Skip to content

Skip to table of contents

Ujosɛf F. Rutherford mla ayinɛ alɔ nɔnyilɔ ɔhá eko néē gā Europe a

1920—Ihayi Ofu Ɛhɔ Nōo Gáā Yɛ A

1920—Ihayi Ofu Ɛhɔ Nōo Gáā Yɛ A

OGBƆƆ ŋma ihayi ku 1920 a, ācɛ ō gba Ujehofa ɛ̄gbā lɛ ɔtu caca ō lɛ uklɔ nōo yɔ iyɔbu ku uwa a ya kwɛyi. Ikpɛyi ɛlā ku ihayi ku 1920 ɔɔma a kē kahinii: “ÓNDÚ ā gē je ɔfú gā um a.”—Aíjē 118:14, King James Version.

Ujehofa lɛ ɔfu iyē je lɛ ācɛ ō tɔɔna mla ɔtu caca nyā ɔkwɔɔkwɛyi. Ipu ihayi ɔɔma, aluka ku ācɛ ō gbɔbu ɔna ō ta a kwu nwune ŋma ofu igwoleyi ce ɛhɔ (225) gā ofu igwo ahaapa ce igwo (350). Ɛnyā kē wɛ eko aflɛyi nɛ aluka ku ācɛ nōo fiyɛ ula ofu (8,000) a, lɛ awa néē ya ipu uklɔ ku ɔna ō ta a, tɛhɔ gā ɔlɛ ɔtahɛ ku ɛga ō yuklɔ ku alɔ a. Ujehofa kē hɔha ce uwa mla ohi olɔhi alɛwa.

Ō MAFU ƆTU CACA

Ɛ̄cī ofu ce éyi ku Ɔya Ɔmɛta ku ihayi ku 1920 a, Ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ Ujosɛfu F. Rutherford, nōo yɔ i leyi kwu uklɔ ku Ācɛ Oklɔcɛ Ku Ubáyíbu eko ɔɔma a, kɛla lɛyikwu ikpɛyi ɛlā éyi nōo kahinii: “Millions Now Living Will Never Die.” Ācɛ Oklɔcɛ Ku Ubáyíbu nyā ya ɔdā duuma néē ya gla, o ya ɛɛ kéē hi ācɛ igwú wa ōjila nyā. É gba ije ku agbla nōo nwune fiyɛ duu ipu New York City a, o ya ɛɛ kéē lɔfu ya ōjila nyā ipu nu. É klla kɔ ɔkpá ō higwu bɛɛka 320,000 a lɛ ācɛ.

Ɔkpá ku ɔka nōo yɔ i tɔɔna ɛlā ō ka tɛɛcɛ nōo kahinii: “Millions Now Living Will Never Die”

Ɛwa nɛhi ku ācɛ néē leyice ŋ ma wa ōjila ɔɔma a. Agbla a gē miyɛ ācɛ utajan ɛhɔ foofunu, ohigbu ɔɔma a, ācɛ bɛɛka utajan ahaapa a i má ɛga ō gā ipu nu ŋ. Watch Tower ku alɔ kɛla lɛyikwu ōjila nyā kahinii: “Ŋma ipu ɛjɛɛji ōjila nɛ Ācɛ Oklɔcɛ Ku Ubáyíbu nōo yɔ Ipu Oduudu Ɛcɛ a humayi ya a, ɛnyā wɛ ɛ̄nɛ̄ ō nyɔ mɛɛlɛ fiyɛ ɛjɛɛji uwa a.”

Ācɛ gbɔɔ ō jé Ācɛ Oklɔcɛ Ku Ubáyíbu a tōōtɔ̄ɔ̄, ohigbu ɛlā nyā néē yɔ i tɔɔna nōo kahinii: “Millions now living will never die” a. Eko ɔɔma, é jé ka é géē tɔɔna ku ɔkoolɔhi lɛyikwu Ajɔɔcɛ a nɛɛnɛhi ŋ. Naana a, é kē lɛ ɔtu caca nɛɛnɛhi kpɔ. Ida Olmstead, nōo gbɔɔ ō wa ōjila ɛpleeko ku ihayi ku 1902 a kahinii: “Alɔ jé ka ɔhā yɔ lɛ ɛjɛɛji ācɛ ɛcɔbu, ohigbu ɔɔma alɔ i gē kpo eko bonu ō da ācɛ nɛ alɔ gē má ipu uklɔ ku ɔna ō ta a lɛyikwu ɔkoolɔhi ɔɔma ŋ.”

Ō YA AƆKPÁ KU ALƆ

O ya ɛɛ ku alɔ kóō yɔ i lɛ ɛlā Ɔwɔico a, ayinɛ alɔ nōo yɔ Ubɛtɛlu a gbɔɔ ō ya aɔkpá ku alɔ ōhī wɛɛcɛ abɔyi uwa. É lɛ aɔdā nēe géē bi le ya aɔkpá a lá, kwu uwa i kpo kwaajɛ inu éyi nɛ alɔ gba ije ku nu, nōo yɔ ulayi ku Myrtle, ɔlɛ ɔmɛ ofu ce igwo ɛhɔ nōo yɔ ipu éwo ku Ubrooklyn, New York nōo yɔ kwu Ubɛtɛlu ajaajɛ a.

Uleo Pelle mla Uwalter Kessler gbɔɔ ō yuklɔ ipu Ubɛtɛlu Ɔya Aflɛyi ku ihayi ku 1920. Uwalter Kessler kahinii: “Eko nɛ alɔ faajɛ a, ɔcɛ nōo gē leyi kwu ɛga néē gē ya aɔkpá a má alɔ, anu ó da alɔ kahinii: ‘Aa lɛ awa éyi ce nɛ aa lɔfu bi le yuklɔ gbɔbu ɛɛ ku alɔ lé ɔdole ɔlɛɛnɔ klla gbɔɔ uklɔ kpɔ.’ Ó ka alɔ kóō lɛ aɔkpá néē kpo tu ipu ukatɔn, nōo yɔ ipu inu éyi a, kpo wa inu nōo yɔ ico a.”

Uleo ka ɔdā nōo ya ɛ̄cī ɔmpa ku nu a kahinii: “É da alɔ ku uklɔ ku alɔ wɛ ō nya ɔdɔ ku ainu nōo yɔ aya aflɛyi ku inico, ku ɔlɛ ɔɔma. N ya ɛdɔ uklɔ ō blinyi nɛɛnɛhi ɛgɔɔma jejee ɛ ŋ. Amáŋ Ujehofa nɛ alɔ yɔ i yuklɔ lɛ ɔ a, ɛnyā tu alɔ abɔ ku alɔ yuklɔ a gɔbu.”

Umachine néē hi ka uflatbed néē bi le ya u The Watch Tower wɛɛcɛ a

Bɛɛka ipu alaadi ōhī a, ayinɛ alɔ nōo lɛ ɔtu caca nōo klla je iyi uwa tɛɛcɛ a gbɔɔ ō ya Watch Tower wɛɛcɛ. É lɛ Watch Tower ku Ɔya Ɔmpa ku 1920 ya bɛɛka utajan ofu ɛta ipu aya ɔmpa ku inico a, ɛga nɛ ɔdā ō bi le ya aɔkpá wɛɛcɛ ku alɔ yɔ a. Abɔɔ ɔɔma yɔ i gɔbu a, ayinɛ a lɛ umacine ō bi le ya ɔkpá wɛɛcɛ ɔhá kwaajɛ ɛhaajɛ ku inico a, é gē hi ɔɔma ka Ubattleship. O gbɔɔ ŋma Ɔya Ɔmɛnɛ 14, ku 1920 a, é klla gbɔɔ ō ya ɔkpá néē hi ku The Golden Age a. Ó teyi peee, ka Ujehofa hɔha ce uklɔ ku ayinɛ nōo je iyi uwa tɛɛcɛ yuklɔ nyā a.

“Ujehofa nɛ alɔ yɔ i yuklɔ lɛ ɔ a, ɛnyā tu alɔ abɔ ku alɔ yuklɔ a gɔbu”

“ALƆ BATƆHA ƐBƆ”

Ācɛ ɔlɛ Ujehofa yɔ i jɔɔnyɛ aɔdā ɛpɛɛpɛ mla ɛnɛɛnɛ opiyatɔha duu. Naana a, ōhī ku Ācɛ Oklɔcɛ Ku Ubáyíbu a nyɛɛ ŋma ɔwa ku Ujehofa, ɛpleeko néē gbɔɔ ō má unwalu ipu ihayi ku 1917 gā 1919 a. Ɔdi lɔfu ta uwa abɔ a?

The Watch Tower ku Ɔya Ɔmɛnɛ 1, 1920, lɛ ikpɛyi ɛlā nōo kahinii: “Alɔ Batɔha Ɛbɔ.” Ikpɛyi ɛlā ɔɔma ta uwa ɔtu kwu ɔtu kahinii: “Alɔ jé kpɔcii ka ɛjɛɛji ācɛ nōo dɔka ō lɛyitaajɛ lɛ Ujehofa a, géē leyi gwo inyileyi néē ya gbɔbu a bonu, cɛɛ kéē piyatɔha mla ācɛ ɔlɛ Ɔwɔico o ya ɛɛ kéē yuklɔ ku nu.”

Ācɛ alɛwa bi aɛnɛnɛ ɛlā nyā le yuklɔ. Ɔba mla ɔnyā éyi kahinii: “Alɔ gáā le má peee ka abɔ ācɛ ɔhá yɔ i yuklɔ ku ɔna ō ta a, nɛ alɔ i ya ipu ihayi alɛwa nōo gáā yɛ a ŋ ma, ku alɔ i ya lɔhi ŋ. . . . Alɔ gáā lɛ ɔtu ku alɔ ya ekponu ka oŋma ɔɔma a, alɔ géē gbɔɔ ō tɔɔna mla ɔtu caca.” Ayinɛ alɔ néē lɛ ɔfu tu uwa iyē nyā lɛ uklɔ nɛhi nōo ta ɔbu lɛ uwa ō ya.

Ō KƆ ƆKPÁ NÉĒ HI KU “ZG”A

Ɛ̄cī 21 ku Ɔya Ɔmɛhili ku 1920 a, Ācɛ Oklɔcɛ Ku Ubáyíbu a gbɔɔ ō yuklɔ nɛɛnɛhi kéē kɔ ɔkpá néē hi ku “ZG” lɛ ācɛ. Ɔkpá nyā wɛ aya ku ɔkpá néē hi ku The Finished Mystery, * igbihi mla iyɔbu ku nu i lɔfu ŋ. É lɛ alɛwa ku ɔkpá nyā gbotu ɛpleeko nɛ igɔmɛnti kéē lɛ abɔ ci ɔkpá a ipu ihayi ku 1918 a.

É lɛ ɛjɛɛji ācɛ ō tɔɔna ɛlā Ɔwɔico a higwu, kwu ācɛ ō gbɔbu ɔna ō ta kéē gáā wɛ ipu ācɛ nōo gáā kɔ ɔkpá nyā lɛ ācɛ a. “Ɔcɛ duuma nōo yɔ ipu ujɔ doodu néē lɛ ɔ ya tiihɔ ŋma lɛ ubatisim néē ya ɔ a, nōo dɔka ō yuklɔ nyā lɔfu je iyi nu tɛɛcɛ. Ɛnyā kóō wɛ ɛlā nōo géē gbo ɔnyɔɔnyɛ ku alɔ babanya a: ‘Ɔdā ekponu nyā nɛ um gáā ya a’—ō lɛ ɔkpá ku ZG a kɔ lɛ ācɛ.” Ɔyinɛ alɔ Edmund Hooper ka ō kɔ ɔkpá nyā wɛ eko aflɛyi nɛ ācɛ alɛwa tɔɔna ŋma ɔlɛ gā ɔlɛ a. Ó klla kahinii: “Alɔ gáā gbɔɔ ō má peee ɔdā nōo géē wɛ ipu uklɔ nyā, nōo géē nyila ɔwɛ nɛ alɔ i kóō leyice jejee ɛ ŋ ma.”

Ō YA KU UKLƆ KU ƆNA Ō TA A KÓŌ GBƆƆ KPƆ IPU EUROPE

Abɔ ō kɛla mla Ācɛ Oklɔcɛ Ku Ubáyíbu ipu aéwo ɔhá kwu lɔnɔ ɛpleeko ku Ɛfú Ku Oduudu Ɛcɛ Aflɛyi a, Ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ Rutherford dɔka ō ta ayinɛ nyā ɔtu kwu ɔtu klla lɛ otutu ya, cɛɛ ku uklɔ ku ɔna ō ta a kóō gbɔɔ kpɔ. Ohigbu ɛnyā, ɛ̄cī 12 ku Ɔya Ɔmahaata ku 1920 a, anu mla ayinɛ alɔ nɔnyilɔ ɛnɛ ɔhá, gbɔɔ iyawu ō gā éwo ku Ubritain mla aéwo alɛwa ɛyɛɛyɛyi ɔhá.

Ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ Rutherford ipu Egypt

Eko nɛ Rutherford gā Ubritain a, Ācɛ Oklɔcɛ Ku Ubáyíbu a ya ōjileyi nɛhi ɛta mla ōjila igwɛɛpa (12) nɛ ɔcɛ duuma lɔfu wa gla. Ɛjɛɛji ācɛ nōo wa a lɛbɛɛka utajan ofu ɛpa ce igwo (50,000) a. The Watch Tower a lɛ itene ku ɛjɛɛji iyawu nyā teyi peee, ó kahinii: “Ayinɛ nɛ uwa má kpɛmm a lɛ ɔtu ō tu kwu ɔtu lɛ. É piyatɔha mla iyi uwa klla yuklɔ tɔha mla iyi uwa, ɛnyā kē cɛ lɛ uwa gweeye nɛhi.” Ipu Uparis, Ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ Rutherford klla kɛla lɛyikwu ikpɛyi ɛlā nyā kpɔ nōo kahinii: “Millions Now Living Will Never Die.” Eko nɛ ɛlā ō ka tɛɛcɛ a gbɔɔ a, agbla a le mu mla ācɛ. Ācɛ ofu igwo ɛhɔ ku uwa dɔka ō po ɛlā a gɔbu kpɔ.

Ɔkpá nōo yɔ i mafu ɛlā ō ka tɛɛcɛ néē ya ipu Agbla Ku Royal Albert ipu London a

Ipu alaadi nōo gboce ɔ a, ayinɛ nɔnyilɔ ōhī le yɛ gā Athens, Ucairo, mla Ujerusalɛm. O ya ku ācɛ nōo dɔka ɛlā Ɔwɔico ɛga ɛyɛɛyɛyi néē nyɔ a, kéē yɔ i lɛ aɔdā néē cɛgbá a, Ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ Rutherford lɛ ɛga ō kpo ɔkpá tu nwula ipu igeli ku Uramallah, nōo kwu Ujerusalɛm ajaajɛ a. Anɔɔ ó le cigbihi gā Europe gáā lɛ abɔ ku ɛga ō yuklɔ ku Central Europe nwula a. Ó klla lɛ otutu ya kéē bēē ya aɔkpá wɛɛcɛ abɔɔ duu.

Ō JE ƐLĀ NŌÓ KPAAKPA Ŋ MA TEYI PEEE

Ipu ihayi ku 1920 a, Ācɛ Oklɔcɛ Ku Ubáyíbu a lɛ ɔkpá néē gē hi ka The Golden Age No. 27 a ya wɛɛcɛ. Ɔkpá ɔɔma lɛ ɛlā teyi peee lɛyikwu owe néē yɔ i miya Ācɛ Oklɔcɛ ku Ubáyíbu ɛpleeko ku ihayi ku 1918 a. Umachine nɛ alɔ tɛtɛ kɛla lɛyikwu ɔ, nōo le ka Ubattleship, néē gē bi le ya aɔkpá wɛɛcɛ a, gē yuklɔ otu kwu ɛnɔ, o ya ɛɛ kóō ya aɔkpá nōo fiyɛ umiliyɔn ɛnɛ ku ɔkpá nyā wɛɛcɛ.

Ifoto nɛ aupolisi je Emma Umartin a

Ācɛ nōo gē jé ɔkpá ɔɔma gáā le jé lɛyikwu ɛpɔ ku Emma Umartin. Ɔyinɛ alɔ nɔnya Umartin tɛtɛ wɛ ɔcɛ ō gbɔbu ɔna ō ta ipu igeli ku Usan Bernardino nōo yɔ Ucalifornia a. Ɛ̄cī 17 ku Ɔya Ɔmɛta ku 1918 a, anu mɛmla ayinɛ alɔ nɔnyilɔ ɛta nōo le ka, E. Hamm, E. J. Sonnenburg, mla E. A. Stevens a, le yɛ gā ɛga nɛ ígwu ligii ku Ācɛ Oklɔcɛ Ku Ubáyíbu gē ya ōjila a.

Ó lɛ adā éyi nōo yɔ abɔɔ, amáŋ ó yɔ abɔɔ ohigbu ka ó dɔka ō nwu ɛlā ŋma Ubáyíbu ŋ. Igbihaajɛ, adā a kahinii: “Aya ku igɔmɛnti nōo gē leyi kwu ɛpɔ ō ka a . . . ta um ɛhɔ ka um nyɔ ōjila ɔɔma a. N gā abɔɔ o ya ɛɛ ka um má ɔdā okpɔcii nɛ um géē lɛ abɔ bi ɔ eko néē gáā kɛpɔ a.” Ó kē lɛ ɔdā nɛ ó “dɔka ō lɛ abɔ bi ɔ a má.” Ɔdā nɛ ó kē lɛ abɔ bi ɔ a wɛ ɔkpá néē i hi ka The Finished Mystery a. Ó gboji lɛ a ŋ, é gáā lɛ ɔyinɛ alɔ nɔnya Umartin mla ayinɛ ɛta a kwu. É lɛ uwa ŋmo ɛpɔbi kéē yɔ i kɔ ɔkpá, nɛ íne ku ajɛ a kéē hii je lɛ ɔcɛ duuma ŋ ma.

É lɛ Emma mla aoklobiya ku nu ŋmo ɛpɔbi, klla lɛ uwa tɛhɔ gā inu agbá ihayi ɛta. Ɛ̄cī igwo ahaapa ku Ɔya Ɔmɛhɔ ku 1920 a, ɛjɛɛji ɔkɔ néē yɔ i gba lɛ igɔmɛnti lɛyikwu ɛlā nyā mɛ. É lɛ uwa tɛhɔ gā inu agbá a. Amáŋ, ó gboji lɛ a ŋ, āhɔ̄ a le piyabɔ ɔwɛ olɔhi fiyɛ.

Ɛ̄cī ofu ku Ɔya Ɔmɛhili, ku ihayi ku 1920, ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ Rutherford gbɔɔ ō ka ayinɛ nōo yɔ ojileyi nɛhi ipu Usan Francisco. a ɔ̄kā nyā. Ɛlā nyā le hɛ ɛjɛɛji ayinɛ a idaago, é lɛ umessage tɛhɔ fa otrɛyi ka United State (president of the United States). É ta ɔkpá kahinii: “Ɛpɔbi néē ŋmo . . . Mrs. Martin . . . ka ó lɛ íne ku ajɛ biya a, i kpaakpa ŋ duudu . . . Igɔmɛnti i bi íkwu ku uwa yuklɔ ɔwɛ okpaakpa ŋ. É lɛ ukpa taajɛ lɛ . . . ɔyinɛ alɔ Martin . . . o ya ɛɛ kéē kɛpɔ ta ɔ klla lɛ ɔ bi gā agbá. Ɛnyā wɛ ɔdobɔbi nɛhi.”

Ɛ̄cī nōo gboce ɔ a, Woodrow Wilson nōo wɛ otrɛyi a, lɛ ɛpɔ néē ka tu ɔyinɛ alɔ nɔnya Martin mla ayinɛ nɔnyilɔ ɛta a, Hamm, Sonnenburg, mla Stevens a piyabɔ. Ɔkwɔɔkwu ɔɔma, ɛpɔ obɔbi néē ka ce uwa ɛyi a mɛ.

Abɔ ihayi ku 1920 yɔ i wa oŋmɛyi a, ayinɛ a gáā le má ka ó lɛ ɔdā alɛwa nōo ya néē cika ō gweeye lɛyikwu ɔ. Uklɔ néē yɔ i ya ɔlɛ ɔtahɛ ku ɛga ō yuklɔ a yɔ i nyila tōōtɔ̄ɔ̄. Babanya, ɔwɛ néē kóō ya jejee ɛ ŋ ma a, Ācɛ Oklɔcɛ Ku Ubáyíbu a gē da ācɛ ipu uklɔ ku ɔna ō ta ku uwa, ka Ajɔɔcɛ ku Ɔwɔico foofunu gáā ya ku unwalu ku alɛɛcɛ kóō mɛ gla a. (Umát. 24:14) Ihayi ku 1921 nōo gboce ɔ a, néē kóō gáā tɔɔna lɛyikwu Ajɔɔcɛ a fiyɛ a.

^ par. 18 Ó lɛ ɔkpá éyi néē hi ka Studies in the Scriptures. Ɔkpá nya lɛ ogwotu ku aya ɛyɛɛyɛyi ipu nu. The Finished Mystery a wɛ ogwotu ku aya ɔmɛ ahaapa ipu ɔkpa a. “ZG” wɛ ɔhá néē ya nɛ igbihi mla iyɔbu ku nu i lɔfu ŋ, néē ya wɛɛcɛ kóō wɛ u The Watch Tower ku Ɔya Ɔmɛta 1, ku 1918 a. “Z” a kwɛyi ku Zion’s Watch Tower, “G” a kē wɛ a b gb d ɔmɛ ahaapa ku beke, ó kē kwɛyi ku uvolume amāŋ ogwotu ɔmɛ ahaapa a.