1. Ɔdi wɛ ajɛ ku ɛbɔ a, ɔdi nɛ alɔ kē cika ō lɛ ɔtu ku alɔ ya ekponu ō ya a?

 Ó LƐ ajɛ éyi nōo yɔ ipu ɛcɛ nyā icɛ nōo le mu mla ācɛ nōo yɔ i ceyitikwu ō ya ɔdā olɔhi a. Ó le mu mla umiliyɔn alɛwa ku ācɛ nōo lɛ ɛbɔ ɔkwɛyi a. Ācɛ nōo yɔ ipu ajɛ nyā a lɛ ɔtu ku uwa ya ekponu ō hii nyɛɛ ŋma anu gboogboo ŋ. É kē dɔka ku ācɛ alɛwa nōo tɔɔtɛ gla a kéē gáā ba uwa iyē ipu ɛnɛɛnɛ āhɔ̄ néē yɔ i jɔɔnyɛ nu nyā a. Ɔdi nōó wɛ a? Ajɛ ku ɛbɔ a nɛ! a

2. Ɔdi wɛ ɔdā ohidaago lɛyikwu ajɛ ku ɛbɔ a?

² Ó wɛ ɔdā ohidaago nɛhi, ka Ujehofa lɛ ɛga éyi ya nɛ ācɛ ɔlɛ nu ba ɛbɔ klla piyatɔha, naana néē lā ipu ɛcɛ ku Ebilii nōo bɔbi nɛhi nɛ ācɛ klla gē wɔtu iyi uwa a. (1 Ujɔ́n. 5:19; Mafú 12:12) Ɔwɔico ku alɔ nōo lɛ ihɔtu a gē má ɛgɛ nɛ ɛcɛ obɔbi nyā gē biya ācɛ ɔtu a, amáŋ ó ya ku ācɛ ɔlɛ nu kéē lɛ ogbotu o ya ɛɛ kéē lɔfu gɔbu yɔ i gba ɔ ɛ̄gbā mla eeye. Ɛlā ku nu ka ka ajɛ ku ɛbɔ a wɛ ɛga nōo lɛ ogbotu nɛ ɔcɛ lɔfu “kwu tayínū,” nōo klla lɛbɛɛka “ɛhɔ̄ nɛ̄ éŋkpɔ̄ í ŋmó ŋmá anú ŋ́ mā ā.” (Ayis. 4:6; 58:11) Mla ɔhā ku Ujehofa, ācɛ nōo yɔ ipu ajɛ ku ɛbɔ nyā a lɛ eeye klla lɛ ogbotu ɛpleeko olɔnɔ amoomɛ nyā a.—Ayis. 54:14; 2 Utím. 3:1.

3. Ɛgɛnyá nɛ akacɛ nōo yɔ ipu ɔkpá ku Ayisáya ɛyi 65 ya jila eko aflɛyi a?

³ Ujehofa bi Ayisaya nōo wɛ ɔcomɛɛbɛ a le kɛla lɛyikwu ɛgɛ nɛ oyeeyi géē lɛ lɛ ācɛ nōo yɔ ipu ajɛ ku ɛbɔ a. A lɔfu má ɛgɛ nɛ Ayisaya kɛla lɛyikwu ɔ a ipu ɔkpá ku Ayisáya ɛyi 65. Akacɛ ɔɔma le ya jila eko aflɛyi ipu ihayi ku 537 Gbɔbu Lɛ Eko Ku Ukraist. Ɛpleeko ɔɔma, é lɛ ācɛ Ujiyu nōo ya opiyabɔ a hɛta  ŋma ɔfiyɛ ipu éwo ku Ubabilɔn, é klla le cigbihi gā ɔlɛ uwa. Ujehofa lɛ ɔhā hɛ ce ācɛ ɔlɛ nu a, klla je otabɔ lɛ uwa kéē lɛ Ujerusalɛm igeli nōo le ta alacɛ a tugwo ɔwɛ nōo heyifuu kpɔ. Ó klla ta uwa abɔ kéē kwu agbliihɔ a i piya ɛga okpɔcii néē géē yɔ i gba Ujehofa ɛ̄gbā ipu ajɛ ku Isrɛlu kpɔ.—Ayis. 51:11; Usak. 8:3.

4. Ɛgɛnyá nɛ akacɛ nōo yɔ ipu ɔkpá ku Ayisáya ɛyi 65 ya jila igbɔha ɛpleeko ku alɔ nyā a?

⁴ Ō ya jila igbɔha ku akacɛ ku Ayisaya a gbɔɔ ɛpla ihayi ku 1919 Eko Ku Ukraist. Ɛpleeko ɔɔma, ācɛ nōo yɔ i gba Ujehofa ɛ̄gbā ɛpleeko ku alɔ nyā a le hɛta ŋma ɛlā ō nwu ɛkɛmgbɛ ku Ubabilɔn Nɛhi a. Igbihi ihayi ɔɔma, ajɛ ku ɛbɔ a gbɔɔ ō nyila gā ipu oduudu ɛcɛ a. Ācɛ o tɔɔna ɛlā ku Ajɔɔcɛ nōo lɛ ɔtu caca a lɛ aujɔ alɛwa kwaajɛ, klla mafu ɛnɛɛnɛ uce ō ya ku Ācɛ O Yɛce Ukraist. Acɛnyilɔ mla acɛnya nōo tɛtɛ wɛ ācɛ o ya ikpɛla klla lā oyeeyi ku aja ō gbo amāŋ ikpo ɔnyā ō ce a, kwu “pīya ācɛ ɛ̄yīpɛ̄ ā . . . nɛ̄ Ɔwɔicō yá kéē lɛbɛ̄ɛka anú abɔ̄yīnū ā.” (Āfi. 4:24) Ó wɛ ɔkwɛyi, ka alɛwa ku aɔhā nɛ Ayisaya kɛla lɛyikwu ɔ a géē ya jila ipu ɛcɛ ɛyipɛ nōo géē wa ɛcɔbu a. Amáŋ kwu obabanya, alɔ yɔ i lɛ itene ɔwɛ alɛwa ŋma ō yɔ ipu ajɛ ku ɛbɔ a. Alɔ géē kɛla lɛyikwu ɛgɛ nɛ ajɛ ku ɛbɔ a lɛ abɔ kwu alɔ iyē a, mla ɔdā nōo ya ɛɛ nɛ alɔ i cika ō nyɛɛ ŋma anu gboogboo ŋ ma.

UCE Ō YA KU ĀCƐ NŌO YƆ IPU AJƐ KU ƐBƆ A

5. Ɛgɛ nɛ Ɔwɔico cokonu ipu ɔkpá ku Ayisáya 65:13 a, ɔdi nɛ alɔ gē jɔɔnyɛ nu ipu ajɛ ku ɛbɔ a?

⁵ É gē lé ɔdole ku Ɛlā Ɔwɔico a lɔɔlɔhi klla gē miyɛ ɔtu ō tu kwu ɔtu. Ɔkpá ku Ayisaya mafu ɛgɛ nɛ ɛyɛɛyi nɛhi yɔ, otahɛ ku ācɛ nōo yɔ ipu ajɛ ku ɛbɔ a mla ācɛ nōó yɔ ipu ajɛ ɔɔma ŋ ma. (Jé Ayisáya 65:13.) Ujehofa je ɛjɛɛji aɔdā nɛ ācɛ nōo gē gba ɔ ɛ̄gbā a cɛgbá a lɛ uwa o ya ɛɛ kéē yɔ kwu ɔ ajaajɛ a. Alɔ lɛ alelekwu ihɔ ku Ɔwɔico, Ubáyíbu, alɛwa ku aɔkpá ku alɔ nōo lɔfu ya ku alɔ “má odée lé, . . . má odée gwá, . . . [ka ɔtu ka ó klla he alɔ]” a. (Má Ɔdā Nēé Mafú Lɛ Ujɔ́ni 22:17.) Amáŋ āhɔ̄ a wɛ ɛyɛɛyi kpanaa lɛ ācɛ nōó yɔ ipu ajɛ ku ɛbɔ a ŋ ma. ‘Ɛmiyɛ mɛ́mla ijēēnyi gē ŋmó uwa . . . , ɔtu klla gē biya lɛ uwa nɛhi.’ É lɛ ɛma duuma mla Ɔwɔico ŋ.—Émɔ̄s. 8:11.

6. Ɛgɛnyá nɛ ɔkpá ku Ujówɛ̄lu 2:​21-24 kɛla lɛyikwu ɛhi ōhī nɛ Ujehofa je lɛ alɔ a, ɛgɛnyá nɛ alɔ kē lɔfu lɛ itene ŋma anu a?

⁶ Ipu akacɛ ku nu, Ujowɛlu yuklɔ mla aɔdā ocɛgbá bɛɛka ikpɔdɛhɔ, ejé, mla anɔ ku olifu, ō mafu ka Ujehofa gē je aɔdā nɛ alɔ cɛgbá o ya ɛɛ ku ɔtu okpoce ku alɔ kóō yɔ lɔfu a lɛ alɔ, kwu aukɔ́ ŋma ipu Ubáyíbu. (Ujów. 2:​21-24) Ó gē ya ɛnyā o bu ipu Ubáyíbu, aɔkpá ku alɔ, uwɛbusite ku alɔ, ōjila ku ujɔ ku alɔ, ojileyi, mla ojileyi nɛhi. Alɔ lɔfu lɛ itene ŋma aɔdā ɛyɛɛyɛyi nɛ ó ya tɔɔtɛ lɛ alɔ nyā ɛ̄cī doodu. Ohigbu ɛnyā, alɔ gē lé ɔdole ku Ɛlā Ɔwɔico a lɔɔlɔhi klla gē miyɛ ɔtu ō tu kwu ɔtu nɛ alɔ cɛgbá a.

7. Ɔdi gē cɛ lɛ ‘ɔtu he alɔ’ a? (Ayisáya 65:14)

⁷ É lɛ eeye ɔdā néē lɛ a klla jɛ uwa. Ācɛ ɔlɛ Ɔwɔico lɔfu “gwéeyē,” ohigbu ku aɔdā nɛ Ujehofa ya lɛ uwa a jɛ uwa eyī nɛhi. (Jé Ayisáya 65:14.) Aɛlā ɔkwɛyi nōo gē lɛ ɔfu tu ɔtu okpoce ku alɔ iyē, aokonu ō ce ō ta ɔtu kwu ɔtu nōo yɔ ipu Ɛlā ku Ɔwɔico, mla ɛnɛɛnɛ eyiyoce nɛ alɔ lɛ ohigbu oyeeyi ku nu nɛ Ujisɔsi le gwɛɛya kwɛyi alɔ a gē ya ku ‘ɔtu kóō he alɔ.’ Ō kɛla lɛyikwu aɔdā nōo ba nyā mla ayinɛ alɔ gē cɛ lɛ alɔ gweeye ɔkwɔɔkwɛyi!—Aíjē 34:8; 133:​1-3.

8. Ɔdi wɛ auce ō ya okpɔcii ɛpa nōo yɔ ipu ajɛ ku ɛbɔ a?

⁸ Ihɔtu mla opiyatɔha nōo yɔ ɔtahɛ ku ācɛ ɔlɛ Ujehofa a wɛ uce ō ya okpɔcii ɛpa nōo yɔ ipu ajɛ ku ɛbɔ a. “Ihɔtū nōo gē gbō ɔdā dóódu tɔ̄há lɔfúlɔfú” nyā, ta alɔ abɔ ō jé ɛgɛ nɛ oyeeyi géē lɛ ipu ɛcɛ ɛyipɛ a, ɛga nɛ ācɛ ɔlɛ  Ujehofa géē lɛ ihɔtu klla piyatɔha fiyɛ ɛgɛ néē lɛ icɛ a. (Ukól. 3:14) Ɔyinɛ alɔ nɔnya éyi kɛla lɛyikwu ɔdā aflɛyi nɛ ó leyi bi ɔ lɛyikwu ācɛ ɔlɛ Ujehofa eko aflɛyi nɛ ó má uwa a. Ó kahinii: “Ń kóō jé ɛgɛ nɛ um géē lɛ eeye a ŋ, kwu ō lɛ eeye ipu apɔlɛ ku um. Eko aflɛyi nɛ um má ācɛ yɔ i mafu ihɔtu ɔkwɛyi lɛ iyi uwa a wɛ eko nɛ um má Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa a.” Ɔcɛ duuma nōo dɔka ō lɛ eeye ɔkwɛyi ipu oyeeyi cɛgbá ō yɔ ipu ajɛ ku ɛbɔ ku alɔ a. Ɔdā duuma nɛ ɛcɛ nyā kóō gē gbɛla lɛyikwu ācɛ ɔlɛ Ujehofa naana, é lɛ iye ojilima mla iye olɔhi mla Ujehofa mla ɛjɛɛji ācɛ nōo gē gba ɔ ɛ̄gbā a.—Ayis. 65:15.

9. Ɔdi nɛ ɔkpá ku Ayisáya 65:​16, 17 cokonu lɛyikwu aɔdā nōo gē ya ku alɔ jɔnɔ nōo klla gē ya ku ɔtu kóō biya lɛ alɔ babanya a?

⁹ É gē lɛ ɔtooplico ŋ klla ba ɛbɔ. Ɔkpá ku Ayisáya 65:14 ka ka ācɛ nōo miya ō hii yɔ ipu ajɛ ku ɛbɔ a ŋ ma, ka “ɔtū géē bīya lɛ [uwa] nōo í yá [kéē] bá ī jikwu.” Amáŋ, ɛjɛɛji aɔdā nōo gē ya ku ācɛ ɔlɛ Ɔwɔico kéē jɔnɔ ka ɔtu ka ó klla biya lɛ uwa a bɛɛ? Ɛ̄cī éyi, ɛjɛɛji aunwalu néē gē má a géē mɛ, ‘Ɔwɔico klla géē je uwa kpo mlanyī kpɛ́mm.’ (Jé Ayisáya 65:​16, 17.) Ujehofa géē je ɛjɛɛji aunwalu nɛ alɔ gē má a bi wa oŋmɛyi. Abɔ eko kē yɔ i nyɔ a, alɔ i klla gáā blakwu ɛgɛ nɛ aunwalu nyā gē cɛ lɛ ɔtu biya lɛ alɔ a gɛ ŋ.

10. Ɔdiya nɛ ɔtu gē ya uwɔ ka ó wɛ ɔhā ō piyatɔha mla ayinɛ alɔ a? (Má ifoto a.)

¹⁰ Kwu obabanya, alɔ gē lɛ ɔtu ɛbɔ eko duuma nɛ alɔ yɔ ōjila ku ujɔ ku alɔ. Ɛga nɛ alɔ i gē lɛ ɔtooplico ŋ, nɛ alɔ i klla gē lɛ ɔtu ku alɔ kwu aɔdā nōo gē ya ku ɔtu kóō biya lɛ alɔ nōo yɔ ipu ɛcɛ obɔbi nyā ŋ ma. Alɔ gē je otabɔ lɛ ayinɛ alɔ kéē lɛ ɔtu ɛbɔ eko duuma nɛ alɔ mafu ihɔtu, eeye, ɛbɔ, ogbonɛnɛ, ō tɛyi waajɛ nōo wɛ ipu ikpo ku alelekwu ihɔ ku Ɔwɔico a. (Ugal. 5:​22, 23) Ó jɛ alɔ eyī nɛhi ō wɛ ipu ɔwa ku Ɔwɔico! Ācɛ nōo yɔ ipu ajɛ ku ɛbɔ a, géē má ō ya jila ku okonu ō ce ku Ɔwɔico ō ya “ɔkpáncō ɛ̄yīpɛ̄ mɛ́mla ɛcɛ ɛ̄yīpɛ̄” a. 

11. Ɛgɛ nɛ ɔkpá ku Ayisáya 65:​18, 19 ka a, ɛgɛnyá nɛ ajɛ ku ɛbɔ nɛ Ujehofa ya a cika ō lɛ abɔ kwu alɔ a?

¹¹ Odee gē jɛ uwa eyī ɔtu klla gē he uwa. Ayisaya gɔbu lɛ ɔ ta alɔ eyī peee ɔdā nōo ya ɛɛ nɛ ‘ɔtū cika ō he alɔ, nɛ alɔ klla cika ō gwéeyē’ abɔ alɔ yɔ ipu ajɛ ku ɛbɔ a. Ujehofa abɔyi nu ya ajɛ ku ɛbɔ nyā a. (Jé Ayisáya 65:​18, 19.) Ohigbu ɛnyā, ó hɛ alɔ idaago ŋ ka Ujehofa yɔ i bi alɔ le je otabɔ lɛ ācɛ kéē nyɛɛ ŋma ipu aɔwa ku ɛcɛ nyā nōó gē nwu uwa ɛlā ɔkwɛyi lɛyikwu Ɔwɔico ŋ, mla ō ta uwa abɔ kéē wa i yɔ ipu ajɛ ku ɛbɔ nɛ alɔ yɔ i jɔɔnyɛ nu a! Ɔtu gē he alɔ lɛyikwu aɔhā nɛ alɔ gē jɔɔnyɛ nu ohigbu ku alɔ yɔ ipu ɔkwɛyi a, alɔ klla gē lɛ  ɔtu caca ō da ācɛ ɔhá lɛyikwu uwa.—Ujɛr. 31:12.

12. Ɛgɛnyá nɛ aokonu ō ce néē kɛla lɛyikwu ɔ ipu ɔkpá ku Ayisáya 65:​20-24 gē cɛ lɛ ɔtu ya uwɔ lɛ a, ɔdi kē ya a?

¹² Ó jɛ alɔ eyī, ɔtu klla gē he alɔ lɛyikwu ɛnɛɛnɛ eyiyoce nɛ alɔ lɛ ohigbu ku alɔ lɛ ɛnɛɛnɛ ɛma mla Ujehofa a. Gbɛla lɛyikwu ɛjɛɛji aɔdā nɛ alɔ géē má klla ya ipu ɛcɛ ɛyipɛ ku Ɔwɔico a! Ubáyíbu cokonu kahinii: “Ayí obene í . . . lɛ́ɛcɛ lɔɔlɔhi. Ɔ̄cɛ dúúmā nōo gekwú iháyí ofɛhɔ̄, é géē jé ɔ́ ka ɔ́ɔ kwú agbaagbɔ.” Alɔ géē “gwó aínu klla í lā ipú nū. [Alɔ] géē tū aɔ́cí ufáyin klla í lé aíkpō nū.” Alɔ i gáā “yúklɔ́ áncā ŋ́,” ohigbu ka “Óndú ā lɛ ɔdā olɔhi yá lɛ [alɔ].” Ó cokonu ō je oyeeyi nɛ alɔ géē lɛ ogbotu, nɛ alɔ géē jɔɔnyɛ nu, nōo klla lɛyi a lɛ alɔ. “Gbɔbū ɛ́ɛ́ kéē gbɔ̄ɔkɔ,” ó géē jé ɔdā nɛ ɔnyɔɔnyɛ cɛgbá a, klla géē ya “ɛgbá kú odúúdú aɔ́dā nēe yēeyī ā.”—Ayis. 65:​20-24; Aíjē 145:16.

13. Ɛgɛnyá nɛ ɔkpá ku Ayisáya 65:25 kɛla lɛyikwu opiyabɔ nɛ ācɛ gē ya eko duuma néē gbɔɔ ō gba Ujehofa ɛ̄gbā a?

¹³ É yɔ ɛbɔ klla lɛ ogbotu. Mla otabɔ ku alelekwu ihɔ ku Ɔwɔico, ācɛ alɛwa nōo tɛtɛ wɛ ācɛ o ya ikpɛla, ācɛ o lɛ anya, mla ācɛ nōo gē kɛmgbɛ nɛhi a, lɛ opiyabɔ nɛɛnɛhi ya ipu oyeeyi ku uwa ɛ. (Jé Ayisáya 65:25.) É ceyitikwu lɔfu lɔfu ō lɛ uce ō ya obɔbi ku uwa a kpo bonu. (Uróm 12:2; Āfi. 4:​22-24) Ku ɛlā ɔkwɛyi a, ācɛ ɔlɛ Ɔwɔico wɛ ācɛ nōó jila iyē ŋ kpɔ, ohigbu ɛnyā alɔ géē gɔbu yɔ i ya inyileyi. Naana kpɔ a, Ujehofa lɛ “odúúdú alɛɛcɛ” nōo yihɔtu ku nu nōo klla yihɔtu ku iyi uwa a pi bla iyi nu. Ohigbu ɛnyā, é lɛ ɛbɔ ɔkwɛyi a klla piyatɔha lɔɔlɔhi. (Utáy. 2:11) Ɔwɔico nōo lɛ ɔfu nɛhi a yuklɔ idaago nyā foofunu gla a!

14. Ɛgɛnyá nɛ āhɔ̄ ku ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ éyi mafu ɔkwɛyi nōo yɔ ipu ɔkpá ku Ayisáya 65:25 a?

¹⁴ Ó tɔɔtɛ ku ācɛ kéē piya uce ō ya obɔbi ku uwa abɔ ɔkwɔɔkwɛyi gla? Leyi yɛ ocabɔ nyā. Ɔyipɛ oklobiya éyi néē le tu inu agba igbo alɛwa ɛ eko nɛ ó wɛ ihayi ofu a, gē lā oyeeyi ku aja ō gbo mla unu ō nu nɛhi. É tu ɔ agba ohigbu umoto nɛ ó je uwi, ō ca ɔlɛ ācɛ gáā kpo odee uwi ŋma anu, mla aɔdobɔbi alɛwa ɔhá ɛ. Ó le tutu eko doodu ō nuunu mla ɔcɛ duuma. Eko aflɛyi nɛ ó po ɛlā ɔkwɛyi ŋma ipu Ubáyíbu klla gbɔɔ ō gā ōjila ku Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa a, ó gáā le jé kpɔcii ka oyeeyi ku nu lɛyi lɛ ɛ—ɔɔma kē wɛ ō gba Ujehofa ɛ̄gbā ipu ajɛ ku ɛbɔ a. Igbihi nɛ ó lɛ ubatisim ya a, igbalɛwa ó gē gbɛla lɛyikwu ɛgɛ nɛ ɔkpá ku Ayisáya 65:25 tɛɛma kwu ɔ a. Ó le piyabɔ ŋma ō lɛ uce ō ya bɛɛka agaba, ɔcɛ o nuunu, gā ō lɛ uce ō ya bɛɛka ala mla ɔcɛ ɛbɔ.

15. Ɔdiya nɛ alɔ dɔka ō hi ācɛ ɔhá igwú kéē gáā ba alɔ iyē ipu ajɛ ku ɛbɔ a, ɛgɛnyá nɛ alɔ kē lɔfu ya ɔɔma a?

¹⁵ Ayisáya 65:13 gbɔɔ mla ɛlā nyā nōo kahinii: ‘Ɛnyā wɛ ɛlā nɛ Ondu a abɔyi nu nōo lé ka Ujehofa a ka a.’ Ɔgba 25 ŋmɛyi mla ɛlā nōo kahinii: “Ami nōo wɛ Uyáwe ā kɛlā nyā á.” Okonu ō ce ku nu gē ya jila eko doodu. (Ayis. 55:​10, 11) Ajɛ ku ɛbɔ a yɔ babanya ɛ. Ujehofa lɛ apɔlɛ ku ācɛ o gba ɔ ɛ̄gbā nōó lɛ ɛdɔ ŋ ma kwaajɛ. Ohigbu ka alɔ wɛ ipu apɔlɛ nyā a, alɔ lɛ ɛbɔ nɛɛnɛhi ɛgɛ nōo tɔɔtɛ babanya a, klla lɛ ogbotu ipu ɛcɛ nōo le mu mla unwalu a. (Aíjē 72:7) Ohigbu aɔdā nōo ba nyā, alɔ dɔka ō je otabɔ lɛ ācɛ alɛwa nōo tɔɔtɛ gla a kéē gáā ba alɔ iyē ō gba Ujehofa ɛ̄gbā ipu apɔlɛ ku nu. Alɔ lɔfu ya ɛnyā, ŋma lɛ ō lɛ ɔtu ku alɔ kwu ō je ācɛ piya ayikpo ku Ukraist.—Umát. 28:​19, 20.

ƐGƐNYÁ NƐ UCE Ō YA OLƆHI KU ALƆ LƆFU YA KÓŌ ŊMO ĀCƐ ƆHÁ UNWU Ō GÁĀ YƆ IPU AJƐ KU ƐBƆ A?

16. Ɔdi lɔfu ta ācɛ ɔhá abɔ kéē dɔka ō gáā yɔ ipu ajɛ ku ɛbɔ a?

¹⁶ Eyeeye ku alɔ lɛ uklɔ ocɛgbá ō ya, o ya ɛɛ ku ajɛ ku ɛbɔ a kóō ŋmo ācɛ ɔhá unwu ō gáā yɔ anu. O ya ɛɛ ku alɔ ya ɛnyā, alɔ cika ō gbla  Ujehofa ya. Ó gē kwu ācɛ abɔfu kéē gáā wɛ ipu ɔwa ku nu ŋ. Ikɔkɔ ɔɔma, ó gē “pi” ācɛ ɛmɛɛmɛ bla iyi nu. (Ujɔ́n. 6:44; Ujɛr. 31:3) Ó gē tɔɔtɛ lɛ ācɛ nōo lɛ ɔtu olɔhi nōo nwu ɛlā lɛyikwu Ujehofa mla ɛnɛɛnɛ auce ō ya ku nu a kéē pi bla ɔ ajaajɛ mɛɛlɛ. Oŋma lɛ ɛnɛɛnɛ uce ō ya ku alɔ, ɛgɛnyá nɛ alɔ gáā lɔfu ya kóō ŋmo ācɛ ɔhá unwu ō gáā yɔ ipu ajɛ ku ɛbɔ a?

17. Ɛgɛnyá nɛ alɔ lɔfu ya kóō ŋmo ācɛ ɔhá unwu ō gáā yɔ ipu ajɛ ku ɛbɔ a?

¹⁷ Ɔwɛ éyi nɛ alɔ lɔfu ya ku ajɛ ku ɛbɔ a kóō ŋmo ācɛ ɔhá unwu ō gáā yɔ anu a, wɛ oŋma lɛ ō ya ɛlā mla ayinɛ alɔ ɔwɛ ihɔtu mla ɔwɛ ogbonɛnɛ. Eko duuma nɛ ācɛ ɛyipɛ wa ōjila ku alɔ, alɔ dɔka ku ɔtu kóō ya uwa ɔwɛ ekponu nōó ya ācɛ ōhī nōó wɛ ācɛ o gba Ujehofa ɛ̄gbā ŋ nōo gā ōjila ku ujɔ ku ācɛ Ukɔrinti ku ikee a. É ka tɛɛcɛ kahinii: “Ɔkwɔ̄ɔ̄kwɛ̄yi, Ɔwɔicō yɔ̄ mla aá.” (1 Ukɔ́r. 14:​24, 25; Usak. 8:23) Ohigbu ɛnyā, alɔ cika ō yɔ i lɛyitaajɛ lɛ ukɔ́ nyā nōo kahinii: “Aá bá ɛbɔ́ mla iyī aá.”—1 Utes. 5:13.

18. Ɔdi lɔfu ya kóō ŋmo ācɛ ɔhá unwu ō gáā wɛ ipu ɔwa ku alɔ a?

¹⁸ Alɔ cɛgbá ō ceyitikwu eko doodu ō leyi má ayinɛ alɔ ɛgɛ nɛ Ujehofa gē leyi má uwa a. Alɔ gē ya ɛnyā oŋma lɛ ō lɛ eyī ku alɔ kwu uce ō ya olɔhi ku uwa, ó wɛ á jila iyē ŋ ku uwa nōó gáā yɔ ɛcɔbu gɛ ŋ ma ŋ. Alɔ lɔfu ka unwalu duuma nōo yɔ ɔtahɛ ku alɔ a gwo ɔwɛ ku ihɔtu, ɔdaŋ ka eko doodu alɔ ge ‘gbonɛnɛ klla gē ményinyi iyī alɔ, nɛ alɔ klla gē je obɔ̄bí yá iyī alɔ ɛhi.’ (Āfi. 4:32) Cɛɛ ó géē ŋmo ācɛ nōo dɔka kéē ya ɛlā mla uwa ɔwɛ ihɔtu ɛgɛnyā unwu ō gáā yɔ ipu ajɛ ku ɛbɔ a duu. b

 A HII NYƐƐ ŊMA AJƐ KU ƐBƆ A Ŋ

19. (a) Ɛgɛ néē ma ɔ fu ipu ikpati nōo kahinii: “ É Nyɛɛ Amáŋ É Le Cigbihi a,” ɔdi nɛ ācɛ ōhī ka igbihi néē le cigbihi gā ajɛ ku ɛbɔ a? (b) Ɔdi nɛ alɔ cika ō lɛ ɔtu ku alɔ ya ekponu ō ya a? (Má ifoto a.)

¹⁹ Ajɛ ku ɛbɔ nɛ alɔ yɔ anu a jɛ alɔ eyī nɛhi! Ajɛ ku ɛbɔ a heyifuu babanya fiyɛ otɛtɛ, ācɛ o gba Ujehofa ɛ̄gbā kē yɔ anu babanya fiyɛ otɛtɛ duu. Alɔ gɔbu yɔ i mafu ka ajɛ ku ɛbɔ nɛ Ujehofa ya tɔɔtɛ lɛ alɔ a jɛ alɔ eyī nɛhi. Ɔcɛ duuma nōo dɔka ō lɛ ɔtu ō tu kwu ɔtu, nōo dɔka ku odee kóō jɛ ɔ eyī, nōo dɔka ō lɛ ɔtu ɛbɔ klla lɛ ogbotu, cika ō gáā yɔ ipu ajɛ ku ɛbɔ a ka ó klla nyɛɛ ŋma anu gboogboo ŋ! Amáŋ alɔ cɛgbá ō leyi kwɛɛcɛ lɔɔlɔhi, ohigbu ka Usetan yɔ i ya ɔdā duuma nɛ ó ya gla a ō lɛ alɔ plla o ya ɛɛ ku alɔ nyɛɛ ŋma anu. (1 Upít. 5:8; Mafú 12:9) Alɔ hii jɛga lɛ ɔ kóō plla alɔ ŋ. Alɔ gɔbu yɔ i ceyitikwu lɔfu lɔfu ō ya ku oheyifuu, oyeŋee, mla ɛbɔ nōo yɔ ipu ajɛ ku ɛbɔ a kóō le gbotu lɔɔlɔhi.