1, 2. (a) Kunnasi nga mas massirina i totolay ta mundo? (b) Anni ira nga pakkiavu i tabbagattam taw nga artikulo?

“TA KABBIKKU pagalaman, puru kawan na hustisia i masingakku,” kunna sister ta southern Europe nga mannono ta nappasanna. “Yatutta nammanaki ngà ta pulitikal nga sistema na nasiokku, anna sinuportakku i ideya na magaru meyannung ta darakal nga panguloli. Kakuruganna, piga ragun nga nobianà na tadday nga terorista.” Tadday nga brother ta southern Africa i dati gapa nga imammatanna nga rasonable i kinavayolente. “Mangurug ngà nga pinaka-atannang i tribù ta ngamin, anna nakisali ngà ta pulitikal nga partido,” kunna. “Natudduakkami nga patayan i kontrami ira gukaban na pika ira​—maski danuri katribumi nga massuporta ta tanakuan nga partido ta pulitika.” Inamin na sister ta central Europe: “Mangireruma ngà dati, anna kala-kalussò i maski sinni nga tanakuan i lahina onu danuri neruma i relihionna niakan.”

² Masingan ta dati nga ugu-ugali natun nga tallu i popular nga annangngua ta maddaggun. Mas nga naggrabe i vayolente ira nga approtesta, mas naggamu i pulitikal ira nga passirina, anna ta aru nga nasion, umara-aru i mangikallussaw ta dayu. Kagitta na neprofesiya ta Biblia, taw nga pangurianan ira nga aggaw, i ngamin  nga klase na totolay ay “ariadda parulattan i nitabbada.” (2 Tim. 3:1, 3, NW) Durante nga mas massirina i totolay ta mundo, kunnasi tam memmuguran i pattaraddetam kwenta Cristiano? Aru i magigiammu tam gukaban na pangusito nu kunnasi inarubang ni Jesus i situasion ira ta ollu-siglo tagga ta magulu i magili megafu ta pulitika. Ikonsidera tam i tallu nga importante nga punto: Ngatta nammanaki si Jesus nga makisali ta papprotesta ta pagindependiente? Kunnasina nipasingan nga ari nakuan pumanig ta pulitikal ira nga isyu i aripan ira na Dios? Kunnasi ittam tudduan ni Jesus nga ari mepangngo i kinavayolente kontra ta tanakuan?

3, 4. (a) Anni i ekspektan na Judio ira nga mesimmu ta pulitika ta kaggawan ni Jesus? (b) Kunnasi nakafekto yatun ira ta disipulos ni Jesus?

³ Aru ta Judio ira nga nilayyagayyan ni Jesus i kakayàda nga mapalubbangan ta Roma. Danuri nasionalista ira onu minaggiddu ta ilida nga magalan tu Judio nga Zealot ay namakamvag onu nanulsul ta panageno na totolay ira. Aru tatun ira nga rebelde i mattuttul ta ideya ira ni Judas nga taga-Galilea. Falsu yayya nga mesias ta ollu-siglo nga nangilogo ta magaru. Kinagi na Judio nga historiador nga si Josephus nga yaw nga Judas “i nanulsul ta kitangelianna nga marrebelde, nga panunnutanna ira tu tarku gafu ta umanugu ira nga mappaga tu vugi ta Romano ira.” Nipapatay na Romano ira si Judas. (King. 5:37) Pinili paga lagu na karuan nga Zealot i kinavayolente tapenu maddeda i ambisiodda ira.

⁴ Fuera paga tatun ira nga rebelde, iinnaggan gapa na ordinario ira nga Judio i paddattal na pulitikal nga Mesias. Yatutta ekspektadda nga sonu duttal i Mesias, mangirattal yayya tu gloria ta nasiodda anna mapalubbangan ira ta pangaripan na Roma. (Luc. 2:38; 3:15) Aru i mangurug nga mangipataddag i Mesias tu pappatulan ta davvun ta Israel. Nu mesimmu yatun, manoli i minillion nga nakkewara nga Judio ta davvun nga neyanakadda. Mittan, nipeyavu ni Juan Bautista kani Jesus: “Sikaw kari yuri i duttal nga kinagi ni Juan, onu egga paga i tanakuan nga innaggam-mi?” (Mat. 11:2, 3) Baka kayà ammuan ni Juan nu egga paga i tanakuan nga manuppal ta ngamin nga iddanaman na Judio ira. Egga gapa i ari natuppal nga iddanama meyannung ta Mesias na dua nga disipulo nga nadafung na napaginnolay nga si Jesus ta dalan mappange ta Emaus. (Bibbigan i Lucas 24:21.) Ari nabbayag, niyavu na apostoles ni Jesus sa: “Afu, itolim kari sangoye i Pammaguray na Israel?”​—King. 1:6.

5. (a) Ngatta kayà na taga-Galilea nga mabbalin tu patulda si Jesus? (b) Kunnasi tinunung ni Jesus i appana-panonoda?

⁵ Siguradu nga yatun nga pagiddanama meyannung ta Mesias i namakkaraga ta taga-Galilea ira nga pabbalinan tu patul si Jesus. Baka nanonoda nga si Jesus i kapianan nga lider. Malalaki yayya maguvovug; makoru tu taki; makeyawa paga yayya tu makan ta mabisin ira. Kabalin pakanan ni Jesus i ma-5,000 nga lallaki, matagenona nu anni talaga i intension na totolay. “Turi ta matageno ni Jesus tu umay nga apan na totolay yaya tapenu fersad-da nga pabbalinan tu patul, nanaw mangana yaya anna minay nga nagittatadday ta kabakulugan.” (Juan 6:10-15) Ta tumunug nga aggaw ta abbag na Bebay na Galilea, mediu nakkalma ira ta pamipilit sa. Tatun ngana nga niyesplika ni Jesus ta totolay i kurug nga gakkagna. Minay yayya tapenu mangiyawa tu espiritual, ari tu material, nga benefisio ta nasion. “Ari kamu nga mabbanna-bannag nga magaleg ta kanan nga madaral, nu ari ta kanan nga mangiyawa ta inango nga adde ta ngangangay,” kunna nira.​—Juan 6:25-27.

6. Kunnasi nga manawag nga nipasingan ni Jesus nga arianna karagatan i pulitikal nga pakapangngua ta davvun? (Innan i ollu nga letratu ta gafu na artikulo.)

⁶ Ari nabbayag nige na patay ni Jesus, nalippawana  nga ekspektan na karuan nga disipulosna nga mangipataddag yayya tu neravvunan nga pappatulan ta Jerusalem. Tinununna yatun nga ideya gukaban na pangiyawana tu ilustrasion na vulawan nga mangibaggi ta kuartu. Nepasingan tatun nga si Jesus, i “tolay nga atannang i paddian na” ay umay ta arayyu nga lugar anna mabbayag yayya tari. (Luc. 19:11-13, 15) Kinagi paga ni Jesus i neutral nga taddagna ta Romano ira nga autoridad. Niyavu ni Poncio Pilato kani Jesus: “Sikaw kari i patul na Judio ira?” (Juan 18:33) Baka maganassing i gobernador nga parrebeldeyan ni Jesus i Judio ira kontra ta Romano. Simibbag si Jesus: “I pammagurayak-ku ay awan toye ta utun na davvun.” (Juan 18:36) Ari yayya makiparte ta pulitika, megafu ta nelangitan i Pappatulanna. Kinagina kani Pilato nga i gakkagna ta davvun ay ‘tapenu testigowan i kurug.’​—Bibbigan i Juan 18:37.

7. Ngatta mariga nga lillitan nga suportan i mangontra ira ta gobiernu maski ta nono tam laman?

⁷ Nu manawag nga malippawa tam i annungattam gitta ni Jesus, ariattam suportan i mangontra ira ta gobiernu, maski ta nono tam laman. Awayyana nga mariga yatun. “Mas grabe ngana i pangokkontra ta gobiernu na totolay ta lugarmi,” kunna tadday nga manangngal ta sirkito. “Nammaguray ngana i nasionalistiko nga espiritu, anna aru ngana i umunagu nga i pabbalin tu independiente ta pulitikal i mamakasta ta pattoleda. Pia ngana laman ta nemmuguran na wawwaragi i pattaraddeda gukaban na paffokus ta pangilayyagayya ta mapia nga dumug na Pappatulan. Maddepende ira ta Dios tapenu solban i kawan tu hustisia anna i tanakuan paga nga problema nga meparubang nittam.”

8. Mangiyawa tu angngarigan nga mamakadammo ta ollu-siglo ira nga Judio.

⁸ Maruddu nga duppangan na kawan tu hustisia i pulitikal ira nga pakkaraga. Talaga dakal nga isyu ta pulitika ta tiempo ni Jesus i pappaga tu vugi onu tax. Kakuruganna, si Judas nga taga-Galilea nga nakagi ta gafu ay narrebelde megafu ta sensus tapenu siguraduan nga mappaga i totolay tu vugi ta Roma. Mawag tu mappaga tu aru nga vugi i sakup na Roma, nelavu ngana danuri nagginna kani Jesus—vugi ta laku ira, ta davvun, anna ta babalay. Mas nga nadammakkan ira megafu ta korapsion na gumattuki ira tu vugi. Nu karuan, pagadda i ofisiales ta gobiernu tapenu makala tu posision nga ira i makkolekta tu vugi tapenu dakal i maganansiada. I dakal na gumattuki ira ta vugi ta Jerico nga si Zakeo ay narriku megafu ta pangikilna ta totolay. (Luc. 19:2, 8) Awayyana nga kunnatun gapa i kukukuan na karuan nga gumattuki tu vugi.

9, 10. (a) Kunnasi nga pinurueban nga siluan na kalaban ira ni Jesus yayya nga makisali ta pulitikal nga isyu? (b) Anni i magigiammu tam ta kingngua ni Jesus? (Innan i mekadua nga letratu ta gafu na artikulo.)

 ⁹ Pinurueban na kalaban ira nga siluan si Jesus gukaban na pappanig ta isyu meyannung ta vugi. Tukuyadda i tanga-denario nga “vugi” nga tukian na Romano ira ta sakupda. (Bibbigan i Mateo 22:16-18.) Mas ikala-kalussaw na Judio ira yaw nga vugi. Irepresenta garay natun i pakimoreda ta Roma. Iddanaman danuri “karuan nga totolay ni Herodes” nga namalattuag taw nga isyu nga nu kondenan ni Jesus i vugi, maakusa yayya nga kalaban na gobiernu. Nu kagian gapa ni Jesus nga mepangngo laman i mappaga tu vugi, awayyana nga mawawanna i suporta na disipulosna.

¹⁰ Memmugug si Jesus nga mattalupaddian nga neutral ta isyu na vugi. “Iyawa nu . . . ta Emperador i kukua ira na Emperador anna iyawa nu ta Dios i kukua ira na Dios,” kunna. (Mat. 22:21) Siempre, ammu ni Jesus nga normal laman i korapsion ta gumattuki ira tu vugi. Ngem manaki ni Jesus nga malsa i fokusna anna meyarayyu ta mas importante nga isyu. Yatun i Pappatulan na Dios, i kurug nga solusion. Nangiyawa gafu yayya tu ehemplo para ta ngamin nga tumuttul sa. Mawag nga lillitadda i makisali ta isyu ira ta pulitika, maski paga gittana mepangngo onu patas i gakkagda. Alegan na Cristiano ira i Pappatulan na Dios anna i kinatununna. Kuadda lallagu yatun imbes nga makkagi tu opinion meyannung onu mekontra ta partikular ira nga awan tu hustisiana nga annangngua.​—Mat. 6:33.

11. Anni i makasta nga kuattam tapenu meyusa i pakkaraga tam ta hustisia?

¹¹ Aru ta Saksi ira ni Jehova i navviktoria ta pangibattang ta dati ira nga maladda nga pangurugda ta pulitika. “Kabalikku naggigiammu tu social studies ta unibersidad, napeggan ngà tu masikan nga kombiksion ta pulitika,” kunna sister ta Great Britain. “Kayà ku ilaban i kepangngattan na ngisi nga totolay, megafu ta naekspiriensami i grabe nga kawan tu hustisia. Maski paga kanayun ngà mangaffu ta argumento ira, madiddismaya ngà lagapa. Ariakku nalippawa nga mawag tu mabattul ta giffutuan na totolay i negamu nga pangireruma ta lahi. Ngem turi ta namegafu ngà maggigiammu tu Biblia, nalippawa ku nga mawag nga pegafuanakku yatun ta futù. Tadday nga furaw nga sister i mapasensia nga nanguffun niakan tapenu makuà yatun. Massesserbi ngà ngana nga regular payunir ta sign-language congregation, anna mappuppursigi ngà ngana nga layyagayyan i nadduruma nga klase na totolay.”

12. Anni nga klase na “lebadura” i kinagi ni Jesus nga lisian na disipulosna?

¹² Ta kaggawan ni Jesus, maruddu nga mekivu i relihion ta pulitika. Mabibbig ta libru nga Daily Life in Palestine at the Time of Christ nga “i relihioso ira nga sekta nga namaggrupo ta Judio ira ay maggi parehu ta tukuyattam nga partido ira ta pulitika.” Yatun tu nibilin ni Jesus ta disipulosna: “Magimmugug kamu ta lebadura na Fariseo ira tuange ta lebadura ni Herodes.” (Mar. 8:15) I pattukoy kani Herodes ay awayyana nga pattukoy gapa ta totolena. Ta pulitika, suportan na Fariseo ira i pagindependiente na Judio ira. Mabibbig ta rekord ni Mateo nga tinukoy gapa taw ni Jesus i Saduceo ira. Kayàda nga mattalupaddian i maddaggun nga paddia-paddian. Aru nga miembroda i mappalapagustu ta pakapangngua ta pulitika kwenta sakup na administrasion na Romano. Direkta nga inabisowan ni Jesus i disipulosna nga magimmugug ira ta tuttuddu, onu lebadura, nga ipagaram naw nga tallu nga grupo. (Mat. 16:6, 12) Makapa-interes nga nesimmu yaw nga pakiyuvovug ari nabbayag turi ta kayà na totolay nga pabbalinan tu patul si Jesus.

13, 14. (a) Kunnasi narresulta tu kinavayolente anna kawan tu hustisia i isyu ira ta pulitika anna relihion? (b) Ngatta ari tu rason i kawan tu hustisia ta kinavayolente? (Innan i mekatallu nga letratu ta gafu na artikulo.)

 ¹³ Nu mekivu i relihion ta pulitika, alistu laman nga mesimmu i paggurulu. Sinudduan ni Jesus i disipulosna nga mawagda mattalupaddian nga neutral tatun ira nga situasion. Egga i koneksion natun nu ngatta nigato na darakal na papari anna na Fariseo ira nga patayan si Jesus. Minammatadda yayya nga kalaban ta pulitika anna relihion nga mamappeligro ta posisiodda. “Nu ipamavulut-tam i kukukuan na, mangurug sangaw ngamin i totolay sa, adde ta umay sangaw i mammaguray ira na Roma nga manaral ta Templo anna nasiot-tam,” kudda. (Juan 11:48) Yatutta i Katannangan na Papari nga si Caifas i nangirollu ta plano nga patayan si Jesus.​—Juan 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Naddog si Caifas tu suddalu ira nga mangaresto kani Jesus durante nga gabi paga. Ammu ni Jesus yaw nga kappasirang nga istratehiya, yari tu ta ultimo nga pamugagna kavulu i apostolesna, nikiddona nira nga mangivulu ira tu espada. Makalanno i dua nga espada tapenu matudduan ira tu importante nga leksion. (Luc. 22:36-38) Tatun nga gabi, inusa ni Pedro i espada tapenu siwagan i tadday ta doroban ni Caifas. Siguradu nga gavva yayya nga nappatu ta kawan tu hustisia ta gabi nga pangarestoda kani Jesus. (Juan 18:10) Ngem kunni Jesus kani Pedro: “Ituku mu uli i espadam; ta ngamin i mangiyusa ta espada ay matay gabbalaman ta espada.” (Mat. 26:52, 53) Yaw nga nabalor nga leksion ay mekunnay ta nipakimallo ni Jesus tatun nga gabi​—nga ari nakuan ira nga kukua na mundo. (Bibbigan i Juan 17:16.) I Dios laman i egga kepangngattanna nga labanan i kawan tu hustisia.

15, 16. (a) Kunnasi nakoffun i Uvovug na Dios ta Cristiano ira tapenu ibita i parralaban? (b) Anni i memammatan ni Jehova ta mundo ta maddaggun?

¹⁵ Kunnatun nga leksion i nagigiammu na sister ta southern Europe nga nakagi ta gafu. “Nasingakku nga ari mangirattal tu kinahustisia i kinavayolente,” kunna. “Nemammatakku nga maruddu nga mattuppal ta patay danuri mangusa tu kinavayolente. Anna aru gapa i madismaya. Magaya-ayayya ngà nga nagigiammù ta Biblia nga i Dios laman i makerattal tu kurug nga hustisia ta davvun. Ta nappasa nga 25 dagun, yatun i mensahe nga ilayyagayyà.” Sinalianan na brother ta southern Africa i pikana tu “espada nga iyawa na Espiritu,” i Uvovug na Dios, durante nga ilayyagayyana i mensahe na imammo ta kasittolena, maski anni paga i tribuda. (Efe. 6:17) Turi ta nabbalin tu Saksi i sister ta central Europe, nakitawa yayya ta brother nga naggafu ta tanakuan nga tribu nga dati nga kala-kalussona. Nanguli yatun nga tallu megafu ta kinaragatadda nga mabbalin tu kagitta ni Cristo.

¹⁶ Talaga nabalor danaw nga panguloli! Nigitta na Biblia i sinolay ta bebay nga ari magimammo i darakal nga palungna. (Isa. 17:12; 57:20, 21; Nep. 13:1) Manunsul, mamassirina, anna mamavvayolente ta totolay i pulitikal ira nga isyu, ngem pattalupaddianattam i imammo anna pattaraddetam. Durante nga masingan ni Jehova nga nassirina i totolay ta mundo, siguradu nga matukkal i futuna nu memammatanna nga egga i pattaradday na totolena.​—Bibbigan i Zefanias 3:17.

17. (a) Anni i tallu nga gannug nga makua tam tapenu mepagaram i pattaradday? (b) Anni i gigiammuattam ta tumunug nga artikulo?

¹⁷ Nagigiammu tam nga mawayya tam nga mepagaram i Cristiano nga pattaradday ta tallu nga gannug: (1) Nu mattiwala ittam nga itunung na nelangitan nga Pappatulan na Dios i kawan tu hustisia, (2) nu mammanaki ittam nga makisawsaw ta maski anni nga isyu ta pulitika, anna (3) nu ibita tam i kinavayolente. Ngem nu mittan, mappeligro i pattaradday megafu ta pangireruma. Magigiammu ta tumunug nga artikulo nu kunnasi tam marubang yatun nga kapurueba, kunna kingngua na Cristiano ira ta ollu-siglo.