1. Ɛgɛ nɛ ɔkpá ku 1 Ācɛ Utesaloníka 5:11 ka a, ɛdɔ uklɔ nyá nɛ eyeeye ku alɔ lɛ abɔ ipu nu a?

 UJƆ ku uwɔ gwo Agbla Ku Ajɔɔcɛ ɛpɛpɛ amāŋ gla ɛnyā néē lɛ gbɔbu a ya jeeje ɛ? Ɔdaŋ ka ó lɛ a, ó lɛ aafu ŋ a lɔfu blakwu ɛgɛ nɛ ɔtu ya uwɔ lɛ eko nɛ a gā ōjila ipu nu aflɛyi a kpɔ ɛ. Abɔ a má ɔ a, a ta Ujehofa ahinya nɛɛnɛhi. Á jé ŋ, eeye kóō lɔfu le mu uwɔ ipu nɛɛnɛhi nɛ eyī ya uwɔ ku a gbɔɔ ō jikwu, á kóō lɔfu gwiije aflɛyi néē bi le gbɔɔ ōjila ɛ̄cī ɔɔma a gla ŋ duu. Ɛgɛ néē gē gwo Agbla Ku Ajɔɔcɛ ku alɔ lɔɔlɔhi a, gē bi owoofu gē lɛ Ujehofa. Amáŋ alɔ klla gē bi owoofu nōo fiyɛ ɔɔma gē lɛ Ujehofa kpɔ, eko nɛ alɔ yɔ i yuklɔ ku ɔlɛ ō gwo ɛdɔ ɔhá. Uklɔ ɔɔma cɛgbá fiyɛ uklɔ ku ɔlɛ ō gwo néē gē má mla eyī a. Uklɔ nyā wɛ ō je otabɔ lɛ eyeeye ku ayinɛ nōo gē wa ɛga o gba ɛ̄gbā nyā a. Ɛdɔ uklɔ ku ɔlɛ ō gwo nyā nɛ ɔyikpo Upɔlu bi ɔtu eko nɛ ó ta ɔkpá ku 1 Ācɛ Utesaloníka 5:11, ɛga nɛ ɛyi ɛlā ku alɔ ŋma a.—Jé.

2. Ɔdi nɛ alɔ gáā kɛla lɛyikwu ɔ ipu ikpɛyi ɛlā nyā a?

² Ɔyikpo Upɔlu wɛ ɛnɛɛnɛ ocabɔ ku ɔcɛ éyi nōo je otabɔ lɛ ayinɛ nu. Ó lɛ eyinyinyi ku uwa ipu ɔtu. Ipu ikpɛyi ɛlā nyā, alɔ géē leyi yɛ ɛgɛ nɛ ó ta ayinɛ nu abɔ kéē (1) lɔtu ku o ya ŋmo, (2) kéē ya ɛbɔ mla iyi uwa, mla (3) ɛgɛ nɛ ó ya kē lɛ ɔtu okpoce olɔfu lɛ Ujehofa a. Babanya alɔ leyi yɛ ɛgɛ nɛ ɔyikpo Upɔlu je otabɔ lɛ ayinɛ nu, mla ɛgɛ nɛ alɔ géē yɛce ocabɔ ku nu icɛ a.—1 Ukɔ́r. 11:1.

3. Ɔwɛ ō leyi má ɛlā ɔwɛ olɔhi nyá nɛ Upɔlu lɛ a?

³ Upɔlu yihɔtu ku ayinɛ nu nɛhi. Ó kē wɛ ɔcɛ nōo má āhɔ̄ olɔnɔ gbɔbu ɛ. Ohigbu ɛnyā, ó tɔɔtɛ lɛ ɔ fiyɛ ō mafu eyinyinyi lɛ ayinɛ nu eko duuma néē yɔ ipu unwalu. Ó lɛ eko éyi nɛ Upɔlu i lɛ ije gɛ ŋ, nɛ ó cɛgbá ō yuklɔ nɛ ó géē bi le ta iyi nu  mla ācɛ ɔhá nōo yɔ mla ɔ a abɔ. (Ācot. 20:34) Ó wɛ ɔcɛ o yuklɔ ku aklɔkpɛ ō gwo. Eko nɛ ó wa Ukɔrinti aflɛyi a, ó yuklɔ ku aklɔkpɛ ō gwo tɔha mla Akwila mla Uprisilai nōo wɛ ācɛ o yuklɔ ku aklɔkpɛ ō gwo duu a. Amáŋ “ɛ̄cī Usábāti dóódu,” ó gē nyɔ gáā tɔɔna lɛ ācɛ Ujiyu mla Ugriisi. Amáŋ eko nɛ Usayilasi mla Utimoti gā a, “Upɔ́lu kwú eko kú nū ú táajɛ yɔ̄ ī tɔ́ɔna kú olɛhɔ̄ lɛyíkwu Ujísɔ̄si” a. (Ācot. 18:2-5) Upɔlu i je ɔdā o cɛgbá fiyɛ duu a mlanyi ipu oyeeyi ku nu jeeje ɛ ŋ, ɔɔma kē wɛ ō gba Ujehofa ɛ̄gbā. Ohigbu ka Upɔlu yuklɔ lɔfu lɔfu ipu uklɔ ku ɔna ō ta mla ō ya kóō leyikwu ɛgbá ku nu a, ó le tɔɔtɛ lɛ ɔ ō ta ayinɛ a ɔtu kwu ɔtu kéē ya lɛ a duu. Ó klla ta uwa ɛlá kwu ɔ ka é hii cɛ lɛ unwalu mla ō ceyitikwu kéē ya ɛgbá ku apɔlɛ ku uwa a, kōó hii cɛ lɛ uwa leyi gwo ɔdā nōo cɛgbá “fíyɛ́ dúú” a bonu ŋ—ɛ̄gbā ō gba ku uwa lɛ Ujehofa.—Ufíl. 1:10.

4. Ɛgɛnyá nɛ Upɔlu mla Utimoti ta ayinɛ uwa abɔ kéē lɔtu ku oyaŋmo a?

⁴ Eko néē le ujɔ nōo yɔ Utesaloníka a kwaajɛ ɛpɛpɛ a, ayinɛ nōo yɔ abɔ a má oyaŋmo bɔbi bɔbi. Abɔ ācɛ nōo yɔ i ya uwa ŋmo a i má Upɔlu mla Usayalasi gɛ ŋ ma, é lɛ ayinɛ a ōhī “kpó pi wā iyɔ̄bū aígabɔ̄ kú igelī ā,” anu é dɛgba tɛɛcɛ kahinii: “Odúúdú uwā bá yɔ̄ ī bīya íne kú Usísa.” (Ācot. 17:6, 7) Leyi yɛ ɛgɛ nɛ ufi géē ya ayinɛ nōo je piya Ācɛ O Yɛce Ukraist ɛpɛpɛ nyā, abɔ é gáā le jé ka ɛjɛɛji ācɛ nōo yɔ ipu igeli a gbɔɔ ō bɛyikwu aa ɛ ma. Abɔ géē lɔfu gbɔɔ ō hɛ uwa iyē ipu ɛ̄gbā ō gba ku uwa lɛ Ujehofa, amáŋ Upɔlu i dɔka ku ɛnyā kóō hii ya ŋ. Naana nɛ anu mla Usayilasi cɛgbá ō nyɔ piii a, é ya ku ujɔ ɛpɛpɛ nyā kéē lɛ ɛjɛɛji ɔdā néē cɛgbá a lɛ. Upɔlu ta ayinɛ nōo yɔ Utesaloníka a ɛlá kwu ɔ kahinii: “Alɔ lɛ Utímōti, ɔyínɛ́ alɔ tɛ̄hɔ̄ fu aá. . . . Alɔ tū ɔ̄ ɛhɔ̄ fú aá kóō yá kú aá lɔtū lɛ fíyɛ́ ipú ɔtū nɛ̄ aá le ce Ohɔ́nyɛtá ā. Cɛ́ɛ́ kú ɔ̄cɛ dúúmā kú aá kóō híīī kwúcē igbīhi ohígbū ōwē nēé cɛ̄ lɛ aá má ā ŋ́.” (1 Utes. 3:2, 3) Ó lɛ aafu ŋ, Utimoti lɔfu má oyaŋmo eko néē lɛ ujɔ ɛpɛpɛ kwaajɛ ipu igeli ku nu Ulistra a gbɔbu ɛ. Ó kē má ɛgɛ nɛ Upɔlu ta ayinɛ nōo yɔ abɔ a ɔtu kwu ɔtu a. Abɔ Utimoti má ɔhā nɛ Ujehofa hɛ ce uwa igbihaajɛ a, ó lɔfu bi ɔɔma le ta ayinɛ ɛpɛpɛ nyā ɔtu kwu ɔtu duu ka ó gboji ŋ āhɔ̄ ku uwa géē lɔhi.—Ācot. 14:8, 19-22; Uhíb. 12:2.

5. Ɛgɛnyá nɛ ɔyinɛ alɔ Bryant lɛ itene ŋma otabɔ nɛ ɔnyakwɔcɛ ku ujɔ éyi jɛ lɛ ɔ a?

⁵ Ɔwɛ ɔhá nyá nɛ Upɔlu lɔfu tu ayinɛ nu ipu ujɔ iyē a? Eko néē cigbihi gā Ulistra, Ikoniyɔn, mla Antiyɔku igbɔha a, Upɔlu mla Ubanabasi lɛ ‘anyākwɔ́cɛ fu ipú ujɔ a dóódu.’ (Ācot. 14:21-23) Ó lɛ aafu ŋ, anyakwɔcɛ ku ujɔ a géē je ɔtu ō tu kwu ɔtu lɛ ayinɛ a nɛhi, bɛɛka ɛgɛ nɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ icɛ gē ya a. Má ɛlā nɛ ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ Bryant ka a. Ó kahinii: “Eko nɛ um wɛ ihayi 15 a adā um nyɛɛ ŋma ɔlɛ, é kē kwu umama ku um baajɛ ŋma ujɔ. Ó ya um bɛɛka um yɔ ofoofu um a, ɔtu klla le gbenyi gā um.” Ɔdi ta u Bryant abɔ kóō lɔtu āhɔ̄ olɔnɔ nyā a? Ó kahinii: “Ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ Tony nōo wɛ ɔnyakwɔcɛ ku ujɔ a, gē kɛla gā um ipu ōjila eko doodu mla eko ɛyɛɛyɛyi ɔhá. Ó gē da um lɛyikwu ācɛ nōo má ɛdɔ unwalu ɛgɛnyā gbɔbu ɛ amáŋ yɔ i lɛ eeye kpɔ a. Ó gē jé ɔkpá ku Aíjē Kú Ɛ̄gbā 27:10 tɔha mla um, ó klla gē ta um ɛlá kwu ɔka ku Uhɛsɛkiya nōo gba Ujehofa ɛ̄gbā kpaakpa naana nɛ adā nu i lɛ ocabɔ olɔhi taajɛ lɛ ɔ ŋ ma.” Ɛgɛnyá nɛ ɛnyā ta u Bryant abɔ a? “Ohigbu ɔtu ō tu kwu ɔtu nɛ Tony je lɛ ɔ a,” Bryant kahinii, “N le miya gbɔɔ ō yuklɔ lɛ Ujehofa eko doodu, ɛnyā kē ya ku um lɛ oyeeyi ɔkwɛyi a lɛ.” Anyakwɔcɛ ku ujɔ, aa le tutu eko doodu ō je otabɔ lɛ ācɛ nōo lɛbɛɛka u Bryant, nōo lɔfu cɛgbá ɛlā ō “nwū” mla ɔtu ō tu kwu ɔtu a.—Aíit. 12:25.

6. Ɛgɛnyá nɛ Upɔlu bi ɔka ku ɔdā nōo ya ipu oyeeyi ku ācɛ a le ta ayinɛ nu ɔtu kwu ɔtu a?

 ⁶ Upɔlu ta ayinɛ nu ɛlá kwu ɔ ka “ɛwa nɛ̄hi kú ācɛ nēe wɛ ijáalí” a, lɔtu ku āhɔ̄ olɔnɔ nɛhi ohigbu ɔfu nɛ Ujehofa je lɛ uwa a. (Uhíb. 12:1) Upɔlu jé ka ɔka ku ācɛ igble nōo lɔtu ku āhɔ̄ olɔnɔ gā ajaajɛ a, lɔfu ta ayinɛ nu abɔ kéē lɛ ɔtu lɛ klla ta uwa abɔ lɛ eyī ku uwa kwu “igelī nɛ̄hi kú Ɔwɔicō oyēeyī” a. (Uhíb. 12:22) Ɛnyā kē wɛ ɔkwɛyi icɛ duu. Ocabɔ mafu, ɔnyɛ ku alɔ i gē lɛ ɔtu ō tu kwu ɔtu eko nɛ alɔ yɔ i jé ɔ̄kā ku ɛgɛ nɛ Ɔwɔico ta Ugidiyɔn, Ubaraki, Udefidi, Usamuwɛlu, mla ācɛ ɔhá abɔ ŋ ma? (Uhíb. 11:32-35) Ocabɔ ku ācɛ nōo kē hayi kpaakpa icɛ a kē bɛ? Ɔlɛ ɔtahɛ ku ɛga o yuklɔ ku alɔ, igbalɛwa alɔ gē miyɛ ɔkpá ŋma ɛgiyi ayinɛ nōo lɛ ɔtu okpoce olɔfu nɛhi, oŋma lɛ ō jé ɔ̄kā ku ācɛ nōo hayi kpaakpa yɔ i gba Ujehofa ɛ̄gbā icɛ a.

7. Ɔdi nɛ a nwu ŋma ukɔ́ nɛ Upɔlu tu nōo yɔ ipu ɔkpá ku Ācɛ Uróm 14:19-21 a?

⁷ Alɔ gē ta ayinɛ alɔ abɔ eko duuma nɛ alɔ gē kɛla amāŋ ya ɔdā nōo géē bi ɛbɔ wa ipu ujɔ. Alɔ i gē jɛga ku ɔwɛ o leyi má ɛlā ɔwɛ ɛyɛɛyɛyi kóō kɔ alɔ ŋ. Alɔ i kéē lɛ abɔ bi ɛlā ku alɔ kli eko duuma nōó cɛtɔha mla ukɔ́ ku Ubáyíbu ŋ nɛ ŋ. Leyi yɛ ocabɔ mafu nyā. Ācɛ O Yɛce Ukraist nōo yɔ ujɔ ku ācɛ Urom a, wɛ ācɛ Ujiyu mla ācɛ nōó wɛ acɛ ujiyu ŋ. Abɔ íne ku Umosisi i yuklɔ ɛɛ gɛ ŋ ma, ācɛ o gba Ujehofa ɛ̄gbā i cɛgbá ō lɛyitaajɛ lɛ íne nōo ka é hii lé ɔdole ōhī ŋ ma gɛ ŋ. (Umák. 7:19) Oŋma eko ɔɔma gɔbu, ōhī ku ācɛ Ujiyu nōo wɛ Ācɛ O Yɛce Ukraist a lɛ ɛga lɛ ō lé ɛdɔ ɔdole duuma néē dɔka. Ácɛ Ujiyu ōhī nōo wɛ Ācɛ O Yɛce Ukraist a kē gbɛla ka okpaakpa ō lé ɛdɔ ɔdole ɛgɔɔma ŋ. Ujɔ a kwu kɔ ɛpa ohigbu ɛlā nyā. Amáŋ Upɔlu a leyikwu ɔdā nōo ya néē cika ō ya ɛbɔ mla iyi uwa a. Ó da uwa kahinii: “Ɔdā nōo lɔhi ā wɛ ka aá lɛ iyī aá tū ŋmá o yɔ̄ ī lé ɔdōlé, yɔ̄ ī gwá ejé, ámāŋ ka o yɔ̄ ī yá ɔdā dúúmā nōo í yá kú ayínɛ́ aá kéē bīya íne kú Ɔwɔicō.” (Jé Ācɛ Uróm 14:19-21.) Upɔlu lɛ ɔ ta ayinɛ a eyī peee ɛgɛ nɛ ɛlā nōo yɔ ɔtahɛ ku uwa a lɔfu bi unwalu gē lɛ eyeeye ku uwa amāŋ ka ɛjɛɛji ujɔ a. Upɔlu abɔyi nu kē cɛ lɛ uce ō ya ku nu piyabɔ, o ya ɛɛ kóō cɛ lɛ ācɛ ɔhá nyɔ gáā biya íne ku Ɔwɔico ŋ ma. (1 Ukɔ́r. 9:19-22) Alɔ lɔfu ya lɛ a gla duu, oŋma lɛ ō ta ayinɛ alɔ abɔ klla ya ku ɛbɔ kóō yɔ i gɔbu, ɔdaŋ ka alɔ i nyɔ gáā gbɔɔ ō taafu mla uwa ohigbu ɔdā néē je ō ya nōó wɛ ɔdā obɔbi ŋ ma ŋ.

8. Ɔdi nɛ Upɔlu ya eko nɛ ɛlā o cɛgbá éyi dɔka ō bi ō kɔ wa ipu ujɔ a?

⁸ Upɔlu lɛ ɛnɛɛnɛ ocabɔ taajɛ lɛyikwu ɔwɛ nɛ alɔ géē ya ɛbɔ mla ācɛ nōo ta kéē cɛtɔha mla aɛlā ocɛgbá a. Ocabɔ mafu, ācɛ ōhī nōo yɔ ipu ujɔ ku Ācɛ O Yɛce Ukraist aflɛyi a ka ācɛ nōó wɛ ācɛ Ujiyu ŋ nōo je piya Ācɛ O Yɛce Ukraist a kéē lɛ api hɛ, a jé ŋ o ya ɛɛ ku ācɛ Ujiyu ohile a kóō ŋmo uwa okonu ŋ. (Ugal. 6:12) Upɔlu i cɛ mla uwa ɔwɛ néē leyi má ɛlā a ŋ, amáŋ ikɔkɔ ō kwu uwa kéē yɛce ɔwɛ nɛ ó leyi má ɛlā a, ó ta iyi nu waajɛ lɛ ɔka da acocɛhɔ nōo wɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ ipu Ujerusalɛm a. (Ācot. 15:1, 2) Ohigbu ka Upɔlu lɛ ɛlā a ya ɔwɛ ɛgɛnyā a, ó ta Ācɛ O Yɛce Ukraist nōo yɔ ipu ujɔ abɔ kéē yɔ i lɛ ɛbɔ mla eeye ku uwa gɔbu.—Ācot. 15:30, 31.

9. Ɛgɛnyá nɛ alɔ gáā yɛce ocabɔ ku Upɔlu a?

⁹ Ɔdaŋ ka jé ŋ nɛ unwalu le hɛ wɛɛcɛ acigili, alɔ géē gɔbu yɔ i lɛ ɛbɔ ku alɔ oŋma lɛ ō dɔka ukɔ́ ŋma ɛgiyi ācɛ nɛ Ujehofa fu kéē leyikwu ujɔ a. Igbalɛwa alɔ gē má aukɔ́ ŋma ipu aɔkpá nɛ ɔwa ku alɔ ya a. Ɔdaŋ ka alɔ gē ceyitikwu yɛce aukɔ́ ɔɔma ikɔkɔ ō lɛ abɔ bi ɔdā nɛ alɔ gbɛla a kli, alɔ géē ya ku ɛbɔ nōo yɔ ipu ujɔ a kóō yɔ i gɔbu tōōtɔ̄ɔ̄.

10. Ɔdā ɔhá nyá nɛ Upɔlu ya o ya ɛɛ ku ɛbɔ nōo yɔ ipu ujɔ a kóō yɔ i lɔfu tōōtɔ̄ɔ̄ a?

 ¹⁰ O ya ku ɛbɔ kóō yɔ i gɔbu a, eko nɛ Upɔlu yɔ i kɛla lɛyikwu ayinɛ a ɛga néē ya lɔhi ofoofunu nɛ ó kɛla lɛyikwu ɔ a, ó wɛ uce obɔbi néē lɛ a ŋ. Ocabɔ mafu, oŋmɛyi ku ɔkpá nɛ ó ta fu ācɛ Urom a, Upɔlu hi iyē ku ācɛ alɛwa ó klla kɛla olɔhi lɛyikwu aiyē ōhī nɛ ó hi a duu. Alɔ lɔfu yɛce ocabɔ ku Upɔlu oŋma lɛ ō ka ɛga nɛ ayinɛ alɔ gē ya lɔhi a. Ɔdaŋ ka alɔ ya lɛ a, ó géē ya ku ɛma nɛ alɔ lɛ a kóō yɔ i lɔfu, ihɔtu nōo yɔ ipu ujɔ a kē géē yɔ i lɔfu tōōtɔ̄ɔ̄.

11. Ɔdaŋ ka ɔcɛ i jé ŋ nɛ unwalu le hɛ wɛɛcɛ ɔtahɛ ku alɔ mla ɔyinɛ duuma, ɛgɛnyá nɛ alɔ gáā ya ku ɛbɔ kóō yɔ kpɔ a?

¹¹ Ekoohi ācɛ o jikoko ipu ɛlā ku Ɔwɔico kóō lɔfu taafu mla iyi uwa ohigbu ka é cɛtɔha mla ɛlā ōhī ŋ duu. Ɛnyā kē wɛ ɔdā nōo ya da Upɔlu mla ɔkpa ku nu Ubanabasi nōo kwu ɔ ajaajɛ a. Acɛnyilɔ ɛpa nyā taafu mla iyi uwa nɛɛnɛhi lɛyikwu ō je Umaki mla iyi uwa amāŋ ka é habɔ ɔ ta gbeeko néē gáā gā iyawu ɔhá. Ɛnyā lɛ “ukanā [amāŋ icɔnu] nɛ̄hi” bi wa ɔtahɛ ku uwa, ohigbu ɔɔma, é gā iyawu a tɔha ɛɛ gɛ ŋ. (Ācot. 15:37-39) Amáŋ ó gboji ŋ Upɔlu, Ubanabasi, mla Umaki lɛ ɛbɔ ya ɔtahɛ ku iyi uwa, ɛnyā mafu ka é dɔka ku ɛbɔ mla opiyatɔha nōo yɔ ipu ujɔ a kóō yɔ i gɔbu. Upɔlu kē kɛla olɔhi alɛwa lɛyikwu Ubanabasi mla Umaki igbihaajɛ. (1 Ukɔ́r. 9:6; Ukól. 4:10) Alɔ cɛgbá ō lɛ unwalu duuma nɛ alɔ lɛ mla ayinɛ alɔ ipu ujɔ a kagwo, ku alɔ klla gɔbu yɔ i leyikwu ɛga néē gē ya lɔhi a. Oŋma lɛ ō ya ɛgɛnyā, alɔ géē ya ku ɛbɔ mla opiyatɔha nōo yɔ ipu ujɔ a kóō yɔ i gɔbu.—Āfi. 4:3.

12. Unwalu ōhī nyá nɛ ayinɛ alɔ yɔ i má icɛ a?

¹² Alɔ gē je otabɔ lɛ ayinɛ alɔ eko duuma nɛ alɔ ya ku ɔtu okpoce ku uwa lɛ Ujehofa kóō lɔfu. Ayinɛ alɔ ōhī nōo ŋma apɔlɛ nōó jé Ujehofa ŋ, ayipɛ inɔkpá mla ācɛ néē gē yuklɔ tɔha mla uwa a gē ŋmo uwa okonu. Ōhī lɛ unwalu kóō oōcē mla unwalu ɛyɛɛyɛyi ɔhá nōo yɔ i biya uwa ɔtu. Ó klla lɛ ōhī nōo ya ubatisim gboji gboji ɛ, nōo yɔ i gbeyi eko nɛ ɛcɛ obɔbi nyā géē wa oŋmɛyi a. Āhɔ̄ nōo ba nyā lɔfu wɛ ɔdā ō jé ɔtu okpoce ku Ācɛ O Yɛce Ukraist ma icɛ. Ācɛ O Yecɛ Ukraist aflɛyi a má ɛdɔ unwalu ekponu nyā duu. Ɔdi nɛ Upɔlu ya o ya ɛɛ kóō ta ayinɛ abɔ lɛ ɔtu okpoce olɔfu a?

13. Ɛgɛnyá nɛ Upɔlu ta ācɛ ōhī néē yɔ i ŋmo okonu ohigbu ɔtu okpoce ku uwa a abɔ a?

¹³ Upɔlu bi Ubáyíbu le ya ku ɔtu okpoce ku ayinɛ nu kóō le lɔfu. Ocabɔ mafu, a jé ŋ ācɛ Ujiyu ōhī nōo wɛ Ācɛ O Yɛce Ukraist a i gáā lɔfu jé ɔdā ō ka lɛ ācɛ apɔlɛ ku uwa ōhī nōo gē ŋmo uwa okonu, ka ɛ̄gbā ō gba ku ācɛ Ujiyu fiyɛ ɛ̄gbā ō gba ku Ācɛ O Yɛce Ukraist ohile a ŋ. Ó lɛ aafu ŋ, ɔkpá nɛ Upɔlu ta gē lɛ ācɛ Uhibru a géē lɔfu tu ɛjɛɛji Ācɛ O Yɛce Ukraist a iyē. (Uhíb. 1:5, 6; 2:2, 3; 9:24, 25) Ɛlá ō gbo ku nu nyā lɔfu ta uwa abɔ jé ɔdā néē lɔfu da ācɛ apɔlɛ ku uwa néē jé Ujehofa ŋ ma. Icɛ alɔ lɔfu je otabɔ lɛ ayinɛ alɔ néē yɔ i ŋmo uwa okonu a, ɛgɛ néē géē jé ō bi aɔkpá ku alɔ lɛ ɔdā néē kpɔtuce a teyi peee a. Ɔdaŋ ka é kē yɔ i ŋmo aɛdrɔ ku alɔ okonu ohigbu ka é kpɔtuce ka ɔcɛ éyi yɔ nōo ya ɛjɛɛji odee, alɔ lɔfu ta uwa abɔ má aɛlā ōhī ŋma ipu ubrociɔ nōo ka u Was Life Created? Mla u The Origin of Life—Five Questions Worth Asking a, cɛɛ kéē má aɔdā ōhī nōo ya néē kpɔtuce ka ó lɛ ɔcɛ éyi nōo ya ɛjɛɛji odee a.

14. Naana na Upɔlu yɔ i yuklɔ ku ɔna ō ta eko doodu a, ɔdi nɛ ó ya a?

¹⁴ Upɔlu ta ayinɛ nu ɔtu kwu ɔtu kéē mafu ihɔtu oŋma lɛ o “yúklɔ́ olɔhi”. (Uhíb. 10:24) Upɔlu ta ayinɛ nu ɔtu kwu ɔtu, ó wɛ oŋma lɛ ɛlā nɛ ó ka lɛ uwa a ofoofunu ŋ, amáŋ  oŋma lɛ ɔdā nɛ ó gē ya a duu. Ocabɔ mafu, eko nɛ ɔkpɛta nɛhi yɔ i kpo ayinɛ nōo yɔ Ujidiya a, Upɔlu bi aɔdā ōhī néē cɛgbá a gē lɛ uwa. (Ācot. 11:27-30) Naana nɛ Upɔlu yɔ i yuklɔ ku ɔna ō ta eko doodu mla ō nwu ācɛ ɛlā a, ó gē ceyitikwu je otabɔ lɛ ācɛ ɔhá nɛ ɛgbá ce uwa a. (Ugal. 2:10) Oŋma lɛ ō ya ɛgɛnyā a, ó cɛ lɛ ɔtu okpoce ku ayinɛ a kóō le lɔfu ka Ujehofa géē leyikwu uwa. Icɛ duu, eko duuma nɛ alɔ bi eko ku alɔ, ɔfu, mla ɔdā nɛ alɔ jé a le je otabɔ eko nɛ ɔdā amiya le ya, ó gē ya ku ɔtu okpoce ku ayinɛ alɔ kóō lɔfu duu. Ɔdā ekponu ɔɔma kéē ya eko duuma nɛ alɔ bi ije ku alɔ le je otabɔ, ipu uklɔ néē yɔ i ya ipu oduudu ɛcɛ a. Eko duuma nɛ alɔ je otabɔ ipu aya ɛplɛɛpa nyā, alɔ yɔ i ta ayinɛ alɔ abɔ kéē kpɔtuce Ujehofa tōōtɔ̄ɔ̄ ka Ujehofa i gáā habɔ ɔ ta gboogboo ŋ.

15-16. Ɛgɛnyá nɛ alɔ cika ō ya ɛlā mla ācɛ nɛ ɔtu okpoce ku uwa gbɔɔ ō waajɛ a?

¹⁵ Upɔlu gɔbu yɔ i je ɔtu ō tu kwu ɔtu lɛ ācɛ nɛ ɔtu okpoce ku uwa gbɔɔ ō waajɛ a. Ó mafu eyinyinyi lɛ uwa klla kɛla lɛ uwa ɔwɛ ogbonɛnɛ nōo klla géē lɛ abɔ kwu uwa ɔtu. (Uhíb. 6:9; 10:39) Ocabɔ mafu, ipu ɛjɛɛji ɔkpá nɛ ó ta gē lɛ ācɛ Uhibru a, ó bi ɛlā nōo ka “alɔ” a lɛ yuklɔ igbalɛwa, ɛnyā mafu ka ó yɔ i ka ka anuɔ cika ō bi ɛlā a le yuklɔ duu. (Uhíb. 2:1, 3) Bɛɛka Upɔlu a, alɔ i gē habɔ ācɛ nɛ ɔtu okpoce ku uwa yɔ i waajɛ a ta ŋ. Ikɔkɔ ɔɔma, alɔ gē lɛ ɛlá wu uwa nɛɛnɛhi o ya ɛɛ ku alɔ ta uwa abɔ kéē le lɔfu iyē kpɔ. Oŋma lɛ ō ya ɛgɛnyā, alɔ yɔ i mafu ɛgɛ nɛ alɔ yihɔtu uwa nɛhi lɛ a. Alɔ bla ka ɔdaŋ ka alɔ ya ɛlā mla uwa ɔwɛ gbonɛnɛ, ɔɔma lɔfu ta uwa abɔ fiyɛ ɔdā duuma nɛ alɔ lɔfu ka lɛ uwa a.

¹⁶ Upɔlu cɛ lɛ ayinɛ nu jé kpɔcii ka Ujehofa blakwu ɛjɛɛji uklɔ olɔhi néē ya a. (Uhíb. 10:32-34) Alɔ lɔfu ya ɔdā ekponu ɔɔma eko duuma nɛ alɔ yɔ i ta ɔyinɛ nɛ ɔtu okpoce ku  nu gbɔɔ ō waajɛ a abɔ. Alɔ lɔfu da ɔ ɔka kóō da alɔ ɛgɛ nɛ ó wa ipu ɔkwɛyi a, amāŋ ta ɔ ɔtu kwu ɔtu kóō gbɛla gā igbihi lɛyikwu eko ɛyɛɛyɛyi nɛ Ujehofa ta ɔ abɔ ɛ ma. Alɔ lɔfu bi ɔɔma le ta ɔ abɔ ka Ujehofa i je mlanyi ŋ, ofiyɛ duu a ka ɛcɔbu, Ujehofa i klla gáā habɔ ɔ ta gboogboo ŋ. (Uhíb. 6:10; 13:6) A jé ŋ, ɔka ō ka tɔha ɛgɛnyā lɔfu lɛ abɔ kwu ɛnɛɛnɛ ayinɛ alɔ nyā ɔtu kéē le miya ō gɔbu ipu ɛ̄gbā ō gba ku uwa.

17. Uce ō ya nyá nɛ alɔ cika ō gɔbu yɔ i lɛ a?

¹⁷ Bɛɛka ɛgɛ nɛ ācɛ o yuklɔ ku ɔlɛ ō gwo gē ya lɔhi fiyɛ ipu uklɔ ku uwa abɔ eko yɔ i nyɔ a, ɛgɔɔma nɛ alɔ gáā jé ō ta ācɛ ɔhá abɔ fiyɛ, abɔ eko yɔ i nyɔ a. Alɔ klla lɔfu ta ācɛ ɔhá abɔ lɔtu ku o ya ŋmo, oŋma lɛ ō da uwa lɛyikwu ocabɔ ku ācɛ nōo lɔtu ku ɛdɔ unwalu néē yɔ i má a gbɔbu ɛ ma. Alɔ kē lɔfu ya ku ɛbɔ kóō yɔ i gɔbu oŋma lɛ ō yɔ i leyikwu uce olɔhi ku ācɛ ɔhá, ɔɔma kē lɔfu ya ku ɛbɔ kóō yɔ i gɔbu duu eko nɛ ɔdā duuma dɔka ō biya anu, ó klla lɔfu ya ku ɛbɔ kóō yɔ i gɔbu eko nɛ unwalu le hɛ wɛɛcɛ ɔtahɛ ku iyi alɔ. Alɔ kē lɔfu ya ku ɔtu okpoce ku ayinɛ alɔ kóō yɔ i lɔfu oŋma lɛ ō yɔ i ka ɛnɛɛnɛ ɛlā ɔkwɛyi nōo yɔ ipu Ubáyíbu a tɔha mla uwa, ō je otabɔ néē cɛgbá a lɛ uwa, mla ō je otabɔ lɛ ācɛ doodu nɛ ɔtu okpoce ku uwa gbɔɔ ō waajɛ a.

18. Ɔdi nɛ a lɛ ɔtu ku uwɔ ya ekponu ō ya a?

¹⁸ Ācɛ doodu nōo gē yuklɔ ku aya ku ɔlɛ ō gwo lɛ ɔwa nya gē lɛ eeye, ɔdā duuma néē kē lɛ a kē i jɛ uwa. Alɔ géē lɛ eeye, ɔdā duuma nɛ alɔ lɛ a kē i jɛ alɔ duu, ɔdaŋ ka alɔ ceyitikwu je otabɔ lɛ ayinɛ alɔ, ku ɔtu okpoce ku uwa kóō lɔfu. Uklɔ ku alɔ i gáā lɛbɛɛka ācɛ o gwo ɔlɛ eyī caa nōo gē je cataajɛ a ŋ, amáŋ aku alɔ a géē yɔ piyoo! Alɔ lɛ ɔtu ku alɔ ya ekponu ō gɔbu yɔ i ‘tá iyī alɔ ɔtū kwu ɔtū, klla tū iyī alɔ abɔ̄.’—1 Utes. 5:11.