1. Otabɔ nyá nɛ ayinɛ alɔ nɔnya gē je lɛ ɔwa ku Ujehofa a, amáŋ unwalu ɛyɛɛyɛyi nyá néē gē má a? (Má ifoto nōo yɔ iyɔbu a.)

ALƆ gweeye nɛhi ō lɛ ayinɛ nɔnya alɛwa nōo yɔ i yuklɔ lɔfu lɔfu ipu ujɔ! Ocabɔ mafu, é gē lɛ aya ō ya ipu ōjila ku ujɔ, klla gē tɔɔna duu. Ōhī ku uwa gē tabɔ ō ta Agbla Ku Ajɔɔcɛ bi, klla gē mafu kéē lɛ ɛlá wu ayinɛ nōo yɔ ipu ujɔ a. O lɛ aafu ŋ, é gē má unwalu ɛyɛɛyɛyi. Ōhī ku uwa gē leyi kwu ɛ́nɛ́ mla adā uwa nōo le hilokplici ɛ. É klla gē lɔtu ku oyaŋmo ŋma ɛgiyi ācɛ apɔlɛ ku uwa. Ōhī ku uwa yɔ i yuklɔ lɔfu lɔfu ō leyi kwu ayipɛ ɔlɛ uwa, ohigbu kéē lɛ ɔba gɛ ŋ.

2. Ɔdiya nɛ alɔ cika ō ceyitikwu je otabɔ lɛ ayinɛ alɔ nɔnya a?

² Ɔdiya nɛ alɔ cika ō je otabɔ lɛ ayinɛ alɔ nɔnya a? Ohigbu ku igbalɛwa, ācɛ nōo lā ipu ɛcɛ nyā i gē je ojilima nɛ acɛnya cɛgbá nu a lɛ uwa ŋ. O ka tu ɔ, Ubáyíbu ta alɔ ɔtu kwu ɔtu ku alɔ je otabɔ lɛ uwa. Ocabɔ mafu, Upɔlu nōo wɛ ɔcocɛhɔ a da ujɔ nōo yɔ Urom a kéē ya Ufiibe omaaba klla “tá ɔ̄ abɔ̄ ipú ɔdā dóódu nōó dɔɔ̄kā” a. (Uróm 16:1, 2) Eko nɛ Upɔlu wɛ ɔcɛ Ufarisii a, ó wɛ ipu ígwu ku ācɛ nōó kpɔtuce ku acɛnya i wɛ ɔdā duuma ŋ, é klla gē leyi má uwa taajɛ. Amáŋ eko nɛ ó je piya éyi ku Ācɛ O Yɛce Ukraist a, ó gbla Ujisɔsi ya klla ya uce mla acɛnya ipu ojilima, ɔwɛ ogbonɛnɛ.—1 Ukɔ́r. 11:1.

3. Ɛgɛnyá nɛ Ujisɔsi ya uce mla acɛnya a, ɛgɛnyá nɛ ó kē leyi má acɛnya nōo gē ya ɔdā nōo wɛ ococɛ ku Ɔwɔico a?

³ Ujisɔsi lɛ ojilima ce ɛjɛɛji acɛnya. (Ujɔ́n. 4:27) Ɛpleeko nɛ Ujisɔsi yɔ ɛcɛ nyā a, ó leyi má acɛnya ɔwɛ nɛ aotrɛyi ku ɛga ō gba ɛ̄gbā ku ācɛ Ujiyu gē leyi má uwa a ŋ. Ó kóō lɛ ɔkpá éyi nōo kɛla lɛyikwu Ubáyíbu kahinii: “Ujisɔsi i kɛla duuma nōo mafu kóō lɛ ojilima ce acɛnya nɛ ŋ.” Ujisɔsi klla gē lɛ ojilima ce acɛnya nōo gē ya ɔdā nōo wɛ ococɛ ku Adā nu a nɛɛnɛhi. Ku ɛlā ɔkwɛyi a, Ujisɔsi hi uwa ka ayinɛ nu nɔnya, ó klla hi iye ku uwa eko nɛ ó yɔ i hi iye ku acɛnyilɔ nōo wɛ ipu apɔlɛ ku nu a.—Umát. 12:50.

4. Ɔdi nɛ alɔ gáā kɛla lɛyikwu ɔ ipu ikpɛyi ɛlā nyā a?

 ⁴ Ujisɔsi le tutu eko doodu o je otabɔ lɛ ayinɛ nɔnya nōo gē gba Ɔwɔico ɛ̄gbā a. Ó mafu ku uwa cɛgbá lɛ ɔ nɛhi, klla cɛpɔ uwa. Alɔ kɛla lɛyikwu ɔwɛ nɛ alɔ lɔfu gbla Ujisɔsi ya, o mafu lɛ ayinɛ alɔ nɔnya ku alɔ lɛ ɛlá wu uwa a.

5. Ɔdiya nōó lɔfu lɔnɔ lɛ ayinɛ alɔ nɔnya ōhī kéē lɛ ɛnɛɛnɛ opiyatɔha néē cɛgbá a?

⁵ Ɛjɛɛji alɔ, kwu ayinɛ alɔ nɔnya mla ayinɛ alɔ nɔnyilɔ cɛgbá ɛnɛɛnɛ opiyatɔha. Amáŋ ekoohi, ō lɛ ɛnɛɛnɛ opiyatɔha nyā gē lɔnɔ lɛ ayinɛ alɔ nɔnya. Ɔdiya a? Má ɛlā néē ka a. Ujordan * ɔyinɛ alɔ nɔnya éyi kahinii: “Abɔ um lɛ ɔba ɛ ŋ ma, o gē ya um bɛɛka um lɛ uklɔ duuma ō ya ipu ujɔ a ŋ, bɛɛka um wɛ ipu ujɔ a ŋ ma.” Ukristen, ɔcɛ ō gbɔbu ɔna ō ta nōo calɛ gā ɛga nɛ ó géē yuklɔ ku ɔna ō ta fiyɛ a kahinii: “Eko nɛ a le yɛ gā ujɔ ɔhá, ó gē yɔ i ya uwɔ bɛɛka a yɔ foofu uwɔ a.” Ó lɔfu ya ayinɛ alɔ nɔnyilɔ ōhī lɛ a duu. Ó lɔfu lɔnɔ ta ācɛ ōhī nōo lā mla apɔlɛ nōó gē gba Ujehofa ŋ ma, kéē piyatɔha mla apɔlɛ ku uwa lɔɔlɔhi, é klla lɔfu kwu iyi uwa bi ŋma ɛgiyi ayinɛ nōo yɔ ipu ujɔ a. Ayinɛ alɔ nɔnya ōhī gē yɔ foofu uwa ohigbu kéē yɔ i dooce néē klla gáā ŋma ɔlɛ gla ŋ, amāŋ ohigbu kéē yɔ i leyi kwu ācɛ apɔlɛ ku uwa nōo yɔ i dooce a. Annette kahinii: “Ó tɔɔtɛ gā um ō lɛ eko taajɛ ku um jɔɔnyɛ ō yɔ mla ayinɛ nōo yɔ ipu ujɔ a ŋ, ohigbu ka ami wɛ ɔcɛ okpɔcii nōo gē leyi kwu ɛ́nɛ́ um a.”

6. Ɛgɛ nɛ ɔkpá ku Ulúku 10:38-42 ka a, ɛgɛnyá nɛ Ujisɔsi je otabɔ lɛ Umata mla Umeri a?

⁶ Ujisɔsi je eko taajɛ lɛ ayinɛ nɔnya nōo gē ya ɔdā nōo wɛ ococɛ ku Adā nu a, ó kē wɛ ɛnɛɛnɛ ɔya ku uwa. Leyi yɛ ɛma ku anu mla Umeri mla Umata, naana néē kóō lɛ ɔba ɛ ŋ ma. (Jé Ulúku 10:38-42.) Ujisɔsi ya kéē lɛ ɔtu ogbonɛ eko duu néē yɔ mla ɔ, o ŋma ɛgɛ nɛ ó gē kɛla klla gē ya uce mla uwa a. Ocabɔ mafu, Umeri gē lɛ ɔtu ogbonɛ o yaajɛ ɛgiyi ikpo ku Ujisɔsi, bɛɛka ɔyikpo * ku nu a. Eko nɛ Umata le cɔnu ohigbu ka Umeri i ta ɔ abɔ kóō ya ɔdole ŋ ma, Umata i yuufi ō da Ujisɔsi ɔdā nōo yɔ ipu ɔtu ku nu a ŋ. Ipu ōjila ɔɔma, Ujisɔsi ta acɛnya ɛpa ɔɔma abɔ kéē nwu aɛnɛɛnɛ ɛlā nōo cɛgbá nɛhi. Ó kē mafu kóō lɛ ɛlá wu uwa mla ɔyinɛ uwa nɔnyilɔ Ulasarɔsi, ŋma lɛ ō jila uwa ma igbɔha kpɔ. (Ujɔ́n. 12:1-3) Eko nɛ Ulasarɔsi gbɔɔ dooce nɛɛnɛhi a, Umeri mla Umata jé kéē lɔfu da Ujisɔsi ɔka kóō ta uwa abɔ gla.—Ujɔ́n. 11:3, 5.

7. Ɔdi wɛ ɔwɛ éyi nɛ alɔ lɔfu ta ayinɛ alɔ nɔnya ɔtu kwu ɔtu a?

⁷ Ó lɛ ayinɛ alɔ nɔnya ōhī, ōjila ku ujɔ wɛ ɛga foofunu néē lɛ ō yɔ mla ācɛ ō gba Ujehofa ɛ̄gbā a. Ohigbu ɛnyā, eko duuma nɛ alɔ yɔ ōjila, alɔ ya uwa omaaba, kɛla mla uwa, klla mafu lɛ uwa ɛgɛ nɛ alɔ lɛ ɛlá uwa lɛ a. Ujordan, nɛ alɔ kɛla lɛyikwu ɔ a kahinii: “Ó gē ta um ɔtu kwu ɔtu nɛhi, eko duuma nɛ ācɛ ta um ahinya ku ohī nɛ um je ipu ōjila, klla gē tutu ō yuklɔ ku ɔna ō ta mla um, amāŋ gē mafu kéē lɛ ɛlá wu um ɔwɛ ɛyɛɛyɛyi ɔhá a.” Alɔ mafu lɛ ayinɛ alɔ nɔnya kéē cɛgbá lɛ alɔ nɛɛnɛhi. “Ukia kahinii: Ɔdaŋ ku um lɛ ōjila ku ujɔ éyi ci, n jé ku ayinɛ alɔ ōhī géē ta ɔkpá fu um amāŋ gáā jila um má, kéē jé ɔdaŋ ku um yɔ lɔhi. Ɛnyā mafu gā um ku ayinɛ alɔ lɛ ɛlá wu um nɛɛnɛhi.”

8. Ɔwɛ ɛyɛɛyɛyi ɔhá nyá nɛ alɔ lɔfu gbla Ujisɔsi ya a?

⁸ Bɛɛka Ujisɔsi a, alɔ ceyitikwu lɛ eko  taajɛ lɛ ayinɛ alɔ nɔnya. A lɔfu hi uwa igwú wa ɔlɛ uwɔ ku aa lé ɔdolɛ amāŋ ō hija ōhī tɔha. Eko duu nɛ alɔ gē ya ɛnyā, alɔ kɛla nōo géē ta uwa ɔtu kwu ɔtu. (Uróm 1:11, 12) Aanyakwɔcɛ ku ujɔ cika ō lɛ uce o ya ekponu bɛɛka Ujisɔsi a. Ó jé, ka ó lɔfu lɔnɔ tu ōhī ku uwa kéē hi lɛ ɔba ŋ. Amáŋ ó kwu ɔ teyi peee ka ó wɛ ɔba ō lɛ amāŋ ayi ō ma, gáā ya ku ɔcɛ kóō lɛ eeye ɔkwɛyi a ŋ. (Ulúk. 11:27, 28) Ikɔkɔ ɔɔma, eeye ɔkwɛyi gē wa ŋma ō lɛ ɛ̄gbā o gba ku Ujehofa ta aflɛyi.—Umát. 19:12.

9. Ɔdi nɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ lɔfu ya, o ya ɛɛ kéē ta ayinɛ nɔnya abɔ a?

⁹ Anyakwɔcɛ ku ujɔ cika ō ya mla acɛnya ipu ujɔ bɛɛka aɛ́nɛ́ amāŋ ayinɛ uwa a. (1 Utím. 5:1, 2) É klla gē bi eko gbɔbu lɛ ōjila amāŋ oŋmɛyi ku ōjila le kɛla mla ayinɛ nɔnya. Ukristen kahinii: “Ɔnyakwɔcɛ ku ujɔ éyi dɔka ō jé ɛgɛ nɛ ōmiya ku um lɛ a, ohigbu ku ó má ku um lɛ ɔdā alɛwa ō ya. Ɛgɛ nɛ ó lɛ ɛlá wu um a jɛ um eyī nɛhi.” Eko nɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ lɛ eko taajɛ gē kɛla mla ayinɛ nɔnya ipu ujɔ, é gē mafu kéē lɛ ɛlá wu uwa. * Annette, nɛ alɔ kɛla lɛyikwu ɔ gbɔbu a, ka itene éyi nōo gē wa ŋma ō kɛla mla anyakwɔcɛ ku ujɔ eko doodu a. O kahinii: “O gē cɛ gā um jé uwa lɔɔlɔhi, é klla gē jé um lɛ a duu. Ohigbu ɛnyā, eko duuma nɛ  um gbɔɔ ō má unwalu, ó gē tɔɔtɛ gā um fiyɛ o da uwa kéē ta um abɔ.”

10. Ɔdi lɔfu ta ayinɛ alɔ nɔnya abɔ kéē gweeye a?

¹⁰ Ɛjɛɛji alɔ gē gweeye klla gē ya lɔhi fiyɛ, ɔdāŋ ku ācɛ ɔhá da alɔ aya nɛ alɔ gē ya lɔhi, mla ɛgɛ nɛ ɔdā nɛ alɔ ya a jɛ uwa éyi lɛ a. Amāŋ ɔdaŋ ku ɔcɛ duuma i mafu ku ɔdā nɛ alɔ gē ya a cɛgbá ŋ, o gē cɛ lɛ abɔ gē hɛ alɔ iyē. Ɔcɛ o gbɔbu ɔna ō ta éyi nōó lɛ ɔba ɛ ŋ nɛ iyē nu lé ka Abigail a cɛ ka o lɛ ekoohi nōó gē ya anuɔ bɛɛka é kwu anuɔ i mlanyi a, ó kahinii: “É jé ɔcɛ nɛ um wɛ ɔkwɔɔkwɛyi a ŋ. É jé ayinɛ um, adā um mla ɛ́nɛ́ um, ka um lɛ ɛma mla uwa foofunu. Ekoohi, o gē ya um bɛɛka ɔcɛ duuma i jé ka um yɔ ŋ ma.” Leyi yɛ ɛlā nɛ ɔyinɛ alɔ nɔnya Upam nɛ ó lɛ ɔba ɛ ŋ ma ka a. Ó humayi yuklɔ ku ɔcɛ ō tɔɔna ipu éwo ɔhá ŋmifi ihayi alɛwa ɛ. Amāŋ igbihaajɛ, ó kwu cigbihi gā ɔlɛ gáā leyikwu adā nu mla ɛ́nɛ́ nu. Abalɔbanya, ó wɛ ihayi ofu ɛta ce igwo, amāŋ ó yɔ i yuklɔ ku ɔcɛ o gbɔɔbu ɔna ō ta kpɔ. Upam kahinii: “Ɔdā nōo ta um abɔ fiyɛ duu a, wɛ eko nɛ ācɛ ta um ahinya klla mafu ka uklɔ nɛ um ya a jɛ uwa eyī a.”

11. Ɛgɛnyá nɛ Ujisɔsi mafu, ka otabɔ nɛ acɛnya je lɛ ɔ ipu uklɔ ku ɔna ō ta a jɛ ɔ eyī a?

¹¹ Acɛnyā nōo lɛ ufi ku Ɔwɔico, nōo bi “aɔdā agbenu ku uwa” le ta Ujisɔsi abɔ je ɔ eyī nɛhi. (Ulúk. 8:1-3) O wɛ ɛnɛɛnɛ ɛga ō ta ɔ abɔ foofunu nɛ ó je lɛ uwa a ŋ, amáŋ ó nwu uwa aɛlā ɔkwɛyi nōo cɛgbá lɛyikwu ococɛ ku Ɔwɔico. Ocabɔ mafu, ó da uwa ka anuɔ géē kwu é klla i je anuɔ heyi ŋma ɔlekwu. (Ulúk. 24:5-8) Ó lɛ acɛnya nyā tutu, ɛgɛ nɛ ó tu ayikpo ku nu tu lɛyikwu ojama néē lɔfu má ɛcɔbu a. (Umák. 9:30-32; 10:32-34) Naana nɛ ayikpo ku Ujisɔsi le kwu hi ɔ ta eko néē kwu ɔ a, acɛnya ōhī nōo ta ɔ abɔ gbɔbu a yɔ pi ɔ eko nɛ ó yɔ i kwu ɛyi ɔci ku owe a.—Umát. 26:56; Umák. 15:40, 41.

12. Uklɔ nyá nɛ Ujisɔsi je lɛ acɛnya a?

¹² Ujisɔsi je uklɔ nōo cɛgbá ta ipu abɔ ku acɛnya. Ocabɔ mafu, acɛnya nōo lɛ ufi ku Ɔwɔico wɛ ācɛ aflɛyi nōo jé kéē lɛ Ujisɔsi heyi ŋma ɔlekwu a. O da acɛnya kéē le da ayikpo ku nu, ka anuɔ le heyi ŋma ɔlekwu ɛ. (Umát. 28:5, 9, 10) Eko ku Upɛntikɔsi 33 Eko Ku Ukraist, acɛnya lɔfu wɛ ipu ācɛ nɛ Ɔwɔico je alelekwu ihɔ ku nu lɛ uwa a. Ó lɛ a, é lɔfu wɛ ipu ācɛ nōo miyɛ ɛhi ō ka uce ɛyɛɛyɛyi kéē tɔɔna lɛyikwu “úklɔ́ idáagó nɛ̄ Ɔwɔicō yá ā.”—Ācot. 1:14; 2:2-4, 11.

13. Ɔdi nɛ anyā nōo wɛ Ācɛ O Yɛce Ukraist yɔ i ya icɛ a, ɛgɛnyá nɛ a lɔfu mafu ka ɔdā néē yɔ i ya a jɛ uwɔ eyī a?

¹³ Alɔ cɛgbá ō cɛtra ayinɛ alɔ nɔnya, ku ɛjɛɛji ɔdā néē gē ya ipu ɛ̄gbā ō gba ku Ujehofa a. Aɔdā ɛyɛɛyɛyi néē gē ya a lɔfu wɛ ō gwo ɔlɛ mla ō gla uwa ya, ō tɔɔna mla aigwu nōo gē ka uce ɔhá, amāŋ ō je iyi uwa tɛɛcɛ yuklɔ Ubɛtɛlu. É gē ta abɔ yuklɔ ɛga nɛ amiya le ya, gē cɔwɔ ku aɔkpá ku alɔ, klla gē yuklɔ ku ɔcɛ o gbɔbu ɔna ō ta mla ō ācɛ ō tɔɔna ipu éwo ɔhá duu. Bɛɛka ayinɛ alɔ nɔnyilɔ a, ayinɛ alɔ nɔnya gē gā inɔkpa ku ācɛ o gbɔbu ɔna ō ta, Inɔkpa Ku Ācɛ O Tɔɔna Ku Ajɔɔcɛ Ku Ɔwɔico, mla Inɔkpa ku Ugilɛdi. Ó wɛ ɔɔma foofunu ŋ, anyā gē ta aɔba uwa abɔ kéē lɛ uklɔ nɛhi néē lɛ a ya ipu ujɔ mla ɔwa ku Ujehofa. Ayinɛ nɔnyilɔ nyā i gáā bi “ɛhi” nɛ Ukraist je lɛ uwa a le yuklɔ lɔɔlɔhi gla ŋ, ɔdaŋ ka anyā uwa i ta uwa abɔ ŋ. (Āfi. 4:8) A lɔfu gbɛla ɔwɛ nɛ a géē ta ayinɛ alɔ nɔnya abɔ ipu uklɔ néē gē ya a?

14. Ohigbu ɛlā néē ka ipu Aíjē Kú Ɛ̄gbā 68:11 a, ɔdi nɛ anyakwɔcɛ nōo jeeyi gē ya a?

¹⁴ Anyakwɔcɛ ku ujɔ nōo jeeyi géē jé ku “ɛwa nɛ̄hi” ku ayinɛ alɔ nɔnya je iyi uwa tɛɛcɛ o yuklɔ ku ɔna ō ta a. Igbalɛwa, é kē  wɛ ipu ācɛ nōo jé ō yuklɔ ku ɔna ō ta nɛhi a. (Jé Aíjē Kú Ɛ̄gbā 68:11.) Ohigbu ɛnyā, anyakwɔcɛ ku ujɔ gē ceyitikwu kéē nwu ŋma ɛgiyi ayinɛ alɔ nɔnya. Abigail, nɛ alɔ kɛla lɛyikwu ɔ gbɔbu a ka anuɔ gē lɛ ɔtu ō tu kwu ɔtu, eko duuma nɛ ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ da anuɔ ɔka lɛyikwu ɔwɛ olɔhi, ō gbɔɔ ɔka ō ka mla ācɛ ɔwɛ ɛga néē gē tɔɔna a. Ó kahinii: “Ɛnyā gē ta um abɔ má ka Ujehofa lɛ uklɔ o cɛgbá je gā um nɛ um géē ya ipu ɔwa ku nu.” Ó wɛ ɔɔma foofunu ŋ, anyakwɔcɛ ku ujɔ jé ka ayinɛ alɔ nɔnya nōo jikoko klla hayi kpaakpa a, gē ta ayinɛ alɔ nɔnya nōo wɛ ɛdrɔ a abɔ eko néē yɔ i má unwalu. (Utáy. 2:3-5) Ó lɛ aafu ŋ, ayinɛ alɔ nɔnya cɛgbá ihɔtu ku alɔ, mla ō jé ka uklɔ ku uwa jɛ alɔ eyī!

15. Eko nyá nɛ ayinɛ alɔ nɔnya lɔfu cɛgbá otabɔ ku ɔcɛ nōo géē kɛla kwɛyi uwa a?

¹⁵ Ekoohi, ayinɛ alɔ nɔnya cɛgbá ācɛ nōo géē kɛla kwɛyi uwa eko néē yɔ i má unwalu. (Ayis. 1:17) Ocabɔ mafu, ɔyinɛ alɔ nɔnya nɛ ɔba nu gekwu ɛ, amāŋ ɔyinɛ alɔ nɔnya nɛ ɔba nu ta ɔ, lɔfu cɛgbá ɔcɛ nōo gē ta ɔ abɔ amāŋ leyikwu ɛ̄gbā ku nu, ɛgɛ nɛ ɔba nu gē ya lɛ ɔ a. Ɔyinɛ alɔ nɔnya nōo le ya ɔnyakwɔcɛ ɛ, lɔfu cɛgbá ɔcɛ nōo gē kwɛyi nu kɛla lɛ aidɔkitɔ. Amāŋ ɔyinɛ alɔ nɔnya nōo wɛ ɔcɛ o gbɔbu ɔna ō ta, klla gē yuklɔ ɔhá ipu ɔwa ku Ujehofa, lɔfu cɛgbá ɔcɛ nōo géē kɛla kwɛyi nu eko duuma nɛ ācɛ gē kɛla lɛyikwu ɔ, kóō gē ya nwune ipu uklɔ ku ɔna ō ta ɛgɛ nɛ aɔmpa nu gē ya a ŋ. Ɔwɛ ɔhá nyá nɛ alɔ lɔfu bi le ta ayinɛ alɔ nɔnya abɔ a? Alɔ leyi má ocabɔ ku Ujisɔsi kpɔ.

16. Ɛgɛ néē ta ipu ɔkpá ku Umáki 14:3-9 a, ɛgɛnyá nɛ Ujisɔsi kɛla kwɛyi Umeri a?

¹⁶ Eko nɛ acɛnya nōo gē gba Ɔwɔico ɛ̄gbā kɛla amāŋ nōó ta ācɛ eyī peee ŋ ma, Ujisɔsi kɛla kwɛyi uwa boobu. Ocabɔ mafu, ó kɛla kwɛyi Umeri eko nɛ Umata yɔ i kpo ɛlā ce ɔ a. (Ulúk. 10:38-42) Ó klla kɛla kwɛyi Umeri igbɔmpa kpɔ, eko nɛ ācɛ ɔhá yɔ i kpo ɛlā ce ɔ abɔ é gbɛla ka ó je ɔdā okpaakpa ō ya ŋ ma. (Jé Umáki 14:3-9.) Ujisɔsi jé ɔtu ku Umeri anu ya nɛ ó cɛtra ɔ kahinii: “Ɔdā olɔhi nɛ̄hi nōó yá ga um á. . . . Ɔdā nōó lɔfú yá glá ā, nōó yá yɔ̄ á.” Ujisɔsi ka kéē géē kɛla lɛyikwu ɛgɛ nɛ ó gbonɛnɛ lɛ a “ɛga dóódu nēé géē tɔ́ɔna kú Ɔ̄kōōlɔhi nyā tɛ́ɛcɛ ā,” ɔɔma yiili nɛ ikpɛyi ɛlā ō klɔcɛ nyā kē yɔ i ya a. Ó wɛ ɔdā eeye ka Ujisɔsi ka é géē tɔɔna ku Ɔkoolɔhi a ipu oduudu ɛcɛ, eko nɛ ó yɔ i da Umeri lɛyikwu ɔdā olɔhi nɛ ó ya a! Gbɛla tu ɛgɛ nɛ ɛlā ku nu je ɛbɔ ku ɔtu lɛ Umeri, eko nɛ ācɛ yɔ i kpo ɛlā ce ɔ a!

17. Je ocabɔ mafu ku eko nɛ alɔ lɔfu kɛla kwɛyi ayinɛ alɔ nɔnya a.

¹⁷ A gē kɛla kwɛyi ayinɛ nɔnya ipu ujɔ eko néē cɛgbá nu? Ocabɔ mafu, leyi yɛ āhɔ̄ nōo yɔ nyā. Ayinɛ ōhī ipu ujɔ gē má ka ɔyinɛ alɔ nɔnya éyi nɛ ɔba nu i gē gba Ujehofa ɛgbā ŋ ma, gē wa ōjila ku ujɔ igbihi eko klla gē nyɛɛ boobu oŋmɛyi ku ōjila. É klla má ka ó gē bi ayipɛ ɔlɛ nu wa ōjila ekoohi ŋ. É kpo ɛlā ce ɔ nɛhi ka ó cika ō da ɔba nu abɔfu, kóō cɛ lɛ ɔ kpo ayipɛ ɔlɛ nu wa ōjila ku ujɔ. Amāŋ ɔkwɛyi a wɛ ka é jé ku ɔyinɛ alɔ nɔnya a yɔ i ceyitikwu mla ɛjɛɛji ɔfu ku nu ŋ. Ó lɛ íkwu ō ya ɛjɛɛji ɔdā nōó miya a gla ŋ; ó kē wɛ anu lɛ íkwu ofiyɛ duu o ka ɔdā nɛ ayipɛ ɔlɛ nu géē ya a ŋ. Ɔdaŋ ku a lɛ ɛdɔ ɛlā ɛgɛnyā po, ɔdi nɛ a lɔfu ya a? Ɔdaŋ ku a ta ɔyinɛ alɔ nɔnya a ahinya klla da ācɛ ɔhá ɛga nɛ ó gē ya lɔhi a, ɔɔma lɔfu ya ku ācɛ kéē hii kɛla obɔbi lɛyikwu ɔ gɛ ŋ.

18. Aɔwɛ ɔhá nyá nɛ alɔ lɔfu ta ayinɛ alɔ nɔnya abɔ a?

¹⁸ Ō ta ayinɛ alɔ nɔnya abɔ ya ɔdā ōhī, lɔfu mafu ɛgɛ nɛ alɔ lɛ ɛlá wu uwa nɛhi lɛ a. (1 Ujɔ́n. 3:18) Annette, nōo leyi kwu ɛ́nɛ́ nu nōo yɔ i doōcē a kahinii: “Ayinɛ ōhī gē wa ɔlɛ um gā ta um abɔ leyi kwu ɛ́nɛ́ um, o  ya ɛɛ kóō tɔɔtɛ gā um ō ya ɔdā ɔhá. Ɛnyā ya ku um gweeye ohigbu ka um má kéē yihɔtu um, ku um klla wɛ ɔcɛ nōo cɛgbá lɛ uwa ipu ujɔ.” Ujordan miyɛ otabɔ lɛ a duu. Ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ éyi ta ɔ abɔ kóō jé ɛgɛ nóō géē teyi ta umoto ku nu. Ujordan kahinii: “N gē gweeye ō jé ku ayinɛ nɔnya mla ayinɛ nɔnyilɔ ipu ujɔ lɛ ɛlá wɛ um. É klla dɔka ku um hii lɛ amiya eko duuma nɛ um yɔ i pɛ umoto ŋ.”

19. Aɔwɛ ɔhá nyá nɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ lɔfu ta ayinɛ nɔnya abɔ a?

¹⁹ Anyakwɔcɛ ku ujɔ gē ceyitikwu kéē lɛ ɛlá wu ɛgbá ku ayinɛ nɔnya duu. É jé ku Ujehofa dɔka kéē leyi kwu ayinɛ alɔ nɔnya lɔɔlɔhi. (Ujɛ́m. 1:27) Anyakwɔcɛ ku ujɔ cika ō gbla Ujisɔsi ya ɔwɛ néē gē gbɛla a. Anyakwɔcɛ ku ujɔ gē yɛce ocabɔ ku Ujisɔsi klla gē gbɛla lɔɔlɔhi gbɔbu ɛɛ kéē ya odee. É géē mafu ɛnyā ɔdaŋ kéē gbonɛnɛ klla gē lɛ iyi uwa ta ipu āhɔ̄ ku ayinɛ nōo yɔ ipu ujɔ a, ikɔkɔ néē géē yɔ i lɛ íne kwaajɛ a. (Umát. 15:22-28) Eko duuma nɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ gē ceyitikwu kéē ta ayinɛ nɔnya abɔ, ɛnyā gē cɛ lɛ uwa jé ku Ujehofa mla ɔwa ku nu yihɔtu uwa klla dɔka ō ta uwa abɔ. Eko nɛ ɔyinɛ nōo leyi kwu ígwu ku ɔna ō ta nɛ Ukia yɔ a, le jé kóō gáā ŋma ɔlɛ nɛ ó yɔ a gā ɔhá a, ó lɛ ōmiya ya boobu kéē lɛ otabɔ je lɛ ɔ. Ukia kahinii: “Ɛnyā ya ku uklɔ a kóō le tu waajɛ gā um nɛhi. Ohigbu ɔtu ō tu kwu ɔtu mla otabɔ nɛ um cɛgbá néē je gā um ma a, anyakwɔcɛ ku ujɔ a le mafu gā um peee ku um cɛgbá ipu ujɔ a. Ó klla cɛ gā um jé peee ka eko duuma nɛ um yɔ ipu āhɔ̄ olɔnɔ ń yɔ foofu um ŋ.”

20-21. Ɛgɛnyá nɛ alɔ géē mafu ku alɔ yihɔtu ɛjɛɛji ayinɛ alɔ nɔnya ipu ujɔ a?

²⁰ Ɔdaŋ ku alɔ má ujɔ ɛyɛɛyɛyi icɛ, alɔ géē má ocabɔ ku ayinɛ alɔ nɔnya, nōo gē ceyitikwu lɔfu lɔfu ipu ɛ̄gbā ō gba Ujehofa nōo cɛgbá otabɔ ku alɔ. Ɛgɛ nɛ alɔ nwu ŋma ocabɔ mafu ku Ujisɔsi a, alɔ lɔfu ta uwa abɔ ŋma lɛ ō lɛ eko taajɛ lɛ uwa mla ō jé uwa lɔɔlɔhi fiyɛ. Alɔ mafu ka ɔdā néē yɔ i ya ipu ɛ̄gbā ō gba ku Ɔwɔico a jɛ alɔ eyī. Alɔ klla kɛla kwɛyi uwa eko nōó cɛgbá.

²¹ Oŋmɛyi ku ɔkpá nɛ Upɔlu ta fu Acɛ Urom a, ó hi iye ku ayinɛ nɔnya ahaanɛ. (Uróm 16:1, 3, 6, 12, 13, 15) O lɛ aafu ŋ, é lɛ ɔtu ō tu kwu ɔtu ŋma ɛgɛ nɛ Upɔlu hɛ okonu tu uwa klla cɛtra uwa lɛ a. Alɔ cika kóō je otabɔ lɛ ayinɛ nɔnya nōo yɔ ipu ujɔ ku alɔ a duu. Ɔdaŋ ku alɔ ya lɛ a, alɔ géē yihɔtu uwa bɛɛka é wɛ ācɛ ku apɔlɛ ku alɔ a.