I marake nga efekto na: Nu minappasirakka, awayya na nga mawawammu i chansa nga makaleg tu kokkofun anna makasta ira nga ekspiriensa.

 I makasta nga efekto na: Ari mabba kanayun nga marake nu minappasirakka. Makoffun yatun nikaw nga mannono nige nga mabbida, mabbalikka gapa nga minaggobserba anna mapia nga magginna.

 I makuam: Nu minappasirakka sangawe, ari na kayà kagian nga permanente yatun. Egga i makuam tapenu makontrol i marake nga efekto na. Moffunan naka naw nga artikulo.

•  Ammuan i pakavurungammu

•  I awayyam kuan

•  I makagi na karuan nga kabataan

 Nu minappasirakka awayya na nga ariammu kaya i makibbida ta totolay ta personal. Yatutta, baka matageno mu nga magitetadday ka, nga gitta na awan tu kakavvulu mu ta maribbo nga kuarto. Kananassing yatun. Ngem nu ammum i pakavurungammu, baka masingammu nga ariammu balo mawag nga ikassing yatun. Innattam i tallu nga angngarigan.

•   Ollu: “Kakku ammu nu anni i ipakibbida.”

   I kurug: Mas manono na totolay i natageno da turi ta kinibbida daka anne ta nakagim ta nira. Makontrol mu i pakavurungammu nu mabbalikka tu mapia nga magginna, makuam yatun nu maginteres ka ta kakkagian na karuan.

   Pannonopan: Sinni i mas kayà mu mabbalin tu kofun—yari i makabibida onu yari i mapia nga magginna?

•   Mekadua: “Nonopan na totolay nga boring ngà.”

   I kurug: Egga i kagian na totolay nikaw maski nu minappasirakka onu ari. Makontrol mu i pakavurungammu anna moffunammu i totolay nga mabbalin tu positibo i pagimamma da nikaw nu makilala da ka.

   Pannonopan: Nu nonopammu nga husgan naka na totolay, ari kari nga hinusgammu ngana ira nu nonopammu nga ari da ka ikayà?

•   Mekatallu: “Mepasiranan ngà nu egga i makagì tu mali.”

   I kurug: Mesimmu yatun ta ngamin. Makontrol mu i pakavurungammu nu nonopammu nga normal laman i makkamali, nu kunnatun i kuammu mepasingammu ta karuan nga ari tu perfekto i paningammu ta baggim.

   Pannonopan: Ari kari tu magayayya ka nu makikavvulu ka ta totolay nga aminadda tu makkamali gapa ira?

 Ammum kari? Nonopan na karuan nga totolay nga ari ira minappasirang megafu ta mahilig ira nga ma-text. Ngem mabi ka nga mapeggan tu kurug nga kofun nu makibbida ka ta nira tu personal. Nitura na psychologist anna technology expert nga si Sherry Turkle: “Nu masingattam i muka anna maginna tam i boses na kataggi-tadday mas nga maddukko ittam ta nira.” a

•   Ariammu mangikumpara. Ari kawagan tu kofummu i ngamin. Lallagu, goal mu nga makontrol i pasirammu tapenu ariammu nga mawawwan i chansa nga makaleg tu kokkofun anna makasta ira nga ekspiriensa.

   “Ari mawag tu aru i kagiammu, onu siko laman i makabibida. Basta ipakilalam i baggim onu makkiavu ka.”​—Alicia.

   Prinsipio na Biblia: “Mawag tu innan na kataggi-tadday i ikalangan na laggapa. Nu mapia, awayya na i magayaya ta kingngua na, anna ari ngana nga mawag tu iparig na ta kingngua na tanakuan nga tolay.”​—Galacia 6:4.

•   Magobserba. Obserban i tolay nga minakkikofun anna innammu nu kunnasi yayya makibbida ta tanakuan. Kunnasi na nga kuan yatun? Anni i ari efektibo ta kingngua na? Anni i efektibo nga kingngua na nga kayà mu parigan?

   “Obserban anna makagigiammu ta totolay nga mabi nga makikkofun. Innan nu anni i kuadda anna kagiadda nu makibbida ira ta tolay nga bagu pagalaman nga nakilala da.”​—Aaron.

   Prinsipio na Biblia: “Nu kunnasi nga mapataram na balayang i balayang, mapataram gapa na tolay i kofun na.”​—Proverbio 27:17.

•   Makkiavu. Kakayà na totolay nga ikagi i opiniodda ta tadday nga gannug, yari ta makasta i makkiavu tapenu megafum i pakibbida ta nira. Makoffun gapa yatun tapenu ari tu mefokus niko i atension.

   “Datim nga iprepara i kagiammu tapenu ari ka kuruga ma-stress. Mannono tu topiko onu pakkiavu nige na gathering tapenu ari ka kuruga ma-stress nu makibbida ka ta bagu ira nga makilalam.”​—Alana.

   Prinsipio na Biblia: “Arian nu nga nonopan i pammakapian nu laggapa, nu ari i pammakapian na kataggi-tadday nikamu.”​—Filipos 2:4.