Skip to content

Skip to table of contents

Ɔ̄KĀ KU ƆDĀ NŌO YA IPU OYEEYI KU ĀCƐ

Ɛnɛɛnɛ Oyeeyi Ku Eyeeye Ipu Ɛ̄gbā Ō Gba Ku Ujehofa

Ɛnɛɛnɛ Oyeeyi Ku Eyeeye Ipu Ɛ̄gbā Ō Gba Ku Ujehofa

IPU ihayi ku 1951, n le yɛ gā u Rouyn, igeli ligii éyi nōo yɔ u Quebec ipu éwo ku Canada a. N lɛ abɔ gbo ɔwɛ ku ɔlɛ éyi néē da um ka um nyɔ a. Marcel Filteau, a nōo wɛ ɔcɛ o tɔɔna ŋma éwo éyi gā éwo ɔhá nōo ya mɛ ŋma inɔkpá ku Ugilɛdi a lɛ ɔwɛ a nwula. Ó wɛ ihayi ofu ce ɛta [23] klla jɛ ico; ami a kē wɛ ihayi igwo ɛhili [16] ń kē jɛ lɛ a ŋ. N lɛ uleta néē je gā um ka um wɛ ɔcɛ o gbɔbu ɔna ō ta a mafu lɛ ɔ. Ó lɛ uleta a jé, ó leyi má um, anu ó kahinii: “Umama ku uwɔ jé ku a yɔ amanya?”

APƆLƐ KU UM

É ma um ipu ihayi ku 1934. Ɛ́nɛ́ mla adā um ŋma éwo ku Switzerland le yɛ gā u Timmins, nōo wɛ igeli éyi néē gē bu ajɛ o ya ɛɛ kéē dɔka aɔdā agbenu ipu Ontario, Canada a. Odee bɛɛɛka ihayi ku 1939 a, umama ku um gbɔɔ ō jé umagajine ku Ɔda Ō Gbaajɛ klla gbɔɔ ō gā ōjila ku Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa. Ó gē bi ami mla ayinɛ um ɛhilii a mla iyi nu gā ōjila a duu. Ó gboji ŋ, ó kwu piya éyi ku Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa.

Upapa ku um i gweeye ka umama ku um kwu piya éyi ku Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa ŋ, amáŋ, Umama ku um yihɔtu ku ɔkwɛyi a nɛɛnɛhi klla lɛ ɔtu ku nu ya ekponu ō yɔ kwu Ujehofa gā ajaajɛ. Ó kóō ya lɛ a ɛpla ihayi ku 1940, eko néē lɛ abɔ ci uklɔ ku Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa ipu éwo ku Canada a. Umama ku um gē ya ɛlā mla Upapa ku um ɔwɛ ogbonɛnɛ mla ɔwɛ ojilima eko doodu, naana nɛ Upapa ku um gē ca ɔ ɛca nɛhi a. Ɛnɛɛnɛ ocabɔ ku nu ta ami mla ayinɛ um ohile a abɔ ō le miya ō gba Ujehofa ɛ̄gbā duu. Alɔ gweeye nɛhi eko nɛ uce ō ya ku Upapa ku um je piyabɔ igbihaajɛ, nɛ ó gbɔɔ ō ya ɛlā mla ācɛ apɔlɛ ku alɔ ɔwɛ ogbonɛnɛ fiyɛ a.

Ō GBƆƆ UKLƆ Ō YA LƐ UJEHOFA EKO DOODU

Ɛpleeko nɛ iyē gē kwɔla nɛɛnɛhi ɛpla ihayi ku 1950 a, n le ya gā ojileyi éyi nɛ ikpɛyi ɛlā ku nu wɛ u Theocracy’s Increase a ipu igeli nɛhi ku New York. Ó lɛ abɔ kwu um ɔtu ō ya nwune fiyɛ ipu ɛ̄gbā ō gba ku Ujehofa, igbihi nɛ um má ayinɛ ŋma ipu oduudu ɛcɛ mla ō jahɔ tu ɛnɛɛnɛ ɔka néē da ācɛ nōo ya mɛ ŋma inɔkpa ku Ugilɛdi a! Ó cɛ gā um lɛ ɔtu ku um ya ekponu fiyɛ ō gā ipu uklɔ ō ya lɛ Ujehofa eko doodu. Igbihi nɛ um le cigbihi gā ɔlɛ boobu a, n lɛ abɔ ta ɔkpá ō kwu piya ɔcɛ o gbɔbu ɔna ō ta eko doodu. Abɔ ku ɛga o yuklɔ ku alɔ nōo yɔ ipu éwo ku Canada a lɛ ɔkpá ta cigbihi yɔ i ka ka um lɛ ubatisim ya aflɛyi. N lɛ ubatisim ya ipu Ɔya Ɔmigwo 1, 1950. Igbihi nɛ ɔya éyi le gla a, n kwu piya ɔcɛ o gbɔbu ɔna ō ta eko doodu, ɛga aflɛyi nɛ um kē lɛ ō yuklɔ a wɛ u Kapuskasing. Igeli ɔɔma ligbo nɛɛnɛhi ŋma ɛga nɛ apɔlɛ ku um lā a.

Ō yuklɔ ipu Quebec

Ipu ihayi ku 1951, abɔ ku ɛga o yuklɔ ku alɔ a lɛ ɔka da Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa nōo gē ka uce ku French a, ɔdaŋ nōó géē he uwa ɔtu ō yuklɔ ɛga néē gē ka uce ku French nōo yɔ Quebec a. Ɛgbá ku ācɛ o tɔɔna Ɛlā Ɔwɔico yɔ abɔɔ nɛɛnɛhi. N jé ō ka uce ku French mla Oyibo, ohigbu ɛnyā n miyɛ igwú ō hi a, é kē lɛ um tɛhɔ gā u Rouyn. Ń jé ɔcɛ duuma abɔɔ ŋ. Ɛga nɛ um jé foofunu a wɛ ɔlɛ néē ta um ɛhɔ ku um nyɔ ɛgɛ nɛ um ka gbɔbu a. Amáŋ ɛjɛɛji odee nyɔ lɔɔlɔhi. Ami mla u Marcel kwu piya ɛnɛɛnɛ ɔkpa, n kē jɔɔnyɛ ō yuklɔ ipu Quebec ihayi ɛnɛ nɛ um yɔ abɔɔ a. Igbihaajɛ, n kwu piya ɔcɛ o gbɔbu ɔna ō ta ɛdɔ ɛyɛɛyɛyi.

INƆKPA KU UGILƐDI MLA AƆDĀ NƐ UM LEYICE NŌÓ YA Ŋ MA

Eko nɛ um yɔ Quebec a, n gweeye nɛɛnɛhi ō miyɛ igwú ō hi ō gā inɔkpa ku Ugilɛdi ɔmɛ ofu ce ɛhilii [26] ipu South Lansing, New York. N ya mɛ ŋma inɔkpa ku Ugilɛdi ipu Ɔya Ɔmpa 12, 1956, é kē lɛ um tɛhɔ gā ɛga nōo wɛ u Ghana, b babanya ipu West Africa a. Gbɔbu ɛɛ ku um nyɔ, n cɛgbá ō le cigbihi gā u Canada jaa gbeeko nɛ aɔkpá nɛ um cɛgbá ō gā u Ghana a le tutu. N leyice ka um géē yɔ u Canada ipu alaadi ɛpa amāŋ ɛta foofunu.

N gbeyi ɔya ahaapa ipu Toronto gbɔbu ɛɛ ku aɔkpá a kóō tutu. Ɛpleeko ɔɔma, apɔlɛ ku Ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ Cripps miyɛ um wa ɔlɛ uwa ɔwɛ ogbonɛnɛ, n klla gáā lɛ ɔyi nɔnya ku uwa Sheila jé. Alɔ gbɔɔ ō yihɔtu iyi alɔ. Eko nɛ um le tutu ō da ɔ ka alɔ kwu iyi alɔ i lɛ a, é gáā le da um ka aɔkpá ku um le tutu ɛ. Ami mla u Sheila gbɔɔkɔ lɛyikwu ɛlā a klla le miya ō gɔbu ipu uklɔ ku um. Amáŋ alɔ klla le miya ku alɔ géē yɔ i ta ɔkpá fu iyi alɔ klla gbeyi ō má ɔdaŋ ka alɔ lɔfu lɛ iyi alɔ ɛcɔbu. Ōmiya ɔɔma i tɔɔtɛ ŋ, amáŋ igbihaajɛ alɔ gáā le má ka ōmiya olɔhi a nɛ alɔ ya a.

Igbihi nɛ um bi Ɔya éyi le yɛ ipu ugbɔ, ugbenyi, mla igbiico a, n le faajɛ Accra, Ghana. Abɔɔ a, é lɛ um fu ō yuklɔ ku district overseer. Ɛnyā wɛ ka um géē yɛ ɛjɛɛji u Ghana, Ivory Coast (nōo wɛ u Côte d’Ivoire babanya) mla u Togoland (nōo wɛ Togo babanya a). Ɛyinɛhi ku eko ɔɔma, ami foofunu gē gā iyawu ipu umoto ku abɔ ku ɛga o yuklɔ ku alɔ nōo yɔ mla um a. Ó gē he um ɔtu nɛhi ō nyɔ gáā má ayinɛ alɔ a!

Ɛ̄cī Usati mla ɛ̄cī alaadi, n gē lɛ uklɔ ō ya ipu ojileyi ku usɛkut. Alɔ i lɛ Agbla Ku Ojileyi duuma ŋ. Ohigbu ɛnyā, ayinɛ a gē bi ɔcaco le gwo ɔlɛ, cɛɛ é lɛ aŋkwali kpo kla anu ɛyi kóō je ogbotu lɛ uwa ŋma ɛnɔ. Ohigbu ka ufriji duuma i yɔ ɛga néē gē je ɔdole lá a ŋ ma, ayinɛ a gē bi ɛbɛ́ nōo yeeyi wa, cɛɛ é lɛ ɔ ŋmo o ya ɛɛ kéē ya ɔdole tɔɔtɛ lɛ ācɛ nōo wa ojileyi a.

Aɔdā otɛhɛ ōhī gē ya ipu aojileyi ɔɔma. Eko éyi lɛ a, Herb Jennings, c nōo wɛ ɔcɛ o tɔɔna ŋma éwo éyi gā éwo ɔhá duu a yɔ i ya ɛlā ō ka tɛɛcɛ, anu ɛna éyi le kwu ŋma ɛga néē gē je ɔdole lá a. Ɛna a lɛ inya kwu bu ɔtahɛ ku ede mla ɛga nɛ ācɛ ba a. Herb ma ō kɛla, ɛna a klla le gbaji. Amáŋ ó le tɔɔtɛ lɛ ayinɛ nɔnyilɔ ɛnɛ nōo lɔfu nɛhi ō lɛ ɛna a kwu klla lɛ ɔ bi cighihi gā ɛga néē gē je ɔdole lá a, anu ɛwa a gbɔɔ ō yɛhɛ a.

Aɛ̄cī ōhī gbɔbu lɛ ɛ̄cī ku ojileyi a ipu aipɔlɛ nōo yɔ kwu alɔ ajaajɛ a, n gē nyɔ gáā mafu aufilm ku alɔ lɛ uwa nōo kahinii: The New World Society in Action. O ya ɛɛ ku um ya ɔɔma, n gē je ili nɛhɛ playi aɔcí ɛpa o ya ɛɛ ku um ma ufilm a fu anu. Ācɛ ipɔlɛ a dɔka ufilm a nɛhi! Lɛ ɛyinɛhi ku uwa, ɔɔma wɛ ufilm aflɛyi néē má ɛ ma. É gwo abɔ nɛɛnɛhi eko néē má aya nɛ ācɛ yɔ i ya ubatisim a. Ufilm ɔɔma ta ācɛ nōo má ɔ abɔ kéē má ka Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa piyatɔha klla yɔ ɛga doodu ipu ɛcɛ nyā.

Alɔ lɛ iyi alɔ ipu Ghana ipu ihayi ku 1959

Igbihi nɛ um lɛ ihayi ɛpa ya ipu Africa a, n gweeye nɛhi ō gā ojileyi nɛhi ku ācɛ ŋma éwo ɛyɛɛyɛyi néē ya ipu igeli nɛhi ku New York ipu ihayi ku 1958 a. N gweeye nɛhi ō má u Sheila, nōo wa ŋma u Quebec ɛga nɛ ó yɔ i yuklɔ ku ɔcɛ o gbɔbu ɔna ō ta ɛdɔ ɛyɛɛyi a. Alɔ humayi ta ɔkpá fu iyi alɔ, amáŋ babanya nɛ alɔ lɛ iyi alɔ má éyi caa kpɔ a, n le da ɔ ka alɔ kwu iyi alɔ i lɛ, ó kē cɛ. N lɛ ɔkpá ta fu ɔyinɛ alɔ Nɔnyilɔ Knorr d ō da ɔ ɔka ɔdaŋ nɛ ó géē tɔɔtɛ ku Sheila kóō gā inɔkpa ku Ugilɛdi cɛɛ kóō gáā ba um iyē ipu Africa. Ó cɛ. Sheila faajɛ u Ghana igbihaajɛ. Alɔ lɛ iyi alɔ lɛ ipu Accra, ipu Ɔya Ɔmigwo 3, 1959. Ɔtu ya alɔ ka Ujehofa lɛ ɔhā hɛ ce alɔ ɔkwɔɔkwɛyi, ohigbu ka alɔ kwu ɔ i ta aflɛyi ipu oyeeyi ku alɔ.

Ō YUKLƆ TƆHA IPU CAMEROON

Ō yuklɔ ipu abɔ ku ɛga ō yuklɔ ku alɔ nōo yɔ u Cameroon a

Ipu ihayi ku 1961, é lɛ alɔ tɛhɔ gā éwo ku Cameroon ō gáā yuklɔ abɔɔ. Ayinɛ a da um ka um tabɔ ō lɛ abɔ ku ɛga ō yuklɔ ku alɔ ɛpɛpɛ kwaajɛ abɔɔ, ohigbu ɛnyā, n lɛ ɔdā alɛwa ō ya. Ohigbu ka é lɛ um fu ō leyi kwu uklɔ nōo yɔ i ya ipu Cameroon a, n lɛ ɔdā alɛwa ō nwu. Ipu ihayi ku 1965, alɔ gáā le jé ka u Sheila yɔ ipu. Ō jé ka alɔ gáā je piya ɛ́nɛ́ mla adā ɛ ma, wɛ ɛlá ō gbo nóó kóō tɔɔtɛ lɛ alɔ ō miyɛ cɛ ŋ. Amáŋ abɔ alɔ yɔ i gweeye lɛyikwu uklɔ ɛpɛpɛ nɛ alɔ lɛ nyā klla yɔ i ya ōmiya ō le cigbihi gā Canada a, ɔdā okwiye nɛhi éyi gáā le ya.

Ɔyi a gekwu gbɔbu ɛɛ ku Sheila kóō ma ɔ. Idɔkitɔ a da alɔ ka ɔyi alɔ a wɛ ɔcɛnyilɔ. Ɔdā ɔɔma ya da alɔ fiyɛ ihayi ofu ɛpa ce igwo nōo gáā yɛ a, amáŋ alɔ i je ɔ mlanyi gla ŋ. Naana nɛ ɔdā nōo ya a kwu alɔ iyē nɛɛnɛhi a, alɔ gɔbu ipu uklɔ ō ya ipu éwo ɔhá, nōo wɛ uklɔ nɛ alɔ dɔka nɛhi a.

Ami mla u Sheila ipu Cameroon ipu ihayi ku 1965

Ipu Cameroon, igbalɛwa ayinɛ alɔ a gē má o ya ŋmo ohigbu ka é gē lɛ abɔ ipu ɛlā imeli ŋ. Āhɔ̄ a gē bɔbi fiyɛ, ofiyɛ duu, eko ku abɔ ō ba ɔkpá ku ɔcɛ nōo géē je piya ɔcɛ́ ku oduudu éwo a. Ipu Ɔya Ɔmɛhɔ 13, 1970, ɔdā nɛ alɔ i leyice ka o géē ya ŋ ma le ya, é kwu abɔ i ci uklɔ ku Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa ipu éwo ɔɔma. Igɔmɛnti a miyɛ abɔ ku ɛga o yuklɔ ku alɔ nōo heyifuu nɛhi nɛ alɔ calɛ gā anu ɔya ɛhɔ foofunu a. Ó kóō gaajɛ alaadi éyi ŋ, é kwu ɛjɛɛji ācɛ o tɔɔna ŋma éwo éyi gā éwo ɔhá—kwu ami mla u Sheila i nu ŋma ipu éwo ɔɔma. Ó lɔnɔ tu alɔ nɛhi ō habɔ ayinɛ alɔ a ta, ohigbu ka alɔ yihɔtu ku uwa nɛɛnɛhi, alɔ klla yɔ i lɛ ɔtooplico lɛyikwu ɔdā nōo géē ya da uwa a.

Alɔ yɔ abɔ ku ɛga o yuklɔ ku alɔ nōo yɔ u France a ipu ɔya ɛhili. Abɔɔ a, n gɔbu ō ya ɔdā duuma nɛ um ya gla ō leyi kwu ɛgbá ku ayinɛ alɔ nōo yɔ u Cameroon a. Ipu Ɔya Ɔmigwɛɛpa ku ihayi ɔɔma, é lɛ alɔ tɛhɔ ō gáā yuklɔ abɔ ku ɛga o yuklɔ ku alɔ nōo yɔ u Nigeria nōo gbɔɔ ō leyi kwu uklɔ nōo yɔ i ya ipu Cameroon a. Ayinɛ alɔ nōo yɔ Nigeria a ya alɔ omaaba lɔɔlɔhi, alɔ kē jɔɔnyɛ ō yuklɔ abɔɔ ihayi alɛwa.

ŌMIYA OLƆNƆ

Ipu ihayi ku 1973, ó lɛ ōmiya olɔnɔ éyi nɛ alɔ cɛgbá ō ya. Sheila humayi lɔtu ōcē obɔbi nɛhi éyi. Ɛpleeko éyi nɛ alɔ yɔ ojileyi nɛhi ipu New York a, ó gbɔɔ jikwu anu ó da um kahinii: “N gáā gɔbu ō ya ɔdā nɛ um yɔ i ya a gla gɛ ŋ! Ɛ̄jɛ̄ gē jɛ um, n klla gē doōcē igbalɛwa.” Ó humayi yuklɔ tɔha mla um ipu West Africa fiyɛ ihayi igwɛɛnɛ (14) ɛ. Ō hayi kpaapka ku nu ipu uklɔ nɛ alɔ yɔ i ya lɛ Ujehofa a jɛ um eyī nɛhi, amáŋ alɔ cɛgbá ō ya aopiyabɔ ōhī. Igbihi nɛ alɔ lɛ ɔka ka lɛyikwu āhɔ̄ ku alɔ klla lɛ ɔkɔ gba lɔfu lɔfu lɛyikwu ɔ a, alɔ le miya ō le cigbihi gā u Canada, ɛga néē lɔfu teyi kwu ɔ lɔɔlɔhi fiyɛ a. Ō habɔ uklɔ ku ācɛ o tɔɔna ŋma éwo éyi gā éwo ɔhá mla uklɔ ō ya lɛ Ujehofa eko doodu, wɛ ōmiya olɔnɔ fiyɛ duu nōo klla biya alɔ ɔtu nɛ alɔ cɛgbá ō ya ɛ ma.

Eko nɛ alɔ le cigbihi gā u Canada a, oklobiya ku um éyi nɛ um jé gboji gboji nōo lɛ ɛga néē gē je umoto lá a, lɛ uklɔ je gā um ipu igeli nōo yɔ aya ku ɛhico ku Toronto a. Alɔ lɛ ɔlɛ éyi nɛ alɔ géē yɔ i gba ije ku nu miyɛ, lɛ aɔdā nōo gē yɔ ipu inu nɛ ācɛ bi yuklɔ gbɔbu ɛ ma lá, ó klla le tɔɔtɛ lɛ alɔ ō gbɔɔ oyeeyi ɛpɛpɛ nɛ alɔ i bi ule duuma ŋ. Alɔ dɔka ō lɛ oyeeyi ku alɔ ya tɔɔtɛ, yɔ i leyice ka ɛ̄cī éyi ó géē tɔɔtɛ lɛ alɔ ō gā ipu uklɔ ō ya lɛ Ujehofa eko doodu kpɔ. Ó le hɛ alɔ idaago ka ó gboji ŋ, ó le tɔɔtɛ lɛ alɔ ō gā ipu uklɔ ō ya lɛ Ujehofa eko doodu kpɔ.

Ɛ̄cī Usati doodu, n gbɔɔ ō je otabɔ lɛ uklɔ ku Agbla Ku Ojileyi ɛpɛpɛ néē yɔ i gwo ipu Norval, Ontario a. Igbihaajɛ, é lɛ um fu ō wɛ ɔcɛ nōo géē yɔ i leyi kwu Agbla Ku Ojileyi ɔɔma. Sheila yɔ i lɛ ɔfu iyē tōōtɔ̄ɔ̄ fiyɛ, ohigbu ɛnyā ɔtu ya alɔ ka ó lɔfu yuklɔ ɛpɛpɛ nyā gla. Ohigbu ɛnya ipu Ɔya Ɔmɛhili ku ihayi ku 1974, alɔ le calɛ gā ɛga néē gē lā ipu Agbla Ku Ojileyi a. Alɔ gweeye nɛhi ka alɔ le cigbihi gā ipu uklɔ ō ya lɛ Ujehofa eko doodu kpɔ ɛ!

Ó jɛ alɔ eyī nɛhi ka u Sheila gɔbu yɔ i lɔfu iyē fiyɛ. Igbihi nɛ ihayi ɛpa le gla a, ó le tɔɔtɛ lɛ alɔ ō miyɛ uklɔ ku ācɛ o leyi kwu usɛkut. Ɛga nɛ alɔ cɛgbá ō yuklɔ ku usɛkut ku alɔ a wɛ u Manitoba, nōo wɛ ɛga nɛ ācɛ jé ka ofu gē ŋmo nɛɛnɛhi ipu Canada a. Amáŋ, ayinɛ nōo yɔ abɔɔ a wɛ ācɛ nōo lɛ ihɔtu nɛhi. Alɔ gáā le nwu ka ó wɛ ɛga nɛ alɔ gē yuklɔ a wɛ ɔdā nōo cɛgbá a ŋ, ohigbu ka ɔdā nōo cɛgbá fiyɛ duu a wɛ ō gɔbu yɔ i gba Ujehofa ɛ̄gbā ɛga duuma nɛ alɔ yɔ a.

Ō NWU ƐLĀ OCƐGBÁ NƐHI ÉYI

Igbihi nɛ alɔ lɛ ihayi alɛwa ya ipu uklɔ ku usɛkut a, é gáā lɛ alɔ higwu ō yuklɔ ipu Ubɛtɛlu nōo yɔ u Canada a ipu ihayi ku 1978. Ó gboji ŋ igbihi ɔɔma, n gáā lɛ ɛlā okwiye nōo klla wɛ ɛlā ocɛgbá a nwu. É lɛ um fu ō ya ɛlā ō ka tɛɛcɛ nōo wɛ awa éyi ce ipu uce ku French ipu ɛnɛɛnɛ ōjila éyi néē ya ipu Montreal a. Ó wɛ ɔdā okwiye ka ācɛ nōo yɔ i jahɔ a i jɔɔnyɛ ɛlā ō ka tɛɛcɛ ku um a ŋ, ɔyinɛ nɔnyilɔ éyi ŋma u Service Department kē lɛ ukɔ́ tu um lɛyikwu ɔ. Ku ɛlā ɔkwɛyi a, ó gē yɛ i le ta um eyī peee eko ɔɔma ɛgɛ nōó ta um eyī peee babanya a, ka ó wɛ ami wɛ ɔcɛ nōo jé ō ya ɛlā ō ka tɛɛcɛ fiyɛ duu a ŋ. Amáŋ ń miyɛ ukɔ́ nɛ ó ta um a lɔɔlɔhi ŋ. Ɔka ō ka ku alɔ i nyɔ lɔhi ŋ, n klla gbɔɔ ō cɔnu nɛhi ohigbu ka um gbɛla ka ó wɛ ɔcɛ nōo gē ŋmo ɔcɛ okonu fiyɛ ɔfu, ó klla da um lɛyikwu ɛga nɛ um ya lɔhi a ŋ. Inyileyi nɛ um ya a wɛ ka um lɛ ukɔ́ ɔɔma ŋmo ɛpɔbi oŋma lɛ ɔwɛ nɛ ɔcɛ ɔɔma tu um ukɔ́, mla ɛgɛ nɛ ɔtu ya um lɛyikwu ɔcɛ ɔɔma a.

N nwu ɛlā ocɛgbá nɛhi éyi igbihi nɛ um lɛ ɛlā ō ka tɛɛcɛ ya ipu uce ku French a

Igbihi nɛ ɛ̄cī ōhī le gla a, ɔcɛ éyi ŋma ipu Ígwu Nōo Gē Leyi kwu Abɔ Ku Ɛga Ō Yuklɔ Ku Alɔ a lɛ ɛlā ka mla um lɛyikwu ɛlā ɔɔma. N cɛ boobu ka ń miyɛ ukɔ́ a lɔɔlɔhi ɛgɛ nɛ um cika ō ya a ŋ, n kē lɛ nŋma ta ku ɛgɛ nɛ um ya lɛ a. Oŋma abɔɔ a, n gáā lɛ ɛlā ka mla ɔcɛ nōo tu um ukɔ́ a. Ó kwu je ya um ɛhi ɔwɛ ogbonɛnɛ. Ɔdā nōo ya ɔɔma nwu um ɛgɛ nōó cɛgbá nɛhi lɛ ku alɔ wɛ ācɛ o tu iyi alɔ waajɛ a, ń kē gáā je ɛlā ō nwu ɔɔma mlanyi gboogboo ŋ. (Aíit. 16:18) N gbɔɔkɔ lɛ Ujehofa igbalɛwa lɛyikwu ɛlā nyā ɛ, n kē lɛ ɔtu ku um ya ekponu ka ń gáā bi eyī obɔbi le má ukɔ́ néē tu um a gboogboo ɛɛ gɛ ŋ.

N humayi yɔ Ubɛtɛlu nōo yɔ u Canada a fiyɛ ihayi ofu ɛpa (40) ɛ, ŋmiifi ihayi ku 1985, n kē lɛ ɛnɛɛnɛ ɛga ō wɛ ipu Ígwu Nōo Gē Leyi kwu Abɔ Ku Ɛga Ō Yuklɔ Ku Alɔ a. Ipu Ɔya Ɔmpa ku ihayi ku 2021, ɔnyā um o he um ɔtu Sheila gáā gekwu. Abɔ ku nu kwu um nɛhi, ami abɔyi um klla lɛ unwalu ku ōcē. Amáŋ uklɔ ō ya lɛ Ujehofa cɛ gā um lɛ ɔdā alɛwa ō ya klla lɛ eeye nōo ya nɛ ń gē lɛ “ɔtū plicō kú ɛ́gɛ́nɛ̄ oyēeyī le kpíí lɛ ā gɛ ŋ́.” (Ɔ̄cok. 5:20) Naana nɛ um má āhɔ̄ olɔnɔ alɛwa ipu oyeeyi ku um ɛ ma, n má aɔdā olɔhi alɛwa fiyɛ ɔɔma nōo ya ku oyeeyi ku um kōó le mu mla eeye. Ō lɛ Ujehofa ta aflɛyi ipu oyeeyi ku um mla ō jɔɔnyɛ ɛnɛɛnɛ ɛga ipu uklɔ ō ya lɛ Ujehofa eko doodu ipu ihayi ofu ɛta ce igwo (70), cɛ gā um lɛ eeye ɔkwɔɔkwɛyi. Ó wɛ ɔkɔ ō gba ku um ku ayinɛ alɔ nōo wɛ ɛdrɔ a kéē gɔbu lɛ Ujehofa ta aflɛyi ipu oyeeyi ku uwa duu, ohigbu ka um lɔtuce kpɔcii ka uwa abɔyi uwa géē jɔɔnyɛ ɛnɛɛnɛ oyeeyi nōo lɛ eeye nōo tɔɔtɛ foofunu gla, ɔdaŋ ka alɔ gē gba Ujehofa ɛ̄gbā a.

a Má ɛjɛɛji ɔ̄kā ku Marcel Filteau nōo kahinii: “Jehovah Is My Refuge and Strength,” nōo bɛɛcɛ ipu Ɔda Ō Gbaajɛ ku Ɔya Ɔmpa 1, 2000, aku oyibo.

b Jaa gáā kwu ihayi ku 1957, aya ku Africa nyā yɔ ɛhaajɛ íkwu ku Britain néē hi ka u Gold Coast a.

c Má ɛjɛɛji ɔ̄kā ku Herbert Jennings nōo kahinii: “You Do Not Know What Your Life Will Be Tomorrow,” nōo bɛɛcɛ ipu Ɔda Ō Gbaajɛ ku Ɔya Ɔmigwɛɛpa 1, 2000, aku oyibo.

d Nathan H. Knorr wɛ ɔcɛ nōo yɔ i gbɔbu ipu uklɔ ku alɔ eko ɔɔma a.