i posible ira nga problema. Ngem daddamman gapa nga ari tu maekspiriensa na kada tadday i ngamin nga posible nga efekto na paddaddam. Mabanna-bannayan gapa i natayan ira nga mammuan nga normal laman i taki nga mataga-tageno megafu ta paddaddam.

Nu anni ekspektammu: Ari tu mannanayun i paddaddam; mapakarianan lagapa noka yatun. Arianna kayà kagian nga makattaman ngana na natayan i iddeddukanna. Ngem sisinu nga mabannayan yayya ta nepallo nga daddam. Awayyana nga manonona uli i minatayna nu gavva meraddammanna i pavvulu onu i anibersarioda. Ngem aru nga totolay i mabannayan gabbalaman anna makafokus ngana uli ta inaggaw nga aktibidadda. Mesimmu yaw nu egga i suporta na kafamilia onu kokkofun, anna kuan na natayan i adde na mawayyana tapenu marubang i daddam.

Kunnasi kabayagna? Ta karuan, mabbayag yatun ta piga vulan. Ta magaru, mappasa labbi i tadday onu dua ragun nige makkasta i panagenoda. Mas apaddu gapa nga tiempo i kawagan na tanakuan. * “Nakadde ta tallu ragun i nepallo nga paddaddam ku,” kunni Alejandro.

Pasa-pasensiammu i baggim. Intindian laman i mesimmu ta kada aggaw, balinan laman i makayam, anna daddamman nga ari tu mannanayun i paddaddam. Yari tu, egga kari ira makuam tapenu mapakarianan i paddaddam mu anna ari nga mabbayag yatun?