1-2. (a) Anni i mangipasingan nga gagangay nga mawag na totolay i banna-bannay anna mawayyada i mamanna-bannay? (b) Kunnasi nga natakitan i karuan nga abbarabbing?

NGAMIN nga totolay ay neyana nga mawagda i banna-bannay anna egga gapa i pakawayyada nga mamanna-bannay. Angngariganna, nu neduki i tadday nga abbing tapus nabigaran i tugna, tumangi anna makikurag ta Mama onu Papana. Ari mapammapia na maganana i bigagna, ngem mabanna-bannayadda i anada. Awayya nga iyavuda nu anni i nesimmu, funatan i luana, sopadda i bigagna, anna mangipay ira tu uru onu benda. Sonu kua, magimmang ngana nga tumangi i abbing anna awayyana mangana nga maggayam. Ta pappasa na tiempo, mammapia lagapa i bigagna.

² Ngem nu mittan, matakitan i abbarabbing tu mas grabe. Seksual nga naabuso onu namolestia i karuan. Awayyana nga mittan onu namippiga ta aru nga dagun nga namolestia i tadday nga abbing. Maski anni tatun, ari talaga mammapia i bigag ta emosion na pangabuso. Ta karuan nga situasion, nagafu anna nasentensian i nangabuso. Ta karuan gapa, gittana ari nga nagafu onu nasentensian i nammolestia. Ngem maski paga insigida nga nakastigo i nangabuso, maekspiriensa lagapa na naabuso nga abbing i marake nga resulta natun adde ta pagadultona.

3. Segun ta 2 Corinto 1:3, 4, anni i uray ni Jehova, anna anni ira nga pakkiavu i ikonsidera tam?

³ Nu namolestia i tadday nga brother onu sister ta kabbinna anna marigi-rigatan paga megafu tatun, anni i makoffun nisa? (Bibbigan i 2 Corinto 1:3, 4.) Manawag, uray ni Jehova nga makalawa tu aya anna banna-bannay nga kawagan danuri  iddeddukanna. Yari tu ikonsidera tam i tallu nga pakkiavu: (1) Ngatta kawagan danuri namolestia ta kabbidda i banna-bannay? (2) Sinni i makeyawa nira tu banna-bannay? (3) Kunnasi tam ira mabanna-bannayan?

4-5. (a) Ngatta importante nga ammuan i nadduman na abbarabbing ta adulto ira? (b) Nu naabuso i abbing, anni i awayyana nga mesimmu ta pattalona ta tanakuan?

⁴ Egga i karuan nga naabuso ta kabbidda i adulto ngana ngem makawag lagapa tu banna-bannay maski piga dagun ngana i nappasa. Ngatta? Tapenu malippawa yatun, mawag tu ammuattam nga dakal i nadduman na abbarabbing ta adulto ira. Kumpara ta adulto, maruddu nga tanakuan i efektona ta abbing na marake nga pattratu nisa. Ikonsidera tam i karuan nga angngarigan.

⁵ Mawag na abbarabbing nga maddukko anna mattalo ta mamadakal anna manangngaw nira. Nu madukko anna mattalo i abbarabbing ta manangngaw nira, matagenoda i seguridad anna mattalo ira ta mangiddu nira. (Sal. 22:9) Kaddaraddam, maruddu nga mesimmu i pangabuso ta mismu nga paddianan na abbing, anna kafamilia onu kokkofun na familia i gagangay nga mamiktima nira. Nu i tolay nga pattala-talakkan na abbing i mangabuso nisa, marigatan ngana nga mattalo i abbing ta tanakuan nga tolay, maski nu piga ragun i mappasa.

6. Ngatta brutal anna makaperwisiu i seksual nga pangabuso ta abbing?

⁶ Ari nga maprotektan na abbarabbing i baggida, anna brutal anna makaperwisiu i seksual nga pangabuso ta abbing. Grabe nga perwisiu i resulta na pamuersa ta abbing ira nga mangngua tu seksual nga gannug nige yayya nga nakaprepara ta pisikal anna emosional para ta seksual nga relasion na magatawa. Nu namolestia i tadday nga abbing, madaral i pagimammana ta sex. Matagenona paga nga awan tu sesserbina anna marigatan ngana nga mattalo ta tanakuan.

7. (a) Ngatta alistu laman nga mailloko i abbarabbing, anna kunnasi kuan yatun na mangabuso? (b) Anni i resulta na kunnatun nga kinaladdug?

⁷ Ari paga kuruga malippawa na abbarabbing i ganna-gannug, ariadda makapaddesision, anna ariadda ammu i peligro onu malillitan yatun. (1 Cor. 13:11) Yari tu alistu laman nga mailloko i abbing. Mangikagi tu peligroso nga kinaladdug ta abbarabbing danuri nangabuso nira. Angngariganna, kagiadda nga ira lagapa i makalliwa ta nesimmu, mawag tu mesekreto i pangabuso, awan tu mangurug onu manguffun nira nu idanugda i pangabuso, onu normal laman ta adulto ira anna ta abbarabbing i mangngua tu seksual nga gannug tapenu ipasingadda i ayada ta kataggi-tadday. Aru nga dagun i mappasa nige nga malippawa na abbing nga kinaladdug ngamin danatun. Posible nga dumakal yatun nga abbing nga kuruganna nga nawawan ngana i dignidadna, maritta yayya, anna ari yayya mepangngo ta aya onu banna-bannay.

8. Ngatta makasiguradu ittam nga banna-bannayan ni Jehova danuri biktima?

⁸ Ari ngana gafu kakkadda-kaddag nga kuruga mabayag i efekto na pangabuso. Talaga kiteddake yaw nga krimen! Gafu ta mesissimmu i kunnatun nga pangabuso ta interu mundo, manawag nga ebidensia yatun nga mattolay ittam ngana ta pangurianan ira nga aggaw, tiempo nu sitaw aru i “awan tu allo da ta ikattolay da” anna i “totolay ira nga marakay anna danuri i minaggappa-appe ay mabbalin tu mas marakay.” (2 Tim. 3:1-5, 13) Kuruga marake i taktika ira ni Satanas, anna kaddaraddam nu egga i totolay nga mangngua ta kayà ni Satanas. Ngem, mas makapangngua si Jehova anne kani Satanas onu turi ira ta mangngua ta kayà ni Satanas. Ammu ni Jehova i taktika ira ni Satanas. Makasiguradu ittam nga ammu ni Jehova i  pazziga-riga tam, anna banna-bannayanna ittam. Mapalag ittam megafu ta masserbi ittam ta ‘Dios nga paggafuan na ngamin nga uffun anna banna-bannayanna ittam ta ngamin nga ziga-riga tam, tapenu mabanna-bannayattam gapa i karuan ta ngamin nga ziga-rigada, ta mismu nga uffun nga inalawa tam ta Dios.’ (2 Cor. 1:3, 4) Sinni gafu i usan ni Jehova tapenu mamanna-bannay?

9. Segun ta kinagi ni Patul David ta Salmo 27:10, anni i kuan ni Jehova turi ira ta ari naprotektan na mappaganada?

⁹ Mas kawagan danuri ari naprotektan na mappaganada ta pangabuso onu danuri inabuso na kafamiliada i pamanna-bannay. Ammu ni Patul David nga makapattalo ittam nga kanayun nga banna-bannayan ittam ni Jehova. (Bibbigan i Salmo 27:10.) Kumbinsidu si David nga mabbalin tu Yama si Jehova turi ira ta inabuso na familiada. Kunnasi nga kuan yatun ni Jehova? Usu-usan ni Jehova danuri matalo nga massesserbi sa. Gittana kafamilia tam ngana i kapangngurug tam ira. Angngariganna, kinagi ni Jesus nga danuri kavuluna nga massesserbi kani Jehova ay ikonsiderana nga wawwaragi anna yenana.​—Mat. 12:48-50.

10. Anni i kingngua ni Pablo bilang manakam?

¹⁰ Ikonsidera i angngarigan nu kunnasi nga gittana makkarafamilia i relasion na Cristiano nga kongregasion. Malallappo anna matalo nga manakam si apostol Pablo. Makasta nga ehemplo i nipasinganna, anna nainspiran paga yayya nga kagian ta tanakuan nga parigadda yayya nga kunna pinamarigna ta Cristo. (1 Cor. 11:1) Kunnaw i kinagi ni Pablo meyannung ta trabahuna bilang manakam: “Nipasingam-mi lallagu i aggiddeddu mi nikamu, kagitta na aggiddeddu na yena ta ána na ira.” (1 Tes. 2:7) Meddu anna malumamo gapa nga maguvovug danuri minangngikavurung nga elder durante nga usadda i Biblia tapenu banna-bannayan danuri naabuso.

11. Anni i mangipasingan nga ari laman tu elder ira i mamanna-bannay?

¹¹ Elder ira laman kari i mamanna-bannay ta biktima ira na pangabuso? Ari. Responsibilidad tam ngamin nga “makkabanna-bannay.”  (1 Tes. 4:18) Dakal gapa i meyuffun danuri manakam ta espiritual ira nga sister ta biktima ira. Mepangngo laman gafu i pangigitta ni Jehova nga Dios ta baggina ta tadday nga yena nga mamanna-bannay ta anana. (Isa. 66:13) Nilagum na Biblia i ehemplo ira na babbay nga namanna-bannay ta tiempo na ziga-riga. (Job 42:11) Kuruga magayayya si Jehova nga makasingan ta wawwagi nga babbay nga mamanna-bannay ta kaparehuda ira nga sister nga madaddammo i panagenoda! Ta karuan nga situasion, pribadu nga ikiddaw na elder ira ta manakam ta espiritual nga sister nu awayyana nga uffunan i sister nga naabuso. *

12. Anni nakuan i ibita tam nga kuan?

¹² Siempre, nu uffunattam i brother onu sister, ariattam nakuan makkiavu tu gannug nga ariadda kayà paguvovugan. (1 Tes. 4:11) Anni gafu i makua tam turi ira ta magawag tu uffun anna banna-bannay? Ikonsidera tam i lima nga nebase-Biblia nga pamanna-bannay nira.

13. Kagitta na mabibbig ta 1 Patul Ira 19:5-8, anni i kingngua na anghel ni Jehova para kani Elias, anna kunnasi tam maparigan yatun nga anghel?

¹³ Manguffun ta praktikal. Turi ta tattammangngan ni Elias danuri maya nga mamatay nisa, talaga nakkafi i nonona yari tu kayàna ngana i matay. Nangidog si Jehova tu tadday nga makapangngua nga anghel tapenu bisitan yatun nga lalaki nga nakkafi i nonona. Niyawa na anghel i pakawagan ni Elias tatun nga tiempo. Niddanna yayya tu mapatu nga makan anna masippo nga nikiddona nga kuman nakuan si Elias. (Bibbigan i 1 Patul Ira 19:5-8.) Ipasingan natun nga rekord i importante nga kinakurug: Daka-dakal nga uffun ta tanakuan maski i simple laman nga kuattam. Puede tam mangiyawa tu makan, simple nga regalu, onu mamadday tu card nga mangipasiguradu ta nakkafi i nonona nga kapangngurug nga ayatattam ira. Nu ari ka nga komfortable nga paguvovugan i personal nga gannug onu i kaddaraddam nga nappasanna, awayya tam lagapa makoffun ta praktikal.

14. Anni nga leksion i mala tam ta rekord meyannung kani Elias?

¹⁴ Matageno nakuan na biktima ira nga awan tu manganni nira anna komfortable ira. Egga paga i mala tam nga leksion ta rekord meyannung kani Elias. Milagro nga niyawa ni Jehova i uffun nga kawagan na profeta tapenu makalakag yayya tu arayyu adde ta Vukig na Horeb. Awayyana nga matageno ni Elias nga protektadu yayya tatun nga arayyu nga lugar nu sitaw nakipakkasinabban si Jehova ta totolena gari. Awayyana nga natagenona nga ararayyu ngana yayya ta totolay nga maya nga mamatay nisa. Anni i magigiammu tam tatun? Nu kayà tam nga uffunan danuri biktima na pangabuso, mawag tu uffunattam labbi ira nga matagenoda nga awan tu manganni nira. Angngariganna, daddamman nakuan na elder ira nga baka mas matageno na naabuso nga sister nga mas protektadu anna mas komfortable yayya nga magistoria ta balay anne ta Kingdom Hall. Ngem baka mas kayà gapa na karuan ta Kingdom Hall anne ta balay.

15-16. Anni i kayà kagian na magginna tu mapia?

¹⁵ Magginna tu mapia. Kunnaw i manawag nga tabarang na Biblia: “Mawag tu sigga-parak-kamu nga magginna, memmugug ta paguvovug.” (Sant. 1:19) Maggigginna kari ittam tu mapia? Awayyana nga nonopattam nga tapenu makagi nga maggigginna ittam tu mapia, dulangngattam laman i magistoria anna awan vuluvuga tu kakkagiattam. Ngem ari tu kunnatun i kayà kagian na pagginna tu mapia. Angngariganna, nivuvvu ni Elias i madammo nga  panagenona kani Jehova, anna gininna yayya tu mapia ni Jehova. Nalippawa ni Jehova nga si Elias ay maganassing, matagenona nga magitetadday yayya, anna awan tu serbi na ngamin nga kingnguana. Meddu nga inuffunan yayya ni Jehova tapenu malsa danatun nga vuru-vurunna. Nipasinganna nga talaga nagginna yayya tu mapia kani Elias.​—1 Pat. 19:9-11, 15-18.

¹⁶ Kunnasi ittam makepasingan tu meddu nga pangikavurung durante nga magginna? Nu mittan, mepatageno tam i aya tam maski ta baddi anna meddu ira nga uvovug. Awayyam kagian: “Maraddam ngà ta kunnatun i nesimmu nikaw! Ari nakuan tu kunnatun i tratu ta abbing!” Onu awayyam makkiavu tu tadday onu dua tapenu masiguradum nga nalippawa mu i madaddammo nga mataga-tagenona. Awayyam iyavu: “Uffunammà bi nga matindian nu anni kayà mu kagian?” onu “Turi ta kinagim yatun, i pakantindì ta kinagim ay . . . Fustu kari?” I kunnatun ira nga meddu nga paguvovug ay mangumbinsi ta tolay nga maggigginna ka tu mapia anna kayà mu nga alippawatan yayya.​—1 Cor. 13:4, 7.

17. Ngatta mappasensia ittam nakuan anna “memmugug ta paguvovug”?

¹⁷ Mawag gafu nga kanayun nga “memmugug ta paguvovug.” Ari gavva nga manabarang onu itunung i pagimamma na magistoria. Mapasensia ka nakuan! Turi ta kinagi gabbalaman ni Elias i mataga-tagenona kani Jehova, masingan ta paguvovugna i grabe nga vurung anna daddamna. Turi ta pinasikan ni Jehova i pangurug ni Elias, nivuvvuna mangana i mataga-tagenona anna kinagina mangana uli i dati nga kinagina. (1 Pat. 19:9, 10, 13, 14) Anni i ituddu naw nittam? Nu karuan, ari laman tu mittan nga mawag nga ivuvvu danuri naabuso i mataga-tagenoda. Kagitta ni Jehova, magginna ittam nakuan tu mapia. Imbes nga kagian nira nu kunnasida solban i problemada, mangipasingattam nakuan tu simpatia anna meddu nga pangikallo.​—1 Ped. 3:8.

18. Anni nga klase na pakimallo i makapabannay ta biktima ira, anna ngatta?

¹⁸ Napafutuan nga makimallo kavulu i biktima. Danuri nakkafi i nonoda ay marigatan nga makimallo. Matageno natun nga tolay nga ari  yayya mepangngo nga makimallo kani Jehova. Nu kayà tam yayya nga banna-bannayan, awayya tam makimallo kavulu yayya anna vuyatan i ngaganna. Awayya tam ikagi kani Jehova nga iddeddu tam anna na kongregasion yatun nga nakkafi i nonona. Awayya tam ikiddaw kani Jehova nga pakalman anna banna-bannayan yatun nga nabalor nga aripanna. Daka-dakal i efekto na kunnatun nga klase na pakimallo.​—Sant. 5:16.

19. Anni i makoffun nittam tapenu makapabannay ta tanakuan?

¹⁹ Mappili tu uvovug ira nga makoru anna makapabannay. Mannono labbi nige mu maguvovug. Makapataki i uvovug ira nga ari napannonopan. Ngem makoru i masippo nga paguvovug. (Prov. 12:18) Yayya nga mappoffun kani Jehova tapenu makapili tu masippo, makapabannay, anna makoru ira nga uvovug. Daddamman nga i pinakamakoffun ira nga uvovug ay i uvovug ira ni Jehova nga malegan ta Biblia.​—Heb. 4:12.

20. Anni i matageno na karuan nga wawwaragi nga namolestia, anna anni nakuan i iperaddam tam nira?

²⁰ Matageno na karuan nga wawwaragi nga namolestia nga maritta ira, awan tu serbida, onu awan tu mangiddu nira onu ari paga lagu ira nga mepangngo ta pangiddu na tanakuan. Grabe nga kinaladdug yatun! Yayya nga usan i Katurakan tapenu iperaddam nira nga iddeddu ira ni Jehova. (Innan i kahon nga “ Banna-bannay nga Naggafu ta Katurakan.”) Daddamman nu kunnasi nga pinasikan na tadday nga anghel si profeta Daniel turi ta makakafi yayya anna grabe i daddamna. Kayà ni Jehova nga mammuan natun nga meddu nga lalaki nga nabalor yayya. (Dan. 10:2, 11, 19) Kunnatun gapa, nabalor kani Jehova danuri wawwaragi tam nga madaddammo i panagenoda!

21. Anni i mesimmu turi ira ta nangabuso nga ari mabbabawi, ngem anni nakuan i determinadu tam nga kuan turi ira ta biktima na pangabuso?

²¹ Nu banna-bannayattam i tanakuan, iperaddam tam nakuan nira nga iddeddu ira ni Jehova. Ariattam nakuan gapa kattaman nga si Jehova ay Dios na hustisia. Ammu ni Jehova nu anni i nesimmu ta ngamin nga naabuso, maski awan tu tanakuan nga makannammu. Yayya nga siguraduan ni Jehova nga danuri nangabuso nga ari mabbabawi ay makastigo noka. (Num. 14:18) Durante nga iinnaggattam yatun, kuattam nakuan i ngamin nga mawayya tam tapenu ipasingan i aya tam turi ta naabuso ira. Talaga makapabannay gapa nga mammuan nga permanente noka nga pammapian ni Jehova ngamin danuri naabuso ni Satanas anna na mundona! Aranni ngana nga danaw nga mataki ira nga gannug ay ari ngana vuluvuga luttuag ta nono onu futu.​—Isa. 65:17.