1-2. Ɛlā nyá nɛ ɔcotɔkpa éyi ka a, ɔdi nɛ alɔ gáā kɛla lɛyikwu ɔ ipu ikpɛyi ɛlā nyā a?

UMILLIƆN alɛwa ku ācɛ icɛ ku aa kpɔtuce Ujisɔsi, amáŋ é kē i yɛce ɛlā nɛ ó nwu ācɛ a ŋ. (2 Utím. 4:3, 4) Ó kōo lɛ ɔkā éyi nɛ ɔcotɔkpa éyi da kahinii: “Ɔdaŋ ka ó lɛ ɔcɛnyilɔ ɔhá bɛɛka Ujisɔsi a nōo yɔ ɔtahɛ ku alɔ icɛ, nōo géē kɛla ɔwɛ ekponu nɛ Ujisɔsi kɛla yiili a . . . , alɔ géē ta ō miyɛ ɔcɛ ɔɔma ɛgɛ nɛ ācɛ ta ō miyɛ Ujisɔsi ihayi ula ɛhɔ nōo gā yɛ a? . . . Ohi nɛ ācɛ alɛwa ta a yɔ a: Ii, alɔ géē ta ō miyɛ ɔcɛ ɔɔma.”

² Eko nɛ Ujisɔsi yɔ ipu ɛcɛ a, ācɛ alɛwa po ɛlā nɛ ó nwu ācɛ klla má uklɔ idaago nɛ ó ya a, amáŋ é ta ō kpɔtuce ɔ. Ɔdiya a? Ipu ikpɛyi ɛlā nōo gā yɛ a, alɔ má aɔdā ɛnɛ nōo ya nɛ ācɛ jɛga ku ɛlā nɛ Ujisɔsi ka mla aɔdā nɛ ó ya a, kóō cɛ lɛ uwa miyɛ ɔ ŋ ma. Babanya, alɔ géē leyi yɛ aɔdā ɛnɛ ɔhá kpɔ. Abɔɔ alɔ yɔ i ya ɛnyā a, alɔ géē má ɔdā nōo ya nɛ ācɛ ta ō miyɛ ācɛ nōo gē yɛce Ujisɔsi icɛ a. Alɔ klla géē má ɛgɛ nɛ alɔ i gáā cɛ ku ɔdā duuma kóō ci alɔ ŋma ō gba Ujehofa ɛ̄gbā ŋ ma.

3. Ɔdi nɛ Ujisɔsi ya, nōo ya ku ācɛ ōhī kéē ta ō miyɛ ɔ a?

³ Eko nɛ Ujisɔsi yɔ ipu ɛcɛ a, ó piyatɔha mla ɛdɔ ku ācɛ doodu. Ó lé ɔdole tɔha mla ācɛ ō lɛ ɔdu mla ācɛ nōo lɛ íkwu nɛhi, amáŋ ó lɛ eko taajɛ yɔ mla ācɛ o kwɛɛha mla ācɛ nɛ ācɛ ɔhá gē lɛ abɔ da uwa ɛyi taajɛ a. Ó wɛ ɔɔma foofunu ŋ, ó gbonɛnɛ lɛ ācɛ nɛ ācɛ alɛwa gē má ka ɛɛ wɛ “ācobīyíne” a. Ācɛ ōhī nōo gē yɔbɔɔcɛ a ta ō miyɛ Ujisɔsi ohigbu aɔdā nɛ ó ya nyā. É da ayikpo ku nu ɔka kahinii: “Ɔdíyá nɛ̄ aá ī lé klla í gwá  mɛ́mla ācodɔlɛ́ mɛ́mla ācobīyíne āa?” Ujisɔsi kē ta uwa ohi kahinii: “Ācɛ nēe lɔfú iyē ā í cɛgbá [obocí] ŋ́, amáŋ ācɛ nōo ī doōcē ā cɛgbá obocí á. Úklɔ́ kú um í wɛ o hī ācɛ okpaakpa igwú kéē pīyabɔ̄ ŋ́, amáŋ n wā gáā hī ācobīyíne ā igwú kéē pīyabɔ̄.”​—Ulúk. 5:29-32.

4. Ɛgɛ nɛ ɔcomɛɛbɛ Ayisaya ka a, ɔdi nɛ ācɛ Ujiyu cika ō leyice ka ó géē ya da Umɛsayiya a?

⁴ Ɔdi nɛ Ubáyíbu ka a? Gbɔbu ɛɛ ku Umɛsayiya kóō wa a, ɔcomɛɛbɛ Ayisaya kɛla lɛyikwu ɔ ka ācɛ ku ɛcɛ i gáā miyɛ ɔ ŋ. Akacɛ a kahinii: “Ācɛ tá ɔ̄, klla leyī gwō ɔ̄ bónū. . . . Alɔ kwú eyī tónū ŋmá ɛgiyí nū klla kwú igbīhi cē kwu ɔ́ klla kwú eyī gwō ɔ̄ bónū bɛ̄ɛka ɔdā nōó wɛ ɔdā dúúmā ŋ́ mā.” (Ayis. 53:3) Akacɛ a ka ācɛ géē leyi “gwō,” Umɛsayiya bonu. Ohigbu ɛnyā ācɛ Ujiyu nōo lā ɛpleeko ku Ujisɔsi a, cika ō jé ku ācɛ géē ta ō miyɛ Ujisɔsi.

5. Ɛgɛnyá nɛ ācɛ alɛwa icɛ gē má ācɛ nōo gē yɛce Ujisɔsi a?

⁵ Alɔ gē má ɛdɔ unwalu ɛgɛnyā icɛ duu? Ii. Aotrɛyi ku ɛga o gbā ɛ̄gbā icɛ gē gweeye nɛhi eko duuma nɛ ācɛ ō cɛgbá, ācɛ ō lɛ ije mla ācɛ nɛ ɛcɛ nyā má kéē jijeeyi a gā ipu icɔɔci ku uwa. Aotrɛyi ku ɛga ō gbā ɛ̄gbā nyā gē je ɛga, lɛ ācɛ ɛgɛnyā kéē gáā wɛ ipu icɔɔci ku uwa, naana nɛ ɔdā néē gē ya a gē cɛ lɛ Ujehofa cɔnu a. Aotrɛyi piii nyā gē leyi má ācɛ ō gba Ujehofa ɛ̄gbā taajɛ, ohigbu ka ācɛ ku ɛcɛ nyā i má uwa kéē cɛgbá ŋ. Naana a, é kē yɔ i gbā Ujehofa mla ɔtu caca klla le yeŋee ipu uce ō ya ku uwa. Ɛgɛ nɛ Upɔlu ka lɛ a, “ācɛ nɛ̄ alɛɛcɛ gē leyī gwō uwā bónū” a nɛ Ɔwɔico fu a. (1 Ukɔ́r. 1:26-29) Naana a, Ujehofa gē má ācɛ nōo yɔ i gbā ɔ ɛ̄gbā kpaakpa a ka é cɛgbá nɛhi.

6. Ɔdi nɛ Ujisɔsi ka ipu ɔkpá ku Umátiyu 11:25, 26 a, ɛgɛnyá nɛ alɔ kē gáā gbla ɔ ya a?

⁶ Ɔdi nɛ alɔ cɛgbá ō ya, o ya ɛɛ ku alɔ ma ō gbā Ujehofa ɛ̄gbā ŋ ma? (Jé Umátiyu 11:25, 26.) A hii cɛ ku ɛgɛ nɛ ācɛ ku ɛcɛ gē má ācɛ ɔlɛ Ujehofa a, kóō lɛ abɔ kwu uwɔ iyē ŋ. Miyɛ cɛ ka ācɛ nōo gē ta iyi uwa waajɛ foofunu a, nɛ Ujehofa gē bi yuklɔ a. (Aíjē 138:6) Gbɛla lɛyikwu aɔdā ɛyɛɛyɛyi nɛ ó ya ɛ, oŋma lɛ ō bi ācɛ nɛ ɛcɛ nyā gbɛla kéē jijeeyi klla jé ɔkpá ŋ ma le yuklɔ a.

7. Ɔdiya ɛɛ nɛ Ujisɔsi hi ācɛ Ufarisii a ku ācɛ o leyi ɛpa a, ɔdi néē kē ya a?

⁷ Ujisɔsi lɛ ɔtu lɛ lɛ aotrɛyi ku ɛga o gba ɛ̄gbā ɛpleeko ku nu a ŋmo ɛpɔbi, ohigbu ka é nwu ācɛ a kéē gba Ujehofa ɛ̄gbā ɔwɛ okpaakpa ŋ. Ocabɔ mafu, ó mafu ku ācɛ Ufarisii wɛ ācɛ o leyi ɛpa, ohigbu ka é lɛ ɛlá wu abɔ ō na fiyɛ ō lɛ ɛlá wu ācɛ apɔlɛ ku uwa. (Umát. 15:1-11) Ayikpo ku nu lɔfu le higaago ɔwɛ nɛ ó yɔ i kɛla a. Ohigbu ɛnyā é da ɔ ɔka kahinii: “A jé ka ɔtū wū ācɛ Ufárisīi eko nēé pó ɛlā nɛ̄ a ka āa?” Ujisɔsi ta uwa ohi kahinii: “Ɔcí dóódu nɛ̄ Adā um, nōo yɔ̄ ɔkpáncō ā, í tū ŋ́, é géē fu ɔ́ tɛgbatɛgba ŋmá ajɛ. Aá habɔ̄ uwā tá cīī. É wɛ aópeyī nēe ī bī aópeyī jé ɔwɛ nɛ. Ɔ́dāŋ́ ka opeyī gē bī opeyī jé ɔwɛ, uwá ɛplɛ́ɛpa géē gwōnū tá ipú ɔ̄gɔ̄.” (Umát. 15:12-14) Naana nɛ aotrɛyi a yɔ i cɔnu nɛhi ohigbu ɛlā nɛ Ujisɔsi ka a, ó cɛ lɛ ō ya ku uwa ci ɔ ŋma ō ka ɔkwɛyi a ŋ.

8. Ɛgɛnyá nɛ Ujisɔsi mafu ka ó wɛ ɛjɛɛji ɛlā nɛ ācɛ kpɔtuce a nɛ Ɔwɔico gē miyɛ ŋ ma?

⁸ Ujisɔsi klla mafu ka ɛlā nɛ ācɛ ōhī gē nwu a wɛ ɛkɛmgbɛ. Ó ka ku Ɔwɔico miyɛ ɛjɛɛji ɛlā nɛ ācɛ kpɔtuce a ŋ. Ikɔkɔ ɔɔma, ó lɛ ɔ teyi peee ku ācɛ alɛwa géē yɛ ɔwɛ nōo yɛ gā ifi a, amáŋ ka ācɛ o ligii kē gáā yɛ ɔwɛ opiyeke nōo yɛ gā oyeeyi opiyoo a. (Umát. 7:13, 14) Ó klla ka ka ācɛ alɛwa géē ka ku aa gē gba Ɔwɔico ɛ̄gbā, amáŋ ó wɛ Ɔwɔico néē yɔ i gba ɛ̄gbā a ŋ. Ó pi alɔ ahɔ̄ kahinii: “Aá lɛ ɛlá kwu ācomɛ́ɛbɛ ɛ̄kɛ̄mgbɛ̄, nēe gē wā ɛgiyí aá bɛ̄ɛka aálá nōó ī yá ɔ̄cɛ ɔdā dúú ŋ́ mā. Amáŋ eyīpú ā, é lɛlɛ̄ɛka  ɔgwú oyúkpanu ā. Aá géē jé uwā ŋmá ucē ku uwā lɛbɛ̄ɛka ɛ́gɛ́nɛ̄ é ī jé ɔcí ŋmá ikpō kú nū ā.”​—Umát. 7:15-20.

9. Ɛlā ɛkɛmgbɛ ōhī nyá nɛ Ujisɔsi mafu ka ó kpaakpa ŋ ma?

⁹ Ɔdi nɛ Ubáyíbu ka a? Ubáyíbu le ka taajɛ ka Umɛsayiya géē lɛ ɔtu caca nɛhi lɛyikwu agbliihɔ ku Ujehofa. (Aíjē 69:9; Ujɔ́n. 2:14-17) Ɔtu caca ɔɔma ya nɛ Ujisɔsi je ɛlā ō nwu mla uculo ku ɔwɛ ō gbā ɛ̄gbā ɛkɛmgbɛ teyi peee a. Ocabɔ mafu, ācɛ Ufarisii kpɔtuce ka odo i gē kwū ŋ, amáŋ Ujisɔsi kē nwu ācɛ ku ācɛ nōo kwū a yɔ i gbiyɔla. (Ujɔ́n. 11:11) Ācɛ Usadusii i cɛ ka ɔcɛ i heyi ŋma ɔlekwu ŋ, amáŋ Ujisɔsi kē lɛ oklobiya nu Ulasarɔsi heyi ŋma ɔlekwu. (Ujɔ́n. 11:43, 44; Ācot. 23:8) Ācɛ Ufarisii nwu ka Ɔwɔico amāŋ ɔfu éyi yɔ nɛ eyī i gē má ŋ. Ka anu gē miya ɛjɛɛji ɔdā nōo gē ya da alɔ, amāŋ gē ka ɔdā nɛ alɔ cika ō ya a. Amáŋ Ujisɔsi nwu alɔ ka ó yɔ ipu ɔfu ku alɔ ō je, ō gba Ɔwɔico amāŋ ō ta ō gba ɔ ɛ̄gbā.​—Umát. 11:28.

10. Ɔdiya ɛɛ nɛ ācɛ alɛwa icɛ i gē miyɛ ɛlā nɛ alɔ gē nwu uwa a ŋ ma?

¹⁰ Alɔ gē má ɛdɔ unwalu ɛgɛnyā icɛ duu? Ii. Ācɛ alɛwa ta ō miyɛ ɛlā ku alɔ ohigbu ku alɔ gē mafu ŋma Ubáyíbu, ka ɛlā nɛ ācɛ ōhī gē nwu a i kpaakpa ŋ. Aotrɛyi ku icɔɔci gē nwu ācɛ nōo gē yɛce uwa a, ka Ɔwɔico gē kpo ācɛ tu ipu ɔla. É gē bi ɛnyā le ya ku ācɛ kéē ya ɔdā néē dɔka a. Ācɛ nōo gē gba Ujehofa Ɔwɔico ku ihɔtu ɛ̄gbā a, gē ta ācɛ abɔ jé ku ɛlā nyā wɛ ɛkɛmgbɛ. Aotrɛyi ku icɔɔci klla nwu ka odo i gē kwu ŋ. Ɔdāŋ ku ɛlā nyā gē wɛ kwɛyi nɛ, é géē cɛgbá ō hɛ ɔcɛ duuma eyī ŋma ɔlekwu ŋ. Alɔ gē mafu lɛ ācɛ ku ɛlā ō nwu nyā i yɔ ipu Ubáyíbu ŋ. Naana nɛ ācɛ ŋma ɔwɛ ō gba ɛ̄gbā alɛwa gē nwu, ka ó lɛ Ɔwɔico amāŋ ɔfu eyī nōo yɔ nōo lɛ ɔdā doodu miya taajɛ gbɔbu ɛ ma. Alɔ gē nwu ācɛ ka é lɔfu je, ɔdaŋ ka é dɔka ō gba Ɔwɔico ɛ̄gbā. Ɔdi nɛ aotrɛyi ku icɔɔci gē ya, eko duuma nɛ alɔ gē nwu ācɛ ka ɛlā ɛkɛmgbɛ néē nwu uwa a? Igbalɛwa, é gē cɔnu nɛhi!

11. Ɛgɛ nɛ Ujisɔsi ka ipu ɔkpá ku Ujɔ́ni 8:45-47 a, ɔdi nɛ Ɔwɔico dɔka ku ācɛ ɔlɛ nu kéē ya a?

¹¹ Ɔdi nɛ alɔ cɛgbá ō ya, o ya ɛɛ ku alɔ ma ō gbā Ujehofa ɛ̄gbā ŋ ma? Ɔdaŋ ka ɔkwɛyi a he alɔ ɔtu, alɔ géē kpɔtuce ka ɛlā ku Ɔwɔico wɛ ɔkwɛyi. (Jé Ujɔ́ni 8:45-47.) Bɛɛka Ebilii a,  alɔ i gáā habɔ ɔkwɛyi a ta gboogbo ŋ. Ɔdā duuma nɛ alɔ gē ya a cɛtɔha mla ɔtu okpoce ku alɔ. (Ujɔ́n. 8:44) Ɔwɔico dɔka ku ācɛ ɔlɛ nu kóō “tá ɔdā nōo bɔ̄bí,” cɛɛ kéē “lɛ abɔ̄ flá tū ɔdā nōo lɔhi” ɛgɛ nɛ Ujisɔsi ya a.​—Uróm 12:9; Uhíb. 1:9.

12. Ɔdiya ɛɛ nɛ ācɛ Ujiyu ōhī ta ō miyɛ Ujisɔsi, ohigbu ikwū nɛ ó kwū ɛyi ɔcí owe a?

¹² Ɔdi wɛ ɔdā ɔhá nōo ya, nɛ ācɛ Ujiyu ōhī ɛpleeko ku Ujisɔsi a ta ō miyɛ Ujisɔsi a? Upɔlu kahinii: ‘Alɔ gē kɛla tɛɛcɛ lɛyikwu Ohɔnyɛta néē ŋmo ɛyi ɔcí ku owe a. Olɛhɔ ɔɔma kē wɛ ɔdā ō ŋmo ɔwɛ ta ācɛ Ujiyu.’ (1 Ukɔ́r. 1:23) Ɔdiya ɛɛ nɛ ācɛ Ujiyu ōhī ta ō miyɛ Ujisɔsi ohigbu ka ó kwū ɛyi ɔcí ku owe a? É gbɛla ku ikwū nɛ Ujisɔsi kwu ɛyi ɔcí ku owe a, lɛbɛɛka ó wɛ uwi amāŋ ka ɔcɛ o biya íne a. Ohigbu ɛnyā, é ta ō kpɔtuce ka Ujisɔsi wɛ Umɛsayiya a.​—Obla. 21:22, 23.

13. Ɔdi nɛ ācɛ ōhī nōo ta ō miyɛ Ujisɔsi a i dɔka ō kpɔtuce ŋ ma?

¹³ Ācɛ ōhī ipu ācɛ Ujiyu nōo ta ō miyɛ Ujisɔsi a, ta ō kpɔtuce ka ɛlā ɛkɛmgbɛ nɛ ācɛ kpo ce Ujisɔsi a. Ācɛ nōo yɔ i kɛpɔ tu Ujisɔsi ɛpleeko néē yɔ i ya ɔ ŋmo a, i lɛ ɛlá wu ɛpɔ okpaakpa o ka ŋ. Acohɛpɔ nōo yɔ ɛga okɛpɔ nɛhi ku ācɛ Ujiyu a, le jila tɔha fiyaa o ya ɛɛ kéē kɛpɔ tu Ujisɔsi. É yɛce ɔwɛ okpaakpa néē gē kɛpɔ a ŋ. (Ulúk. 22:54; Ujɔ́n. 18:24) Ikɔkɔ néē géē jahɔ tu ɛlā néē yɔ i kpo ce Ujisɔsi a, acohɛpɔ piii a “bá gē tíne ijáalí ɛ̄kɛ̄mgbɛ̄ kéē cɛ̄ tū Ujísɔ̄si, cɛ́ɛ́ kéē lɛ ɔ́ ŋmó.” Abɔɔ ɛnyā i tɔɔtɛ ō ya lɛ uwa ŋ ma, é gbɔɔ ō ceyitikwu ya ku Ujisɔsi kóō lɛ ɛlā eyī ka, cɛɛ kéē lɛ abɔ ba ɔ kéē lɛ ɔ ŋmo ɛpɔbi. Ɛnyā i kē cɛtɔha mla íne fluflu ŋ. (Umát. 26:59; Umák. 14:55-64) Abɔɔ Ujisɔsi kē le heyi ŋma ɔlekwu a, ācɛ okɛpɔ ɛkɛmgbɛ ɔɔma piii a klla lɛ “ije” gba lɛ aijcɔɔja ku Urom, nōo yɔ i gbo okonu unoji ku Ujisɔsi a. Ɔdiya a? O ya kéē nyɔ gáā lɛ ɛkɛmgbɛ ka, lɛyikwu ɛgɛ nɛ unoji a nwula nōó klla ta anca nɛ ɔdā duuma i yɔ anu gɛ ŋ ma.​—Umát. 28:11-15.

14. Akacɛ nyá yɔ ipu Ubáyíbu lɛyikwu ō kwū ku Ujisɔsi a?

¹⁴ Ɔdi nɛ Ubáyíbu ka a? Ācɛ Ujiyu alɛwa  ɛpleeko ku Ujisɔsi a i leyice ka Umɛsayiya géē kwū ŋ. Leyi yɛ akacɛ ku Ubáyíbu nyā nōo kahinii: Ó “kwú oyēēyī kú nū ú tónū klla mīyɛ italā nɛ̄ ācobīyíne cíkā ō má ā í ce iyīnū.” (Ayis. 53:12) Ohigbu ɛnyā, ɛlā néē kpo ce Ujisɔsi ka ó wɛ ɔcɛ o ya ɔdā obɔbi a, i wɛ ɔdā nɛ ācɛ Ujiyu cika ō lɛ abɔ ba ɔ kéē ta ō miyɛ Ujisɔsi ŋ.

15. Ɛlā ɛkɛgbɛ nyá néē kpo ce Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa nōo ya ku ācɛ ōhī kóō ta ō miyɛ ɛlā ku alɔ a?

¹⁵ Alɔ gē má ɛdɔ unwalu ɛgɛnyā icɛ duu? Ii! É kpo ɛlā ɛkɛmgbɛ ce Ujisɔsi ohigbu ɔdā nɛ ó ya ŋ, é klla lɛ ɔ ŋmo ɛpɔbi ka ó wɛ ɔcɛ o ya ɔdā obɔbi. Ɔdā ekponu ɔɔma néē yɔ i ya alɔ icɛ duu a. Leyi yɛ ocabɔ ōhī. Ɛpla ihayi ku 1930 gā ihayi ku 1940 ipu éwo ku United States, alɔ gā inu ɛpɔ alɛwa o ya ɛɛ ku alɔ lɛ íkwu nɛ alɔ lɛ ō gba ɛ̄gbā a gbotu. Ó kóō lɛ acohɛpɔ ōhī nōó yuweyi ō ka ku aa wɔtu alɔ ŋ. Quebec, ipu éwo ku Canada, ācɛ icɔɔci mla ācɛ éwo ɔɔma yɔ i yuklɔ tɔha lɔfu lɔfu ō ya ɛɛ kéē lɛ uklɔ ku alɔ ci. É lɛ ācɛ o tɔɔna ɛlā Ɔwɔico alɛwa kpo tu inu agba, ohigbu ka é kɛla lɛ aoladoogbe ku uwa lɛyikwu Ajɔɔcɛ Ku Ɔwɔico. Ipu éwo ku Germany, ācɛ u Nazi lɛ ayinɛ alɔ alɛwa nōo wɛ ɛdrɔ nōo hi kpaakpa a kpo ŋmo. Ihayi ōhī nōo gáā yɛ ipu éwo ku Russia a, é lɛ ayinɛ alɔ alɛwa ŋmo ɛpɔbi klla lɛ uwa kpo tu inu agba ohigbu kéē kɛla lɛyikwu Ubáyíbu. É ka igɔmɛnti ka “ku ó wɛ uklɔ ku ācɛ ō ya odee gla ɛji.” É kóō lɛ íne kwaajɛ kéē lɛ abɔ ci ō bi Ubáyíbu ku New World Translation ipu uce ku Russia a le yuklɔ. É klla kwu iyē u ce ɔ ka ó wɛ “ɔkpá ku ācɛ o ya odee gla ɛji” ohigbu ka é ta iyē ku Ujehofa ipu nu.

16. Ɛgɛ nɛ ɔkpá ku 1 Ujɔ́ni 4:1 ka a, ɔdiya nɛ alɔ i cika ō cɛ lɛ ɛkɛmgbɛ nɛ ācɛ gē ka lɛyikwu ayinɛ alɔ a kóō pla alɔ ŋ ma?

¹⁶ Ɔdi nɛ alɔ cɛgbá ō ya, o ya ɛɛ ku alɔ ma ō gbā Ujehofa ɛ̄gbā ŋ ma? Lɛ aɛlā ɔkwɛyi lɛyikwu ɛlā nyā jé. Eko nɛ Ujisɔsi yɔ i tɔɔna ɛyi ɛfu ku olifu a, ó pi ācɛ nōo yɔ i jahɔ lɛ ɔ a ahɔ̄ kahinii: Ācɛ “gē kā ɛdɔ ɛ̄kɛ̄mgbɛ̄ obɔ̄bí dóódu ce aá.” (Umát. 5:11) Ɛjɛɛji ɛkɛmgbɛ nyā kē yɔ i wa ŋma ɛgiyi Usetan. Anu gē kwu ācɛ nōo gē ya alɔ ŋmo a, kéē kɛmgbɛ ba alɔ a. (Mafú 12:9, 10) Alɔ ta ɛlā ɛkɛmgbɛ doodu, nōo ŋma ɛgiyi ācɛ nōo gē ya alɔ ŋmo a. Alɔ hii cɛ lɛ ɛkɛmgbɛ ku uwa ce ufi tu alɔ iye, ku alɔ ma ō gbā Ujehofa ɛ̄gbā, amāŋ ku ɔtu okpoce ku alɔ kóō gbɔɔ ō waajɛ ŋ.​—Jé 1 Ujɔ́ni 4:1.

17. Ɛgɛnyá nɛ ɛlā ōhī nōo ya eko nɛ Ujisɔsi kwū a, lɔfu ya ku ācɛ ōhī kóō ta ka aa miyɛ Ujisɔsi ŋ ma?

¹⁷ Gbɔbu ɛɛ ku Ujisɔsi kóō kwū a, éyi ŋma ipu ayikpo igwɛɛpa a lɛ ibiyaajɛ ya tu ɔ. Ɔyikpo ku Ujisɔsi ɔhá klla lɛ ɔ hiho igbɛɛta, ɛjɛɛji ayikpo a klla habɔ ɔ ta le pɛ kwu otu gbɔbu ɛɛ kóō kwū a. (Umát. 26:14-16, 47, 56, 75) Ɛnyā i hɛ Ujisɔsi idaago ŋ. Ó kóō le ka taajɛ gbɔbu ka ɛnyā géē ya. (Ujɔ́n. 6:64; 13:21, 26, 38; 16:32) Igbihi nɛ ɛnyā le ya kwɛyi a, ācɛ ōhī lɔfu le miya ka aa gáā wɛ ipu ígwu ɔɔma ŋ, ohigbu ɔdā nɛ ayikpo ku Ujisɔsi ya nyā!’

18. Aakacɛ nyá ya jila ipu ɛlā nōo ya gbɔbu ɛɛ ku Ujisɔsi kóō kwū a?

¹⁸ Ɔdi nɛ Ubáyíbu ka a? Ihayi alɛwa gbɔbu ɛɛ ku Ujisɔsi kóō wa ɛcɛ nyā a, Ujehofa le ka taajɛ ipu Ɛlā ku nu, ka é géē ya ibiyaajɛ tu Umɛsayiya klla je ɔ lá ikpije nɛhɛ ofu cigwo (30). (Usak. 11:12, 13) Ɔcɛ nōo kē gáā je Ujisɔsi lá a wɛ ɔcɛ nōo yɔ kwu ɔ ajaajɛ. (Aíjē 41:9) Ɔcomɛɛbɛ Usakaríya klla ta kahinii: “Lɛ ɔ̄cogbāálá ā ŋmó cɛ́ɛ́ aálá ā kē le fíyákátā.” (Usak. 13:7) Ācɛ okpaakpa i cika ō ta ō miyɛ Ujisɔsi, ohigbu ɛlā nōo yɔ i ya nyā ŋ. Ikɔkɔ ɔɔma, ɔtu okpoce ku uwa cika ō yɔ i lɔfu, abɔɔ ɛjɛɛji ɛlā nyā yɔ i ya jila ɛyi ku Ujisɔsi a.

19. Ɔdi nɛ ācɛ nōo lɛ ɔtu olɔhi klla hayi kpaakpa a jé a?

¹⁹ Alɔ gē má ɛdɔ unwalu ɛgɛnyā icɛ duu? Ii.  Icɛ, ācɛ Ocijali ōhī nɛ ācɛ jé lɔɔlɔhi lɛ igbihi ce kwu ɛ̄gbā ō gba ku Ujehofa. É klla yɔ i ceyitikwu ya kéē lɛ ācɛ ɔhá pla ŋma ipu ujɔ duu. É gē kɛmgbɛ klla gē da ācɛ ɛlā obɔbi lɛyikwu alɔ, o ya ɛɛ kéē lɛ uwa pla. É klla gē kɛmgbɛ ba alɔ ipu ɔkpá ku ɔka, eko néē yɔ i kɔka mla ācɛ, ipu Uredio, ipu TV mla Intanɛti duu. Amáŋ é pla ācɛ nōo lɛ ɔtu olɔhi klla hayi kpaakpa a gla ŋ. Ikɔkɔ ɔɔma, é jé ka Ubáyíbu le ka taajɛ ka ɛjɛɛji ɛlā nyā géē ya kpɛɛm.​—Umát. 24:24; 2 Upít. 2:18-22.

20. Ɔdi gáā ta alɔ abɔ ku ācɛ nōo nyɛɛ ŋma ipu ɔkwɛyi a, kéē hii pla alɔ ŋ ma? (2 Utímōti 4:4, 5)

²⁰ Ɔdi nɛ alɔ cɛgbá ō ya, o ya ɛɛ ku alɔ ma ō gbā Ujehofa ɛ̄gbā ŋ ma? Alɔ cɛgbá ō ya ku ɔtu okpoce ku alɔ kóō yɔ i lɔfu, ŋma lɛ ō klɔcɛ ku Ubáyíbu eko doodu. Alɔ klla cɛgbá ō yɔ i gbɔɔkɔ klla gɔbu yɔ i yuklɔ, nɛ Ujehofa je lɛ alɔ a eko doodu. (Jé 2 Utímōti 4:4, 5.) Ɔdaŋ ka alɔ lɛ ɔtu okpoce, alɔ i gáā yuufi amāŋ lɛ ɔtōplico eko duuma nɛ alɔ yɔ i po ɔ̄kā ɛkɛmgbɛ, lɛyikwu Ācɛ Ocijáli Ku Ujehofa ŋ. (Ayis. 28:16) Ihɔtu nɛ alɔ lɛ Ujehofa, ayinɛ alɔ mla ɛgɛ nɛ Ɛlā ku nu he alɔ ɔtu a, géē ta alɔ abɔ ku ācɛ nōo ma ō gba Ujehofa ɛ̄gbā a kéē pla alɔ ŋ.

21. Naana nɛ ācɛ alɛwa ta ō miyɛ ɛlā ku alɔ icɛ a, ɔdi nɛ alɔ cɛgbá ō jé kpɔcii a?

²¹ Ɛpleeko ku Ujisɔsi a, ācɛ ōhī ta ō miyɛ ɔ. Amáŋ, ācɛ alɛwa kē miyɛ ɔ kpɔ. Ɛnyā lɛ ō ya mla ɔcɛ éyi, ŋma ipu Ojila Ohɛpɔ ku ācɛ Ujiyu mla “ācogwɛ́ɛya alɛwa” ɔhá. (Ācot. 6:7; Umát. 27:57-60; Umák 15:43) Ɛgɔɔma duu, ācɛ alɛwa icɛ le miya ō yɔ i yɛce Ujisɔsi. Ɔdiya a? Ohigbu ka é jé ɛlā ɔkwɛyi nōo yɔ ipu Ubáyíbu a, ó klla he uwa ɔtu nɛhi. Ubáyíbu kahinii: “Ācɛ nɛ̄ íne kú uwɔ he uwá ɔtū ā lɛ ɛbɔ́ nɛ̄hi, ɔdā dúúmā í gáā yá uwá kéē gwōnū ŋ́.”​—Aíjē 119:165.