Ammum Kari?
Fuera ta kagian na Biblia, anni i tanakuan nga ebidensia nga inaripan na Ehipto i Israelita ira?
Kagian na Biblia nga turi ta niyangay na Midianita ira si Jose ta Ehipto, nagali i patriarka nga yamana nga si Jacob anna i familiana ta Ehipto naggafu ta Canaan. Naddian ira ta rehion na Ehipto nga magalan tu Gosen, ta Delta na Nilo. (Gen. 47:1, 6) ‘Tulu-tuloy i alistu nga pinakkaru anna pinassikan’ na Israelita ira. Yari tu naganassing i Ehipsio ira ta Israelita ira anna finuersada ira nga mabbalin tu aripan.—Ex. 1:7-14.
Uyawan na karuan nga moderno nga kritiko yatun nga rekord na Biblia, anna kagiadda nga padda-padday laman yatun nga istoria. Ngem, egga i ebidensia nga naddian bilang aripan i Semita * ira ta Ehipto gari.
Angngariganna, egga i nakokkog na arkeologo ira nga komunidad ira tagga ta sigiran nga parte na Ehipto. Nireport ni Dr. John Bimson nga egga i ebidensia na 20 onu maturu paga nga komunidad na Semita ira tatun nga sigiran nga parte na Ehipto. Kunna paga na Egyptologist nga si James K. Hoffmeier: “Ta periodo nga ma-1800 adde ta 1540 B.C., i Ehipto ay makakkasta nga lugar nga pagalikan na taga-western Asia nga maguvovug tu lengguahe na Semita.” Kunna paga: “Nekanna yaw nga periodo na tiempo ta makagi nga ‘Periodo na Patriarka’ yari tu eksakto yatun nga periodo anna sirkumstansia nga nadeskriba ta Genesis.”
Egga paga i ebidensia ta zita nga parte na Ehipto. Nakalista ta tadday nga papiro nga egga i fetchana tu ma-2000 adde ta 1600 B.C.E., i ngagan ira na aripan nga nattrabahu ta tadday nga tangabbalayan ta zita nga parte na Ehipto. Semita i maturu tu 40 tatun ira nga ngagan. Danaw nga aripan, onu serbidor, ay mattrabahu bilang gumallutu, mallaga, anna trabahador ira. Naobserba ni Hoffmeier: “Megafu ta maturu tu kuarenta nga Semita i mattrabahu taw nga tadday nga tangabbalayan ta Thebaid [ta zita nga parte na Ehipto], makagi gafu nga aru i biladda ta interu Ehipto, mas ngana ta Delta.”
Nitura na arkeologo nga si David Rohl nga i karuan nga ngagan na aripan ira ta lista ay “nala mismu ta pahina ira na Biblia.” Angngariganna, ta karuan nga partena, egga ira i ngagan nga parehu ta ngagan ira nga gitta na Isacar, Aser, anna Sifra. (Ex. 1:3, 4, 15) “Yaw i ebidensia nga nabbalin tu aripan i Israelita ira ta Ehipto,” kunni Rohl.
Kinagi ni Dr. Bimson: “I tradision ira ta Biblia nga ke-aripan ta Ehipto anna i Exodus [onu, pappanaw ta Ehipto] ay egga i maladda nga basehanna ta historia.”
^ par. 4 Naggafu i ngagan nga Semita kani Sem, tadday ta tallu nga ana ni Noe. Posible nga kasali ta gaka-gaka ni Sem i Elamita, Asiriano, Caldeo, Hebreo, Siriano, anna nadduruma nga tribu na Arabo.
