1. Ịyẹ à tị́ ri etu nya “ẹlịlẹhị”?

“ÁNYỊ a tị́ bwu jẹ́ ẹlịlẹhị?” “Ị kpang nwà ẹ-ẹpwụ nya ẹlịlẹhị?” Ọhẹka angịhyẹ tọng ịtọ ẹla ịwẹ ẹnẹhẹ lẹ, lee ahụ tọ angịkịla wo ẹnẹhẹ lẹ. Ịyẹ à tị́ ri etu nya “ẹlịlẹhị”? Ụka lụmẹ-lụmẹ, ahị kaa kpa omyi ẹla ọwẹ ya ẹla u-uhye nya ọmyịmyị nyahị, ang ịlẹ kahị kaa họ nyọka gbịgba ha Ohe Oluhye bala abwọlẹ kahị bwu kpa ọhịhị nyahị. Angịlẹ kị “juwa ẹ-ẹpwụ nya ẹlịlẹhị” jẹ́ ẹla ọlẹ ká ịBayịbụụ mẹjẹ bala ọ-kpa ẹla ọọwa họ ụkụrwọ ọ-ọhịhị nyaa ịnyịnyị. Ọọwa du kị ye ọ-gba kpehe bwu ịmẹjẹ nya ịnịịkịla nya ịgba ọgbagba bala o-ye ọkẹkẹnị nyịlẹhị-ịlẹhị ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị nyaa, nanana nyori ị jam odehe nya Olegu Onyobyi.—Jọn. 8:32.

2. Ịyẹ à tị́ kaa gu angịnyị ọ-ọkịlẹtụ u-uhye nya ẹlịlẹhị ụka nya ọgbanyẹ jaabwọ ká ụpwụ nya ịJọn 13:34, 35 mẹjẹ?

² Ịyẹ à tị́ gung ọ-ọkịlẹtụ u-uhye nya ẹlịlẹhị ọwẹ ụka nya ọgbanyẹ? Ọhẹka o ri abwẹla ọnyịịla nya angịnyị nya iJihova. (1 Pit. 2:12) Lee ọháha ọlẹ kị kaa mẹjẹ ẹ-ẹga nya angịkịla. Iru nya angịhyẹ kaa yẹ ọháha ọwẹ ụka ọhọhẹ ọlẹ kị wẹ ọjịra-jịra, ị tị kaa kpịtịya nyamwụ gụ ẹlẹlẹhẹ ọlẹ kị wo ẹnụmwụ ọwẹ. Ọọwa á lahị ẹbyẹbyị ka, chajị iJisọsị ya nyori ọháha ọlala ẹ-ẹga nya awụlẹ nya-à ka mẹ angịjụgbẹyị nyọwa nyịlẹhị jẹ lẹ. (Wa ịJọn 13:34, 35.) Ẹla ọkịla tị ji kahị baba nyọka họ ịnyịnyị chajị kahị ka la ọmyịmyị ọnyọọngịrị.

3. Ẹlịyẹ à tị́ ka họ myị́ kori ká ọmyịmyị nyahị á kpụnịrọ ọháha ọlẹ ká angịnyị nya Ohe Oluhye kaa mẹjẹ ẹ-ẹga nya awụlẹ kem?

³ Ọmyịmyị nyahị chịla kọ ka kpụnịrọ ang ọlẹ kọ ka gụ ọháha ọlẹ ká angịnyị nya Ohe Oluhye kaa mẹjẹ. Ịyẹ tị́ du? Chajị kori ká ọmyịmyị nyahị á kpụnịrọ ọháha ọọwa kem, ọ ka gụụhị byi myị́. Ọ-chụ pwokwita, ahị ka hwabwọ la ọgbịgba ha iJihova myị́ kori ká ọọnahị ọhẹ á họ ọhọbịrị ọtụka-ọtụka, ọhẹka ọngọọwa ri ọngọgbahị nya ọjịra-jịra lee ọngọ ye ịlahị nya ụgbẹyị. Ịnyịnyị, kori  ká ọọnahị ọhẹ á họ ẹla wụụhị ẹjẹ lee o-ji ẹkpẹ da ogu nya iJihova juwa ya nyori ẹla ọlẹ kahị myị la nyị́ pwoku ka, ọọwa ka du kahị ka hwabwọ la ọgbịgba ha iJihova myị́. Lẹ, kori kahị tịtọ nyọka la ọmyịmyị ọnyọọngịrị aalẹ, o ri opyii kahị ka ri igu ọlam-ọlam bala iJihova ịnyịnyị. Kori ká ọmyịmyị nyang ẹ-ẹga nya Ohe Oluhye á kpụnịrọ ang ọlẹ ká angịnyị kaa họ kem, ká tị ri igu ọlam-ọlam balọọ ka aalẹ, ọmyịmyị nyang á ka la ọngịrị myị́ ka. Ọháha ọlẹ ká la ẹ-ẹga nya iJihova bala angịnyị nyamwụ ka dang ụbwọ nyọka nwụ́ ọmyịmyị pwụ ẹgẹhẹ. Ma, ọ tị baba yẹẹyẹẹ nyọka jẹ́ ịBayịbụụ kpori-kpori, wo etu nya ang ọlẹ ka wẹẹ jẹ́ bala ọ-mwahị nya ẹla chajị á ka jẹ́ myị̀myị̀ nyori ẹlịlẹhị u-uhye nya iJihova a wẹẹ jẹ́ lẹ. À baba nyọka jẹ́ myị̀myị̀ nyori ịBayịbụụ mẹ ẹlịlẹhị u-uhye nya iJihova jẹ́ẹhị.—Rom. 12:2.

4. Jaabwọ ká ịMatiyu 13:3-6, 20, 21 mẹjẹ, ányị angịhyẹ à tị́ kaa họ ụka ká ọmayẹ á wẹ chị ọmyịmyị nyaa ọgụ?

⁴ IJisọsị ya nyori angịhyẹ nyị kaa ya ẹlịlẹhị myị “la ọkẹkẹnị,” ma ọmyịmyị nyaa kaa la dẹwụ-dẹwụ ụka ká akama á wẹ chaa ọgụ. (Wa ịMatiyu 13:3-6, 20, 21.) Ọhẹka, ị́ jẹ́ nyori angịlẹ kị ba iJisọsị jẹ ka la akama ka. (Mat. 16:24) Lee ị ka me irya myị́ nyori angịnyị nya ịKịrayịsị nyị́ ka la akama ẹnẹnẹhẹ ka lee Ohe Oluhye nyị ka ye akama nyaa hyaa ụka myị́ ụka. Ma akama ka ji ẹ-ẹpwụ nya odehe ọlẹ kahị ji lẹẹ alẹ pyii lẹ. Iwe-ahụrụ nya ọhịhị nyahị ka yẹda myị́ dudu kahị ka chị ọkẹkẹnị nwà kaka.—Eje. 6:6; Ọngọ. 9:11.

5. Ịyẹ a tị́ mẹjẹ nyori iru nya aanahị jẹ́ myị̀myị̀ nyori ẹla ọlẹ kị myị la ri ẹlịlẹhị?

⁵ Iru nya aanahị kaa mẹjẹ nyori ị jẹ́ myị̀myị̀ nyori ẹla ọlẹ kị myị la nyị ri ẹlịlẹhị. Ịyẹ tị́ du kahị ka jẹ́-ẹ ya ịnyị? Ị́ kaa pyị giri hi ọmyịmyị nyaa kpong-kpong ka, kori ká ọngọhẹ ọọjịra-jịra á họ ẹla waa ẹjẹ lee ọ-họ abwẹla ọtịpyọ wẹwẹ. (Eje. 119:165) Ụka myị́ ụka kị la ọmayẹ, ọmyịmyị nyaa kaa la ọngịrị gụ ọọwa, ọ́ kaa la dẹwụ-dẹwụ ka. (Jem. 1:2-4) Ányị a tị́ ka bwu nwụ́ ọmyịmyị ọnyọọngịrị ọlịịwẹ?

6. Angịjụgbẹyị nya ịKịrayịsị ịla oyi nya ọgbanyẹ tị́ nwụ́ ọmyịmyị nyaa u-uhye nya ịyẹ?

⁶ Angịjụgbẹyị nya ịKịrayịsị ịla oyi nya ọgbanyẹ nwụ́ ọmyịmyị nyaa u-uhye nya ẹla ọlẹ kị jẹ́ bwu Ụpwụ Ịgọgọ bala ọmẹjẹ nya iJisọsị ịKịrayịsị, kọ ri “ẹla ịlẹhị nya ẹrụ ọnyịịla.” (Gal. 2:5) Ẹlịlẹhị ọwẹ ri ẹla ịlẹ wuu ká ahị angịnyị nya ịKịrayịsị myị la, tụ́ ẹlịlẹhị u-uhye nya iya ọkịlaakịla nya iJisọsị bala owuleji bwula igu nyamwụ ịnyịnyị. Ọlẹrụ ịPọlụ jẹ́ myị̀myị̀ nyori ẹla ịmẹjẹ ịwẹ wuu nyị ri ẹlịlẹhị. Ịyẹ tị́ du kọ la ọ-jẹ́ myị̀myị̀ ọwẹ? Chajị ọ kpa Ụpwụ Ịgọgọ “da ẹla oyaya nyamwụ wụlẹ gede gede ya jaa, jaabwọ kọ ri ang ọbaba lụmẹ ká ịKịrayịsị ka yẹ akama ene, kọ ka wuleji bwula igu.” (Ụkụr. 17:2, 3) Angịjụgbẹyị nya ịKịrayịsị ịla oyi nya ọgbanyẹ ye ẹla ịmẹjẹ ịwẹ myị bala ọ-kpụnịrọ olegu ịgọgọ nyọka daa ụbwọ jẹ́ Omyi Ẹla nya Ohe Oluhye. Ị mwahị nya ẹla nyọka jẹ́ myị̀myị̀ nyori ẹla ịmẹjẹ ịwẹ nyị bwu Ụpwụ Ịgọgọ. (Ụkụr. 17:11, 12; Hib. 5:14) Ị́ nwụ́ ọmyịmyị nyaa u-uhye nya ọháha ọlẹ kị la kem ka, ị́ tị gbịgba ha iJihova chajị nyori ị kaa ye ọkẹkẹnị ụka kị yẹjula alọjịra-jịra ka ịnyịnyị. Ọkọkọ nyọọwa, ị nwụ́ ọmyịmyị nyaa u-uhye nya ẹlịlẹhị nya “Ohe Oluhye ọjẹ́jẹ.”—Kọl. 1:9, 10.

7. Ẹlịyẹ ọmyịmyị nyahị u-uhye nya ẹlịlẹhị ịla ịBayịbụụ à tị́ ka họ hahị?

⁷ Ẹlịlẹhị ịlẹpwụ nya ịBayịbụụ á kaa yẹda ka. (Eje. 119:160) Ọ-chụ pwokwita, ị́ kaa yẹda kori ká ọngọhẹ ọọjịra-jịra á họ ẹla wụụhị ẹjẹ lee ọ-họ ọhọbịrị ọtụka-ọtụka ka. Ị́ tị kaa yẹda ụka kahị la akama ka ịnyịnyị. Lẹ, ọ baba kahị ka jẹ́ ẹla ịmẹjẹ ịlẹpwụ nya ịBayịbụụ rige-rige bala ọ-jẹ́ myị̀myị̀ nyori ẹla ịịwa nyị ri ẹlịlẹhị ịnyịnyị. Ọmyịmyị ọnyọọngịrị nyahị ọlẹ kahị nwụ́ u-uhye nya ẹlịlẹhị ịlẹpwụ nya ịBayịbụụ ka dahị ụbwọ nyọka godayị giri-giri ụka nya ọmayẹ, jaabwọ ká oje kaa wu ụmwụ nya enyi kpa ụka ká enyi-í juwa gu agbụ ọtụka-ọtụka. Ányị a tị́ ka bwu ju ọ-jẹ́ myị̀myị̀ nyang ọngịrị u-uhye nyori ẹla ọlẹ ka myị ju nyị ri ẹlịlẹhị?

8. Jaabwọ ká ụpwụ nya 2 iTimoti 3:14, 15 mẹjẹ, ányị iTimoti à tị́ bwu jẹ́ myị̀myị̀ nyori ẹla ọlẹ kọ myị la ri ẹlịlẹhị?

⁸ ITimoti jẹ́ myị̀myị̀ nyori ẹla ọlẹ kọ myị la nyị ri ẹlịlẹhị. Ányị ọ tị́ bwu jẹ́ ịnyị? (Wa 2 iTimoti 3:14, 15.) Ịnamwụ bala ịnamwụ ọgbahị à ri angịlẹ kị mẹ “ẹla nya Ohe oluhye” jọ́ọ họhẹ-họhẹ lẹ. Ọwa tị kpa ụka bala ọngịrị nyamwụ jẹ́ ẹla ịla Ụpwụ Ịgọgọ ịnyịnyị. Ọọwa du kọ “myị” nyori ẹla ọlẹpwụ nyamwụ nyị ri ẹlịlẹhị. Ọ ka nọ chẹẹ iTimoti, ịnamwụ bala ịnamwụ ọgbahị wẹ ka jẹ́ ẹla ịmẹjẹ nya angịnyị nya ịKịrayịsị. Ọ la gbagbịla nyori ọháha ọlẹ ká angịjụgbẹyị nya iJisọsị mẹjẹ myị iTimoti lẹhị yẹẹyẹẹ, ọ tị kaa kpọọ ịpyọ nyịlẹhị-ịlẹhị nyọka yẹjula alọjịra-jịra bala ọ-kpẹhị rịraa ịnyịnyị. (Filip. 2:19, 20) Ma, ọmyịmyị nyamwụ á kpụnịrọ ọháha ọlẹ kọ la ẹ-ẹga nya angịnyị ka, ọ kpụnịrọ ẹla ịmẹjẹ ịlẹpwụ nya ịBayịbụụ ịlẹ kọ jẹ́ myị̀myị̀ nyori nyị ri ẹlịlẹhị dudu kọ tịtọ nyọka ri oligu nya iJihova. O ri opyii ká ahụ ịnyịnyị ka jẹ́ ịBayịbụụ bala ọla ọ-jẹ́ myị̀myị̀ u-uhye nya ẹla ọlẹ kọ mẹjẹ chajị nya iJihova lẹ.

9. Ẹlịlẹhị ịkpọnchị ịta iyina a tị́ baba nyọka jẹ́?

⁹ Nyọka dọmwụ, à baba nyọka jẹ́ ẹlịlẹhị ịkpọnchị ịta ịhyẹ. Ọhọhẹ, à baba nyọka jẹ́ myị̀myị̀ nyori iJihova Ohe Oluhye à ri Ọngọlẹ kọ họ ang myị́ ang wuu lẹ. (Ehe. 3:14, 15; Hib. 3:4; Ọwụrụ. 4:11) Oheeye, o ri opyii á ka jẹ́ ang odudu ọlẹ ká ka dahịhile nyori ịBayịbụụ ri ẹla ọlẹ ká Ohe Oluhye da ha angịnyị ehe. (2 Tim. 3:16, 17) Ọhata, à baba nyọka jẹ́ myị̀myị̀ nyori iJihova la ogu nya angịnyị ịlẹ kị wẹẹ gbịgba họọ e-ekpeleji nya ịKịrayịsị, angịịwa à tị ri Alibeenu nya iJihova lẹ. (Ayị. 43:10-12; Jọn. 14:6; Ụkụr. 15:14) Ọọwa á tị ri yẹkẹẹ à ka jẹ́ ẹla myị́ ẹla ọlẹpwụ nya ịBayịbụụ wuu, ene á ka jẹ́-ẹ jẹ́ ẹlịlẹhị ịkpọnchị ịwẹ ka. Ang ọlẹ á ka hu kụ ịlahị ri ọ-ka kpa “olegu opwoku” lee irya ọkụkụ nyang ju ọ-jẹ́ myị̀myị̀ nyang ọngịrị nyori ẹla ọlẹ ka myị la, ri ẹlịlẹhị.—Rom. 12:1.

10. Datị hi ọ-ka jẹ́ ẹlịlẹhị, ẹlịyẹ ahị tị́ baba nyọka jẹ́-ẹ họ ịnyịnyị?

¹⁰ Ụka ká jẹ́ myị̀myị̀ nyori ẹla ịlẹ kahị ya wẹ u-uhye nya Ohe Oluhye, ịBayịbụụ bala angịnyị  nyamwụ wẹ nyị ri ẹlịlẹhị lẹ aalẹ, à baba nyọka jẹ́-ẹ kpa Ụpwụ Ịgọgọ da angịkịla ụbwọ jẹ́ ẹlịlẹhị ịwẹ ịnyịnyị. Ịyẹ tị́ du? Chajị nyọlẹ kahị ri angịjụgbẹyị nya ịKịrayịsị wẹẹ, ahị la ụkụrwọ nyọka mẹ ẹlịlẹhị ịlẹ kahị jẹ́, jẹ angịlẹ kị myị ke ụrụ wo lahị. * (1 Tim. 4:16) Ahị tị wẹẹ ju ọmyịmyị nyahị ọngịrị u-uhye nya ẹlịlẹhị ịwẹ ịnyịnyị, ụka kahị juwa maga nyọka da angịkịla ụbwọ myị nyori ẹla ọlẹ ká ịBayịbụụ mẹjẹ nyị ri ẹlịlẹhị.

11. Ọgụ-ẹpẹtẹ oyina ọlẹrụ ịPọlụ à tị́ ya deeji ụka ọlẹ kọ kaa mẹ ang jẹ angịnyị? Ányị ahị tị́ ka bwu gbịlọọ?

¹¹ Ụka ọlẹ ká ọlẹrụ ịPọlụ kaa mẹ ang jẹ angịnyị, ọ kaa “ya ẹla la ụgbẹyị ọlẹ kọ ka waa ẹpwụ chajị nya iJisọsị bwu ẹpwụ nya ụpwụ nya ehile nya iMosisi bala apwụ nya alọmwụ inyogo nya Ohe Oluhye.” (Ụkụr. 28:23) Ányị ahị tị́ ka bwu gbịla ịPọlụ ụka kahị juwa mẹ ẹlịlẹhị jẹ angịkịla? Áhị ka ya ẹla ọlẹ ká ịBayịbụụ mẹjẹ jaa ịịwẹ kem ka. O ri opyii kahị ka da angịlẹ kahị kaa mẹ ịBayịbụụ jẹ ụbwọ nyọka jẹ́ ịBayịbụụ bala ọ-kụ irya kpori-kpori u-uhye nya ẹla ọlẹ kị wẹẹ jẹ́ bwu ụwa. Áhị tịtọ kị ka ye ẹlịlẹhị myị chajị nyori i ju ihi nyahị ka, ma chajị nyori ị wụla ẹla yẹ rige-rige bala ọ-wẹ ka jẹ́ nyori ẹla ọlẹ kị wẹẹ jẹ́ u-uhye nya Ohe Oluhye nyahị ọlẹ kọ la ọháha nyị ri ẹlịlẹhị.

12-13. Ányị adịda bala ịnịna à tị́ ka da anyị nyaa ụbwọ nyọka kịnyaa ẹ-ẹpwụ nya ẹlịlẹhị?

¹² Anụ adịda bala ịnịna, ahị jẹ́ myị̀myị̀ nyori anụ tịtọ ká anyị nyanụ ka kịnyaa ẹ-ẹpwụ nya ẹlịlẹhị. Anụ ka kụ irya myị́ nyori, kori ká anyị nyịwa nyị la aligu ịnyịịla ọọjịra-jịra aalẹ, ọọwa nyị ka daa ụbwọ la ọmyịmyị ọnyọọngịrị. Tị wẹẹ, kori kanụ tịtọ ká anyị nyanụ ka jẹ́ myị̀myị̀ nyori ẹla ọlẹ kị myị la nyị ri ẹlịlẹhị aalẹ, ị baba nya ịngịhyẹ ọlẹ kọ gụ aligu ịnyịịla. Ọ baba kịịwa ayịdang ka ri igu ọlam-ọlam bala Ohe Oluhye bala ọ-jẹ́ myị̀myị̀ nyori ẹla ọlẹ ká ịBayịbụụ mẹjẹ ri ẹlịlẹhị.

¹³ Nyọka mẹ ẹlịlẹhị u-uhye nya Ohe Oluhye jẹ anyị nyaa, adịda bala ịnịna ka ya ọgụ-ẹpẹtẹ ọnyịịla deeji pyii lẹ, bwula o-ri angịlẹ kị kaa jẹ́ ang bwu ịBayịbụụ hiigu-hiigu ịnyịnyị. O ri opyii kị ka kpa ụka nyaa kụ irya kpori-kpori u-uhye nya ang ọlẹ kị wẹẹ jẹ́. Ọọwa ị ka jẹ́-ẹ mẹjẹ anyị nyaa nyọka họ ịnyị ịnyịnyị lẹlẹ. Ị baba nyọka mẹjẹ anyị nyaa nyọka kpa ang-abwọ ịlẹ wuu kahị kaa kpa jẹ́ ịBayịbụụ họ ụkụrwọ, jaabwọ kị kaa mẹjẹ angịlẹ kịị jẹ́ ịBayịbụụ ta nyọka họ ịnyịnyị. Kori kị họ ịnyị, ị ka da anyị nyaa ụbwọ nyọka la ọháha ha iJihova bala ọ-dahịhile nyori ọwa à wẹẹ kpa ọnchẹ ọ-chịla o-hu ọkịlẹtụ ha bala ọngọ jẹ́ ẹla dahị ụbwọ nyọka jẹ́ ẹla ọlẹpwụ nya ịBayịbụụ lẹ. (Mat. 24:45-47) Adịda bala ịnịna, anụ baba nyọka họ gụ ọ-mẹ ẹlịlẹhị ihukee ịla ịBayịbụụ jẹ anyị nyanụ ịịwẹ kem. Daa ụbwọ nyọka la ọmyịmyị ọnyọọngịrị bwula ọ-mẹ “ang ikpori-kpori nya Ohe Oluhye” jáa jaabwọ kị ka jẹ́ kaka ba myị́ bala abwọlẹ kọ ka pwoku ẹka bala ọngịrị nyaa ịnyịnyị.—1 Kọr. 2:10.

14. Ịyẹ tị́ du kahị ka jẹ́ ang u-uhye nya ọmwụ ọyẹyẹ ịla ịBayịbụụ? (Yẹ akpa ọlẹ kọ ri, “ À ka Jẹ́-ẹ Da Ọmwụ Ọyẹyẹ Ịlẹ Wụlẹ?”)

¹⁴ Ọmwụ ọyẹyẹ ịla ịBayịbụụ ri ụpa ọkpọnchị nya Omyi Ẹla nya Ohe Oluhye ọlẹ kọ kaa dahị ụbwọ nyọka nwụ́ ọmyịmyị ọnyọọngịrị ẹ-ẹga nya iJihova. Ọmwụ ọyẹyẹ oyina à tị́ ju ọmyịmyị nyang ọngịrị? Ọhẹka à ka gu enyi nya ọmwụ ọyẹyẹ u-uhye nya ‘ụka ohyẹẹkpẹ’ myị́. (2 Tim. 3:1-5; Mat. 24:3, 7) Ọmwụ ọyẹyẹ ịkịla iyina ịlẹ kị họ jịra à tị́ ka ju ọmyịmyị nyang ọngịrị myị́? Ọ-chụ pwokwita, à ka jẹ́-ẹ ya ẹla u-uhye nya abwọlẹ ká ọmwụ ọyẹyẹ ịlụpwụ nya ịDanẹlụ egbeju 2 lee ọlụpwụ nya ịDanẹlụ egbeju 11 họ jịra lụka onyogo bala ọ-wẹẹ họ jịra lẹẹlẹẹ? * Ụka ká ọmyịmyị nyang á kpụnịrọ ịBayịbụụ yẹẹyẹẹ, ọ́ ka jẹ́-ẹ tayịreji ẹnẹnẹhẹ kaka. Kụ ẹhị yẹ ẹla nya aanahị ịlẹ kị yẹ akama yẹẹyẹẹ ọọlajị nya ọtụpyịpyị ụka nya Ẹwụ nya Odehe Wuu Oheeye wẹẹ. Nanana nyori, ị́ jẹ́ ọmwụ ọyẹyẹ u-uhye nya ụka ohyẹẹkpẹ yẹẹyẹẹ ka, ị la ọmyịmyị ọnyọọngịrị ẹ-ẹga nya Omyi Ẹla nya Ohe Oluhye.

15-17. Ányị ịBayịbụụ ọjẹ́jẹ à tị́ ju aanahị ịlẹ ká ala Nazi táa pyịpyị ọngịrị?

¹⁵ Ụka ká ala Nazi kpeji ịị Germany, ị wu ụnọ ịmanyị tị́ nya aanahị alẹng bala anyang ju agba. Alibeenu nya iJihova wụ́ Hitler bala Heinrich Himmler kọ ri olegbeju nya alisoja nyamwụ ẹjẹ yẹẹyẹẹ. Ọọnahị ọnyang ọhẹ ya nyori Himmler nyị byi ebwo nya aanahị anyang ịlẹ kị ju u-ube nya agba ọhẹ yẹkẹẹ: “IJihova nyanụ ka ri olegbeju e-epwoohe myị́, ám̀ odehe ọlẹ tị lẹ, ahị ala Nazi à ri alegbeju lẹ! Ahị ka mẹ ọngọlẹ kọ ka ri ehe tata gụ jẹ́ẹnụ, kori ó-ri anụ Alibeenu nya iJihova lee ahị ala Nazi.” Ịyẹ à tị́ da Alibeenu nya iJihova ụbwọ nyọka kịnyaa la ọmyịmyị nyaa?

¹⁶ Angị Wụla ịBayịbụụ Yẹ ịwẹ jẹ́ nyori Ịpyị-Adịrahụ nya Ohe Oluhye dọmwụ nyọka kpeji la 1914 lẹ. Ọ́ laa ẹbyẹbyị nyọlẹ kị wẹẹ táa pyịpyị ọtụka-ọtụka ịịwẹ ka. Angịnyị nya iJihova tị jẹ́ myị̀myị̀ ịnyịnyị nyori, eji ọkpakpa nya angịnyị  ehe ọlẹlẹhẹ á ka jẹ́-ẹ hu Ohe Oluhye abwọ la ọ-họ irya nyamwụ jịra ka. Hitler á ka jẹ́-ẹ ta ịgba ọgbagba nyịlẹhị ayịreji myị́ ka, ọ́ tị ka jẹ́-ẹ ya eji ọkpakpa ọlẹlẹhẹ yeji ọlẹ kọ ka la ọngịrị gụ Ịpyị-Adịrahụ nya Ohe Oluhye myị́ ka ịnyịnyị. Aanahị jẹ́ myị̀myị̀ nyori lụka okpii, eji ọkpakpa nya Hitler ka cheju pyii lẹ.

¹⁷ Ẹla ọlẹ ká aanahị ịwẹ myị la lọngịrị-ọngịrị wẹ, họ jịra ịnyịlẹhị. Ọ ka nọ pyịnyẹng, eji ọkpakpa nya ala Nazi ọwẹ wẹ ka cheju. Heinrich Himmler ọlẹ kọ ya nyori “ám̀ odehe ọlẹ tị lẹ, ahị ala Nazi à ri alegbeju lẹ,” dọmwụ nyọka rụnyẹ mwụ ata ba ịmwụ chajị nya ọhịhị nyamwụ. Ụka kọ wẹẹ rụnyẹ ọwẹ, ọ gba chị ọọnahị Lübke kọ ju ube nya agba ene-ene, ká Himmler tị kpịtịya nyori nyị ri Alibeenu nya iJihova. Ọ tọ ọọnahị ịtọ ẹla wo la ọkịlẹtụ otolujwo yẹkẹẹ: “Lẹ, Angị Wụla ịBayịbụụ Yẹ, ẹlịyẹ à tị́ wẹẹ ka họ lẹẹlẹẹ mẹ?” Ọọnahị ọwẹ byi Himmler nyori ịwa Alibeenu nya iJihova nyị jẹ́ myị̀myị̀ nyori eji ọkpakpa nya ala Nazi nyị ka wẹ ka cheju kpụ̀ ịwa nyị ka la ọ-gba kpehe. Himmler kọ kaa ya ẹla ịtịpyọ lụmẹ-lụmẹ u-uhye nya Alibeenu nya iJihova ene-ene, á họ pyị́m myị́ ugbẹnyị kaka. Ọ́ tata lụmẹ ene kọọ kpịlọmwụ ka ju orinwa kaka. Ẹlịyẹ ahị tị́ ka jẹ́? Ẹla ọla ịBayịbụụ ọjẹ́jẹ tụ́ ọmwụ ọyẹyẹ ịlẹpwụ nyamwụ ka dahị ụbwọ nyọka la ọmyịmyị ọnyọọngịrị ẹ-ẹga nya Ohe Oluhye bala ọ-ka godayị giri-giri ụka nya ọtụpyịpyị.—2 Pit. 1:19-21.

18. Jaabwọ ká ụpwụ nya ịJọn 6:67, 68 mẹjẹ, ịyẹ tị́ du kahị baba nya ‘ẹla ọjẹ́jẹ bala ọngịrị ọ-kpa gu ẹla ene hi awụlẹ datị’ ọlẹ ká ịPọlụ ya ẹla rụ?

¹⁸ Ọng myị́ ọng nyahị baba nyọka mẹ ọháha ọlẹ kọ ri ang ẹjẹẹ nya angịjụgbẹyị nya ịKịrayịsị nyịlẹhị jẹ. Ahị tị baba nya “ẹla ọjẹ́jẹ . . . bala ọ-ka la ọngịrị ọ-kpa gu ẹla ene hi awụlẹ datị” ịnyịnyị. (Filip. 1:9) O ri ịnyị ka, “ọmẹjẹ ụhwahị . . . bwula ijẹẹhị onyobyi nya angịnyị ehe” ka hụhị ahị myị́, tụ́ ịnya angịlẹ kị dọmwụ ji ẹkpẹ da ogu nya iJihova. (Efe. 4:14) Ụka ọlẹ ká iru nya angịjụgbẹyị nya iJisọsị hwabwọ la ọ-bọọ jẹ, ọlẹrụ iPita ya ọwa nyị jẹ́ myị̀myị̀ nyori iJisọsị ayịdang nya-à “la ẹla nya ọhịhị ọmyịmyị-ka” lẹ. (Wa ịJọn 6:67, 68.) Ịlẹhị lẹ, iPita á wo etu nya ẹla ọmẹjẹ ịịwa wuu lụka ọwẹ lẹka, ma o godayị giri-giri chajị ọ jẹ́ ẹlịlẹhị u-uhye nya ịKịrayịsị. Ahụ ịnyịnyị ka jẹ́-ẹ ju ọ-jẹ́ myị̀myị̀ nyang ọngịrị ẹ-ẹga nya ẹla ọlẹ ká ịBayịbụụ mẹjẹ. Kori ka họ ịnyị, ọmyịmyị nyang ka kịnyaa la ọ-la ọngịrị jaabwọ myị́ abwọ ká iwe-ahụrụ á yẹda kaka ba. À tị ka jẹ́-ẹ da angịkịla ụbwọ nwụ́ ọmyịmyị ọnyọọngịrị ịnyịnyị.—2 Jọn. 1, 2.