1. Ɔdi lɔfu wa ipu ɔtu ku alɔ eko duuma nɛ alɔ gbɛla lɛyikwu ɔcɛ nōo gē meyinyinyi a?

ƆDAŊ ku alɔ gbɛla lɛyikwu ɔcɛ nōo gē meyinyinyi, ɔcɛ nōo gbonɛnɛ, nōo gē lɛ ɛlá wu ɔcɛ, nōo klla gē nwula abɔ gáā wa ipu ɔtu ku alɔ a. Ɔ̄kā ku Ujisɔsi lɛyikwu ɔcɛ Usameriya nōo mafu uce ogbonɛnɛ a lɔfu wa ipu ku alɔ duu. Adā ɔɔma nōo ŋma éwo ɔhá a “ményinyi” ɔcɛ Ujiyu nɛ ācɛ ō ejulugu lɛ ɔ gɔ klla miyɛ aɔdā agbenu ku nu a. Ɔcɛ Ujiyu a “le tū ɔ̄ eyīnyinyi,” anu ɔcɛ Usameriya a lɛ ihɔtu mafu lɛ ɔ ŋma lɛ ō teyi tu ɔ lɔɔlɔhi a. (Ulúk. 10:29-37) Aciije nyā nwu alɔ ɛnɛɛnɛ ɛlā lɛyikwu eyinyinyi ō ma, nōo wɛ ɛnɛɛnɛ uce ō ya ku Ɔwɔico nɛ alɔ gē gba ɛ̄gbā a. Ɔwɔico gē menyinyi ohigbu ka ó yihɔtu alɔ. Ó lɛ ɔwɛ alɛwa nɛ ó gē mafu eyinyinyi lɛ alɔ ɛ̄cī doodu.

2. Ɔwɛ ɔhá nyá nɛ alɔ lɔfu mafu eyinyinyi a?

² Ó lɛ ɔwɛ ɔhá nɛ ɔcɛ lɔfu mafu eyinyinyi. Ɔcɛ nōo lɛ eyinyinyi lɔfu kwu iyi nu bi ŋma ō ya ɔcɛ itala, naana nɛ ɔcɛ ɔɔma cika kéē lɛ itala ya ɔ a. Ɔwɛ ekponu nyā nɛ Ujehofa gē bi mafu eyinyinyi lɛ alɔ a. Ɛgɛ nɛ ɔcɛ nōo ta ɔkpá ku Aíjē Kú Ɛ̄gbā ka lɛ a, “Ó gē yá alɔ italā ɛ́gɛ́nɛ̄ o cíkā lɛ ɔdā nɛ̄ alɔ yá ā ŋ́.” (Aíjē 103:10) Amáŋ ó lɛ ekoohi nɛ Ujehofa lɔfu ya ɔcɛ nōo biya íne bɔbi bɔbi a itala lɔfu lɔfu.

3. Ɔka nyá nɛ alɔ gáā leyi yɛ ɔ a?

³ Ipu ikpɛyi ɛlā nyā, alɔ géē cila ɔka ɛta nōo kahinii: Ɔdiya nɛ Ujehofa gē mafu eyinyinyi a? Ó tɔɔtɛ ku ɔcɛ kóō ya ɔcɛ itala lɔfu lɔfu klla wɛ ɔcɛ o menyinyi kpɔ? Ɔdi kē gáā ta alɔ abɔ ō mafu eyinyinyi a? Alɔ má ɛgɛ nɛ Ɛlā ku Ɔwɔico cila ohi ku aɔka nyā a.

4. Ɔdiya nɛ Ujehofa gē mafu eyinyinyi a?

⁴ Ujehofa dɔka ō bēē menyinyi. Upɔlu nōo wɛ ɔcocɛhɔ a ka ku  Ɔwɔico gē “ményinyi nɛ̄hi.” Amanya, Upɔlu yɔ i je ɛlā ta alɔ eyī peee ka Ɔwɔico gē menyinyi, ohigbu ka ó je eyiyoce lɛ alɛɛcɛ nōó jila iyē ŋ ma, ŋma lɛ ō lɛ anu tu uwa ɛyi kéē lɔfu lā oyeeyi ɔkpanco. (Āfi. 2:4-7) Amáŋ, Ujehofa i gē mafu eyinyinyi lɛ ācɛ nɛ ó lɛ anu tu uwa ɛyi a foofunu ŋ. Udefidi ta ɔkpá kahinii: “Óndú ā lɔhi lɛ odúúdú ācɛ, ó klla ī ményinyi kú ɔdā dóódu nōó yá ā.” (Aíjē 145:9) Ohigbu ka Ujehofa yihɔtu ācɛ a, ó gē mafu eyinyinyi eko duuma nɛ ó má ɔdā nōo ya ɛɛ nɛ ó cika ō ya lɛ a.

5. Ɛgɛnyá nɛ Ujisɔsi bi le nwu ɛlā lɛyikwu eyinyinyi ō má ku Ujehofa a?

⁵ Fiyɛ ɔcɛ duuma ɔhá, Ujisɔsi jé ɛgɛ nɛ Ujehofa dɔka ō bēē mafu eyinyinyi lɛ alɔ a. Ujehofa mla Ujisɔsi humayi yɔ tɔha ɔkpanco gboji gboji, gbɔbu ɛɛ nɛ Ujisɔsi wa ipu ɛcɛ nyā a. (Aíit. 8:30, 31) Igbalɛwa, Ujisɔsi má ɛgɛ nɛ Ujehofa mafu eyinyinyi lɛ alɛɛcɛ nōó jila iyē ŋ ma. (Aíjē 78:37-42) Ipu ɛlā ō nwu ku nu, Ujisɔsi gē kɛla lɛyikwu ɛnɛɛnɛ uce ō ya ku Adā nu nōo yɔ ɔkpanco a ŋma eko teeko.

6. Ɛgɛnyá nɛ Ujisɔsi ta alɔ abɔ ō jé ɛgɛ nɛ Adā nu gē meyinyinyi lɛ a?

⁶ Ɛgɛ nɛ alɔ ka ipu ikpɛyi ɛlā nōo gáā yɛ a, Ujisɔsi bi aciije lɛyikwu ɔyinɔnyilɔ nōo bi a le yuklɔ, o ya ɛɛ kóō lɛ ɔ ta alɔ eyī peee ɛgɛ nɛ Ujehofa dɔka ō bēē mafu eyinyinyi lɛ a. Ɔyinɔnyilɔ a nyɛɛ ŋma ɔlɛ klla “kwú ije ā í ŋmó bónú oŋmá lɛ o lā oyēeyī oŋmó ije bónū icííci.” (Ulúk. 15:13) Igbihaajɛ a, ó kwu piyabɔ ŋma oyeeyi obɔbi ō lā ku nu a, lɛ iyi nu tu waajɛ, klla le miya ocigbihi gā ɔlɛ. Ɔdi nɛ adā nu ya a? Ɔyinɔnyilɔ a i gbeyi gboji ajɛ gbɔbu ɛɛ kóō jé ohi a ŋ. Ujisɔsi kahinii: “Ó [ɔyinɔnyilɔ a] yɔ̄ ɛga oligbó ŋmá ɔlɛ́ ɛ́ɛ́ nɛ̄ ádā nū má ɔ̄ á. Ó le tū ɔ̄ eyīnyinyi, anɔ́ɔ ó le inya kwu nyɔ̄ gaá lɛ ɔ́ kwú bá ɔtū lɔɔlɔhi á.” Adā a i ya ku uweyi kóō kwu ɔyinɔnyilɔ ku nu a ŋ. Ikɔkɔ ɔɔma, ó lɛ eyinyinyi mafu lɛ ɔyinɔnyilɔ a ŋma lɛ ō je ya ɔ ɛhi, klla lɛ omaaba ya ɔ wa apɔlɛ a kpɔ. Ɔyinɔnyilɔ nōo bi a lɛ íne biya nɛɛnɛhi, amáŋ ohigbu ka ó kwu piyabɔ a, adā nu kwu je ya ɔ ɛhi. Adā nōo lɛ eyinyinyi ɔɔma kwɛyi Ujehofa. Ujisɔsi mafu lɛ alɔ ku Ujehofa le tutu ō je ya ācɛ obiya íne ɛhi, ɔdaŋ kē le piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi.​—Ulúk. 15:17-24.

7. Ɛgɛnyá nɛ ɔwɛ nɛ Ujehofa gē mafu eyinyinyi a mafu ka ó jijeeyi nɛhi a?

⁷ Ujehofa gē mafu eyinyinyi ohigbu ijeeyi ku nu nōó lɛ ɛdɔ ŋ ma. Ujehofa gē mafu eyinyinyi ohigbu ka ó jijeeyi nɛhi. Ujehofa gē ya ōmiya nōo géē lɔhi lɛ ɔdā nɛ ó ya a. Ubáyíbu kahinii: “íjééyī nōo ŋmá ɛgiyí Ɔwɔicō ā” le mu mla  ‘eyinyinyi ācɛ ō ma mla ikpo olɔhi.’ (Ujɛ́m. 3:17) Bɛɛka ɛ́nɛ́ mla adā nōo yihɔtu ayipɛ ɔlɛ uwa a, Ujehofa jé ka ó gē lɔhi lɛ ācɛ ɔlɛ nu eko duuma nɛ ó mafu eyinyinyi lɛ uwa. (Aíjē 103:13; Ayis. 49:15) Ohigbu ka Ujehofa mafu eyinyinyi lɛ ācɛ ɔlɛ nu a, é lɛ eyiyoce ku ɛcɔbu naana néē jila iyē ŋ ma. Abɔ Ujehofa wɛ ɔcɛ nōo jijeeyi nɛhi a, ó gē mafu eyinyinyi eko doodu ɔdaŋ ka ó má ɔdā nōo ya ɛɛ nɛ ó cika ō ya lɛ a. Amáŋ, Ujehofa klla jé eko nɛ ó cika ō mafu eyinyinyi ŋ. Ohigbu ka ó jijeeyi a, ó gē mafu eyinyinyi ɔdaŋ ka ó má kóō ya ɔɔma géē jɛga lɛ ɔdobɔbi kóō gɔbu ŋ.

8. Uce ō ya nyá cɛgbá ekoohi a, ɔdi kē ya a?

⁸ Alɔ je ɔ ka ɔcɛ ō gba Ɔwɔico ɛ̄gbā éyi le miya ō lā oyeeyi nōó lɔhi ŋ. Ɔdi nɛ alɔ cika ō ya a? Ujehofa le da Upɔlu kóō lɛ ukɔ́ tu ujɔ a kéē “híīī lé tɔ̄há” mla ɔcɛ ɛgɔɔma ŋ. (1 Ukɔ́r. 5:11) É gē je ācɛ obiye íne nōo ta ō ya opiyabɔ a taajɛ ŋma ipu ujɔ. Uce ō ya ɔɔma cɛgbá, o ya ɛɛ kóō gbo ayinɛ alɔ nōo hayi kpaakpa ipu ɛ̄gbā ku Ujehofa, mla ō mafu ɔwɛ otiihɔ ku nu a. Amáŋ ɔtu gē ya ācɛ ōhī ku ɔdaŋ kē kwu ɔcɛ u taajɛ ŋma ipu ujɔ, ɔɔma yɔ i mafu ka Ɔwɔico i lɛ eyinyinyi lɛ ɔcɛ ɔɔma ŋ ya abɔɔ a. Ɛlā ɔɔma wɛ ɔkwɛyi nɛɛ? Alɔ má ɔ.

9-10. Oŋma ɛlā nōo yɔ ipu ɔkpá ku Ācɛ Uhíbru 12:5, 6 a, ɔdiya nɛ alɔ lɔfu ka ka ó wɛ ɔdā eyinyinyi ō je ɔcɛ obiya íne nōo ta ō ya opiyabɔ taajɛ ŋma ipu ujɔ a? Je ocabɔ mafu éyi.

⁹ Eko duuma nɛ alɔ po ɛla ō ka tɛɛcɛ néē ya ipu ōjila ku ujɔ, ka ɔcɛ nɛ alɔ jé klla yihɔtu nu “i wɛ éyi ku Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa gɛ ŋ,” ɔtu gē biya lɛ alɔ nɛɛnɛhi. Alɔ lɔfu gbɔɔ ō gbɛla ɔdaŋ kóō je ɔcɛ nɛ alɔ yihɔtu nu ɔɔma taajɛ ŋma ipu ujɔ wɛ ɔdā nōo cɛgbá. Eyinyinyi ō ma nōó wɛ ō je ɔcɛ taajɛ ŋma ipu ujɔ a nɛɛ? Ii gbo. Ɔdaŋ ku ɔcɛ cɛgbá itala, ó wɛ ɔdā ijeeyi, eyinyinyi, mla ihɔtu, ō je ɔdā nōó cɛgbá nu a lɛ ɔ. (Aíit. 13:24) Ō je ɔcɛ taajɛ ŋma ipu ujɔ géē ta ɔcɛ ɔɔma abɔ kóō ya opiyabɔ nɛɛ? Ii gbo. Alɛwa ku ayinɛ alɔ nōo humayi ya ɔdā nōó lɔhi ŋ ma, ka ku ohigbu kē kwu uwa taajɛ ŋma ipu ujɔ a, je otabɔ lɛ uwa kéē wa i jé ku ɔdā néē ya a i lɔhi ŋ, kéē ya opiyabɔ klla cigbihi wa ɛgiyi Ujehofa kpɔ a.​—Jé Ācɛ Uhíbru 12:5, 6.

¹⁰ Leyi yɛ ocabɔ nyā ɛ. Ɔcogbaala gáā le jé ku ala ku nu éyi yɔ i doōcē. Ó jé ka o ya ɛɛ kóō teyi tu ala nōo yɔ i doōcē a ku ōcē ɔɔma kóō mɛ, ó cika ō kwu ala u ŋma ɛga nɛ aala ohile a ya ɔ a. Amáŋ aala wɛ ɛ́bɛ́ nōo dɔka ō bēē ya ɔ mla iyi uwa, ohigbu ɛnyā, é lɔfu gbɔɔ ō cɔnu nɛhi ɔdaŋ kē kwu uwa u ta ɛyɛɛyɛyi. Ɛnyā mafu ka ɔcogbaala a wɛ ɔcɛ obɔbi abɔ ó kwu ala u ta ɛga ɛyɛɛyi a nɛɛ? Ehee, ó lɛ a ŋ. Ó jé ku ɔdaŋ ka ó jɛga lɛ ala nōo yɔ i doōcē a kóō yɔ tɔha mla aala ohile a, ōcē a géē nyila. Ohigbu ɛnyā, ɔdaŋ ka ó kwu ala nōo yɔ i doōcē a u ta ɛga ɛyɛɛyi, ó yɔ i gbo ɛjɛɛji aala ohile a.​—Má Ulīfayi 13:3, 4.

11. (a) Ɔwɛ nyá nɛ alɔ lɔfu lɛ ɔcɛ néē le taajɛ ŋma ipu ujɔ gbla ala nōo yɔ i doōcē a? (b) Ɔdi nɛ ācɛ néē le taajɛ ŋma ipu ujɔ lɔfu ya a, otabɔ nyá néē kē lɔfu miyɛ a?

¹¹ Alɔ lɔfu lɛ Ɔcɛ O Yɛce Ukraist néē le taajɛ ŋma ipu ujɔ gbla ala nōo yɔ i doōcē a. Ohigbu ka ó lɛ ɛma olɔhi mla Ujehofa gɛ ŋ ma, ó lɛbɛɛka ɔcɛ nōo yɔ i doōcē a. (Ujɛ́m. 5:14) Ɛgɛ nɛ ācɛ nōo yɔ i doōcē lɔfu kpo ōcē a tu acɛ ɔhá a, ɔcɛ nōó lɛ ɛma olɔhi mla Ujehofa gɛ ŋ lɔfu ta ācɛ ɔhá ɔtu kwu ɔtu kéē ya ɔdā nōó lɔhi ŋ ma. Ohigbu ɛnyā, ó cɛgbá ipu āhɔ̄ ōhī kéē je ɔcɛ obiya íne taajɛ ŋma ipu ujɔ. Itala nyā mafu ihɔtu nɛ Ujehofa lɛ lɛ ācɛ nōo hayi kpaakpa ipu ɛ̄gbā ō gba ku nu, ó kē lɔfu ta ɔcɛ ɔɔma abɔ kóō jé ka ó lɛ íne biya bɔbi bɔbi, mla ō ta ɔ abɔ kóō ya opiyabɔ. Ɔdaŋ néē kóō kwu ɔcɛ ɔɔma u taajɛ ŋma ipu ujɔ naana, ó lɔfu wa ōjila ku ujɔ, ohigbu ku abɔɔ a nɛ ó lɔfu miyɛ ɛlā ō nwu ŋma  ipu Ubáyíbu, o ya ɛɛ ku ɔtu okpoce ku nu kóō lɔfu kpɔ a. Ó klla lɔfu miyɛ aɔkpá ku alɔ kóō jé mla ō klɔcɛ, ó kē lɔfu má ōmiya ku JW Broadcasting^® gla duu. Ɔdaŋ ku anyakwɔcɛ ku ujɔ kē má ka ó yɔ i ya opiyabɔ, é lɔfu tu ɔ ukɔ́ ŋma eko teeko nōo géē tu ɔ abɔ kóō lɛ ɛma ku nu mla Ujehofa glaya. Ɛnyā kéē i tabɔ kéē lɛ ɔ higwu cigbihi ō wɛ éyi ku Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa kpɔ. *

12. Ɔdi nɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ lɔfu ya nōo géē mafu ihɔtu fiyɛ duu lɛ ɔcɛ obiya íne nōo ta ō ya opiyabɔ a?

¹² Ó cɛgbá nɛhi ku alɔ bla, ku acɛ obiya íne nōo ta ō ya opiyabɔ foofunu néē gē je taajɛ ŋma ipu ujɔ a. Anyakwɔcɛ ku ujɔ jé kē cika ō gbɛla lɔɔlɔhi, gbɔbu ɛɛ kéē ya ōmiya ō je ɔcɛ taajɛ ŋma ipu ujɔ. É jé ku Ujehofa gē ya ɔcɛ itala, amáŋ itala a i gē “lɔfú nɛ̄hi ŋ.” Ó kē dɔka kéē ya lɛ a duu. (Ujɛr. 30:11) É yihɔtu ayinɛ uwa nɛɛnɛhi, ohigbu ɔɔma, é dɔka ō ya ɔdā duuma nōo géē biya ɛma ku uwa mla Ujehofa ŋ. Ekoohi, ɔdā néē lɔfu ya o bu ipu ihɔtu mla eyinyinyi ō ma a, wɛ ō je ɔcɛ obiya íne taajɛ ŋma ipu ujɔ.

13. Ɔdiya néē cika ō je Ɔcɛ O Yɛce Ukraist nōo lā ipu Ukɔrinti a taajɛ ŋma ipu ujɔ a?

¹³ Gbɛla lɛyikwu ɔdā nɛ Upɔlu ya lɛyikwu ɔcɛ obiya íne nōo ta ō ya opiyabɔ a. Ɔcɛ O Yɛce Ukraist éyi nōo lā ipu Ukɔrinti a gē ce ikpo ɔnyā adā nu. Ɔɔma wɛ ɔdobɔbi nɛhi! Upɔlu jé ka Ujehofa da ācɛ Isrɛlu eko ikee a kahinii: “Ɔ̄cɛ nōo le ikpó ɔnyā ádā nū ce, le uwēyī je lɛ ádā nū ɛɛ́. É géē kpó anú mɛ́mla ɔnyā ádā nū ā ŋmó.” (Ulīf. 20:11) Ó wɛ ɔkwɛyi ka Upɔlu i lɛ íkwu ō da ujɔ a kéē lɛ adā ɔɔma ŋmo ŋ. Amáŋ ó da ācɛ Ukɔrinti a kē kwu ɔ u taajɛ ŋma ipu ujɔ. Oyeeyi obɔbi ku ikpo ɔnyā ō ce nɛ adā ɔɔma yɔ i lā a, yɔ i lɛ abɔ kwu ācɛ ɔhá ipu ujɔ a ɔwɛ obɔbi. Ōhī ku uwa kóō gbɛla ku uce ō ya ɔɔma i wɛ ɔdobɔbi nɛhi ŋ!​—1 Ukɔ́r. 5:1, 2, 13.

14. Ɛgɛnyá nɛ Upɔlu mafu eyinyinyi lɛ adā ɔɔma nōo lā ipu Ukɔrinti néē je taajɛ ŋma ipu ujɔ a, ɔdi kē ya a? (2 Ācɛ Ukɔ́rīnti 2:5-8, 11)

¹⁴ Abɔ eko le gla ligii a, Upɔlu gáā le nwu ku adā ɔɔma lɛ opiyabɔ nɛɛnɛhi ya ipu oyeeyi ku nu ɛ. Ɔcɛ obiya íne ɔɔma le piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi! Naana nɛ adā a lɛ uweyi nɛhi bi gā lɛ ujɔ a, Upɔlu da anyakwɔcɛ ku ujɔ a ka anuɔ i dɔka ō ‘cɔnu nɛhi’ mla adā ŋ. Ó da uwa kahinii: “Aá kwú ɔdā nōo yá ú yá ɔ̄ ɛhi. Aá tá ɔ̄ ɔtū kwu ɔtū.” Má ɔdā nōo ya ɛɛ nɛ Upɔlu da uwa  kéē ya lɛ a: “Cɛ́ɛ́ kú ɔtū kóō híīī bīya lɛ ɔ́ nɛ̄ɛ̄nɛ̄hi nōo ī yá kóō cīgbīhi ŋmá ɛlɔ̄ɔwɔicō ŋ́.” Adā ɔɔma nōo lɛ opiyabɔ ya a le tu Upɔlu eyinyinyi. Upɔlu i dɔka ku ɔtu kóō biya lɛ ɔ nɛɛnɛhi ohigbu ɔda nɛ ó ya, nōo géē ya kóō hii gbɔɔkɔ ku ō je yɛhi gɛ ŋ.​—Jé 2 Ācɛ Ukɔ́rīnti 2:5-8, 11.

15. Ɛgɛnyá nɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ gáā ya ɔcɛ obiya íne itala klla géē mafu eyinyinyi a?

¹⁵ Bɛɛka Ujehofa a, anyakwɔcɛ ku ujɔ dɔka ō bēē mafu eyinyinyi. É géē ya ɔcɛ obiya íne itala lɔfu lɔfu ɔdaŋ ku ɔɔma cɛgbá, amáŋ é klla géē mafu eyinyinyi ɛgɛ nōó tɔɔtɛ gla a. Ɔdaŋ ku anyakwɔcɛ ku ujɔ i ya ɔcɛ obiya íne itala duuma fluflu ŋ, é yɔ i mafu eyinyinyi ŋ. Ikɔkɔ ɔɔma, é yɔ i jɛga lɛ ɔdobɔbi kóō gɔbu. Anyakwɔcɛ ku ujɔ foofunu wɛ ācɛ nōo cika ō yɔ i mafu eyinyinyi a nɛɛ?

16. Ɔdi nɛ ɔkpá ku Aíita 21:13 ka ku Ujehofa géē ya ācɛ nōo ta ō mafu eyinyinyi a?

¹⁶ Ɛjɛɛji Ācɛ O Yɛce Ukraist gē ceyitikwu kéē mafu eyinyinyi bɛɛka Ujehofa a. Ɔdiya a? Ɔdā éyi nōo ya a wɛ ka Ujehofa i gáā jahɔ tu ɔkɔ ō gba ku ɔcɛ nōó gē mafu eyinyinyi lɛ ācɛ ɔhá ŋ. (Jé Aíita 21:13.) Ó kē lɛ oduuma ku alɔ nōó géē he ɔ ɔtu ɔdaŋ ka Ujehofa i jahɔ tu ɔkɔ ō gba ku nu ŋ. Ohigbu ɛnyā, alɔ géē habɔ ō cɔnu nɛhi ta. Alɔ i gē ta ō je otabɔ lɛ Ɔcɛ O Yɛce Ukraist ɔmpa alɔ nōo yɔ i má owe ŋ, amáŋ alɔ le tutu eko doodu ō jahɔ tu “ikwū kóō tá abɔ̄ nɛ̄ ogbɛhá gē je ā.” Ɔwɛ ekponu ɔɔma, alɔ klla gē ceyitikwu ō yuklɔ mla ɛlā nōo yɔ ipu ɛga ku Ubáyíbu nyā nōo kahinii: “Ohígbū ka Ɔwɔicō í gáā ményinyi ɔ̄cɛ nɛ̄ ó gē ményinyi ācɛ ɔhá ŋ́ mā ŋ́.” (Ujɛ́m. 2:13) Ɔdaŋ ku alɔ tu iyi alɔ waajɛ gbɛla lɔɔlɔhi ku alɔ abɔyi alɔ cɛgbá kéē mafu eyinyinyi lɛ alɔ, ó géē ya ku alɔ mafu eyinyinyi lɛ ācɛ ɔhá duu. Eko nɛ alɔ klla cɛgbá ō mafu eyinyinyi fiyɛ duu a, wɛ eko nɛ ɔcɛ obiya íne nōo lɛ opiyabɔ ya le cigbihi wa ipu ujɔ.

17. Ɛgɛnyá nɛ Udefidi nōo wɛ ɔcɛ́ a mafu eyinyinyi ŋma ipu ɔtu a?

¹⁷ Aocabɔ nōo yɔ ipu Ubáyíbu lɔfu ta alɔ abɔ ō mafu eyinyinyi, mla ō habɔ icɔnu ta. Ocabɔ mafu, gbɛla lɛyikwu Udefidi nōo wɛ ɔcɛ́ a. Igbalɛwa, ó gē mafu eyinyinyi ŋma ipu ɔtu. Naana nɛ Usɔlu dɔka ō je ɔ ŋmo a, Udefidi mafu eyinyinyi lɛ ɔcɛ nɛ Ɔwɔico lɛ anɔ tu ɔ ɛyi a. Ó ceyitikwu kóō gwo Usɔlu ɔci, amāŋ kóō ya ɔ ɔdobɔbi ŋ.​—1 Usám. 24:9-12, 18, 19.

18-19. Ipu āhɔ̄ ɛpa nyá nɛ Udefidi i mafu eyinyinyi ŋ ma?

¹⁸ Naana a, ó lɛ ekoohi nɛ Udefidi i gē mafu eyinyinyi. Ocabɔ mafu, Unabal wɛ ɔcɛ nōo gē cɔnu nɛhi nōo ca Udefidi ɛca, nōo klla ta ō je ɔdole lɛ Udefidi mla acocɛhɔ ku nu. Ɛnyā cɛ lɛ Udefidi le cɔnu nɛhi, nɛ ó le miya ō kwu Unabal mla ɛjɛɛji ācɛ ɔlɛ nu doodu u kpo ŋmo. Amáŋ Abigɛlu ɔnyā Unabal wɛ ɔcɛ ogbonɛnɛ klla wɛ ɔcɛ ō gbeyi cii, ó kē paapa lɛ ɔdole je lɛ Udefidi. Ohigbu ɔɔma, Udefidi i ŋmo Unabal mla ɛjɛɛji ācɛ ɔlɛ nu ŋ.​—1 Usám. 25:9-22, 32-35.

¹⁹ Ɛpleeko ɔhá, Unatan ɔcomɛɛbɛ a le da Udefidi lɛyikwu adā éyi nōo gbagbenu nɛhi, nōo kwu ala ku ɔcɛ ogbɛha éyi uwi a. Ala ɔɔma  kē he ɔcɛ ogbɛha a ɔtu nɛhi. Udefidi kwu cɔnu nɛhi anu ó kahinii: “Anúɔ gbo Ɔwɔicō ka ɔ̄cɛ nɛ̄ ɔ́ɔ yá ɔdā ɛ́gɔ́ɔmā ā cíkā ō gekwú.” (2 Usám. 12:1-6) Udefidi jé íne ku Umosisi a lɔɔlɔhi. Uwi nōo kwu ala éyi uwi, géē bi aala ɛnɛ le gbo ule lɛ ɔcɛ nōó je ɔ ala uwi a. (Oyɛb. 22:1) Amáŋ é géē je uwi a ŋmo nɛɛ? Ó gáā kpaakpa ō ka kē cika ō lɛ uwi ɔɔma ŋmo ŋ, ohigbu ku ɔɔma géē mafu icɔnu nɛhi. Unatan yɔ i bi aciije ɔɔma le ta Udefidi abɔ kóō jé ka ó lɛ ɔdobɔbi nɛhi nōo fiyɛ ɔɔma ya ɛ! Amáŋ Ujehofa kē mafu eyinyinyi nɛhi lɛ Udefidi, ɛnyā kē cika ō ya ku Udefidi kóō mafu eyinyinyi lɛ ɔcɛ nōo je ala uwi ipu aciije ku Unatan a!​—2 Usám. 12:7-13.

20. Ɔdi nɛ alɔ lɔfu nwu ŋma ocabɔ mafu ku Udefidi a?

²⁰ Eko nɛ Udefidi yɔ i cɔnu nɛhi a, ó le miya kē cika ō kwu Unabal mla ɛjɛɛji ācɛ ɔlɛ nu u kpo ŋmo. Igbihaajɛ, Udefidi klla le ka kē cika ō kwu ɔcɛ ō gbagbenu ipu aciije ku Unatan a u ŋmo, ohigbu ɔdā nɛ ó ya a. Amáŋ Udefidi kē wɛ ɔcɛ ogbonɛnɛ, ó lɛ a, ɔdiya nɛ ó kɛpɔ ta uwi ɔɔma ipu icɔnu a? Gbɛla lɛyikwu ɛgɛ nɛ ɔtu yɔ i ya Udefidi lɛ a. Ekoohi, ɔtu gē ŋmo ɔ ɛpɔbi. Ɔdaŋ ku ɔcɛ lɛ ɛpɔbi ŋmo ɔcɛ ipu icɔnu, ɔɔma mafu ku ɛma ku ɔcɛ ɔɔma mla Ujehofa i lɔfu ŋ. Ujisɔsi tu ayikpo ku nu ukɔ́ lɔfu lɔfu kahinii: “Aá híīī ŋmá ācɛ ɔhá ɛpɔ̄bí ŋ́, cɛ́ɛ́ ká Ɔwɔicō kóō híīī ŋ́mó aá okónu ŋ́. Ohígbū ka Ɔwɔicō í ŋmó uwɔ ɛpɔ̄bí ɔwɛ ékpó nɛ̄ a bī le ŋmó ɔ̄cɛ ɔhá okónu āa.” (Umát. 7:1, 2) Alɔ cika ō ceyitikwu lɔfu lɔfu ku alɔ hii ŋmo ɔcɛ ɛpɔbi ipu icɔnu ŋ, amáŋ alɔ “ményinyi nɛ̄hi” bɛɛka Ɔwɔico a.

21-22. Ɔwɛ ɛyɛɛyɛyi nyá nɛ alɔ lɔfu mafu eyinyinyi a?

²¹ Ɔdaŋ ku alɔ wɛ ācɛ ō menyinyi, ɔɔma fiyɛ ɛgɛ nɛ ɔtu gē ya alɔ lɛ a. Ācɛ nōo gē menyinyi gē ya odee nōo géē ta ācɛ ɔhá abɔ. Ɛjɛɛji alɔ lɔfu dɔka ācɛ nōo cɛgbá otabɔ ipu apɔlɛ ku alɔ, ipu ujɔ, mla ɔwɛ ɛga nɛ alɔ lā a. Ku ɛlā ɔkwɛyi a ba, ó lɛ ɛnɛɛnɛ ɛga alɛwa nōo yɔ nɛ alɔ lɔfu mafu eyinyinyi! Ó lɛ ɔcɛ duuma nōo cɛgbá ɔtu ō tu lé? Alɔ je otabɔ nōo cɛgbá gla, a jé ŋ ō je ɔdole amāŋ ō ya ɔdā ɔhá nōo lɔfu tabɔ? Ɔcɛ néē le higwu wa ipu ujɔ cigbihi cɛgbá ɛnɛɛnɛ ɔya nōo géē ta ɔ ɔtu kwu ɔtu? Alɔ kɛla ō ta ɔtu kwu ɔtu ku ɔkoolɔhi a mla ācɛ ɔhá gla? ɛnyā wɛ ɔwɛ éyi nōo lɔhi fiyɛ duu nɛ alɔ lɔfu mafu eyinyinyi lɛ ɛjɛɛji ācɛ nɛ alɔ má a.​—Ujób. 29:12, 13; Uróm 10:14, 15; Ujɛ́m. 1:27.

²² Ɔdaŋ ku alɔ jé ku ācɛ ōhī lɛ ɛdɔ ɛgbá ɛgɛnyā, ɔɔma géē ta alɔ abɔ ō jé ka ó lɛ ɛnɛɛnɛ ɛga alɛwa nōo yɔ nɛ alɔ lɔfu mafu eyinyinyi. Ɔdaŋ ku alɔ mafu eyinyinyi, alɔ géē ya ku ɔtu kóō he Adā alɔ nōo yɔ ɔkpanco, ohigbu ka ó gē “ményinyi nɛ̄hi”!