1. Āhɔ̄ olɔnɔ nyá nɛ Ujɛhowasi, Usiya, mla Ujosiya má a?

 ƐGƐNYÁ nɛ ɔtu géē yɛ i yɛ uwɔ lɛ ɔdaŋ ku a géē yɛ i kwu piya ɔcɛ́ ku ācɛ ɔlɛ Ɔwɔico eko nɛ a wɛ ɛdrɔ a? Ɛgɛnyá nɛ a gáā bi íkwu ku uwɔ le yuklɔ a? Ubáyíbu da alɔ lɛyikwu aɛdrɔ alɛwa nōo je piya ɔcɛ́ ku Ujuda a. Ocabɔ mafu, Ujɛhowasi wɛ ihayi ahaapa eko nɛ ó je piya ɔcɛ́ a, Usiya wɛ ihayi igwo ɛhili, Ujosiya kē wɛ ihayi ahaata. Ɛnyā lɔfu wɛ āhɔ̄ olɔnɔ nɛhi! Amáŋ naana nɛ āhɔ̄ ku uwa i tɔɔtɛ ŋ ma, Ujehofa mla ācɛ ɔhá ta uwa abɔ o ya ɛɛ kéē lɔfu ya ɔdā olɔhi alɛwa.

2. Ɔdiya nōó lɔhi ō ya oklɔcɛ lɛyikwu Ujɛhowasi, Usiya mla Ujosiya a?

² Alɔ i wɛ aɔcɛ́ amāŋ ɔcanya ŋ, amáŋ alɔ lɔfu nwu ɛlā alɛwa ŋma oyeeyi ku Ujɛhowasi, Usiya mla Ujosiya. Alɔ lɔfu nwu ɛlā ŋma ōmiya olɔhi néē ya mla ōmiya obɔbi néē ya a duu. Ŋma lɛ ō bi ocabɔ ku uwa le yuklɔ, alɔ géē má ɔdā nōo ya ɛɛ nōó lɔhi cɛɛ ku alɔ fu aɔkpa olɔhi, ɔdā nōo ya ɛɛ nōó cɛgbá ku alɔ wɛ ācɛ o tu iyi alɔ waajɛ, mla ɔdā nōo ya ɛɛ nōó lɔhi cɛɛ ku alɔ yɔ i pi bla Ujehofa ajaajɛ fiyɛ a.

3. Ɛgɛnyá nɛ Ujɛhoyada ta Ujɛhowasi nōo wɛ ɔcɛ́ abɔ kóō ya ōmiya ku ijeeyi a?

³ Ya ɛgbla ku ōmiya ku ijeeyi nɛ Ujɛhowasi ya a. Eko nɛ Ujɛhowasi wɛ ɛdrɔ a, adā nu gekwu, Ujɛhoyada nōo kē wɛ Otrɛyi Ku Ācɛ O Gwɛɛya a bi ɔ jɛ klla nwu ɔ ɛlā lɛyikwu Ujehofa a. Ujɛhowasi wɛ ɔcɛ o jeeyi ohigbu ka ó jahɔ tu ukɔ́ nɛ Ujɛhoyada tu ɔ a. Ohigbu ocabɔ olɔhi nɛ Ujɛhoyada le taajɛ lɛ ɔ a, Ujɛhowasi le miya ō gba Ujehofa ɛ̄gbā mla ō ta ācɛ ɔhá abɔ kéē gba Ujehofa ɛ̄gbā duu. Ujɛhowasi kóō lɛ ōmiya ya kéē lɛ agbliihɔ ku Ujehofa glaya.—2 Úklɔ́ 24:​1, 2, 4, 13, 14.

4. Ɛgɛnyá nɛ alɔ gē lɛ itene eko duuma nɛ alɔ yihɔtu klla lɛyitaajɛ lɛ aíne ku Ujehofa a? (Aíita 2:​1, 10-12)

 ⁴ Ɔdaŋ ka ɛ́nɛ́ amāŋ adā uwɔ amāŋ ɔcɛ ɔhá yɔ i nwu uwɔ ō yihɔtu ku Ujehofa mla ō lā oyeeyi ku uwɔ ɛgɛ nɛ Ujehofa dɔka a, ayika é yɔ i je ɛnɛɛnɛ ɛhi gā uwɔ. (Jé Aíita 2:​1, 10-12.) Ɛ́nɛ́ amāŋ adā uwɔ lɔfu nwu uwɔ ɛlā ɔwɛ alɛwa. Leyi yɛ ɛgɛ nɛ adā ku ɔyinɛ alɔ nɔnya éyi nōo lé ka u Katya a ta ɔ abɔ kóō ya ōmiya olɔhi a. Ɛ̄cī doodu eko duuma nɛ adā nu lɛ ɔ bi gā inɔkpa, ó gē kɛla ŋma ɔkpá kóō jila ɛlā ku Ɔwɔico má ɛ̄cī doodu a mla ɔ. Ó kahinii: “Aɔka nōó gē ka mla um ɔɔma, gē ta um abɔ ō ya ɔdā okpaakpa a eko duuma nɛ um lɛ unwalu ɛ̄cī ɔɔma.” Ɛ́nɛ́ amāŋ adā uwɔ lɔfu lɛ aíne kwaajɛ nōo gbolo ce ukɔ́ ku Ubáyíbu, amáŋ ɔtu lɔfu ya uwɔ ka aíne néē le kwaajɛ nyā i yɔ i jɛga gā uwɔ ō ya ɔdā nɛ a dɔka a ŋ. Ɔdi lɔfu ta uwɔ abɔ ō lɛyitaajɛ lɛ uwa a? Ɔyinɛ alɔ nɔnya éyi nōo lé ka Anastasia a bla, ka ɛ́nɛ́ mla adā nu gē lɛ eko taajɛ ō lɛ ɔ ta ɔ eyī peee ɔdā nōo ya ɛɛ néē lɛ aíne ōhī kwaajɛ a. Ó kahinii: “Ɔɔma ta um abɔ ku um jé peee ka é lɛ aíne nyā kwaajɛ o ya ɛɛ kéē da um ɔdā nɛ um cika ō ya a ŋ, amáŋ o ya ɛɛ ku um lɛ ogbotu ohigbu ka é yihɔtu ku um.”

5. Ɛgɛnyá nɛ uce ō ya ku uwɔ lɔfu lɛ abɔ kwu ɛ́nɛ́ mla adā uwɔ mla Ujehofa a? (Aíita 22:6; 23:​15, 24, 25)

⁵ Ɛ́nɛ́ mla adā uwɔ géē gweeye nɛhi, ɔdaŋ ku a jahɔ tu ukɔ́ néē gē tu uwɔ ŋma ipu Ubáyíbu a. Ɛ̄nɛ̄ o kē cɛgbá fiyɛ duu a wɛ ka Ɔwɔico géē gweeye mla uwɔ, ɛma nɛ a klla lɛ mla ɔ a géē yɔ i lɔfu tōōtɔ̄ɔ̄. (Jé Aíita 22:6; 23:​15, 24, 25.) Ɛnyā wɛ aɔdā olɔhi nōo ya nɛ a cika ō gbla ocabɔ ku Ujɛhowasi ya eko nɛ ó wɛ ɛdrɔ a.

6. Igbihi nɛ Ujɛhoyada gekwu a, ukɔ́ ku anyɛ nɛ Ujɛhowasi gbɔɔ ō jahɔ tu ɔ a, ɔdi kē bɛɛcɛ ŋma anu a? (2 Úklɔ́ kú Aɔ́cɛ́ 24:​17, 18)

⁶ Nwu ɛlā ŋma aōmiya obɔbi nɛ Ujɛhowasi ya a. Igbihi nɛ Ujɛhoyada gekwu a, aɔkpa ku Ujɛhowasi lɛ abɔ kwu ɔ iyē ɔwɛ obɔbi kóō gbɔɔ ō ya aɔdā nōó lɔhi ŋ. (Jé 2 Úklɔ́ kú Aɔ́cɛ́ 24:​17, 18.) Ó gbɔɔ ō jahɔ tu ukɔ́ nɛ anyakwɔcɛ ku Ujuda nōó yihɔtu ku Ujehofa ŋ ma gē tu ɔ a. A géē cɛ ka Ujɛhowasi i cika ō cɛ ɛlā uwa ŋ, ohigbu ka é gē ya ɔdā nōó lɔhi ŋ. (Aíit. 1:10) Ikɔkɔ ɔɔma, ó jahɔ tu ukɔ́ obɔbi néē gē tu ɔ a. Ku ɛlā ɔkwɛyi a, eko nɛ Usakariya nōo wɛ ɔyinɛ ɛpa ku Ujɛhowasi ceyitikwu kóō na ɔ ta ɔwɛ a, Ujɛhowasi kwu ɔ u ŋmo. (2 Úklɔ́ 24:​20, 21; Umát. 23:35) Ɛnyā wɛ ɔdobɔbi nɛhi klla wɛ ɔdā ila! Ujɛhowasi gbɔɔ oyeeyi ku nu ɔwɛ olɔhi, amáŋ ó wɛ ɔdā okwiye ka ó kwu piya ɔcɛ ocigbihi kwu ɛ̄gbā ō gba ku Ujehofa mla ɔcɛ o ŋmo ɔcɛ. Amáŋ igbihaajɛ a, ɔcocɛhɔ ku nu éyi kwu ɔ u ŋmo. (2 Úklɔ́ 24:​22-25) Oyeeyi ku nu gē yɛ i wɛ ɛyɛɛyi kpanaa ɔdaŋ ka ó géē yɛ i gɔbu yɔ i jahɔ tu Ujehofa mla ācɛ nōo yihɔtu ku nu a! Ɔdi wɛ ɛlā nɛ a nwu ŋma ocabɔ ɔɔma a?

7. Anyɛ nɛ a cika ō fu kéē wɛ aɔkpa ku uwɔ a? (Má ifoto a.)

 ⁷ Ɛlā éyi nɛ alɔ lɔfu nwu ŋma ōmiya obɔbi nɛ Ujɛhowasi ya a, wɛ ka alɔ cɛgbá ō fu aɔkpa nōo yihɔtu ku Ujehofa klla dɔka ō ya ɔdā nōo he ɔ ɔtu a. Aɔkpa nyā géē ta alɔ abɔ ō ya aɔdā olɔhi. Alɔ lɔfu wɛ ɔkpa ku ācɛ nōo lé ɔnyakwɔcɛ lɛ alɔ amāŋ ācɛ nɛ alɔ kóō lé lɛ uwa. Bla, ka Ujɛhoyada lé ɔnyakwɔcɛ lɛ Ujɛhowasi nōo wɛ ɔkpa ku nu a nɛɛnɛhi. Lɛyikwu ɛdɔ ācɛ nɛ a fu kéē wɛ aɔkpa ku uwɔ a, a lɔfu da iyi uwɔ ɔka kahinii: ‘Aɔkpa ku um gē ta um abɔ ku um ya ku ɔtu okpoce nɛ um lɛ lɛ Ujehofa a kóō yɔ i lɔfu fiyɛ? É gē ya ɔdā néē ya gla a kéē lɛyitaajɛ lɛ ɔ klla gē ta um ɔtu kwu ɔtu ō ya lɛ a? É gē kɛla lɛyikwu Ujehofa mla aɛlā ɔkwɛyi néē nwu ŋma ipu Ubáyíbu a? É gē tu um ukɔ́ amāŋ pi um ahɔ̄ eko duuma nɛ um cɛgbá nu?’ (Aíit. 27:​5, 6, 17) Ku ɛlā ɔkwɛyi a, ɔdaŋ ka aɔkpa ku uwɔ i yihɔtu ku Ujehofa ŋ, á cɛgbá ō ya ɔkpa mla uwa ŋ. Amáŋ ɔdaŋ ku aɔkpa ku uwɔ yihɔtu ku Ujehofa, é géē ta uwɔ abɔ eko doodu!—Aíit. 13:20.

8. Ɔdaŋ ku alɔ gē bi ɛga o kɔka ipu intanɛti le yuklɔ, ɔdi nɛ alɔ cika ō gbɛla lɛyikwu ɔ a?

⁸ Icɛ, alɔ lɛ ɔwɛ olɔhi alɛwa ō bi le kɔka mla ācɛ apɔlɛ ku alɔ mla aɔkpa ku alɔ o bu ipu intanɛti. Amáŋ, ācɛ alɛwa gē bi ɔwɛ o kɔka ɛgɛnyā le ya ku ɛlā ku uwa kóō he ācɛ alɛwa ɔtu, ŋma lɛ ō mafu ifoto mla uvidio ku aɔdā néē lá mla ɔdā néē ya ɛ ma lɛ ɛjɛɛji ācɛ. Ɔdaŋ ku a gē bi ɛga o kɔka ipu intanɛti le yuklɔ, da iyi uwɔ aɔka nyā: ‘Ɔdā nɛ um bi ɔtu a wɛ ō ya ku ɛlā ku um kóō he ācɛ ɔtu nɛɛ? N dɔka ō kɔ ɔdā olɔhi mla ācɛ ɔhá, kɛɛ ku um dɔka kéē cɛtra um? N gē jɛga lɛ ɛlá ō gbo ku ācɛ ɔhá kóō lɛ abɔ kwu ɔwɛ nɛ um gē gbɛla, ɛlā ō ka, mla uce ō ya ku um ɔwɛ obɔbi?’ Ɔyinɛ alɔ Nɔnyilɔ Nathan Knorr nōo wɛ ipu Ígwu Nōo Gē Leyikwu Ɔwa Ku Alɔ eko nɛ ó yeeyi a tu ukɔ́ nyā kahinii: “A hii ya odee o ya ɛɛ ku ɔtu kóō he ācɛ ŋ. Ɔdaŋ ku a ya lɛ a, ayika gáā ya ɔdā nōo he ɔcɛ duuma ɔtu ŋ. Ya ɔdā nōo he Ujehofa ɔtu a, a kē géē ya ɔdā nōo he ɛjɛɛji ācɛ nōo yihɔtu ku Ujehofa a ɔtu.”

9. Ɔdi nɛ Ujehofa ta Usiya abɔ kóō ya a? (2 Úklɔ́ kú Aɔ́cɛ́ 26:​1-5)

⁹ Ya ɛgbla ku ōmiya ku ijeeyi nɛ Usiya ya a. Eko nɛ ó wɛ ɛdrɔ a, Usiya nōo wɛ ɔcɛ́ a wɛ ɔcɛ o tu iyi nu waajɛ. Ó nwu ō “le ojīlīmā ce Ɔwɔīcō.” Ó lā oyeeyi gā ihayi ofu ɛta ce ahaata, ipu ɛyinɛhi ku oyeeyi nɛ ó kē lā a Ujehofa hɔha ce ɔ nɛhi. (Jé 2 Úklɔ́ kú Aɔ́cɛ́ 26:​1-5.) Usiya ya alɛwa ku aéwo nōo wɛ olɛla ku uwa a lé klla le má ka Ujɛrusalɛm lɛ ogbotu lɔɔlɔhi. (2 Úklɔ́ 26:​6-15) Ó lɛ aafu ŋ, Usiya gweeye nɛɛnɛhi ku ɛjɛɛji ɔdā nɛ Ɔwɔico ta ɔ abɔ kóō ya a.—Ɔ̄cok. 3:​12, 13.

10. Ɔdi ya da Usiya a?

¹⁰ Nwu ɛlā ŋma ōmiya obɔbi nɛ Usiya ya a. Ó le jé Usiya nōo wɛ ɔcɛ́ a iyē kóō bēē da ācɛ ɔhá ɔdā néē cika ō ya a. Á jé ŋ, ɔɔma lɔfu ya ku ɔtu kóō ya ɔ ka ó lɔfu ya ɔdā duuma nōo he ɔ ɔtu a gla. Ɛ̄cī éyi, Usiya le ta ipu agbliihɔ ku Ujehofa o ya ɛɛ kóō yi otulali ɔla ɔdā nɛ aɔcɛ́ i lɛ íkwu ō ya ŋ ma. (2 Úklɔ́ 26:​16-18) Asariya nōo wɛ Otrɛyi Ku Ācɛ O Gwɛɛya a ceyitikwu kóō na ɔ ta ɔwɛ, amáŋ Usiya kwu cɔnu. Ó wɛ ɔdā okwiye ka Usiya i hayi kpaakpa lɛ Ujehofa ŋ, Ujehofa kē lɛ itala ya ɔ ŋma lɛ ō kwu ɔ u piya ɔcɛ o lɛ agwu. (2 Úklɔ́ 26:​19-21) Oyeeyi ku nu gē yɛ i lɔhi fiyɛ, ɔdaŋ ka ó gē yɛ i gɔbu wɛ ɔcɛ o tu iyi nu waajɛ!

11. Ɔdi gáā ta alɔ abɔ ō wɛ ācɛ o tu iyi alɔ waajɛ a? (Má ifoto a.)

¹¹ Eko nɛ Usiya kwu ɔfu i lɛ nɛɛnɛhi a, ó kwu mlanyi ka ɛgiyi Ujehofa nɛ ɔfu ku nu ŋma a, ka Ujehofa klla ya kóō gba agbenu nɛɛnɛhi a. Ɔdi wɛ ɛlā ō nwu lɛ alɔ a? Alɔ cika ō bla eko doodu ka Ujehofa gē je ɛjɛɛji aɔdā olɔhi nɛ alɔ gē jɔɔnyɛ nu ipu oyeeyi, mla aɔdā nɛ alɔ gē jɔɔnyɛ nu ipu ɛ̄gbā ō gba ku nu a lɛ alɔ a. Ikɔkɔ nɛ alɔ géē gwo ku aɔdā ōhī nɛ alɔ ya ɛ ma, alɔ cika ō ta Ujehofa  ahinya ku aɔdā nōo tɔɔtɛ lɛ alɔ ō ya a. b (1 Ukɔ́r. 4:7) Alɔ cika ō tu iyi alɔ waajɛ klla jé ka alɔ i jila iyē ŋ, ohigbu ɛnyā, ó géē cɛgbá kéē na alɔ ta ɔwɛ ekoohi. Ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ éyi nōo lɛbɛɛka ihayi ofu ɛta a ta ɔkpá kahinii: “N le nwu ka ɔtu i cika ō biya amāŋ gbenyi gā um eko duuma nɛ ācɛ ɔhá le jé lɛyikwu inyileyi ku um ŋ. Eko duuma néē lɛ itala ya um ku inyileyi nɛ um gē ya ekoohi a, n gē ceyitikwu ku um ya lɔhi fiyɛ klla gɔbu yɔ i je ofiyɛ duu ku um lɛ Ujehofa.” Ɔdaŋ ku alɔ lɛyitaajɛ lɛ Ujehofa klla tu iyi alɔ waajɛ, alɔ géē lā oyeeyi nōo lɛ eeye.—Aíit. 22:4.

12. Eko nɛ ó wɛ ɛdrɔ a, ɛgɛnyá nɛ Usiya ya ɔdā nōo he Ujehofa ɔtu a? (2 Úklɔ́ kú Aɔ́cɛ́ 34:​1-3)

¹² Ya ɛgbla ku ōmiya olɔhi nɛ Ujosiya ya a. Ujosiya wɛ ihayi igwo ɛhili eko nɛ ó gbɔɔ ō lɛ unwu ō ya ɔdā nōo he Ujehofa ɔtu a. Ó dɔka ō nwu ɛlā lɛyikwu Ujehofa klla ya ɔdā nōo wɛ ococɛ ku nu a. Amáŋ, oyeeyi i tɔɔtɛ lɛ ɔcɛ́ nōo wɛ ɛdrɔ nyā ŋ. Ɛpleeko ɔɔma, ɛyinɛhi ku ācɛ a gē gba aɔwɔ ɛkɛmgbɛ ɛ̄gbā. Ohigbu ɛnyā, Ujosiya cɛgbá ō mafu ɔtu ō lɛ o ya ɛɛ kóō lɛ uwa ci ŋma ō ya ɔɔma. Ó kē mafu ɔtu ō lɛ ɔɔma! Gbɔbu ɛɛ ku Ujosiya kóō je piya ihayi ofu a, ó gbɔɔ ō fu ɔwɛ o gba ɛ̄gbā ɛkɛmgbɛ ŋma ipu éwo ɔɔma.—Jé 2 Úklɔ́ kú Aɔ́cɛ́ 34:​1-3.

13. Ɛgɛnyá nɛ oyeeyi ku uwɔ gáā lɛ ɔdaŋ ku a kwu oyeeyi ku uwɔ i gwɛɛya lɛ Ujehofa a?

¹³ Ɔdaŋ ku a kóō wɛ ɛdrɔ naana, a lɔfu miya ō gbla Ujosiya ya ŋma lɛ ō nwu ɛlā fiyɛ lɛyikwu Ujehofa mla ɛnɛɛnɛ auce ō ya ku nu. Ɔdaŋ ku a ya lɛ a, ó géē he uwɔ ɔtu ō je iyi uwɔ gwɛɛya lɛ ɔ. Ɛgɛnyá nōo je iyi uwɔ gwɛɛya lɛ Ujehofa gáā lɛ abɔ kwu oyeeyi ku uwɔ a? Luke, nōo ya ubatisim eko nɛ ó wɛ ihayi igwo ɛnɛ (14) a kahinii: “Oŋma obabanya gɔbu, n géē je ɛ̄gbā ō gba ku Ujehofa ta aflɛyi ipu oyeeyi ku um, klla géē ceyitikwu ō ya ɔdā nōo he ɔ ɔtu a.” (Umák. 12:30) Ó géē wɛ ɔhā gā uwɔ nɛhi ɔdaŋ ku a lɛ unwu ō ya ɔdā ekponu nɛ Luke miya a!

14. Je ocabɔ ku ɛgɛ nɛ aɛdrɔ ōhī yɔ i gbla Ujosiya nōo wɛ ɔcɛ́ a ya a.

¹⁴ Unwalu ōhī nyá nɛ aɛdrɔ nōo gē gba Ujehofa ɛ̄gbā a gē má a? Johan nōo ya ubatisim eko  nɛ ó wɛ ihayi igwo ɛpa (12) a, kɛla lɛyikwu ɛgɛ nɛ ayipɛ uklasi ku nu gē kwu ɔ abɔfu kóō gwa utaba ku ɛlɛtric a. O ya ɛɛ kóō lɔfu nɛ ó cɛgbá ō ta ɔdā nɛ ayipɛ uklasi ku nu gē kwu ɔ abɔfu kóō ya a, Johan gē ta iyi nu ɛlá kwu ɔ ka ō gwa itaba ku ɛlɛtric lɔfu ya kóō doōcē, klla lɔfu biya ɛma nɛ ó lɛ mla Ujehofa a. Rachel nōo ya ubatisim eko nɛ ó wɛ ihayi igwo ɛnɛ (14) a, lɛ ɔ teyi peee ɔdā nōo ta ɔ abɔ kóō lɔtu unwalu nɛ ó gē má ipu inɔkpa a. Ó kahinii: “N gē ceyitikwu ku um dɔka aɔdā nōo gēé ta um ɛlá kwu Ubáyíbu mla Ujehofa. Ocabɔ mafu, ɛlā nɛ um nwu ŋma ɔ̄kā nōo ya eko ikee a, lɔfu ta um ɛlá kwu ɔ̄kā amāŋ akacɛ nōo yɔ ipu Ubáyíbu a. Amāŋ ekoohi nɛ um yɔ i kɛla mla ɔcɛ ipu inɔkpa, n gē gbɛla lɛyikwu ɛga ku Ubáyíbu éyi nɛ um lɔfu kɔ mɛmla uwa.” Unwalu nɛ a yɔ i má a lɔfu wɛ ɛyɛɛyi kpanaa gwu ɛ̄nɛ̄ Ujosiya nōo wɛ ɔcɛ́ a má a, amáŋ a lɔfu wɛ ɔcɛ o jeeyi klla hayi kpaakpa bɛɛka anu a. Ō lɔtu unwalu nɛ a yɔ i má babanya abɔ a wɛ ɛdrɔ a, géē lɛ uwɔ tutu ku aunwalu ɔhá nɛ a lɔfu má ɛcɔbu a.

15. Ɔdi ta Ujosiya abɔ kóō gba Ujehofa ɛ̄gbā kpaakpa a? (2 Úklɔ́ kú Aɔ́cɛ́ 34:​14, 18-21)

¹⁵ Eko nɛ ó wɛ ihayi ofu ce ɛhili a, Ujosiya nōo wɛ ɔcɛ́ a gbɔɔ ō tu agbliihɔ nɛhi a glaya. Ɛpleeko néē yɔ i yuklɔ ɔɔma a, é gáā lɛ “ɔkpá kú íne kú Óndú ā, nɛ̄ Ɔwɔicō je lɛ Umósīsi ā pīyɛ̄.” Eko nɛ ɔcɛ́ a lɛ ɛlā nɛ ɔkpá a ka a po a, ó lɛ opiyabɔ nōo cɛgbá a ya boobu o ya ɛɛ kóō lɛyitaajɛ lɛ ɛlā néē ta taajɛ ipu ɔkpá a. (Jé 2 Úklɔ́ kú Aɔ́cɛ́ 34:​14, 18-21.) Ó géē he uwɔ ɔtu ō bēē jé Ubáyíbu eko doodu? Á jé ŋ, a lɔfu yɔ i ceyitikwu ō jé Ubáyíbu eko doodu ɛ, a yɔ i jɔɔnyɛ nu? A gē ta aɛga ku Ubáyíbu nōo lɔfu ta uwɔ abɔ a taajɛ? Luke nɛ alɔ kɛla lɛyikwu ɔ gbɔbu a, gē ta aɛlā ōhī nōo he ɔ ɔtu nɛ ó lɛ abɔ bi ɔ a taajɛ. Ō ya ɔdā ekponu ɛgɛnyā lɔfu ta uwɔ abɔ ō blakwu aɛga ku Ubáyíbu amāŋ ɛlā nɛ a nwu ŋma uwa a. Abɔ a gē ceyitikwu ō jé klla yihɔtu ku Ubáyíbu tōōtɔ̄ɔ̄ a, ɛgɔɔma nɛ a gáā lɛ unwu ō gba Ujehofa ɛ̄gbā tōōtɔ̄ɔ̄ lɛ duu a. Ɛgɛ nɛ Ɛlā ku Ɔwɔico kē ta Ujosiya nōo wɛ ɔcɛ́ a abɔ kóō ya da okpaakpa a, ó géē ta uwɔ abɔ duu.

16. Ɔdiya nɛ Ujosiya ya inyileyi bɔbi éyi a, ɔdi kē wɛ ɛlā ō nwu lɛ alɔ a?

 ¹⁶ Nwu ɛlā ŋma ōmiya obɔbi nɛ Ujosiya ya a. Eko nɛ Ujosiya lɛbɛɛka ihayi ofu ce igwo ahaanɛ a, ó lɛ inyileyi éyi ya nōo ya ɛɛ kóō gekwu. Ó gbolo ce iyi nu ikɔkɔ ō ba Ujehofa ɛba kóō bi ɔ jé ɔwɛ a. (2 Úklɔ́ 35:​20-25) Ó lɛ ɛlā éyi nɛ alɔ lɔfu nwu ŋma amanya. Ɛgɛ duuma nɛ alɔ hilokplici lɛ amāŋ ɛgɛ duuma nōó gboji nɛ alɔ yɔ i klɔcɛ ku Ubáyíbu ɛ, alɔ cika ō gɔbu yɔ i lɛ unwu ō lɛyitaajɛ lɛ Ujehofa. Ɛnyā lɛ ō ya mla ō gbɔɔkɔ lɛ ɔ ojigogo kóō bi alɔ jé ɔwɛ, ō klɔcɛ ku ɛlā ku nu, mla ō jahɔ tu ukɔ́ nɛ ayinɛ alɔ nōo jikoko ipu ɛlā ku Ɔwɔico gē tu alɔ a. Ɔdaŋ ku alɔ ya lɛ a, ó gáā tɔɔtɛ lɛ alɔ ō ya inyileyi fiyaa ŋ, ó klla géē ya ku alɔ lɛ eeye.—Ujɛ́m. 1:25.

17. Ɔdi wɛ ɛlā ocɛgbá nɛ alɔ nwu ŋma ɛgiyi aɔcɛ́ ɛta nōo lé ɔcɛ́ ku Ujuda a?

¹⁷ Aɛdrɔ, ó lɛ aɔdā olɔhi alɛwa nɛ aa lɔfu ya. Ɔ̄kā ku Ujɛhowasi, Usiya, mla Ujosiya lɛ ɔ teyi peee ku aɛdrɔ lɔfu ya ōmiya ku ijeeyi klla ya ɔdā nōo he Ujehofa ɔtu mla oyeeyi ku uwa. Ó wɛ ɔkwɛyi ku aɛdrɔ nyā ya inyileyi nōo ya kóō ŋmɛyi lɛ uwa ɔwɛ olɔhi ŋ. Amáŋ ɔdaŋ ku aa yɛce ocabɔ ku ɔdā olɔhi néē ya a klla lɛ abɔ ci ō ya inyileyi néē ya a, aa lɔfu lɛ eeye ipu oyeeyi ku aa.

18. Aocabɔ ku Ubáyíbu nyá mafu ku a lɔfu lā oyeeyi nōo lɛ eeye a? (Má ifoto a.)

¹⁸ Ubáyíbu lɛ ocabɔ ku aɛdrɔ ɔhá nōo pi bla Ujehofa ajaajɛ nɛ Ujehofa cɛ ɛlā ku uwa, nɛ oyeeyi klla nyɔ lɔhi lɛ uwa. Udefidi wɛ éyi ku uwa. Eko nɛ Udefidi wɛ ɛdrɔ a, ó le miya ō gba Ɔwɔico ɛ̄gbā. Igbihaajɛ, ó klla kwu piya ɔcɛ́ nōo hayi kpaakpa lɛ Ɔwɔico. Ó wɛ ɔkwɛyi ka ó lɛ ekoohi nɛ ó ya inyileyi, naana kpɔ a Ɔwɔico leyi má Udefidi ka ó wɛ ɔcɛ nōo hayi kpaakpa lɛ ɔ. (1 Aɔ́cɛ́ 3:6; 9:​4, 5; 14:8) Ɔdaŋ ku a ya oklɔcɛ lɛyikwu Udefidi, ocabɔ ku nu géē ta uwɔ ɔtu kwu ɔtu ō gba Ujehofa ɛ̄gbā kpaakpa. Amāŋ a lɔfu nwu ɛlā fiyɛ lɛyikwu Umaki amāŋ Utimoti. É gbɔɔ ō gba Ujehofa ɛ̄gbā eko néē wɛ ɛdrɔ a klla gɔbu gba Ujehofa ɛ̄gbā kpaakpa. Ōmiya ku uwa ō gba Ujehofa ɛ̄gbā cɛ lɛ Ujehofa gweeye mla uwa, uwa abɔyi uwa kē lɛ eeye nɛhi duu.

19. Ɛdɔ oyeeyi nyá nɛ a lɔfu lɛ a?

¹⁹ Ɛgɛ nɛ a gē bi oyeeyi ku uwɔ le yuklɔ babanya a, géē lɛ abɔ kwu ɛgɛ nɛ oyeeyi ku uwɔ géē lɛ ɛcɔbu a. Ɔdaŋ ku a kpɔtuce Ujehofa nɛ á gbolo ce ɔdā ō jé ku uwɔ ŋ, ó géē ta uwɔ abɔ ō ya ōmiya ku ijeeyi. (Aíit. 20:24) A lɔfu lā oyeeyi nōo lɛ eeye mla itene nōo gē wa ŋma ō lā oyeeyi olɔhi a. Bla, ɔdā nɛ a gē ya a jɛ Ujehofa eyī nɛhi. Ó lɛ ɔwɛ olɔhi ɔhá duuma nɛ a lɔfu bi oyeeyi ku uwɔ le yuklɔ, fiyɛ ō gba Ujehofa Adā alɔ nōo yihɔtu alɔ nɛhi a ɛ̄gbā ŋ!