À Jẹ́ Ẹla Ọlẹ?
Ányị ẹkpa-ịpyị nya ube ịlẹ kị yẹ eegu-awụ nya ịBabịlọn bala ụgbẹyị ọlẹ kị bwu haa à tị́ mẹjẹ nyori ẹla ọla ịBayịbụụ la kpakpa?
ANGỊ jẹ́ ang u-uhye nya ang nya alene ịhyẹ wu ụjẹ kaka gbachị ụnọ ịmanyị tị́ nya ẹkpa-ịpyị ịhya-hya eegu-awụ nya ịBabịlọn, ịlẹ kị kpa me epweji ọwẹ. Jaabwọ ká Robert Koldewey kọ ri ọngọ jẹ́ ang u-uhye nya ang nya alene ya, ị kaa hya ẹkpa-ịpyị ịlịnyị ẹ-ẹpwụ nya ila nya utiyo ịlẹ kị “ji hwẹẹ hi epweji ẹ-ẹga ọlẹ ká ume há, ká amẹ ịlẹ kị ka kpa chaa ila tị ji yẹẹyẹẹ ịnyịnyị.”
Angị jẹ́ ang u-uhye nya ang nya alene yẹ nyori alegbeju nya igomenti ịla ịBabịlọn nyị kaa kpa utiyo ịịwa họ ẹla ọkwọkwọ ịnyịnyị. Paul-Alain Beaulieu, kọ ri ọngọ mẹ ang jẹ u-uhye nya ego bala òja nya ala Asiriya ọlụka onyogo ịị University of Toronto, yẹkẹẹ: “Apwụ ịlẹ ká ala ịBabịlọn da mẹjẹ nyori adịrahụ da ehile nyori nyị wu angịlẹ kị la egbeju ọngịrị tọọ lee o-hu ẹpẹpẹ ju ang ịlẹ kị la ịgọgọ, ju ka ẹpwụ nya utiyo ká ila ka rwaa ụ-ụwa.” Ọ-chụ pwokwita, ụpwụ ọhẹ kị da lụka nya Adịrahụ iNebukadinesa yẹkẹẹ: “Taa ayịreji, chaa ila, jwaa ju, . . . gyaa ju ka utiyo ka họ ká ịmwụ nyaa a pwụ uhye, yaa ju ka ẹpwụ nya ila kị gbu.”
Ọwẹ ka kpa angị kaa wa ịBayịbụụ ịtịya nya oja ọlẹ kị da ụ-ụpwụ nya ịDanẹlụ egbeju 3. Oja ọọwa ya nyori Adịrahụ iNebukadinesa nyị ya ukpeku ọtụka ọhẹ kị họ la okpoko ịgọm yeji uteeji nya ịDura, kọ ji odehe nya epweji nya ịBabịlọn. Ụka ká ikolobya nya ala iHiburu ịlẹ ká ẹnyị nyaa ri iChedirakị, iMechakị, bala Abedinego pwa la ọ-hirikpẹẹ ha ukpeku ọọwa, iNebukadinesa ju agbama kpụ ọ da angịnyị nyamwụ ehile nyị du ila ju utiyo ọọwa kị nyị “chị pwuu ugbabwọ irwiye gụ olene,” ọọwa ị ya alẹng ịta ịwẹ “ju ka ẹpwụ nya ịla” lẹlẹ. Olegu-ẹrụ ọ-la ọngịrị ọhẹ chaa da bwu ẹpwụ nya igu ọwẹ.—Dan. 3:1-6, 19-28.
Ẹkpa-ịpyị nya ala ịBabịlọn ịwẹ la ịlaa mẹjẹ nyori ẹla ọla ịBayịbụụ la kpakpa. Ị da ẹla ọlẹ kọ ya ogbo ha adịrahụ ba iru nya ẹkpa-ịpyị ịịwa. Ẹla ụma ọlịnyị ọhẹ ọlẹ kị da yẹkẹẹ: “INebukadinesa, Adịrahụ nya ịBabịlọn . . . Ẹga ọlẹ kam Adịrahụ Ọtụka nwụ . . . Anyị-ịtụma nyam a kpeji ụ-ụwa gboyi myị́ oyi mẹ.” Ẹlẹwẹ me ẹla ọlẹ kị da ụ-ụpwụ nya ịDanẹlụ 4:30, ká iNebukadinesa chị ọgọm yẹkẹẹ: “ỊBabịlọn ọtụka ọlẹ chakpa kpẹ̀hị! M̀ nwọọ nya egbeju-ẹpwa nyam nyọka mẹ ọngịrị bala ụmụmẹ bala ohi oruru nya adịrahụ oriri nyam je ịnyị.”