1, 2. Gịnị ka ọtụtụ ndị mmadụ kwenyere banyere ndị nwụworo anwụ?

ỌTỤTỤ nde mmadụ n’Africa kwenyere na ọnwụ abụghị ebe ndụ jedebere, kama na ọ bụ nanị mgbanwe, ịga dịrị ndụ n’ógbè ọzọ. Ọtụtụ ndị na-eche na ndị nna nna ha nwụworo anwụ si n’ụwa a na-ahụ anya gaa n’ụwa a na-adịghị ahụ anya, site n’ụwa ụmụ mmadụ gaa n’ụwa ndị mmụọ.

² E kwenyere na ndị nna nna anyị ndị a, ma ọ bụ mmụọ ha, na-ahụ na ezinụlọ ha ndị nọ n’elu ụwa dịgidere ndụ nakwa na ha nọgidere na-enwe ihe ịga nke ọma. Dị ka echiche a si dị, mmụọ nke ndị nna ochie bụ ndị enyi dị ike, ndị nwere ike ime ka ihe a kọrọ n’ubi mee nke ọma, mee ka ihe dịrị mmadụ mma, chebekwa mmadụ pụọ ná mmerụ ahụ́. Ọ bụrụ na e leghara ha anya ma ọ bụ kpasuo ha iwe, a na-asị na ha na-eweta ọdachi​—ọrịa, ịda ogbenye, na nhụsianya.

3. Olee otú ụfọdụ ndị si efe ndị nna ochie ofufe?

³ Ndị dị ndụ na-eme ememe ma na-achụ àjà dị iche iche iji sọpụrụ mmụọ ndị nna ochie ma soro ha nọgide na-enwe ezi mmekọrịta. Ihe omume ndị a na-apụtakarịsị ìhè n’ememe na omenala ili ozu, dị ka ịmụ anya abalị na ịkwa ozu. A na-egosipụtakwa ofufe a na-efe ndị nna ochie n’ụzọ ndị ọzọ. Dị ka ihe atụ, tupu ụfọdụ ndị aṅụọ mmanya, ha na-awụsatụ ya n’ala maka ndị nna ochie. Ọzọ, mgbe e sisịrị nri, a na-ahapụ nri ụfọdụ n’ite ka ndị nna ochie wee hụ ihe ha ga-eri, ma ọ bụrụ na ha abịa.

4. Gịnị ka ọtụtụ ndị kwenyere banyere mkpụrụ obi?

⁴ Ndị ọzọ kwenyere na ndị dị ndụ nwere mkpụrụ obi na-adịghị anwụ anwụ nke na-anọgide na-adị ndụ mgbe anụ ahụ́ nwụsịrị. Ọ bụrụ na mmadụ ebie ezigbo ndụ, a na-asị na mkpụrụ obi ya ga-aga eluigwe, ma ọ bụ paradaịs, ma ọ bụrụ na mmadụ ebie ndụ ọjọọ, a na-ewere ya na mkpụrụ obi ya ga-aga ọkụ ala mmụọ. Ndị mmadụ na-agwakọtakarị echiche a na nkwenkwe ọdịnala. Dị ka ihe atụ, ịma ọkwa ọnwụ ndị na-apụta n’akwụkwọ akụkọ bụ́ ndị e ji ama ọkwa ememe olili ozu n’ụzọ nke ndị chọọchị, na-ekwukwa mgbe ụfọdụ na onye ahụ “agafewo” ma ọ bụ na ọ “gakwuruwo ndị nna ochie.” Nkwenkwe a nile dabeere n’echiche bụ́ na mkpụrụ obi, ma ọ bụ mmụọ, na-anọgide na-adị ndụ mgbe anụ ahụ́ nwụsịrị. Gịnị ka Bible na-ekwu banyere nke a?

5, 6. Dị ka Bible na-ekwu, gịnị bụ mkpụrụ obi?

⁵ Bible na-egosi na mkpụrụ obi abụghị ihe dị n’ime mmadụ; mkpụrụ obi bụ onye ahụ n’onwe ya. Dị ka ihe atụ, mgbe Chineke kere Adam, ‘mmadụ ahụ ghọrọ mkpụrụ obi dị ndụ.’ (Jenesis 2:7) E nyeghị Adam mkpụrụ obi; ọ bụ mkpụrụ obi, mmadụ zuru ezu.

 ⁶ N’ihi ya, anyị na-agụ na a na-amụ mkpụrụ obi amụ. (Jenesis 46:18) Ha pụrụ iri ihe ma ọ bụ buo ọnụ. (Deuterọnọmi 12:20; Abụ Ọma 35:13) Ha na-akwa ákwá, na-abụkwa ndị na-enweghị ike. (Jeremaịa 13:17; Jona 2:7) A pụrụ izuru mkpụrụ obi n’ohi, chụọ ya ọsọ, tụọkwa ya ịga. (Deuterọnọmi 24:​7, NW; Abụ Ọma 7:5; 105:18) Ụfọdụ Bible na-asụgharị okwu asụsụ mbụ e ji mee ihe dị ka “mkpụrụ obi” n’amaokwu ndị ahụ, ebe ndị ọzọ ji okwu ndị bụ́ “onye,” “ihe e kere eke,” ma ọ bụ “mmadụ” mee ihe. Ha nile pụtara otu ihe ahụ.

7. Olee amaokwu Bible ndị na-egosi na mkpụrụ obi pụrụ ịnwụ anwụ?

⁷ Ebe ọ bụ na mkpụrụ obi bụ onye ahụ, mgbe mmadụ nwụrụ, mkpụrụ obi na-anwụ. Ezikiel 18:4 na-ekwu, sị: “Mkpụrụ obi ahụ nke na-emehie, ya onwe ya ga-anwụ.” Ọzọkwa, Ọrụ 3:23 na-asị: “Mkpụrụ obi [ma ọ bụ, mmadụ] ọ bụla nke na-adịghị ege Onye Amụma ahụ ntị bụ nke a ga-ebibi kpam kpam n’etiti ndị m.” Ya mere mkpụrụ obi abụghị ihe na-anọgide na-adị ndụ ma anụ ahụ́ nwụọ.

8. Gịnị bụ mmụọ dị n’ime mmadụ?

⁸ Mmụọ na mkpụrụ obi abụghị otu ihe ahụ. N’ime mmadụ, mmụọ bụ ike ndụ nke na-eme ka o nwee ike ime ihe ndị a na-eme ná ndụ. Mmụọ yiri eletrik. Eletrik pụrụ ime ka fan ma ọ bụ friji rụọ ọrụ ma n’onwe ya, ọ pụghị ime ka ikuku fee ma ọ bụ ka ihe jụọ oyi. N’otu aka ahụ, mmụọ anyị na-eme ka anyị nwee ike ịhụ ụzọ, ịnụ ihe, na iche echiche. Ma mmụọ n’onwe ya apụghị ime nke ọ bụla n’ime ihe ndị ahụ ma ọ bụrụ na anya, ntị, ma ọ bụ ụbụrụ adịghị. Ọ bụ ya mere Bible ji na-ekwu banyere mmadụ, sị: “Mmụọ ya na-apụ apụ, o wee laghachi n’ala o si pụta; n’ụbọchị ahụ echiche ya nile alawo n’iyi.”​—Abụ Ọma 146:4.

9. Gịnị ka mkpụrụ obi na mmụọ na-adịghị eme?

⁹ Ya mere, dị ka Bible na-ekwu, ma mkpụrụ obi ma mmụọ adịghị nke na-ahapụ anụ ahụ́ mgbe mmadụ nwụrụ iji nọgide na-adị ndụ n’ógbè ndị mmụọ.

10. Gịnị ka Bible na-ekwu banyere ọnọdụ ndị nwụrụ anwụ?

¹⁰ Gịnịzi bụ ọnọdụ ndị nwụrụ anwụ? Ebe ọ bụ Jehova bụ onye kere mmadụ, ọ makwaara ihe na-eme anyị mgbe anyị nwụrụ. Okwu ya na-akụzi na ndị nwụrụ anwụ adịghị ndụ, ha enweghị ike ịnụ ihe, ịhụ ụzọ, ikwu okwu, ma ọ bụ iche ihe ọ bụla. Bible na-asị:

• “Ndị nwụrụ anwụ adịghị ama ihe ọ bụla.”​—Eklisiastis 9:5.

• “Ịhụnanya ha, ma ịkpọasị ha, ma ekworo ha, na mgbe dị anya gara aga ka ọ laworo n’iyi.”​—Eklisiastis 9:6.

• “Ọ dịghị ọrụ, ma ọ bụ iche echiche, ma ọ bụ ihe ọmụma, ma ọ bụ amamihe, dị [n’ili], ebe gị onwe gị na-ala.”​—Eklisiastis 9:10.

11. Mgbe Adam mehiesịrị, gịnị ka Jehova gwara ya?

¹¹ Chee echiche ihe Bible na-ekwu banyere nna nna anyị mbụ bụ́ Adam. Jehova ji “ájá sitere n’ala” kpụọ Adam. (Jenesis 2:7) A sị na Adam rubere isi n’iwu Jehova, ọ gaara adị ndụ ebighị ebi n’obi ụtọ n’elu ụwa. Otú ọ dị, Adam nupụrụ isi n’iwu Jehova, ntaramahụhụ ya bụkwa ọnwụ. Olee ebe Adam gara mgbe ọ nwụrụ? Chineke sịrị ya: “Ị ga-alọta n’ala; n’ihi na e siri na ya wepụta gị; n’ihi na ájá ka ị bụ, ọ bụkwa n’ájá ka ị ga-alọta.”​—Jenesis 3:19.

12. Gịnị mere Adam mgbe ọ nwụrụ?

¹² Olee ebe Adam nọ tupu Jehova ekee ya site n’ájá? Ọ dịghị ebe ọ nọ. Ọ dịghị adị. Ya mere mgbe Jehova kwuru na Adam “ga-alọta n’ala,” O bu n’uche na Adam ga-aghọghachi onye na-adịghị ndụ, dị ka ájá. Adam anọgideghị na-adị ndụ n’ala mmụọ. Ọ ‘gafereghị’ n’ógbè nke mmụọ ndị nna ochie. Ọ gaghị n’eluigwe ma ọ bụ n’ọkụ ala mmụọ. Ọ laghachiri n’ọnọdụ nke adịghị ndụ; ọ kwụsịrị ịdị adị.

13. Gịnị na-eme ma mmadụ ma anụmanụ mgbe ha nwụrụ?

¹³ Otu ihe ahụ ọ̀ na-eme ụmụ mmadụ n’ozuzu ha? Ee, ọ na-eme ha. Bible na-akọwa, sị: “[Ma mmadụ ma anụmanụ] na-ala n’otu ebe; ha nile siri n’ájá pụta, ha nile na-alaghachikwa n’ájá.”​—Eklisiastis 3:​19, 20.

14. Olee olileanya dịịrị ndị nwụrụ anwụ?

 ¹⁴ Bible na-ekwe nkwa na Chineke ga-akpọte ndị nwụrụ anwụ ịdị ndụ n’ụwa paradaịs. (Jọn 5:​28, 29; Ọrụ 24:15) Ma oge ahụ ka dị n’ihu. Ka ọ dị ugbu a, ha nọ n’ụra ọnwụ. (Jọn 11:​11-14) Anyị ekwesighị ịtụ ha egwu ma ọ bụ fee ha ofufe, ebe ọ bụ na ha apụghị inyere anyị aka ma ọ bụ merụọ anyị ahụ́.

15, 16. Olee otú Setan si anwa ime ka ndị mmadụ kwenye na ndị nwụrụ anwụ anwụghị anwụ n’ezie?

¹⁵ Echiche ahụ bụ́ na anyị adịghị anwụ anwụ n’ezie bụ ụgha nke Setan bụ́ Ekwensu na-agbasa. Iji mee ka ndị mmadụ kwere ụgha a, ọ bụ ya na ndị mmụọ ọjọọ ya na-anwa ime ka ndị mmadụ chee na mmụọ nke ndị nwụrụ anwụ na-akpata ọrịa na nsogbu ndị ọzọ. Ọ bụ eziokwu na ndị mmụọ ọjọọ n’onwe ha na-akpata nsogbu ụfọdụ. Ọ bụkwa eziokwu na ọ bụghị ike karịrị nke mmadụ na-akpata nsogbu ụfọdụ. Ma, ọ bụghị eziokwu na ndị nọ n’ụra ọnwụ pụrụ imerụ anyị ahụ́.

¹⁶ E nwekwara ụzọ ọzọ ndị mmụọ ọjọọ si anwa ime ka ndị mmadụ chee na ihe Bible na-ekwu banyere ọnwụ ezighị ezi. Ha na-eduhie ndị mmadụ iche na ha ahụwo ndị nwụrụ anwụ ma ọ bụ soro ha kwurịta okwu. Ndị mmụọ ọjọọ na-eme nke a site n’ọhụụ, nrọ, ndị na-ajụ ndị mmụọ ase, ma ọ bụ n’ụzọ ndị ọzọ. Otú ọ dị, ọ bụghị ndị nwụrụ anwụ ka ndị mmadụ na-ajụta ihe, kama ọ bụ ndị mmụọ ọjọọ, ndị na-eme ka ha bụ ndị nwụworo anwụ. Ọ bụ ya mere Jehova ji katọọ nnọọ ndị na-ajụ ndị mmụọ ase na ndị na-ajụ ndị nwụrụ anwụ ihe n’ụzọ siri ike.​—Deuterọnọmi 18:​10-12; Zekaraịa 10:2.