1. Ịyẹ ahị tị́ ka họ pyii nyọka nwà ka la gbẹgbịlẹ ẹ-ẹpwụ nya ọngịnyị nya ịKịrayịsị o-riri?

 Ọ KAA la ẹbyẹbyị jaabwọ ká ọnyị kaa nwà i-ijata kaka la gbẹgbịlẹ. Ọ kaa lala o-ri ọ-nwanwa nyaa nyị́ kaa ju ụkụrwọ ẹ-ẹpwụ kaka. Ma, ọngịnyị ọ-ka nwà ka la gbẹgbịlẹ ẹ-ẹpwụ nya ọngịnyị nya ịKịrayịsị o-riri á kaa chịkpẹẹ ịnyị ka. b (1 Kọr. 13:11; Hib. 6:1) Nyọka jẹ́-ẹ họọ myị́, ahị baba nyọka ri igu okpori-kpori bala iJihova la ịlọhị. Ahị baba nya olegu ịgọgọ nyamwụ ịnyịnyị jaabwọ kahị wẹẹ nwụ abwẹla ịlẹ kị pwoku irya nya Ohe, maga nyọka họ ang ọlẹ kọ ka dahị ụbwọ, bala ọ-nwụlanọ gbe ụkụrwọ ịla ịlahị.—Etu 1:5.

2. Ẹlịyẹ ahị tị́ jẹ́ bwu ụpwụ nya Ọmwụ Ọdada 1:27? Ẹlịyẹ ahị tị́ ka kụ ẹhị yẹ ẹ-ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ọlẹ?

² IJihova họ angịnyị ehe ọnyang bala ọlẹng. (Wa Ọmwụ Ọdada 1:27.) Ọ chịkpẹẹ nyọka yẹ nyori alẹng datị hi anyang kori kahị yaa, ma ị tị datị hi awụlẹ a-agbẹyị ịkịla ịnyịnyị. Ọ-chụ pwokwita, iJihova ya ụkụrwọ ha alẹng bala anyang ụ-ụgbẹyị ọdatị-datị, lẹ ị baba nya abwẹla bala ẹla ọjẹ́jẹ ọlẹ kị ka kpa họ ụkwụrwọ nyaa ọọwa ịnyịnyị. (Ọmwụ. 2:18) Ẹ-ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ọlẹ, ahị ka kụ ẹhị yẹ ang ọlẹ ká ọnyị ọyẹẹnọ ka họ nyọka jẹ́-ẹ wẹ ka la gbẹgbịlẹ ẹ-ẹpwụ nya ọngịnyị nya ịKịrayịsị o-riri. Ẹ-ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ọ-ba ọlẹ ba, ahị ka ya ẹla u-uhye nya ang ọlẹ ká anjwo ikolobya ka họ.

3-4. Ale aanahị ịyẹẹnọ à tị́ ka yé angịlẹ kị ka jẹ́-ẹ gbịla? (Yẹ ifoto ịnyịnyị)

³ ỊBayịbụụ ya ẹla rụ iru nya anyang ịlẹ kị la ọháha ẹ-ẹga nya iJihova  bala ọ-gbịgba họọ. (Ka jw.org ká yẹ egbeju nya ẹla ọlẹ kọ ri “Women in the Bible—What Can We Learn From Them?”) Ị ri angị “kpẹhị chịng nya ẹla” bala angị “chịla o-hu ọkịlẹtụ ha ẹ-ẹpwụ nya ang myị́ ang,” jaabwọ ká ụpwụ ịgọgọ ọlẹ ká ang ọjẹ́jẹ nyahị kpehe bwu ya. Da ọọwa u-uhye, aanahị ịyẹẹnọ ka jẹ́-ẹ yẹ anyang ịgbạhị ịlẹ kị ka jẹ́-ẹ gbịla abwẹla nyaa ẹ-ẹpwụ nya ọjịra-jịra ọlẹ kị ji.

⁴ Aanahị ịyẹẹnọ, anụ yẹ anyang ịgbahị ịhyẹ ọọjịra-jịra kanụ ka jẹ́-ẹ gbịla? Ya ẹhị reeji nya abwẹla ọnyịịla nyaa, ká kụ irya u-uhye nya abwọlẹ ká ka jẹ-ẹ la abwẹla ị-ịwa ịnyịnyị. Ẹ-ẹpwụ nya ịgba ị-ka ịlahị, ahị ka ya ẹla u-uhye nya abwẹla ịta ịkpọnchị ịlẹ ká anyang ịlẹ kị la gbẹgbịlẹ baba nyọka la.

5. Ịyẹ tị́ du ká aanahị ịyẹẹnọ baba nya ịlaa ọ-kpa keji?

⁵ Ịlọng ọ-kpa keji ri abwẹla ọkpọnchị ọhẹ ẹ-ẹpwụ nya ọngịnyị nya ịKịrayịsị o-riri. Kori ká ọnyang á kpa ịlọmwụ keji, ọ ka jẹ́-ẹ ri igu ta iJihova bala angịkịla yẹẹyẹẹ. (Jem. 4:6) Ọ-chụ pwokwita, ọnyang ọlẹ kọ la ọháha ẹ-ẹga nya iJihova kaa kpa ịlọmwụ keji myọnụ ju olegbeju oriri ọlẹ ká Adamwụ olepwoohe ya yeji ọọjịra-jịra bala ugbiyegu. (1 Kọr. 11:3) Itiwe nya ehile ọọwa la abwọlẹ kahị ka jẹ́-ẹ kpa họ ụkurwọ ẹ-ẹpwụ nya ọjịra-jịra bala ugbiyegu datị-datị. c

6. Ẹlịyẹ aanahị ịyẹẹnọ à tị́ ka jẹ́ u-uhye nya ọngịnyị ọ-kpa ịlọmwụ keji bwu ẹga nya iRibeka?

⁶ Kụ irya nya oja nya iRibeka wẹẹ. Ọ ri ọnyang ọ-jẹ́ ẹla ọlẹ kọ kaa cheje nya ẹla ụ-ụgbẹyị ọnyịịla ọ-ọhịhị nyamwụ wuu. (Ọmwụ. 24:58; 27:5-17) Ma, ọ tị kaa ju ihi bala ọ-kpa ịlọmwụ keji. (Ọmwụ. 24:17, 18, 65) Kori ká kpa ịlọng keji bala o-ju ihi nya angị kaa kpa ịlahị ọọjịra-jịra, jaabwọ ká iRibeka họ, à ka ri ọgụ-ẹpẹtẹ ọnyịịla ha angịkịla ẹ-ẹpwụ nya ọjịra-jịra.

7. Ányị aanahị ịyẹẹnọ à tị́ ka jẹ́-ẹ gbịla Ẹsịta ẹ-ẹpwụ ịlaa ọ-yẹ melabwọ?

⁷ Ọngịnyị ọ-yẹ ịlọmwụ melabwọ ri abwẹla ọkịla ọlẹ ká Angịnyị nya ịKịrayịsị wuu baba. ỊBayịbụụ  juhị ọhụ nyọka kpa ịlọhị keji, jẹ́ ẹga ọlẹ ká ọngịrị nyahị ba. (Etu 11:2) Ẹsịta ri ọnyang ọlẹ kọ yẹ ịlọmwụ melabwọ bala ọ-kaa gbịgba ha iJihova kpẹẹkpẹẹ. Ịlọmwụ ọ-yẹ melabwọ du kọ họ ẹla kpoye nya oyi ụka kọ ri adịrahụ ka. Ọ ke ụrụ wo ẹla ọlẹ ká iModekayị ọnyị nya ọnyịnịna nya adamwụ ya bala ọ-ba ẹla ọọwa jẹ. (Ẹsịt. 2:10, 20, 22) Ahụ ịnyịnyị ka jẹ́-ẹ tọ angịkịla wo nyọka jung irya ọnyịịla bala ọ-ka ba ẹla ọọwa jẹ.—Tay. 2:3-5.

8. Jaabwọ ká 1 iTimoti 2:9, 10 ya, ányị ịlọmwụ ọ-yẹ melabwọ à tị́ ka da ọọnahị ọnyang ọhẹ ụbwọ cheje nya ẹla u-uhye nya ang ọkụrụ-kụrụ?

⁸ Ụgbẹyị ọkịla ji ká Ẹsịta yẹ ịlọmwụ melabwọ. Ọ “há ụhị lụmẹ”; ma, ọ́ kaa chẹhịchịrị chajị nya ọọwa ka. (Ẹsịt. 2:7, 15) Ányị aanahị anyang à tị́ ka jẹ́-ẹ dịrẹ ọgụ-ẹpẹtẹ nya Ẹsịta? Ụgbẹyị ọhẹ juwa ụ-ụpwụ nya 1 iTimoti 2:9, 10. (Wọọ.) Ọlẹrụ ịPọlụ mẹjẹ anyang nyori nyị kụrụ ang la ẹla ọjẹ́jẹ ụ-ụgbẹyị omelabwọ. Omyi ẹla nya ala iGiriki ọlẹ kị kpa ya ẹla ẹ-ẹgẹwẹ mẹjẹ nyori ang ọkụrụ-kụrụ nya ọnyang ọlẹ kọ ri Ọngịnyị nya ịKịrayịsị ka la ihi-ihi bala ọ-ka mẹjẹ nyori ọ kpa angịkịla i-irya. Ẹla nyanụ anụ aanahị anyang ịlẹ kanụ kaa kụrụ ang kẹm-kẹm melabwọ myịhị lẹhị yẹẹyẹẹ!

9. Ẹlịyẹ ahị tị́ ka jẹ́ bwu ẹga nya Abigẹlụ?

⁹ Ẹla ọjẹ́jẹ ri abwẹla ọkịla ọlẹ ká angịnyị nya ịKịrayịsị wuu baba kị ka la. Ịyẹ à tị́ ri ẹla ọjẹ́jẹ? Ọngịnyị ọ-ka jẹ́ ang ọnyịịla datị hi ọtịpyọ bala ọ-ka chụ nyọka họ ọnyịịla ịnyị. Kụ ẹhị yẹ ọ-chụ pwokwita nya Abigẹlụ wẹẹ. Ọrụmwụ cheje nya ẹla ọtịpyọ ọlẹ kọ ja ka kpa akama wẹ angịlẹ kị juwa ẹ-ẹpwa nyamwụ wuu. Abigẹlụ hu ẹta-ẹdịyẹ nya ẹla i-ijata. Ẹla ọjẹ́jẹ nyamwụ chị ọhịhị nya iru nya angịnyị da. (1 Sam. 25:14-23, 32-35) Ẹla ọjẹ́jẹ kaa dahị ụbwọ ịnyịnyị nyọka jẹ́ ụka kahị ka ya ẹla bala ọ-ka hu ujiji datị. Ọ tị kaa dahị ụbwọ nyọka tụ ba angịkịla ụ-ụgbẹyị ọlẹ kọ ka chaa aga ka.—1 Tẹs. 4:11.

10-11. Ányị ụpwụ ọ-jẹ́ wawa bala ọ-dada yẹẹyẹẹ nyang à tị́ ka ju apyobwuna hang bala angịkịla? (Yẹ ifoto ịnyịnyị)

¹⁰ Ang ịhyẹ ji ká ọnyang ọlẹ kọ ri Ọngịnyị nya ịKịrayịsị baba nyọka jẹ́-ẹ họ. Ang ịhyẹ ịlẹ ká ọnyị ọnyang kaa jẹ́ bwu ụka kọ ri onjwo kaa dọọ ụbwọ ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị nyamwụ wuu. Kụ ẹhị yẹ ọ-chụ pwokwita ịmanyị-ịmanyị lẹẹ.

¹¹ Maga ká jẹ́ wa ụpwụ bala ọ-dada yẹẹyẹẹ. O-oye nya ẹgẹhẹ, angịnyị á kaa hu ụpwụ ọwawa bala ọdada lala ang ọ-baba ha anyang lụmẹ ka. Ma ọ tị baba ha Ọngịnyị nya ịKịrayịsị ọnyị myị́ ọnyị nyọka jẹ́-ẹ wa ụpwụ bala ọ-ka jẹ́-ẹ da. d (1 Tim. 4:13) Lẹ a myị ká ujwo ọlala nya ụpwụ ọwawa bala ọdada a hung abwọ la ọ-ka jẹ́-ẹ họ ka. Apyobwuna oyina a tị́ ka yé? Ọ ka dang ụbwọ nyọka jẹ́-ẹ yé ụkụrwọ ọ-kpa kpa ịlọng. Ọ ka du  ká ka jẹ́-ẹ jẹ́ ịBayịbụụ bala ọ-ka jẹ́-ẹ mọọ jẹ gụ́ ọọwa. Ọlẹ kọ tị há gụ wuu ri, à ka jẹ́-ẹ tụ́ ji iJihova chwẹẹ gụ́ ọọwa, jaabwọ ká wẹẹ wa Omyi Ẹla nyamwụ bala ọ-kụ irya jwoo.—Joch. 1:8; 1 Tim. 4:15.

12. Ẹlịyẹ a tị́ jẹ́ bwu ụpwụ nya Etu 31:26?

¹² Maga ká ka jẹ́-ẹ wo lawụlẹ bala angịkịla. Angịnyị nya ịKịrayịsị baba kị ka jẹ́-ẹ ya ẹla bala angịkịla. Ọngọjụgbẹyị iJemsi ya irya hahị yẹkẹẹ: “Ọng myị́ ọng lẹpwarịrị nyanụ a ri ọngọ juwa la kpịra-kpịra ẹ-ẹpwụ nya ẹla owowo, kọ tị ri ọngọ họ ịnẹkpẹ ẹ-ẹpwụ nya ẹla oyaya” mẹ. (Jem. 1:19) Kori ká ke ụrụ kpẹnẹẹ ụka ká angịkịla á ja ya ẹla, à jẹ́-ẹ “la olegu nya ahyẹẹrwa” ẹ-ẹga nyaa. (1 Pit. 3:8) Kori ká wo etu nya ẹla ọlẹ ká ọngọkịla ya lee ọ-jẹ́ myị̀myị̀ jaabwọ kọ lọọ ka, maga ká tọ ịtọ ẹla wo. Maga ká kụ irya ene ká ka ya ẹla ịnyịnyị. (Etu 15:28) Tọ ịlọng wo nyori: ‘Ẹla ọlẹ kam wẹẹ ka ya ri ịnyịlẹhị bala ọ-ka kpa angịkịla wule? Ọ ka chị ihi ju angịkịla bala o-kpunyii ụ-ụrụ?’ Jẹ́ ang bwu ẹga nya aanahị anyang ịgbahị ịlẹ kị kaa ke ụrụ kpẹnẹẹ bala ọ-kaa ya ẹla dụmwọ. (Wa Etu 31:26.) Ya ụrụ reeji nya abwọlẹ kị kaa ya ẹla. Ụka ká jẹ́ ang yẹẹyẹẹ bwu ụgbẹyị ọlịịwẹ, ọ ka chịng kpẹẹ nyọka jẹ́-ẹ yẹ jula angịkịla bala ọ-la okpunyi balaa.

13. Ányị a tị́ ka bwu jẹ́ jaabwọ kị kaa kpa ẹpwa? (Yẹ ifoto ịnyịnyị)

¹³ Jẹ́ jaabwọ kị ka kpa ẹpwa. Ẹ-ẹga lụmẹ-lụmẹ, anyang à kaa họ ụkụrwọ ọla ẹpwa gụ lẹ. Ịnang lee ọọnahị ọnyang ọkịla ka jẹ́-ẹ mẹjẹng jaabwọ kị kaa bwu họ ụkụrwọ ọwẹ myị́. Ọọnahị ọnyang ọhẹ ká ẹnyị nyamwụ ri Cindy yẹkẹẹ: “Ọhẹ lẹpwụ nya ang ịlẹ kị há gụ́ wuu kam jẹ́ bwu ẹga nya ịnam ri ọlẹ kọ mẹjẹm nyori ụkụrwọ ọ-jụ họ nyị kaa ya ọkẹkẹnị ha ọngịnyị. Chajị nyọlẹ kọ mẹjẹm jaabwọ kam ka bwu kpụ ang oriri, kpa ẹpwa cheri-cheri, gá ang ọkụrụ-kụrụ, bala ọ-ka jẹ́-ẹ ra ang, ọ dudu ká ọhịhị chịkpẹẹ ham. Ọọwa tị wụrụ ụgbẹyị da ham nyọka jẹ́-ẹ họ ụkụrwọ nya iJihova gụ́ olene ịnyịnyị. Ịnam mẹjẹm nyọka ye angga wẹ ẹpwa ịnyịnyị, ọọwa du kam jẹ́ la iwe nyọka gbachị aanahị alẹng bala anyang ịlẹ kam ka jẹ́-ẹ dịrẹ ọgụ-ẹpẹtẹ nyaa.” (Etu 31:15, 21, 22) Ọnyang ọlẹ kọ la kpịra-kpịra, kọ jẹ́-ẹ ye angga myị bala ọ-jẹ́ kpa ẹhị rịrị ẹpwa ju apyobwuna ẹ-ẹpwụ nya ugbiyegu nyamwụ bala ọjịra-jịra.—Etu 31:13, 17, 27; Ụkụr. 16:15.

14. Ẹlịyẹ a tị́ jẹ́ bwu oja nya Crystal? Ẹlịyẹ a tị́ ka kpa i-irya?

¹⁴ Maga ká jẹ́ họ ang la ụbwọ nya ịlọng. Ọngịnyị ọ-ka jẹ́-ẹ họ ang la ụbwọ nya ịlọmwụ baba ha Angịnyị nya ịKịrayịsị wuu. (Filip. 4:11) Ọọnahị ọnyang ọhẹ ká ẹnyị nyamwụ ri Crystal yẹkẹẹ: “Adam bala ịnam jum ọhụ nyọka wa ụpwụ ụma ọlẹ kọ ka ju apyobwuna ham ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị. Adam ya irya ham nyọka jẹ́ ang u-uhye nya okpoko ọ-kụ achụ, ọọwa tị dam ụbwọ yẹẹyẹẹ ịlẹhị.” Datị hi ang ọjẹ́jẹ ọlẹ kọ ka dang ụbwọ nyọka ye ụkụrwọ, maga ká jẹ́ jaabwọ ká ka ra ang melabwọ chajị ká ka kpoye nya ang ọlala nyang ka. (Etu 31:16, 18) Ya irya nọ ọ-ọka kpa ụka nyang họ ụkụrwọ nya iJihova. Ang a nwang, ká yẹ abwọ hi uri ọ-kpakpa ododu.—1 Tim. 6:8.

15-16. Ịyẹ tị́ du ká ịyẹẹnọ ịlẹ kị rwọrụ lẹka ju apyobwuna? (ỊMakị 10:29, 30)

¹⁵ Kori ká la abwẹla ịnyịịla bala ọ-jẹ́ họ ụkụrwọ ọlẹ kọ ka ju apyobwuna hang, ọ ka dang ụbwọ nwụlanọ gbe ụkụrwọ ọlẹ kọ ka hi pwụng ị-ịlahị. Kụ ẹhị yẹ ọ-chụ pwokwita nya ang ịhyẹ ịlẹ ká ka jẹ́-ẹ họ lẹẹ.

¹⁶ À ka chụ nyọka rwọrụ lẹka pwụ ụka ọhẹ myị́. Jaabwọ ká iJisọsị ya, anyang ịhyẹ kaa chụ nyọka rwọrụ ka, nanana nyori ọngịnyị o-ji ụbwọọmwụ á ri ọhọhọ nya aloye nyaa lụmẹ ka. (Mat. 19:10-12) Iwe-ahụrụ tị du ká angịkịla á kaa rwọrụ ka. Jẹ́ myị̀myị̀ nyori iJihova bala iJisọsị á kaa ya ẹhị danụ bwee chajị nyori anụ rwọrụ ka lẹ ka. Chị odehe ọnụ wuu, aanahị anyang ịlẹ kị wọrụ lẹka ri ahị ọwawa ọtụka-ọtụka ha ọjịra-jịra. Ọháha ọlẹ kị la bala ẹhị ọ-kpa rịrị angịkila du kị lala anyịnịna bala ịnịna ẹ-ẹga nya iru nya aanahị.—Wa ịMakị 10:29, 30; 1 Tim. 5:2.

17. Ányị ọọnahị ọyẹẹnọ à tị́ ka bwu nwụlanọ nyọka họ ụkụrwọ ha iJihova la ụka nyamwụ wuu myị́?

¹⁷ À ka jẹ́-ẹ kpa ụka nyang wuu họ ụkụrwọ ha iJihova myị́. Aanahị anyang à kaa la ụbwọ gụ́ ẹ-ẹpwụ nya ụkụrwọ nya ẹrụ ọnyịịla ọ-kpa pyẹ ọla odehe wuu lẹ. (Eje. 68:11) À ka nwụla ịlọng nọ lẹẹlẹẹ nyọka kpa ụka nyang wuu họ ụkụrwọ ha iJihova myị́? À ka ye ịlahị nya ụgbẹyị, ya ụbwọ kpụ ịlọng nyọka nwụ ebe ị-kpa gbịgba, lee ọ-họ ụkụrwọ ị-ịBẹtẹlụ myị́. Raabwọ u-uhye nya ang ọlẹ ká wẹẹ chị nọ nyọka họ. Ya ẹla bala angịlẹ kị wu ang ọlẹ ká wẹẹ ku ọyị myị́ lẹ, ká taa wo nya ang ọlẹ ká ka họ nyọka jẹ́-ẹ wọọ ọyị. Ọọwa lẹ a hu ẹta ẹdịyẹ ọlẹ kọ ka kpang ka wọọ ọyị myị́ lẹlẹ. Kori ká kaa kpa ụka nyang wuu họ ụkụrwọ ha iJihova, ọọwa ka wụrụ iwe da hang nyọka jẹ-ẹ họ ang ịkịla lụmẹ-lụmẹ họọ.

18. Ịyẹ tị́ du ká ọọnahị ka chụ ọrụ la ẹla ọjẹ́jẹ? (Yẹ ifoto ịnyịnyị)

¹⁸ À ka chụ nyọka rwọrụ myị́. Abwẹla bala ang ọjẹ́jẹ ịlẹ kahị ya ẹla rụ wẹ ka dang ụbwọ nyọka ri ahụ ọlahịchịng. Ẹlịlẹhị tị ri, kori ká ja mwahị nya ọrụ aalẹ, maga ká chụ la ẹla ọjẹ́jẹ. Ẹlẹwẹ ri ọhẹ lẹpwụ nya eje ịkpọnchị ịlẹ ká ọngịnyị kaa chị. Kpịtịya, à ja wẹ ka ji ekpeleji nya ọlẹng ọlẹ ká rụrwọ. (Rom. 7:2; Efe. 5:23, 33) Lẹ tọ ịlọng wo: ‘Ọ kaa maga nyọka kụ irya bala ọ-họ ẹla gbịla iJisọsị? Ọ kaa hu ụkụrwọ nya iJihova ọhọhọ kụ ịlahị ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị? Ọ kaa cheje nya ẹla ụ-ụgbẹyị ọnyịịla? Ọ jẹ́-ẹ ya ụbwọ beji nya ẹla? Ọ kaa chị ihi ju anyang? Ọ ka jụm kpa ẹ-ẹpwụ nya ang nya olegu, ịnya ugbinyịrọ, bala o-ri oligu ọlam-ọlam? Ọ jẹ́-ẹ họ ụkụrwọ ọlẹ kị ya jwọọ ụ-ụbwọ yẹẹyẹẹ? Ọ-chụ pwokwita, akụrwọ iyina ị  tị́ ya họọ ẹ-ẹpwụ nya ọjịra-jịra? Ányị ọ tị́ kaa haa?’ (Luk. 16:10; 1 Tim. 5:8) Ẹlịlẹhị tị ri, kori ká tịtọ nyọka yé ọrụ ọnyịịla aalẹ, à ka nwụlanọ nyọka ri ahụ ọnyịịla ịnyịnyị.

19. Ịyẹ tị́ du ká iwe-ahụrụ nya “ọngọdụbwọ” ri ihi ha ahụ?

¹⁹ ỊBayịbụụ ya nyori ahụ ọnyịịla nyị ri “ọngọdụbwọ” nya ọrụmwụ bala o-ri ọngọlẹ kọ “pwokwoo.” (Ọmwụ. 2:18) Ọọwa ri ahụ-ụ́ ju apyobwuna gbuu kaka ịnyị? Ehe! Ụkụrwọ nya ụbwọ ọdada ọlẹ ká ahụ la ri ihi ọtụka-ọtụka họọ. Kpịtịya nyori ịBayịbụụ kaa wụrụ iJihova “ọngọdụbwọ” ịnyịnyị. (Eje. 54:4; Hib. 13:6) Ahụ ka ri ọngọ da ụbwọ ọlam-ọlam kori kọ kaa wo ẹla nya ọrụmwụ. Ọ-chụ pwokwita, ụka ká ọrụ á cheje nya ẹla ọlẹ kọ gu ugbiyegu, ahụ ka chẹkpẹ jwoo chajị ká ẹla ọọwa ka họ ụkụrwọ. Ọlẹ ká iJihova tị họ́ọ ịnyịnyị wẹẹ, ọ kaa maga nyọka họ ẹla ọlẹ kọ ka gba abwẹla ọnyịịla nya ọrụmwụ kpehe. (Etu 31:11, 12; 1 Tim. 3:11) À ka jẹ́-ẹ nwụla ịlọng nọ lẹẹlẹẹ nyọka ri ahụ ọnyịịla bwula ọ-ju ọháha ọlẹ ká la ẹ-ẹga nya iJihova ọngịrị bala o-ri ọngọ da ụbwọ nya angịkịla ẹ-ẹpwa bala ọjịra-jịra.

20. Ang ọnyịịla oyina ịnịna à tị́ ka họ ha ugbiyegu?

²⁰ À ka ri ịnịna myị́. Ụka ká rwọrụ, ahụ bala ọrụng ka chụ nyọka ma anyị myị́. (Eje. 127:3) Lẹ ọ ka há nyọka kụ irya u-uhye nya ụkụrwọ ọlẹ kọ ji ẹpwụ nyọka ri ịnịna ọnyịịla. Abwẹla bala ang ọjẹ́jẹ ịlẹ kahị ya ẹla rụ ẹ-ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ọlẹ ka dang ụbwọ kori ká rwọrụ bala ọ-ma anyị. Ọháha ọlala, ọnahị ọhọhọ, bala ọhụ ọ-dapịlẹ nyang ka du ká ẹpwa nyang ka ri ẹga okpunyi ọlẹ ká anjwo ka jẹ́-ẹ yé ewu ọ-chịke bala ọkẹkẹnị.—Etu 24:3.

21. Ányị ẹla nya aanahị anyang à tị́ kaa lahị? Ịyẹ tị́ du? (Yẹ ifoto ọla ẹbẹ nya ọgbanyẹ.)

²¹ Aanahị anyang, anụ háahị ọọlajị nya ụkụrwọ ọlẹ kánụ wẹẹ họ ha iJihova bala angịnyị nyamwụ. (Hib. 6:10) Anụ kaa maga nyọka la abwẹla ịnyịịla, nyọka jẹ́-ẹ họ ụkụrwọ ọlẹ kọ ka danụ ụbwọ bala angịkịla ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị, anụ tị kaa nwụlanọ gbe ụkụrwọ ọlẹ kanụ ka la myị́ ijuju ịnyịnyị. Anụ ju apyobwuna ha ogu nya iJihova yẹẹyẹẹ!