•  Kawagakku kari talaga pakarianan i kilò?

•  Anni i kakastan nga kuakku tapenu mapakarianan i kilò?

•  Planò kuan

•  I makagi na karuan nga kabataan

 Kayà na karuan nga kabataan nga mapakarianan i kilo da. Ngem . . .

•   Aru i mas magimporta ta itchura da anne ta gawa-gawayyadda. Ari vuluvuga kuman i karuan. Minum gapa ira tu pills nga pappakabbal onu pappaniwang. Ari tu kanayun nga efektibo danatun anna delikadu paga lagu.

   “Ari nga kumu-kuman i karuan nga babbay tapenu insigida ira nga makkabbal. Delikadu i efekto natun anna mabayag nige nga maka-recover i baggi da.”—Hailey.

•   Aru i mavurung ta kilo da maski nu ari mabba nakuan nga pakavurungan yatun. Okay gapa i kilo da ngem baka nonopadda nga mataba ira nu ikumpara ta kaparehu da nga kabataan onu ta kitakkabbal nga modelo nga magiroda ta TV.

   “Turi ta 13 anios ngà, nikumparà i baggì ta kokkofukku. Abbo ku nu mas makayataddà nu mabbalin ngà tu kagitta da nga kitenniwang.”—Paola.

 Ngem mawag mabba talaga nga mappaniwang onu mappakabbal i karuan nga kabataan. Segun ta report na World Health Organization . . .

•   Ta interu mundo, maturu tu 340 million nga kabataan nga magedad tu 5 adde ta 19 i overweight.

•   Ta 1975, appa nga porsiento laman danuri na magedad ta 5 adde ta 19 i overweight. Ngem ta 2016, nabbalin ngana yatun tu 18 nga porsiento.

•   Ta aru nga nasion ta interu mundo, mas aru nga totolay i mabbalin tu overweight anne ta underweight.

•   Ta pobre ira nga nasion anna ta familia ira nga ari tu masustansia i kanadda, egga lagapa danuri overweight.

 Anni i piliammu taw?

1.   Ari nga kuman.

2.   Magehersisio anna kuman tu masustansia.

3.   Minum tu pappakabbal.

 Fustu nga tabbag: Mekadua: Magehersisio anna kuman tu masustansia.

 Kurug tu alistu nga mapakarianan i kilom nu ari ka nga kuman onu piliammu laman i kana-kanammu. Ngem ari tu makasta ta baggi danatun. Magga manoli ta dati i kilom oras tu normal ngana i pakkakammu.

 Nu kayà mu nga makkasta i itchuram anna i panageno mu, kuammu tu addetan i pabbalin tu magawa-gawayyan. “I pinakamemmugug, pinakamagawa-gawayyan, anna pinakamabbayag i efekto na ay nu . . . uliammu i lifestyle mu anna mawag tu mawayyam nga kuan yatun ta interu pattolem,” nitura ni Dr. Michael Bradley. a Anni i kayà kagian natun? Nu kayà mu nga mapakarianan i kilom, ari laman tu puru diet i kuammu. Mas makasta nu uliammu i lifestyle mu.

 Kagian na Biblia nittam nga mawag tu ‘matangngallattam i baggi tam.’ Nelagum ta tangngallattam i pakkakattam. (1 Timoteo 3:11) Kagian paga natun nga ibita tam i sobra nga pakkakan. (Proverbio 23:20; Lucas 21:34) Nonopammu danatun nga prinsipio tapus puruebammu i tumunug ira nga suhestion tapenu makkasta i lifestyle anna gawa-gawayyammu:

•   Ammuammu nu anni i kayà kagian na masustansia nga pakkakan.

   Ari ka mabbalin tu sobra nga istrikto ta pakkakammu. Ngem mawag tu egga i baddi nga ideyam meyannung ta nutrision tapenu makoffun niko nga mabbalin tu balanse ta pakkakan. Yatun i kakastan nga makuam tapenu kanayun nga sakto laman i kilom.

•   Kanayun nga magehersisio.

   Kadaggaw, mannono ka nu anni ira i awayyam nga kuan tapenu maguggakka. Angngarigan na, mas makasta nu usammu i addang anne ta elevator. Imbes tu mav-video game ka, mallaka-lakag ka ta lawan.

•   Kumakka tu masustansia imbes tu chichiria.

   “Siguraduakku nga kanayun nga egga i balukku nga masustansia nga merienda, gitta na frutas onu gulay,” kagian na tinedyer nga si Sophia. “Gafu tatun, ari ngà nga makanono nga kuman tu ari nga masustansia.”

•   Ariammu nga paspasan i kuman.

   Paspas nga kuman i karuan yatutta kadda matageno nga nabattug ngana ira. Yayya nga annano ka laman nga kuman. Magimmakka labbi nigem manga tu ammung paga na kanammu. Ngatta? Megafu ta baka abbo mu laman tu mabisikka paga, ngem nabattug ka ngana balo.

•   I-monitor mu i calories na kana-kanammu.

   Bibbigan i nutrition facts tapenu mammuammu nu piga i calories na kanammu. Clue: Kakkaru i calories na soft drinks, fast food, anna dessert ira anna ammungan danatun i kilom.

•   Mabbalikka tu balanse.

   Kunnaw i kagian na 16-anios nga si Sara: “Kanayukku nga bilangan i calories na kana-kanakku. Nu innakku i piggakku, puru ngana laman numero i masingakku!” Ari tu puru pabbilang tu calories i kuammu. Puedem gapa nga pagustuan i baggim aggi-mittan anna kumakka tu masingngo maski nu aru i calories danatun.

 Tip: Ipakibbidam ta doktor mu i meyannung ta kilom. Nu ammu na doktor i kondision na gawa-gawayyammu anna situasiommu, moffunan naka tapenu makkasta i lifestyle mu.