Ị mam la ahyẹẹnụ 19 nya Ọya Ọharụ nya 1940, ụ-ụwa Amioûn, Lebanon. Ẹka ịmanyị-ịmanyị ị-ịlahị nya ọọwa, ugbiyegu nyahị mwụ́ ka Tripoli, ko ri ẹga ọlẹ ká adam bala ịnam kpam nwà. Ugbiyegu nyaa la kẹm-kẹm chajị ị la ọháha ẹ-ẹga nya iJihova Ohe Oluhye. Adam ma anyị anyang ịta bala alẹng imiiye. Am à tị́ ri onjwo gụ wuu ẹẹ. Ẹ-ẹga nya adam bala ịnam lẹ, okpoko okuku á ri ang ọhọhẹ ka. Ang ọlẹ kọ baba ha ugbiyegu nyahị gụ ri ịBayịbụụ ọjẹ́jẹ, ọjịra-jịra ọkaka, bala ọ-da angịkịla ụbwọ kị ka wẹ ka jẹ́ Ohe Oluhye.

Angị ịmany-ịmanyị nya angịlẹ ká Ohe ya ida wụ juwa ọọjira-jịra nyahị. Ọngọhẹ nyaa ri Michel Aboud, kọ kaa kpa ịlahị nya ụpa nya ọjịra-jịra ọlẹ ko ri book study ụka ọọwa. Ọ jẹ́ ẹlịlẹhị bwu New York, ọọwa lẹ ọ kpa ẹlịlẹhị ọọwa wẹ ka yeji ịị Lebanon la ịngịhyẹ nya 1920 lẹlẹ. M̀ kpịtịya nya abwọlẹ kọ kaa ju ihi nya Anne bala Gwen Beavor, kị ri angị họ kpá bwu Ube-ụpwụ nya iGilẹẹdị bala abwọlẹ kọ kaa daa ụbwọ. Ị wẹ ka ri aligu nyahị ịlam-ịlam. Ẹka lụmẹ-lụmẹ ị-ịlahị nya ọọwa, m̀ chị ọkẹkẹnị yẹẹyẹẹ nyọka yẹ Anne ịị United States. Nyọlẹ kọ nọ chẹẹ ị-ịlahị nya ọọwa, m̀ yẹ Gwen ịnyịnyị. Ọ rụrwọ Wilfred Gooch kpụ ị kaa họ ụkụrwọ ị-ịBẹtẹlụ ọla egbeju ẹpwa ọla London, England ụka ọwẹ lẹ.

Angị ịmanyị-ịmanyị nya Alibeenu nya iJihova à juwa ịị Lebanon ụka kam ri okolobya lẹ. Ma ahị tị kaa mẹ ẹla ọlẹ kahị jẹ́ bwu ịBayịbụụ jẹ angịkịla la ila ọchịchị. Ahị kaa họ ịnyị nanana nyori angịhyẹ ịlẹ kị ri alegbeju nya ịgba ọgbagba kaa tụụhị pyịpyị. M̀ kpịtịya nya ẹla ịhyẹ ịlẹ kị họ tahị gede-gede wẹẹ.

Ẹnẹhẹ, am bala Sana ọnyịnam ọnyang wẹẹ ya ẹla nya Ohe je angịnyị ẹ-ẹpwa ọhẹ. Ịfada ọhẹ à kpehe wẹ ẹga kahị wẹẹ ya ẹla bala ọngọhẹ nya alẹpwa ụ-ụwa lẹlẹ. Ọngọhẹ à ja wụrọọ pyii lẹ. Ịfada ọọwa à dọmwụ nyọka do ọnyịnam ọnyang lẹlẹ. O ju agbama gbee kọọ gwọọ gbaa bwu ọchọọnyẹ nya ube oluhye kpụ ịnyịrọ nyamwụ pyẹ. Ọngọhẹ wụrụ alịdangeri bwu ifon. Ọngọlẹ kọ warị maga kpụ ọngọhẹ da Sana ọnyịnam ụbwọ. Ị kpa ịfada ọọwa rụ ka ẹpwa nya alịdangeri, ụ-ụwa ị jẹ́ nyori nyị kpa ọkọnị juwa. Olegbeju nya alidangeri tọọ wo yẹkẹẹ: “Owo a tị́ ri tịtị? Olegbeju nya ịchọọchị lee olegbeju nya alagbụrụ tị́?”

Ẹla ọkịla ọlẹ kam kpịtịya yẹẹyẹẹ ri ụka ọlẹ ká alọjịra-jịra nyahị ye imoto ọhẹ nyọka kpahị ka epweji ọhẹ kọ lụrụ yẹẹyẹẹ nyọka kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ ụ-ụwa. Ụkụrwọ ọlụwa wẹẹ kpụhị ịpyọ gbee ka pwụ ụka ọlẹ ká ịfada ọhẹ ụ-ụwa wo ẹla nya ụkụrwọ ọlẹ kahị wẹẹ họ dudu kọ tụ angịnyị guru nyọka gba mịlaahị. Ị yẹ rịrịịhị, dahị ajwọ, kpụ ị dọmwụ ha adam ang. M̀ kpịtịya jaabwọ ká ahị nyamwụ ri ịwọ-ịwọ wuu. Ọ tịrẹkpẹ bala ịnam kẹpwụ nya imoto lẹ, ahị angị ihihi à taa da luhi-luhi lẹlẹ. Ma, ḿ ka jẹ́-ẹ deeri nya ẹla ọlẹ ká ịnam ya ụka kọ wẹẹ hịlẹ ịwọ hi ịnyịrọ nya adam kaka. Ọ yẹkẹẹ: “IJihova, chuchuu hịnyọhi haa. Ị́ jẹ́ ẹla ọlẹ kị họ-ọ̀ wẹẹ kpong-kpong ka.”

Ụka ọkịla myịmyị, ahị ju alugbiyegu nyahị ọhẹ ụga e-epweji nyahị. Ụ-ụwa ahị tọ olegbeju ọgbẹgbịlẹ ọhẹ nya ịchọọchị ẹ-ẹpwa nya adam ọgbahị. Olegbeju ọọwa jẹ́ nyori adam bala ịnam nyị ri Alibeenu nya iJihova. Nanana nyori ẹka ịrwọnyẹ m gu kem wẹẹ lẹ, ọ maga nyọka chị oyoyi jum, lẹ ọ tọm wo yẹkẹẹ: “Ịyẹ tị́ du ká ahụ-ụ́ hụ enyi Ohe lẹka?” M̀ wọọ nyori m̀ ri onjwo wẹẹ, ene m ka hụ enyi Ohe, m̀ baba nyọka jẹ́ ẹla u-uhye nya ịBayịbụụ gụ ọwẹ bala ọ-la ọmyịmyị ọnyọọngịrị wẹẹ. Ẹla ọlẹ kam wẹ á họ́ọ ka, lẹ o byi adam ya am nyị ju ọwa ẹpẹpẹ.

Ma, ẹla ịtịpyọ ịlịịwẹ á tị ju iru ka. Angịnyị ịla Lebanon ri angị kaa wu ọngịnyị igu bala ọ-họ ọngịnyị ụga myị́. Lẹ, ahị jẹ́-ẹ ya ẹla u-uhye nya ịBayịbụụ bala angịnyị lụmẹ-lụmẹ bala ọ-jẹ́ ịBayịbụụ bala iru nyaa.

Ụka kam juwa uube-ụpwụ wẹẹ, ọọnahị okolobya ọhẹ bwu Venezuela ju Lebanon ụga. Ọ wẹ ọjịra-jịra nyahị, lẹ ọ dọmwụ nyọka taaha nya Wafa ọnyịnam ọnyang lẹlẹ. Ọ nọ pyịnyẹng, ị ye awụlẹ lẹ, ị rụ ka Venezuela lẹlẹ. Wafa kaa da ileta wẹ ka byi adam nyori nyị kpa ugbiyegu nyamwụ wuu wẹ ka kụ Venezuela mẹ. Iwoo nyahị kaa woo lụmẹ à dudu kọ kaa ya ịnyị lẹ. Ọ nọ chẹẹ lẹ, ahị cheje nyọka mwụ́ bọọ ịlẹhị lẹlẹ!

Ahị mwụ́ ka Venezuela la 1953, lẹ ahị kụ ẹpwa ịị Caracas, ba ẹpwa nya olegbeju nya ẹpwụma ọwẹ ba lẹlẹ. Nyọlẹ kam ri onjwo wẹẹ, ọ kaa kpụm ịpyọ  nyọka yẹ jaabwọ kị kaa kpa olegbeju nya ẹpwụma ọwẹ chịpwụrụ ụka ọhẹ ẹ-ẹpwụ nya ang ọrụnyẹ. Ma ọ tị lujwo chẹẹ nya òja, ọhọhọ, ang oriri bala ọhụ ọlẹpwụma onyeewe ọwẹ ọ-ka ba adam bala ịnam ahị. Ụka ọlẹ ká ọhịhị ọlụwa wẹẹ dọmwụ nyọka baa ahị lẹ, ẹla ọjụjụ ọhẹ à họ lẹlẹ.

Adam dọmwụ nyọka jụ ẹdụrụ. Ẹla ọwẹ rihi onyeewe, chajị ọ ri ọngọ la kpịra-kpịra bala ọ-la ịnyịrọ ogogo. Áhị ka jẹ́-ẹ bahị nya ụka ọlẹ kọ jụ ẹdụrụ kam kẹkpẹ kaka. Ọngọ họ uda ya nyị la ẹbẹ ọgọja, ọọwa lẹ ị gwọọ ịnyịrọ ene lẹlẹ. Ọ tolujwo nyọlẹ kọ gbu epwihi ookpokpo ẹ-ẹkpẹ nya ọọwa.

Ọnụ á ka jẹ́-ẹ ya jaabwọ ká ẹla ọwẹ jụụhị kaka ba ka, ọgụgụ ri abwọlẹ ká iwe-ahụrụ nyahị la ụka ọwẹ. Ẹka 13 m gu kem ụka ọwẹ wẹẹ lẹ. Ejiri wuhị, ọ lahị lala o-ri odehe nyị yahị kụrụ eji lahị lẹ. Ọ kpa ịnam tata yẹẹyẹẹ ene kọọ bọọ ahị nyori ọrụmwụ nyị́ juwa kaka. Ma, ahị tị yẹ nyori ọhịhị ka jẹ́-ẹ kịnyaa pyii lẹ, iJihova tị dahị ụbwọ nyọka bọhụ ịnyịnyị. M̀ gu ẹka 16 ụka kam họ kpá bwu ube-ụpwụ. Ụka ọwẹ, o ri irya nyam yẹẹyẹẹ nyọka kpẹhị rịrị ugbiyegu nyahị.

Nyọlẹ kọ nọ chẹẹ, Sana ọnyịnam rụrwọ Rubén Araujo, kọ ri ọngọ họ kpa bwu ube-ụpwụ nya iGileedi kpụ ọ tịrẹkpe rụ ka Venezuela lẹ. Ị chụ nyọka mwụ́ ka New York. Ugbiyegu nyam cheje nyori am nyị ka ka ube-ụpwụ ọgbẹgbịlẹ, ọọwa lẹ m̀ rụ ka New York ẹga ọlẹ kam ka jẹ́-ẹ hụ ẹpwa nya ọnyịnam bala ọrụmwụ ka ube-ụpwụ lẹlẹ. Ọnyịnam bala ọrụmwụ dam ụbwọ yẹẹyẹẹ nyọka nwà ẹ-ẹpwụ nya ang nya olegu ụka kam juwa ẹ-ẹga nyaa. Ọ-da ọọwa u-uhye, aanahị ịlẹ kị la kpụụ ẹ-ẹpwụ nya ang nya olegu juwa ọọjịra-jịra nyahị ọla Brooklyn ọlẹ kị kaa ya òja nya Spain. Angị imiiye lẹpwụ nyaa ịlẹ kam chị ọkẹkẹnị yẹẹyẹẹ nyọka jẹ́ ri Milton Henschel bala Frederick Franz; ịwa angị imimiiye kaa họ ụkụrwọ ị-ịBẹtẹlụ ọla Brooklyn.

Ụka ká ẹka ọhọhẹ nyam uube-ụpwụ ọgbẹgbịlẹ ọla New York wẹẹ jẹ ka ocheju lẹ, m dọmwụ nyọka kụ irya u-uhye nya ang ọlẹ kam wẹẹ kpa ọhịhị nyam họ lẹlẹ. M̀ wa apwụ nya Ẹpwang ọ-Kụ Gbeji ịhyẹ ịlẹ kị ya ẹla u-uhye nya angịnyị nya ịKịrayịsị ịlẹ kị kaa hu ụkụrwọ nya iJihova ọhọhọ kụ ịlahị ọ-ọhịhị nyaa. M̀ kaa me irya jwaa yẹẹyẹẹ. M̀ yẹ jaabwọ ká aanahị ịlẹpwụ nya ọjịra-jịra nyahị ịlẹ kị ye ịlahị nya ụgbẹyị bala ịlẹ kị kaa họ ụkụrwọ ị-ịBẹtẹlụ kaa chị ọkẹkẹnị kaka ba, lẹ ọ hám kam ka lala ịwa ịnyịnyị. Ma, ḿ tị hụ enyi Ohe ụka ọwẹ lẹka. M̀ yẹ nyori m̀ baba nyọka hu ịlọm ju iJihova ụ-ụbwọ. M̀ họ ịnyị lẹ, m hụ enyi Ohe la ahyẹẹnụ 30 nya Ọya Ọhata nya 1957 lẹlẹ.

Nyọlẹ kam hụ enyi Ohe kpá, m̀ dọmwụ nya ọ-kụ irya u-uhye nyọka ye ịlahị nya ụgbẹyị. Ọ ri irya nyam yẹẹyẹẹ nyọka ye ịlahị nya ụgbẹyị, ma m̀ tị yẹ nyori ọọwa lujwo ham. Ányị m tị́ ka jẹ́-ẹ ye ịlahị nya ụgbẹyị, ja ka ube-ụpwụ ọgbẹgbịlẹ ụka ookpokpo? Am bala alugbiyegu nyam da ileta du ta awụlẹ mwụba-mwụba ụka kam wẹẹ wụlẹ je ugbiyegu nyam nyori eje ọlẹ kam chị nyị ri ọ-ka hu abwọ hi ube-ụpwụ ọgbẹgbịlẹ, kam ka nyà wẹ Venezuela bala ọ-ka ye ịlahị nya ụgbẹyị.

M̀ nyà wẹ Caracas la Ọya Ọharwọnyẹ 1957. Ma, m̀ tị yẹ nyori iwe-ahụrụ nya ugbiyegu nyam á há  nwà ka. Ị baba nya ọngọhẹ ọ-ka họ ụkụrwọ kọ ka da ụbwọ la okpoko. Ányị m tị́ ka bwu da ụbwọ? Ị ya ụkụrwọ ham ị-ịbankị, ma m̀ tị tịtọ nyọka ye ịlahị nya ụgbẹyị pyii. Chajị nya ọọwa à tị́ du kam rụ nyà. Lẹ m̀ cheje nyọka haa ịwa imimiiye. Ẹ-ẹpwụ nya ẹka lụmẹ-lụmẹ, m̀ kaa họ ụkụrwọ ẹ-ẹpwụ nya ịbankị la ahyẹẹnụ wuu, m̀ tị kaa ye ịlahị nya ụgbẹyị ịnyịnyị. M̀ kaa họ ụkụrwọ ụka wuu, m̀ tị kaa chị ọkẹkẹnị yẹẹyẹẹ!

M̀ tị myịmyị chị ọkẹkẹnị yẹẹyẹẹ nyọlẹ kam gbachị Sylvia, ọọnahị ọnyang ọhẹ bwu Germany kọ mwụ́ bala adamwụ anyị wẹ Venezuela. Ọ há ụhị yẹẹyẹẹ, iJihova tị họ́ọ kẹpwụ-kẹpwụ ịnyịnyị. Ahị ye awụlẹ. Nyọlẹ kọ nọ pyịnyẹng, ahị ma anyị imiiye, ọlẹng ri Michel (Mike), ọnyang ri Samira. M̀ dọmwụ nyọka kpẹhị rịrị ịnam ịnyịnyị. Ọ wẹ ka kụ balahị. Nanana nyori m̀ hwabwọ la ịlahị nya ụgbẹyị oyeye chajị kam ka jẹ́-ẹ kpẹhị rịrị ugbiyegu nyam yẹẹyẹẹ, m̀ kaa kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ la ila ọchịchị. Am bala Sylvia ahụ nyam kaa chị ịlahị nya ụgbẹyị ye ụka kahị ka jẹ́-ẹ họ ịnyị myị́ la ụka nya ọmwịịnyọ.

Ụka ká ẹla ọlẹ kam ya ẹla rụ́ bwu ọmwụ ọdada lalẹ họ lẹ, anjwo nyam juwa uube-ụpwụ wẹẹ. Nyọka ya ịnyịlẹhị, ọhịhị kpụm ịpyọ ịịwẹ, angịkịla ịlẹ kị tị kaa họ ụkụrwọ ị-ịbankị kaa ya ihi ham ịnyịnyi. Kpọkpọọkpọ, m̀ kaa tịtọ ká angịnyị ka jẹ́m lala ọnchẹ nya iJihova ịnyị. M̀ kịnyaa la ọ-kụ irya u-uhye nya abwọlẹ kam ka họ chajị ká angịnyị ka jẹ́-ẹ yẹm ụ-ụgbẹyị ọlịnyị. Ọọwa lẹ am bala ahụ nyam à hụhụ lawụlẹ ya ẹla u-uhye nya okpoko ọlẹ kahị la juwa lẹlẹ. Kori kam hwabwọ la ụkụrwọ ọla ịbankị, ị ka ya okpoko ọtụka-ọtụka ọhẹ ham nya ọ-dam ọkpahị. Ahị yẹ nyori, nyọlẹ kahị kpa uri ọhẹ ka wẹẹ, kori kahị hu ọhịhị nyahị hukee aalẹ, okpoko ọọwa ka jẹ́-ẹ nwahị kịlahị chẹẹ wẹẹ.

Ọ́ chịkpẹẹ nyọka cheje nya ẹla ọwẹ ka, ma ahụ olikẹjẹ nyam bala ịnam tị myị ọnụ jwọọ yẹẹyẹẹ. Lẹ m̀ dọmwụ nyọka ye ịlahị nya ụgbẹyị myịmyị. M̀ chị ọkẹkẹnị nya ịlẹhị-ịlẹhị! M̀ nwụlanọ nyọka ye ịlahị nya ụgbẹyị lẹ, ahị tị wo oja ọkpịpyọ ọhẹ kahị ya ahị me kaka lẹlẹ.

Ẹnẹhẹ ọngọ kaa họhị utoji ya nyori Sylvia nyị kpa ẹnyị juwa lẹ. Ẹla ọwẹ lahị ahị angị imimiiye ahị bwuu kaka kpoye! Ọkẹkẹnị ọtụka o ri lẹ; ma m̀ tị kụ irya u-uhye nya eje ọlẹ kam chị nyọka ye ịlahị nya ụgbẹyị ịnyịnyị. M̀ ka ye ịlahị nya ụgbẹyị myị́ wẹ wẹẹ? I-ijata, ahị dọmwụ nyọka yẹhị rịrị gbe ụka ọlẹ ká ọnyị ọwẹ ka wẹ ka jula ugbiyegu nyahị. Ma m̀ tị wẹẹ chị uko u-uhye nya eje ọlẹ kam chị nyọka ye ịlahị nya ụgbẹyị wẹẹ.

Nyọlẹ kahị ya ẹla u-uhye nya ang ọlẹ kam chụ nyọka họ kpá, ahị cheje nyori m̀ ka kịnyaa la  o-ye ịlahị nya ụgbẹyị. Ahị ma ọnyị ọlẹng la Ọya Ohene nya 1985, ẹnyị nyamwụ ri Gabriel. Ọ́ ba ọwẹ kem ka, m̀ hwabwọ la ụkụrwọ nya ịbankị lẹ m dọmwụ nyọka ye ịlahị nya ụgbẹyị la Ọya Ọharwọnyẹ nya 1985 lẹlẹ. Nyọlẹ kọ nọ chẹẹ, m̀ la iwe nyọka ri ọngọhẹ nya Angị Kpẹhị rịrị Egbeju Ẹpwa. Ma egbeju ẹpwa ọọwa á juwa Caracas ka, lẹ m̀ kaa ka anyị lala ịmayịlị 50 ka ụwa la ahyẹẹnụ imiiye lee ịta ẹ-ẹpwụ nya epwihi.

Egbeju ẹpwa ọọwa juwa e-epweji nya La Victoria, lẹ ahị cheje lala ugbiyegu nyọka mwụ́ ka La Victoria nyọka ji ba ịBẹtẹlụ ba. Ọọwa tị ri ọyẹda ọtụka hahị. Ḿ ka jẹ́-ẹ ya jaabwọ ká ẹla nya ugbiyegu nyam hám bala ọ-myịm lẹhị kaka ba ka. Abwẹla nyaa ri ụbwọ ọdada ọtụka-ọtụka ham. Baha ọnyịnam ọnyang myị ọnụ nyọka kpẹhị rịrị ịnahị. Mike ye ahụ lẹ, ma Samira bala Gabriel tị juwa ẹ-ẹpwa wẹẹ. Lẹ, ọ-mwụ́ ka La Victoria ri ị ka tụụbwọ hi aligu nyaa ịla Caracas. Ịnyịnyị, Sylvia ẹnwa nyam ka baba nyọka yẹ ba ọhịhị ọla epweji ochiche ọwẹ nanana nyori ọhịhị ọla epweji ọtụka bọọ ahị ene lẹ. Ahị wuu baba nyọka maga kọ ka baahị ahị nyọka kụ ube ochiche. Ee, ahị ọ-ka mwụ́ bwu Caracas ka La Victoria á ri ẹla ochiche ka.

Ma ang tị yẹda. Gabriel ọwa ye ahụ, Samira tị jẹ́ ye ẹpwa kụ la ịlọmwụ. Ọọwa lẹ ị tị wụrụm am bala Sylvia kaka kụ ịBẹtẹlụ la 2007 lẹlẹ, ahị jam daalẹ wẹẹ. Mike, kọ ri ọnyị ọgbahị nyahị ọlẹng ri ọngọgbahị nya ọjịra-jịra lẹẹlẹẹ, ọwa bala Monica ahụ nyamwụ kaa ye ịlahị nya ụgbẹyị. Gabriel ri ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ịnyịnyị lẹ, ọwa bala Ambra ahụ nyamwụ tị juwa Italy. Samira kaa ye ịlahị nya ụgbẹyị bala ọ-kaa họ ụkụrwọ ka ịBẹtẹlụ bwu ẹpwa nyamwụ.

Ee, eje lụmẹ-lụmẹ ji kam chị ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị nyam. Ma ḿ tị chị ijẹma ka. M̀ dọmwụ ka cheje ịlịnyị myịmyị wẹẹ. Ọ myịm lẹhị yẹẹyẹẹ nya ang ịlẹ wuu kam jẹ́ họ myị́ ha iJihova. Ẹ-ẹpwụ nya ẹka lụmẹ-lụmẹ, m̀ wẹ ka yẹ jaabwọ kọ baba nyọka ri igu ọnyọọngịrị bala iJihova bala ọ-họ ká igu oriri ọọwa ka kịnyaa. Kori ká eje ịlẹ kahị ka chị á ri ichiche lee ị ri ịtụka, ọ ka ya okpunyi ọlẹ kọ kaa “kpoye nya ọ-jẹ́ myịmyị nya ọngịnyị ehe wuu” hang. (Fil. 4:6, 7) Ụkụrwọ ọhọhọ ị-ịBẹtẹlụ hám am bala Sylvia yẹẹyẹẹ, ahị tị yẹ nyori iJihova wahị kụrụụhị chajị ahị kaa hwoo kụ ịlahị ẹ-ẹpwụ nya eje ọchịchị nyahị.