Paraiso! Makatenta mabbakasion ta lugu-lugar nga gittana “paraiso” nga masingan ta magazine ira, TV, onu Internet tapenu makarelaks anna makattamman i vuru-vurung anna problema ira. Ngem kakuruganna, ta panoli tam, parehu lagapa i situasion nga labbetattam.

Maski nu kunna, kakayà tam lagapa i paraiso. Baka manono tam: ‘Tadday laman kari nga istoria i “paraiso”? Nu wan, ngatta gafu kuruga interesadu ittam? Posible kari nga mabbalin yaw tu realidad?’

Ta pappasa na aru nga siglo, kuruga interesadu i totolay ta ideya na paraiso. Para ta aru, naginteres ira megafu ta egga nakagi ta Biblia nga “hardin ta Eden, pazigattu.” Ngatta makakkasta yatun nga hardin? Kagian na rekord: “Pinattalovu ni Jehova nga Dios ta davvun i kada klase na kayu nga makemmemmi nga innan anna mapia nga kanan.” Yatun ay makemmemmi anna mapia nga lugar. I pinakamakapa-interes tatun, egga “gapa i kayu na inango ta tangnga na hardin.”—Genesis 2:8, 9.

Egga paga i appa nga bannag nga nakagi ta Genesis nga umagi ta hardin. Ammu tam paga adde ta maddaggun i dua tatun nga bannag—i Tigris (onu, Hidekel) anna i Eufrates. (Genesis 2:10-14; footnote) Umagi yaw nga dua nga bannag ta Persian Gulf adde ta Iraq, nga dati parte na Persia tagga.

Manawag nga parte na kultura na Persia i paraiso nga davvun. Masingan ta meka-16 siglo nga Persian carpet nga egga ta Philadelphia Museum of Art, ta Pennsylvania, U.S.A. i napaderan nga hardin nga egga kakayu anna lappaw ira nga diseniona. “Paraiso” i kebalinan na Persiano nga uvovug nga “napaderan nga hardin” anna masingan ta letratu ta carpet i gittana nakagi ta Biblia nga makakkasta anna makemmemmi nga hardin na Eden.

Kakuruganna, nepasa-pasa ta aru nga lengguahe anna kultura ta interu mundo i istoria na paraiso. Ta pagali na totolay ta nadduruma nga parte na mundo, nivuluda lapa i bersion ira na orihinal nga rekord meyannung ta paraiso, nga ta pappasa na aru nga siglo, ay nakivuan tu pangurug anna appe ira nga istoria ta lugarda. Maski ta maddaggun, normal laman ta totolay nga agaladda tu paraiso i makakkasta ira nga lugar.

Kagian na karuan nga nalegadda i nawawan nga paraiso. Angngariganna, ta pabbisita ni Charles Gordon, tadday nga British army general, ta Seychelles turi 1881, kuruga nappabbaw yaya ta kasta na Vallée de Mai—tadday ngana tu World Heritage site sangawe—yari tu kinagina nga yaw i hardin na Eden. Turi meka-15 siglo, pagabbo ni Christopher Columbus, Italiano nga navigator, nga arannina ngana madiskubre i hardin na Eden turi ta nakadde yaya ta isla na Hispaniola, nga Dominican Republic anna Haiti ngana sangawe.

Nelagum ta Mapping Paradise, moderno nga libru ta historia, i detalye ira na maturu tu 190 nga dana nga mapa. Aru taw i mangipasingan kani Adan anni Eva ta Eden. Tadday tatun i nerumu-ruma nga mapa ta kopia na manuskrito ni Beatus na Liébana ta meka-13 siglo. Egga ta utunna i baddi nga rectangle nga egga paraiso ta tangngana. Tapus egga appa nga umagi nga bannag tatun nga nagalan tu “Tigris,” “Eufrates,” “Pison,” anna “Geon,” ta kada duguna, nga mangirepresenta kanu ta pawwara na Cristianismo ta appa nga dugu na davvun. Ipasingan danatun nga maski awan tu makannammu ta lokasion na orihinal nga Paraiso, kakayà lagapa na totolay i nabattang ira nga memoria meyannung tatun.

Nakilala si John Milton, meka-17 siglo nga English poet, ta pinaddena nga poem nga Paradise  Lost, nga nebase ta rekord na Genesis meyannung ta liwa ni Adan anna ta pamapanaw sa ta Eden. Mabibbig taw i nepromesa nga ketoli na mannanayun nga inango ta davvun para ta totolay, ta pakkagina: “Tatun nga tiempo, mabbalin noka tu paraiso i interu davvun.” Nitura gapa ni Milton i katuloyna nga Paradise Regained.

Manawag nga kakayà na totolay adde paga tagga i konsepto na nawawan nga paraiso ta davvun. Ngem ngatta gafu ari ngana tu kunnatun sangawe? Gittana naobserba na Mapping Paradise, “sinadya na teologo ira nga ari maffokus ta isyu na lokasion na paraiso.”

Aru ta massissimba i natudduan nga ta langi i ultimo nga pappangetadda, ari tu ta paraiso nga davvun. Ngem kinagi na Biblia ta Salmo 37:29: “I matunung ira ay irensiad-da i davvun, anna maddian ira taw tu mannanayun.” Megafu ta ari tu paraiso sangawe i davvun, kunnasi tam masiguradu nga matuppal yaw nga promesa? *

Nipromesa ni Jehova nga Dios, i orihinal nga namadday ta Paraiso, nga metoli i nawawan. Kunnasi? Daddamman nga nituddu ni Jesus nga ipakimallo tam: “Maparattal paray i Pammagurem. Makua i urem toye ta davvun ta kunne ta langi.” (Mateo 6:10) Tadday nga gobiernu ta mundo yatun nga Pammaguray onu Pappatulan nga iyorolluan ni Jesu-Cristo anna manali ta ngamin nga gobiernu na tolay. (Daniel 2:44) Gukaban natun nga Pappatulan, “makua” i uray na Dios meyannung ta paraiso nga davvun.

Nige natun, nainspiran si profeta Isaias nga itura i paddia-paddian ta nepromesa nga Paraiso, nga mapawan noka i vuru-vurung anna gulu ira nga mangafekto ta totolay ta maddaggun. (Isaias 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23) Ipagarammi nga iddammu tu tiempo i pabbibbig tatun ira nga teksto ta sarilim nga Biblia. Nu kuammu yatun, makasiguradu ka ta promesa ira na Dios para ta minattuppal nga totolay. Danuri mattolay tatun ay magenjoy ta paraiso kunne na gapa nga malada i fabor na Dios, nga parehu nawawan ni Adan.—Nepakannammu 21:3.

Ngatta makasiguradu ittam nga realidad i Paraiso ta davvun, ari tu istoria laman? Megafu ta kagian na Biblia: “I langi ay kua na YAFU laman, ngem niyawa na ta tolay i davvun.” I Paraiso ta davvun ay gari paga nitabba nittam na Dios, nga “ari vuluvuga nga malladdug.” (Salmo 115:16; Tito 1:2) Anni kastana nga iddanama ta Biblia—Mannanayun nga paraiso!