1. Ɔdi wɛ aɔdā ōhī nɛ Ujisɔsi ya lɛ alɔ ɛ ma?

 Ó LƐ ɔlɛɛcɛ duuma nōo ya odee ō je otabɔ lɛ ācɛ ɔhá gaajɛ Ujisɔsi ŋ. Eko nɛ ó yɔ ipu ɛcɛ nyā a, igbalɛwa ó gē je otabɔ lɛ ācɛ ŋma lɛ ō yuklɔ idaago. ((Ulúk. 9:​12-17) Ó je ɛhi nōo fiyɛ duu a ŋma lɛ ō je oyeeyi ku nu gwɛɛya lɛ alɔ. (Ujɔ́n. 15:13) Ŋmiifi eko néē kē je ɔ heyi ŋma ɔlekwu a, Ujisɔsi kē humayi je otabɔ lɛ alɔ. Ɛgɛ nɛ ó cokonu lɛ alɔ a, ó le da Ujehofa kóō lɛ alelekwu ihɔ ku nu je lɛ alɔ o ya ɛɛ kóō nwu alɔ ɛlā klla ta alɔ ɔtu lé. (Ujɔ́n. 14:​16, 17; 16:13) O bu ipu ōjila ku alɔ, Ujisɔsi gɔbu yɔ i je aɔdā nɛ alɔ cɛgbá nu a lɛ alɔ, o ya ɛɛ ku alɔ nwu ācɛ ipu oduudu ɛcɛ ɛlā lɛyikwu Ubáyíbu.—Umát. 28:​18-20.

2. Anyɛ wɛ ipu “ɛhi” nɛ ɔkpá ku Ācɛ Ɛ́fēsɔsi 4:​7, 8 kɛla lɛyikwu ɔ a?

² Leyi yɛ ocabɔ ku ɛhi ɔhá nɛ Ujisɔsi je lɛ alɔ. Ɔcocɛhɔ Upɔlu ta ɔkpá ka igbihi nɛ Ujisɔsi le ta ɔkpanco a, “ó kē kpó ɛhi lɛ ācɛ.” (Jé Ācɛ Ɛ́fēsɔsi 4:​7, 8.) Upɔlu lɛ ɔ teyi peee ka Ujisɔsi kpo ɛhi nyā lɛ alɔ o ya ɛɛ kéē je otabɔ ipu ujɔ ɔwɛ ɛyɛɛyɛyi. (Āfi. 1:​22, 23; 4:​11-13) Icɛ, “ɛhi” nyā lɛ ō ya mla ācɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ, anyakwɔcɛ ku ujɔ, mla ācɛ o leyi kwu usɛkut. a Ku ɛlā ɔkwɛyi a, acɛnyilɔ nyā i jila iyē ŋ, ohigbu ɛnyā é gē ya inyileyi. (Ujɛ́m. 3:2) Amáŋ Ondu alɔ Ujisɔsi gē bi uwa le je otabɔ lɛ alɔ; é wɛ ɛnɛɛnɛ ɛhi lɛ alɔ.

3. Je ocabɔ ku ɛgɛ nɛ ɛjɛɛji alɔ lɔfu je otabɔ lɛ uklɔ nɛ ācɛ nōo wɛ “ɛhi” a yɔ i ya a.

³ Ujisɔsi je ɛnɛɛnɛ uklɔ lɛ ācɛ nōo wɛ “ɛhi” nyā kéē lɛ ɔfu tu ujɔ a iyē. (Āfi. 4:12) Amáŋ ɛjɛɛji alɔ lɔfu je otabɔ lɛ uwa o ya ɛɛ kéē yuklɔ ocɛgbá nyā. Ocabɔ mafu: Ōhī ku alɔ gē je otabɔ lɛ  uklɔ ku Agbla Ku Ajɔɔcɛ ō gwo a. Ācɛ ɔhá yɔ i je otabɔ ŋma lɛ ō bi ɔdole amāŋ ō bi ɔdā ɛyɛɛyɛyi nɛ ācɛ nōo yɔ i yuklɔ a cɛgbá nu a wa. Ɔwɛ ekponu ɔɔma, oŋma lɛ ɛlā nɛ alɔ gē ka mla ɔdā nɛ alɔ gē ya a, ɛjɛɛji alɔ lɔfu je otabɔ lɛ ācɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ, anyakwɔcɛ ku ujɔ, mla ācɛ o leyi kwu usɛkut ō lɛ ɔfu tu ujɔ a iyē. Alɔ leyi yɛ ɛgɛ nɛ alɔ gē lɛ itene ŋma uklɔ néē yɔ i ya lɔfu lɔfu, mla ɛgɛ nɛ alɔ lɔfu mafu lɛ uwa mla Ujisɔsi ka “ɛhi” nɛ ó je lɛ alɔ nyā jɛ alɔ eyī a.

ĀCƐ O TA ANYAKWƆCƐ KU UJƆ ABƆ GĒ “TÁ ĀCƐ ABƆ̄”

4. Ɔdi wɛ uklɔ kóō “tá ācɛ abɔ” ōhī nɛ ācɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ gē ya ɛpleeko ku Ācɛ O Yɛce Ukraist ku eko aflɛyi a?

⁴ Ipu ujɔ ku Ācɛ O Yɛce Ukraist ku eko aflɛyi a, é fu ayinɛ ōhī kéē wɛ ācɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ. (1 Utím. 3:8) Ó lɛbɛɛka uwa wɛ ācɛ nōo yuklɔ kóō “tá ācɛ abɔ” nɛ Upɔlu kɛla lɛyikwu ɔ a. (1 Ukɔ́r. 12:28) Ɛnyā le mafu peee ka ācɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ gē ya auklɔ ocɛgbá nɛhi, o ya ɛɛ ku anyakwɔcɛ ku ujɔ a kéē lɛ ɔtu ku uwa kwu ō nwu ɛlā mla ō ta ayinɛ ɔtu kwu ɔtu. Ocabɔ mafu, ó lɔfu wɛ ka ācɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ tabɔ ō ya Aɔkpiihɔ, amāŋ lɔfu wɛ ācɛ nōo tabɔ ō lá aɔdā néē cɛgbá ō bi le ya Aɔkpiihɔ nyā wɛɛcɛ a.

5. Ɔdi wɛ uklɔ ōhī nɛ ācɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ gē ya icɛ a?

⁵ Leyi yɛ ocabɔ ōhī ku uklɔ ocɛgbá nɛ ācɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ gē ya ipu ujɔ ku uwɔ a. (1 Upít. 4:10) É lɔfu je uklɔ lɛ uwa kéē leyi kwu ije ku ujɔ amāŋ ɛga nɛ ujɔ a gē tɔɔna, ō da abɔ ku ɛga ō yuklɔ ku alɔ lɛyikwu aɔkpá nɛ ujɔ a cɛgbá, ō leyi kwu aya ku audio mla uvidio, ō yuklɔ ku acocɛhɔ, amāŋ ō tabɔ ō teyi tu Agbla Ku Ajɔɔcɛ. Ɛjɛɛji auklɔ nyā cɛgbá o ya ɛɛ ku odee kóō yɔ i nyɔ mɛɛlɛ ipu ujɔ mla ipu uklɔ ku ɔna ō ta. (1 Ukɔ́r. 14:40) O ka tu ɔ, ōhī ku ācɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ gē ya aya ipu ōjila ku Oyeeyi Ku Alɔ Ācɛ O Yɛce Ukraist Mla Uklɔ Ku Alɔ mla aɛlā ō ka tɛɛcɛ ŋma ipu Ubáyíbu. É lɔfu fu ɔcɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ kóō je otabɔ lɛ ɔnyakwɔcɛ ku ujɔ nōo gē leyi kwu ígwu éyi ipu ujɔ a. Ekoohi, ɔnyakwɔcɛ ku ujɔ lɔfu da ɔcɛ o ta anyakwɔcɛ ku abɔ kóō ba ɔ iyē ō nyɔ gáā je ɔtu ō tu kwu ɔtu lɛ ɔyinɛ éyi ipu ujɔ.

6. Ɔdi wɛ aɔdā ōhī nōo ya ɛɛ nɛ uklɔ nɛ ācɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ gē ya a jɛ alɔ eyī a?

⁶ Ɛgɛnyá nɛ ujɔ gē lɛ itene ŋma uklɔ nɛ ācɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ gē ya a? Ɔyinɛ alɔ nɔnya éyi nōo lé ka u Beberly b nōo lā ipu éwo ku Bolivia a kahinii: “Ahinya kóō yɔ lɛ ācɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ, n gē jɔɔnyɛ ōjila ku ujɔ lɔɔlɔhi. Ohigbu uklɔ ku uwa, n lɔfu gwiije, ta ohi, jahɔ tu aɛlā ō ka tɛɛcɛ, klla nwu ɛlā ŋma auvidio mla aifoto. É gē tabɔ ya ku ɛjɛɛji ācɛ nōo yɔ ipu ōjila a kéē lɛ ogbotu, klla gē je otabɔ lɛ ācɛ nōó wa ōjila eyī caa gla ŋ ma kéē lɔfu jɔɔnyɛ ōjila a ŋma ɔlɛ uwa. Igbihi nɛ ōjila a le ŋmɛyi, é gē gbɔbu ipu ō lɛ Agbla Ku Ajɔɔcɛ a tu yeŋee, gē tabɔ ō leyi kwu ije ku ujɔ, klla gē má ka alɔ lɛ aɔkpá nɛ alɔ cɛgbá a. Uklɔ ku uwa jɛ um eyī nɛhi!” Leslie nōo lā ipu Colombia nɛ ɔba nu wɛ ɔnyakwɔcɛ ku ujɔ a kahinii: “Ɔba um cɛgbá otabɔ ku ācɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ o ya ɛɛ kóō yuklɔ ɛyɛɛyɛyi nɛ ó lɛ a. Ɔdaŋ ka é gē yɛ i je otabɔ lɛ ɔ ŋ nɛɛ, ó gē yɛ i lɛ uklɔ nwune fiyɛ ɔfu ō ya. Ɔtu caca ku uwa mla ɛgɛ néē gē je iyi uwa tɛɛcɛ ō yuklɔ a jɛ um eyī nɛhi.” Ó lɛ aafu ŋ, alɔ jé ka ɛgɔɔma nɛ ɔtu gē ya uwɔ lɛ duu a.—1 Utím. 3:13.

7. Ɛgɛnyá nɛ alɔ lɔfu mafu ka uklɔ nɛ ācɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ gē ya a jɛ alɔ eyī a? (Má ifoto a.)

⁷ Naana nɛ uklɔ nɛ ācɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ gē ya a jɛ alɔ eyī a, Ubáyíbu ta alɔ ɔtu kwu ɔtu ku alɔ bēē “tá [uwa] ahínyá eko dóódu.” (Ukól. 3:15) Krzysztof nōo wɛ ɔnyakwɔcɛ ku ujɔ ipu éwo ku Finland a mafu ka uklɔ nɛ ācɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ gē ya a jɛ ɔ eyī ɔwɛ  ɛgɛnyā. Ó kahinii: “N gē tu umɛseji ɛhɔ mla ɛga ku Ubáyíbu éyi mla ɛlā okpɔcii nɛ ɔcɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ a ka amāŋ ya nōo ta um ɔtu kwu ɔtu nɛhi, amāŋ ɔdā ɔhá nōo ya ɛɛ nɛ uklɔ nɛ ó gē ya a jɛ um eyī a.” Pascal mla u Jael nōo lā ipu New Caledonia a gē gbɔɔkɔ igbalɛwa lɛyikwu ācɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ. Pascal lɛ ɛlā teyi peee kahinii: “Ó gboji lɛ a ŋ, alɔ gbɔɔkɔ igbalɛwa lɛyikwu ācɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ nōo yɔ ipu ujɔ ku alɔ a. Alɔ gē ta Ujehofa ahinya ohigbu uwa klla gē ba Ujehofa ɛba kóō yɔ mla uwa klla ta uwa abɔ.” Ujehofa gē po ɔkɔ ō gba ɛgɛnyā, ɛnyā kē lɛ itene lɛ ɛjɛɛji ujɔ a.—2 Ukɔ́r. 1:11.

ANYAKWƆCƐ KU UJƆ NŌO GĒ ‘YUKLƆ LƆFU IPU AA A’

8. Ɔdiya nɛ Upɔlu ta ɔkpá ka anyakwɔcɛ ku ujɔ ku eko aflɛyi a gē ‘yuklɔ lɔfu lɔfu’ a? (1 Ācɛ Utesaloníka 5:​12, 13)

⁸ Anyakwɔcɛ ku ujɔ ku eko aflɛyi a yuklɔ lɔfu lɔfu lɛ ujɔ a. (Jé 1 Ācɛ Utesaloníka 5:​12, 13; 1 Utím. 5:17) É gē bi ujɔ a jé ɔwɛ ŋma lɛ ō ya ōjila ku ujɔ mla ō ya ōmiya ɛyɛɛyɛyi nōo géē lɛ abɔ kwu ayinɛ ipu ujɔ a. É klla gē tu ayinɛ uwa nōo yɔ ipu ujɔ a ukɔ́ ku ihɔtu o ya ɛɛ kéē hayi lɔfu ipu ɔtu okpoce. (1 Utes. 2:​11, 12; 2 Utím. 4:2) Ku ɛlā ɔkwɛyi a, ayinɛ nɔnyilɔ nyā klla gē yuklɔ lɔfu lɔfu ō ya ɛgbá ku apɔlɛ ku uwa, mla ō ya ku ɔtu okpoce mla ɛma ku uwa mla Ujehofa kóō lɔfu tōōtɔ̄ɔ̄.—1 Utím. 3:​2, 4; Utáy. 1:​6-9.

9. Uklɔ ōhī nyá nɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ gē ya icɛ a?

⁹ Anyakwɔcɛ ku ujɔ icɛ wɛ ācɛ nōo lɛ aɔdā alɛwa ō ya. É wɛ ācɛ o tɔɔna ku ɔkoolɔhi a. (2 Utím. 4:5) É gē lɛ ocabɔ olɔhi taajɛ ŋma lɛ ō tɔɔna mla ɔtu caca, ō ya ōmiya ku ɛgɛ nɛ uklɔ ku ɔna ō ta a géē nyɔ lɛ ɔwɛ ɛga nɛ ujɔ ku uwa gē tɔɔna, klla gē nwu alɔ ɛlā ɛgɛ nɛ alɔ géē jé ō tɔɔna mla ō nwu ɛlā lɔɔlɔhi. É klla gē yuklɔ ku acohɛpɔ nōo lɛ eyinyinyi nōó gē meyigo ŋ. Eko duuma nɛ Ɔcɛ O Yɛce Ukraist lɛ íne biya bɔbi bɔbi, anyakwɔcɛ ku ujɔ gē ceyitikwu ō ta ɔ abɔ kóō lɛ ɛma nɛ ó lɛ mla Ujehofa a glaya. Abɔ é yɔ i ya ɛnyā a, é gē leyi kwɛɛcɛ o ya ɛɛ ku ujɔ a kóō le tu yeŋee. (1 Ukɔ́r. 5:​12, 13; Ugal. 6:1) Ɛ̄nɛ̄ o fiyɛ duu a wɛ ka anyakwɔcɛ ku ujɔ wɛ ācɛ o gbo ala. (1 Upít. 5:​1-3) É gē ya aɛlā ō ka tɛɛcɛ ŋma ipu Ubáyíbu néē ya otutu ku nu lɔɔlɔhi, gē ceyitikwu ō ya kéē lɛ ɛjɛɛji ācɛ nōo yɔ ipu ujɔ a jé, mlā ō nyɔ gáā je ɔtu ō tu kwu ɔtu lɛ ayinɛ a. Ba tu uklɔ ɛyɛɛyɛyi ɔhá néē lɛ a, ōhī ku anyakwɔcɛ ku ujɔ klla gē tabɔ ō gwo mla ō teyi kwu Agbla Ku Ajɔɔcɛ, ō ya ōmiya ku ɛgɛ nɛ ojileyi nɛhi géē nyɔ lɛ, mla ō yuklɔ mla ígwu ku Hospital Liaison Committees mla u Patient Visitation Groups. Anyakwɔcɛ ku ujɔ gē yuklɔ lɔfu lɔfu ohigbu alɔ!

10. Ɔdi wɛ aɔdā ōhī nōo ya ɛɛ nɛ uklɔ nɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ gē ya lɔfu lɔfu a jɛ alɔ eyī a?

¹⁰ Ujehofa le ka taajɛ ka acɛ nōo gē gbo alɔ a géē leyi kwu alɔ lɔɔlɔhi, alɔ i klla gáā “yúúfi ɛ́ɛ́ nɛ̄ ɔdā dúúmā gē tū [alɔ] ufí ɛ́ɛ́ gɛ ŋ́.” (Ujɛr. 23:4) Ɔyinɛ alɔ nɔnya éyi nōo lé ka u Johanna nōo lā ipu éwo ku Finland a má ɔkwɛyi ku aɛlā nyā eko nɛ ɛ́nɛ́ nu doōcē nɛɛnɛhi a. Ó kahinii: “Naana nōó gē tɔɔtɛ gā um ō da ācɛ ɔhá lɛyikwu ɛgɛ nɛ ɔtu yɔ i ya um lɛ a ŋ ma, ɔnyakwɔcɛ ku ujɔ éyi nɛ ń jé lɔɔlɔhi ŋ ma gbeyicii mla um, gbɔɔkɔ tɔha mla um, klla cɛ gā um jé kpɔcii ka Ujehofa yihɔtu ku um. Ń blakwu aɛlā nɛ ó ka a yiili gɛ ŋ, amáŋ n jé ku ń yuufi gɛ ŋ. N jé ka Ujehofa ta ɔ ɛhɔ fu um kóō gáā tu um abɔ eko okpaakpa a.” Ɛgɛnyá nɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ ku uwɔ ta uwɔ abɔ ɛ ma?

11. Ɛgɛnyá nɛ alɔ lɔfu mafu ka uklɔ nɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ gē ya a jɛ alɔ eyī a? (Má ifoto a.)

¹¹ “Ohígbū ɛjɛ̄ɛ̄jī ɔdā [nɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ gē] yá ā,” Ujehofa dɔka ku alɔ mafu ka é jɛ alɔ eyī. (1 Utes. 5:​12, 13) Henrietta nōo lā ipu éwo ku Finland a kahinii: “Anyakwɔcɛ ku ujɔ gē je iyi uwa tɛɛcɛ ō ta ācɛ ɔhá abɔ ŋma ɔtu, amáŋ ɛnyā i wɛ ka é lɛ eko amāŋ ɔfu fiyɛ ācɛ ɔhá ŋ. Ɛnyā i klla wɛ ka é lɛ unwalu ipu oyeeyi ŋ nɛ ŋ.  Ekoohi n gē da uwa kahinii: ‘N dɔka ō cɛ lɛ aa jé ku aa wɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ olɔhi. N dɔka ku aa jé ɔɔma.’” Ɔyinɛ alɔ nɔnya éyi nōo yɔ Türkiye c nōo lé ka u Sera a kahinii: “Anyakwɔcɛ ku ujɔ cɛgbá ɔtu ō tu kwu ɔtu o ya ɛɛ kéē yɔ i yuklɔ ku uwa gɔbu. Ohigbu ɛnyā alɔ lɔfu tu umɛseji ɛhɔ fu uwa, hi uwa igwú kéē wa gáā lé ɔdole mla alɔ, amāŋ ō ba uwa iyē ipu uklɔ ku ɔna ō ta.” Ó lɛ ɔnyakwɔcɛ ku ujɔ duuma nɛ uklɔ ku nu jɛ uwɔ eyī ohigbu ɛgɛ nɛ ó yɔ i yuklɔ lɔfu lɔfu ipu ujɔ a? Mafu lɛ ɔ ka uklɔ nɛ ó yɔ i ya a jɛ uwɔ eyī.—1 Ukɔ́r. 16:18.

ĀCƐ O LEYI KWU USƐKUT GĒ LƐ ƆFU TU AYINƐ IYĒ

12. Ígwu ku anyɛ ɔhá nɛ Ujisɔsi fu kéē lɛ ɔfu tu ujɔ iyē a? (1 Ācɛ Utesaloníka 2:​7, 8)

¹² Ujisɔsi klla je uklɔ lɛ acɛnyilɔ ōhī kéē je otabɔ lɛ ujɔ ɔwɛ ɔhá. Ó bi anyakwɔcɛ nōo yɔ Ujerusalɛm a le yuklɔ o ya ɛɛ kéē lɛ Upɔlu, Ubanabasi, mla ācɛ ɔhá fu kéē yɛ ŋma ujɔ éyi gā ujɔ ɔhá. (Ācot. 11:22) Ɔdiya a? Ohigbu ɔdā ekponu néē fu anyakwɔcɛ ku ujɔ mla ācɛ nōo gē ta uwa abɔ a nɛ: ō lɛ ɔfu tu ujɔ a iyē. (Ācot. 15:​40, 41) Acɛnyilɔ nyā leyi gwo aɔdā alɛwa bonu o ya ɛɛ kéē yuklɔ nyā, é kóō gē lɛ oyeeyi ku uwa kwu ikwū ajaajɛ o ya ɛɛ kéē nwu ācɛ ɔhá ɛlā mla ō ta uwa ɔtu kwu ɔtu.—Jé 1 Ācɛ Utesaloníka 2:​7, 8.

13. Ɔdi wɛ auklɔ ōhī nɛ ācɛ o leyi kwu usɛkut gē ya a?

¹³ Ācɛ o leyi kwu usɛkut gē ŋma ɛga éyi gā ɛga ɔhá nɛhi. Ōhī ku uwa gē yɛ iyawu ukilomita alɛwa o ya ɛɛ kéē ŋma ujɔ éyi gā ujɔ ɔhá. Alaadi doodu, ɔcɛ o leyi kwu usɛkut gē ya alɛwa ku ɛlā ō ka tɛɛcɛ ŋma Ubáyíbu, gē nyɔ gáā tu ayinɛ ɔtu kwu ɔtu, gē ya ōjila mla ācɛ o gbɔbu ɔna ō ta, gē ya ōjila mla anyakwɔcɛ ku ujɔ, mla ō ya ōjila ku uklɔ ku ɔna ō ta. Ó gē ya otutu ku aɛlā ō ka tɛɛcɛ ŋma Ubáyíbu, gē ya ōmiya ku ojileyi  ku usɛkut mla ojileyi nɛhi. Ó gē nwu ayinɛ ɛlā ipu inɔkpa ku ācɛ o gbɔbu ɔna ō ta, gē ya ōmiya ku ɛnɛɛnɛ ōjila mla ācɛ ō gbɔbu ɔna ō ta ipu usɛkut, klla gē ya auklɔ ɔhá nōo cɛgbá, mla uklɔ duuma néē je lɛ ɔ acigili ŋma abɔ ku ɛga ō yuklɔ ku alɔ.

14. Ɔdiya ɛɛ nɛ uklɔ nɛ ācɛ o leyi kwu usɛkut gē ya a jɛ alɔ eyī a?

¹⁴ Ɛgɛnyá nɛ aujɔ a gē lɛ itene ŋma ɛnɛɛnɛ uklɔ nɛ ācɛ ō leyi kwu usɛkut gē ya a? Ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ éyi nōo yɔ u Türkiye a kɛla lɛyikwu ō wa ku ācɛ ō leyi kwu usɛkut kahinii: “Ō wa ku uwa eko duuma gē lɛ ɔfu tu um iyē ka um bi eko alɛwa le ta ayinɛ um nɔnyilɔ mla ayinɛ um nɔnya abɔ. N má ācɛ o leyi kwu usɛkutu alɛwa ɛ, ó kē lɛ oduuma ku uwa nōo ya ku ɔtu kóō ya um bɛɛka ó lɛ ɛga gā um ŋ, amāŋ bɛɛka ó dɔka ō kɛla mla um ŋ ma.” Johanna, nɛ alɔ kɛla lɛyikwu ɔ gbɔbu a yuklɔ mla ɔcɛ o leyi kwu usɛkut ipu uklɔ ku ɔna ō ta, amáŋ é má ɔcɛ duuma ɔlɛ ŋ. Ó kahinii: “Naana kpɔ a, n géē blakwu ɛ̄cī ɔɔma eko doodu. Ayinɛ um nɔnya ɛplɛɛpa le calɛ gā ɛga ɔhá, abɔ ku uwa kē yɔ i kwu um nɛhi. Ɔcɛ o leyi kwu usɛkut a ta um ɔtu kwu ɔtu klla ta um abɔ ō má ka ipu ɛ̄gbā ō gba ku Ujehofa, ō yɔ ligbo ŋma ɛgiyi ācɛ apɔlɛ ku alɔ amāŋ aɔkpa ku alɔ i wɛ ɔdā nōo géē yɔ piyoo ŋ, amáŋ ipu ɛcɛ ɛyipɛ alɔ géē lɛ eko ō yɔ tɔha piyoo mla iyi alɔ.” Alɛwa ku alɔ lɛ ɛnɛɛnɛ aɔdā alɛwa nōo gē je eeye lɛ alɔ nɛ alɔ blakwu uwa lɛyikwu ācɛ o leyi kwu usɛkut ku alɔ, mla ɔwɛ néē ta alɔ abɔ a.—Ācot. 20:37–21:1.

15. (a) Ɛgɛ nɛ ɔkpá ku 3 Ujɔ́ni 5-8 ka a, ɛgɛnyá nɛ alɔ lɔfu mafu ka uklɔ nɛ ācɛ o leyi kwu usɛkut gē ya a jɛ alɔ eyī a? (Má ifoto a.) (b) Ɔdiya nɛ alɔ cika ō mafu ku otabɔ nɛ anya ku ācɛ nōo yɔ i yuklɔ lɔfu lɔfu ipu ujɔ a gē je lɛ uwa a jɛ alɔ eyī a, ɛgɛnyá nɛ alɔ kē gáā ya ɛnyā a? (Má ikpati nyā nōo kahinii: “ Blakwu Anya Uwa.”)

¹⁵ Ɔyikpo Ujɔni ta Ugayɔsi ɔtu kwu ɔtu kóō miyɛ ayinɛ nōo géē wa i lɛ ɔfu tu ujɔ a iyē a lɔɔlɔhi, ka ó klla “tū uwā abɔ̄ kéē pīyatá ɔwɛ kú  iyāwu kú uwā, ɔwɛ nɛ̄ ɔtū géē he Ɔwɔicō.” (Jé 3 Ujɔ́n 5-8.) Ɔwɛ éyi nɛ alɔ géē ya ɛnyā a wɛ ō tabɔ ipu ōmiya néē ya ō je ɔdole lɛ ɔcɛ o leyi kwu usɛkut a eko duuma nɛ ó wa gáā jila ujɔ má. Ɔwɛ ɔhá wɛ ō gā ōjila ku uklɔ ku ɔna ō ta nɛ ó gē ya a. Ó lɛ ɔwɛ ɔhá nɛ u Leslie, nɛ alɔ kɛla lɛyikwu ɔ gbɔbu a mafu kóō wa ku ācɛ o leyi kwu usɛkut a jɛ ɔ eyī. Ó kahinii: “N gbɔɔkɔ ka Ujehofa kóō je ɔdā néē cɛgbá a lɛ uwa. Ami mla ɔba um klla ta ɔkpá fu uwa ɛ, ō da uwa ɛgɛ nɛ ō wa ku uwa ta alɔ abɔ ɛ ma.” Bla ka ācɛ o leyi kwu usɛkut a lɛ unwalu ku abɔyi uwa, ɛ̄jɛ̄ klla gē jɛ uwa bɛɛka alɔ a duu. Ekoohi é gē doōcē, gē lɛ ɔtooplico, klla gē lɛ ɔtu ogbenyi duu. Ɛlā ogbonɛnɛ ku uwɔ mla ɛhi oligii nɛ a je lɛ ɔcɛ o leyi kwu usɛkut a lɔfu wɛ ohi ku ɔkɔ ō gba ku nu a!—Aíit. 12:25.

ALƆ CƐGBÁ ĀCƐ NƐ UJEHOFA MLA UJISƆSI GĒ BI LE YUKLƆ IPU UJƆ A

16. Ɛgɛ nɛ ɔkpá ku Aíita 3:27 ka a, ɔka nyá nɛ ayinɛ alɔ nɔnyilɔ lɔfu da iyi uwa a?

¹⁶ Ipu oduudu ɛcɛ, alɔ cɛgbá ayinɛ alɔ nɔnyilɔ alɛwa nōo géē wɛ “ɛhi” ipu ujɔ. Ɔdaŋ ku a lɛ Ubatisim ya ɛ, a lɔfu tabɔ gla? (Jé Aíita 3:27.) A géē dɔka ō ceyitikwu ō le cika jɛ ō kwu piya ɔcɛ o ta anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ? Ɔdaŋ ku a kē wɛ ɔcɛ o tu anyakwɔcɛ ku ujɔ abɔ ɛ, a yɔ i ceyitikwu ō kwu piya ɔnyakwɔcɛ ku ujɔ o ya ɛɛ ku a ta ayinɛ uwɔ abɔ fiyɛ? d Ó géē tɔɔtɛ gā uwɔ ō ya opiyabɔ ōhī ipu oyeeyi ku uwɔ o ya ɛɛ ku a lɛ abɔ tu ɔkpá ō gā Inɔkpa Ku Ācɛ O Tɔɔna Ku Ajɔɔcɛ Ku Ɔwɔico? Inɔkpa ɔɔma géē nwu uwɔ ɛlā klla géē ta uwɔ abɔ o ya ɛɛ ku Ujisɔsi kóō bi uwɔ le yuklɔ lɔɔlɔhi. Ɔdaŋ ka ɔtu ya uwɔ ka ó gáā tɔɔtɛ gā uwɔ ō ya aɔdā nōo ba nyā ŋ, gbɔɔkɔ lɛ Ujehofa. Ba ɔ kóō ta uwɔ abɔ mla alelekwu ihɔ ku nu o ya ɛɛ ku a lɛ uklɔ duuma néē géē je gā uwɔ a ya jila.—Ulúk. 11:13; Ācot. 20:28.

17. Ɔdi nɛ “ɛhi” ipu ujɔ nyā mafu lɛ alɔ lɛyikwu Ɔcɛ́ ku alɔ nōo wɛ Ujisɔsi Ukraist a?

¹⁷ Uklɔ nɛ ācɛ noō wɛ “ɛhi” nɛ Ujisɔsi fu yɔ i ya lɔfu lɔfu a, mafu ka ó humayi bi alɔ jé ɔwɛ ɛpleeko nɛ ɛcɛ gáā mɛ nyā. (Umát. 28:20) Ó wɛ ɔdā ō jɛ alɔ eyī nɛhi ō lɛ ɛdɔ Ɔcɛ́ ɛgɛnyā nōo yihɔtu alɔ nōo wɛ ɔcɛ o nwula abɔ nōo jé ɔdā nɛ alɔ cɛgbá a, ó kē je ayinɛ nōo géē ta alɔ abɔ a lɛ alɔ. Ohigbu ɛnyā, dɔka ɛnɛɛnɛ ɛga ɛyɛɛyɛyi nɛ a géē mafu ka uklɔ nɛ acɛnyilɔ nyā yɔ i ya lɔfu lɔfu a jɛ uwɔ eyī. A kē hii je mlanyi ō ta Ujehofa ahinya ŋ, ohigbu ka ɛgiyi nu nɛ “ɛhi olɔhi dóódu mɛ́mla ɛhi dúúmā nōo ī jōōjīla ā” ŋma a.—Ujɛ́m. 1:17.