Kagian na researcher ira nga usan na kitu i pangagug da tapenu mammuan i edad anna i mood na tanakuan nga kitu, kunne na gapa nu lalaki onu babay yatun. Masanay paga lagu i kitu ira tapenu magug da i bomba anna ilegal ira nga droga. Nu mata i primeru nga usan na totolay tapenu matindian i pallevu da, igung gapa i iyusa na kitu ira. “Makabibbig” ira gukaban na igung da.

 Nonopan: Ararayyu nga mas masikan i pangagug na kitu anne nittam. Segun ta sientista ira ta U.S. National Institute of Standards and Technology, magug na tadday nga kitu i pinakabaddi nga parte na substansia nga nekivu ta tanakuan paga nga substansia. Kinagi da paga nga “meyarig yatun ta panissim tu 1⁄4 nga kutcharita na asukar nga nalunag ta tadday nga swimming pool nga meyusa ta Olympics.”

 Ngatta kunnatun kasikan i pangagug na kitu?

•   Agga-basa i igung na kitu yayya nga mabi laman nga makagug.

•   Dua i pattallungan na paddag ta igung na kitu—i tadday para ta paginango, i tadday gapa ay para ta pangagug. Nu magagug i tadday nga kitu, madderechu i paddag ta parte na nasal cavity nu sitaw egga i scent receptor ira.

•   Maggukug tu 130 sentimetro kuadrado onu mas dakal paga i parte na igung na kitu nga usan na ta pangagug ngem 5 sentimetro kuadrado laman nu ta tolay.

•   Mami-50 nga mas aru i scent receptor cell na kitu anne nittam.

 Megafu tatun ira nga rason, mapadduma na tadday nga kitu i nadduruma nga parte na tadday nga komplikadu nga agug. Kunnaw i angngarigan nga inusa na karuan nga eksperto: Awayya tam nga magug i sopas ngem magug na kitu i kada rekadu natun.

 Kagian na researcher ira ta Pine Street Foundation, tadday nga cancer research institute, nga makka-uffun i uto anna igung na kitu tapenu mabbalin tu “tadday ta pinakakomplikadu nga paddetek tu agug ta planeta tam.” Magimbento i sientista ira tu elektroniko ira nga “igung” nga makadetek tu bomba, kontrabando, anna taki gitta na cancer.

 Anni i makagim? Resulta kari na ebolusion i pangagug na kitu? Onu egga i naddisenio tatun?