Ammum Kari?
Panginsulto kari i ilustrasion ni Jesus meyannung ta “kitu ira”?
Abbing nga egga asituna, Griego onu Romano nga estatua (ollu-siglo B.C.E. adde ta mekadua siglo C.E.)
Turi egga si Jesus ta lawan na Israel, ta Siria nga probinsia na Roma, minaranni sa i tadday nga Griego nga babay tapenu mappoffun. Kasali ta tabbag ni Jesus i ilustrasion nga nangikumpara ta ari ira nga Judio ta “kitu ira.” Ta Mosaiko nga Dob, mebilang nga maritta nga ayam i kitu ira. (Levitico 11:27) Kayà na kari kagian nga ininsulto ni Jesus yaw nga Griego nga babay anna i ari ira nga Judio?
Ari vuluvuga. Gittana nipakanawag ni Jesus ta disipulosna, i panguffun ta Judio ira i prayoridadna tatun nga tiempo. Yari tu nangusa yaya tu ilustrasion nga kinagina ta Griego nga babay: “Ari nga mepangngo tu mala i kanan na abbing ira anna mepattu ta kitu ira.” (Mateo 15:21-26; Marcos 7:26) Ta Griego anna Romano ira, kakayàda i magalaga tu kitu anna maddian yatun ta baleda tapus kagayang paga na abbarabbing. Yatutta posible nga manono na tadday i meddu anna makasta nga situasion ta termino nga “kitu ira.” Natindian na Griego nga babay i kinagi ni Jesus anna simibbag: “Kurug yatun, Afu, ngem maski i kitu ira ay kanad-da i vutta nga mataga ta lamesa na yafu da.” Kinomendan ni Jesus i pangurugna anna pinammapia i anana nga babay.—Mateo 15:27, 28.
Praktikal kari i tabarang ni apostol Pablo nga italattan i pabbiahe ta bebay?
Ukit na dakal nga barku nga pangkargamento (ollu-siglo C.E.)
Marigatan ta biahe i barku nga nattakayan ni Pablo mappange ta Italia megafu ta sikan na paddag. Ta pagimmadda ta tadday nga lugar, nitabarang na apostol nga italattadda labbi i pabbiahe. (Kingngua 27:9-12) Egga kari basehan natun nga tabarang?
Ammu na sanay ira nga mabbia-biahe tagga nga delikadu i pabbiahe ta Mediteraneo nu vulan ira na lummin. Ta tangnga na Nobiembre adde ta tangnga na Marso, awan tu mabbiahe taw nga bebay. Ngem ta Setiembre onu Oktubre nga mesimmu i biahe nga kinagi ni Pablo. Niyesplika na Romano nga si Vegetius (meka-appa siglo C.E.) ta niturana nga Epitome of Military Science i pabbiahe tatun nga bebay: “Makasta ta karuan nga vulan, kadduda gapa ta karuan, anna imposible ngana ta karuan.” Kinagi ni Vegetius nga makasta i mabbiahe mamegafu ta Mayo 27 adde ta Setiembre 14 ngem i dua nga kadduda, onu delikadu, nga tiempo na pabbiahe ay mamegafu ta Setiembre 15 adde ta Nobiembre 11 anna Marso 11 adde ta Mayo 26. Megafu ta sanay ta pabbiahe si Pablo, siguradu nga ammuna yatun ira nga informasion. Posible nga ammu gapa na kapitan anna makakkua ta barku yatun, ngem ariadda gininna i tabarang ni Pablo. Narresulta ta kadaral na barku i biaheda.—Kingngua 27:13-44.
