Neyana ngà turi ta Disiembre 22, 1929, ta Noville, tadday nga baddi nga bario nga siam laman nga koman i karanni na ta Bastogne Belgian Ardennes. Aru i magayayya nga nesimmu nio ta kabbikku ta komanan kavulu i magana ku. Manu-mano nga mappagatto kami tu baka mi ira na uriakku nga si Raymond anna manuffukkami gapa kada egga i apit. Ta bario mi, kanayun nga makka-uffu-uffun i ngamin.

Deboto Katoliko i magana ku nga da Emil anna Alice. Makimisa ira kada Liggu. Ta 1939, egga ira i minay ta bario mi nga papayunir nga maggafu ta England anna inoferadda i yamà tu subskripsion onu kanayun yayya nga makalawa tu magazina nga Consolation (Malukag! ngana sangawe). Ta pakabibbig na yamà tatun ira nga magazina, insigida nga nalippawa na tu yatun i kinakurug, yayya nga nigafu na i mabbibbig tu Biblia. Turi bi ta ari ngana yayya makimisa, i kakarruba mi nga dati nga masippo ay nabbalin tu mangokkontra. Finersa da i yamà nga ari na panawan i pabbalin tu Katoliko, yayya nga namippiga ira nga nakkatutturia.

Kettaki bi nga masingan nga grabe i pangokkontra da kani yamà. Yatun i gafu na nu ngatta nappoffun ngà bi ta Dios. Yatun i inistorià ta gafu naw nga artikulo. Turi ta nagimmang ngana i kakarruba mi nga persigian i yamà, fermi i ayayya ku. Nakumbinsi ngà nga si Jehova ay ‘tattabbagan na i dasa-dasal’ ku ira.

Sinakup na Nazi Germany i Belgium tagga ta Mayo 10, 1940. Gafu tatun, kekkaru i nanaw ta nasion. Nattammang i familia mi mappa-southern France. Ta pabbiahe mi, nadalanammi i delikadu ira nga lugar nu sitaw mapparalattug i German anna French ira nga suddalu.

 Turi ta nakatoli kami ngana ta komammi, nadanganammi nga kinoko da ngana i maggi ngamin ta gamit mi ira. I kitu mi laman nga si Bobbie i nanafun nikami. Gafu ta kuddanatun nga trahedia, nanono ku, ‘Ngatta gare ta egga i gerra anna ziga-riga?’

Tatun nga tiempo, talaga napasikan i nono mi ta pabbisi-bisita ni Brother Emile Schrantz, a tadday nga matalo nga payunir nga elder. Manawag i pangiyesplika na ta Biblia nu ngatta egga i ziga-riga anna sinabbag na i karuan paga nga pakkiavu ku ta pattolay. Mas naddukko ngà gapa kani Jehova anna nakumbinsi ngà nga Dios yayya na aya.

Maski maddaggun paga i gerra, kanayun lapa nga nasingan anna nakibbida na familia mi i karuan paga nga wawwaragi. Ta Agosto 1943, nabbisita ta komammi si Brother José-Nicolas Minet tapenu mappalappa. Niyavu na, “Sinni i maya mappa-baptize?” Nitayag na yamà i lima na anna nangitayag ngà gapa. Na-baptize kami ta tadday nga baddi nga bannag aranni ta komammi.

Ta Disiembre 1944, pinegafanan na suddalu ira nga German i ultimu nga kasikannan nga pangatake da ta World War II ta western Europe, nga magalan bilang Battle of the Bulge. Maddiakkami aranni ta naggegerradda anna maggi tanga-vulan nga ari kami nanaw ta underground na balemi. Mittan, turi ta mallawan ngà tapenu pakanan i alaga mi ira nga ayam, kinanna na bomba i komammi, yayya nga simmabug i ato na kamalig mi. Egga i suddalu nga Amerikano nga nangikulle aranni ta nio, “Mallakag ka!” Nakkarela ngà ta biko na anna nallakag ngà, tapus nipena i helmet na ta ulù tapenu maprotektan ngà.

Kabalin na gerra, nawayya mi nga kanayun nga kontakan i wawwaragi ta Liège, ma-90 kilometro ta sigirammi. Pappasa na tiempo, nakabuu kami tu baddi nga grupo ta Bastogne nga maggigiammu tu Biblia. Nattrabahu ngà gapa ta tadday nga negosio nga makkolekta tu tax anna egga i chansà nga maggigiammu tu law. Turi kua, nattrabahu ngà ta gobiernu bilang notary clerk. Turi ta 1951, nangorganisa ngà tu asembli sirkito ta Bastogne. Maggi 100 nga totolay i minay,  nelavu i malallappo nga payunir nga si Sister Elly Reuter. Nabbisikleta yayya tu maggi 50 kilometro tapenu maka-atende. Ari nabbayag, nagustuammi i kataggi-tadday anna napplano nga makkasal. Bagu laman nga nalawa ni Elly i imbitasion na nga magiskuela ta Gilead School ta United States. Nattura yayya ta world headquarters nu ngatta mawag tu tanggian na yatun nga imbitasion. Masippo nga sinabbag yayya ni Brother Knorr nga mangirollu bi ta totolay ni Jehova tatun nga tiempo. Kinagi na nisa nga baka duttal saw i aggaw nga mag-Gilead balaman yayya kavulu i atawa na. Nakkasal kami turi ta Pebrero 1953.

Tatun balaman nga dagun, nagatende kami ni Elly ta New World Society Assembly ta Yankee Stadium, New York. Ta kegga mi tari, nakilalà i brother nga nangiyofer tu makasta nga trabahu anna inimbitan nà nga permanente nga magali ta United States. Kabalimmi nga nipakimallo ni Elly yatun kani Jehova, nadesisiommi nga tanggian yatun. Nanoli kami ta Belgium tapenu suportan i baddi nga grupo na mafulu nga publisher ta Bastogne. Ta tumunug nga dagun, nabendisionakkami tu beybi, si Serge. Kaddaraddam ta pitu vulan i nappasa, nattaki si Serge tapus natay. Nivuvvu mi ta pakimallo kani Jehova i fermi nga daddam mi, anna napasikakkami ta iddanama na paginnolay nga siguradu nga mesimmu.

Turi ta Oktubre 1961, nakaleg ngà tu part time nga namapposible nga magaplay ngà bilang payunir. Ngem tatun balaman nga aggaw, nagagal ta nio i branch servant ta Belgium. Niyavu na nu available ngà kari nga masserbi bilang circuit servant (circuit overseer ngana sangawe). Niyavu ku, “Puede kari nga mappayunir kami labbi nige mi nga alawatan yatun nga annungan?” Pinamavulunaddakami ta kiddaw ku. Kabalimmi nappayunir tu walu nga vulan, nigafu mi i mas-circuit work turi ta Setiembre 1962.

Pappasa na dua ragun ta pas-circuit work, nagalakkami nga masserbi ta Bethel ta Brussels. Namegafu kami tatun turi ta Oktubre 1964. Aru nga bendision i nalawa mi megafu taw nga bagu nga asayment. Ari nabbayag, kabalin nga binisita ni Brother Knorr i Bethel mi turi ta 1965, nakaddagan ngà ta sinunno dà bilang i branch servant. Turi kua, nembitakkami ni Elly nga magiskuela ta meka-41 nga klase na Gilead School. Nesimmu i kinagi ni Brother Knorr 13 dagun bi i nappasa! Kabalimmi nga naggradua, nanoli kami ta Bethel ta Belgium.

Aru dagun nga nakkapribilehio ngà nga usan i ekspiriensà ta law tapenu manguffun nga idefensa i lallaguretam nga maddayaw ta Europe anna ta karuan paga nga bansa. (Fil. 1:7) Gafu tatun, personal nga nakilalà i ofisiales ira ta maturu tu 55 nga nasion nu sitaw egga ira i restriksion na trabahu tam onu negamma yatun. Imbes tu kagiakku tatun ira nga ofisiales nga egga ira i ekspiriensà ta law, niyammammù i baggì bilang “tolay na Dios.” Kanayun ngà nga makimallo kani  Jehova tapenu mappegiya nisa. Ammù gare nga “i futu na patul [onu na hues] ay gitta na umaga-agi nga danum ta lima ni Jehova. Ifunta na yatun nu sitaw i kayà na.”—Prov. 21:1.

I tadday ta pinaka-ariakku makattaman nga ekspiriensà ay i pakibbidà ta tadday nga miembro na European Parliament. Namippiga bi nga naki-appointment ngà nga makibbidà yayya adde ta minanugu balaman yayya nga makimiting nio. Kinagi na, “Iddattaka laman tu lima nga minuto anna awan ngana tu ammung natun nga minuto.” Nikummag ku i ulù anna nakimallo. Maggudu-gudu yatun nga lalaki nu anni i kukukuakku. Nitayag ku i ulù anna kukku nisa, “Nappabalo ngà ta Dios megafu ta tadday ka ta ministro na ira.” Niyavu na, “Anni i kayà mu kagian?” Nibibbig ku ta nisa i Roma 13:4. Protestante yayya, yatutta naginteres yayya tatun nga teksto na Biblia. Anni i efekto natun? Nakibbida yayya ta nio tu 30 minuto anna kakkasta i pinammiting mi. Nikagi na paga lagu nga irespeto na i trabahu tam.

Ta nappasa nga daga-ragun, napakaru ngana nga kaso i sinammi ku ta Saksi ira ni Jehova ta Europe meyannung ta neutral nga taddag tam bilang Cristiano, custody na abbarabbing, pappaga tu tax, anna aru paga. Pribilehiò nga manguffun ta aru tatun ira nga kaso anna masingan mismu nu kunnasi nga pangaffutan ittam ni Jehova. Maturu ngana tu 140 nga kaso ta European Court of Human Rights i nipangaffu na Saksi ira!

Ta tiempo na dekada 1990, nakatrabahù si Brother Philip Brumley maggafu ta world headquarters anna si Brother Valter Farneti nga taga-Italy. Inuffunammi i wawwaragi ta Cuba tapenu mapeggan tu lallaguray nga dayawan si Jehova. Nattura ngà ta embassy na Cuba ta Belgium tapus nakamiting ku i tadday nga ofisial nga mangasikasu tatun nga request tam. Ta ollu ira nga miting mi, ari mi kuruga naresolba i isyu ira nu ngatta niddan na gobiernu tu restriksion i trabahu tam tari.

Kabalimmi nikiddaw ta pakimallo i pangigiya ni Jehova, nar-request kami anna nakalawa tu permiso nga mangipadala tu 5,000 nga Biblia ta Cuba. Safe nga nakadattal i Biblia ira anna netaneg yatun ta wawwaragi. Yayya nga mangurug kami nga binendisionan ni Jehova i appursigi mi. Tapus nakkiddaw kami uli tu permiso nga mangipatulug tu 27,500 nga kammungan paga nga Biblia. Minanugu gapa i gobiernu tatun. Fermi i ayayya ku ta nakoffun ngà ta wawwaragi nga mapeggan tu sarili da nga kopia na Biblia.

 Namippiga ngà ngana nga nappasiar ta Cuba tapenu manguffun nga mapakasta i legal ira nga kasu na trabahu tam. Tatun ira nga trabahù, aru nga ofisiales na gobiernu i nakibbidà.

Ta 1994, maturu tu 1,000,000 i natay megafu ta pangufu ta lahi na Tutsi ira ta Rwanda. Kakkabbi i wawwaragi ira nga napatay. Ari nabbayag, egga ira i brother nga natunno nga mangiyawa tu relief supply anna uffun ta wawwaragi tari.

Turi ta nakadde i grupo mi ta kapital ta Kigali, nadanganammi nga nabatta-batta tu bala na palattug i translation office anna i literature depot. Aru i istoria nga naginna mi meyannung ta wawwaragi nga natampa-tampa. Ngem aru gapa i istoria na pakka-aya-aya na wawwaragi. Angngarigan na, nakilala mi i brother nga Tutsi nga nattagu ta underground tu 28 aggaw anna prinotektan yayya na familia na Hutu. Ta kegga mi ta tadday nga study ta Kigali, binanna-bannayammi ta espiritual i maturu tu 900 nga wawwaragi.

Nadde mi i border patallung ta Zaire (Democratic Republic of the Congo ngana sangawe) tapenu magaleg tu aru nga Rwandan nga Saksi nga nattammang pafunta ta refugee camp aranni ta siudad na Goma. Ari mi ira nga malegan yayya nga naddasal kami kani Jehova tapenu ikiddaw nga igiya nakami ta nira. Tapus egga lalaki nga liminakag pafunta nikami. Niyavu mi sa nu egga kakilala na nga Saksi ni Jehova. “Saksi ngà,” kunna. “Sige, iyangay takamu ta relief committee.” Kabalin na makapagaram nga pakimiting mi ta relief committee, kinibbida mi i 1,600 nga refugee tapenu banna-bannayan ira anna pasikannan i nono da. Nibibbig mi gapa ta nira i tura maggafu ta Manangngal nga Baggi. Kuruga natukkal i futu na wawwaragi nga makaginna taw nga pamasiguradu: “Kanayummi sikamu nga ipaka-pakimallo. Ammu mi nga ari nakamu vuluvuga pagurayan ni Jehova.” Kurug yatun ira nga kinagi na Manangngal nga Baggi. Sangawe, maturu tu 30,000 ngana nga Saksi i magayayya nga massesserbi kani Jehova ta Rwanda!

Kabalin na maggi 58 dagun nga pagatawa mi na iddeddu ku nga si Elly, natay yayya turi ta 2011. Nivuvvu ku kani Jehova i fermi nga daddam ku anna binanna-bannayan nà. Nabanna-bannayan ngà gapa kada ikagì ta kasittolè i mapia nga dumug.

Maski nu maturu tu 90 ngana i dagukku, kanayun ngà lagapa nga mallawan kada ligguan. Magayayya ngà gapa nga manguffun ta Legal Department taw ta Belgium branch, istorian i ekspiriensà ta tanakuan, anna pagaramman i kabataan ira ta familia na Bethel.

Ma-84 dagun ngana i nappasa turi ta first time nga nakimallo ngà kani Jehova. Tatun nga namegafu i kappagayayya nga pattolè nga mas paga nga namaddukko ta nio kani Jehova. Mappappabalo ngà gafu ta gininna ni Jehova i pakimallo ku ira ta interu pattolè.—Sal. 66:19. b