1-2. Jaabwọ ká ụpwụ nya 1 iPita 4:7, 8 ya, ịyẹ à tị́ ka dahị ụbwọ bọhụ ẹ-ẹpwụ nya iwe-ahụrụ olujwo?

AHỊ wẹẹ ju ka ẹpwụ nya ‘ụka ohyẹẹkpẹ’ nya odehe ọlẹ gụ ọwọwa, lẹ ahị ka la akama ịtụka-ịtụka myị́. (2 Tim. 3:1) Ọ-chụ pwokwita, ụka ká alẹpwụma ọhẹ ọ-ọmwẹnụ obyi nya Africa kpa ụbwọ ka akpa nyọka hu olegbeju nyaa kpá, owúru-wùru bala uya ọmama ọtụka-ọtụka kpeji ụ-ụwa. Ẹ-ẹpwụ nya ọya ịrwọnyẹ lẹpwụ-lẹpwụ, aanahị ịlụwa á jẹ́ jẹ bwu ẹgẹhẹ ka ẹga ọkịla ka, chajị ọ lala o-ri ị juwa ọ-ọgbẹwụ. Ịyẹ à tị́ daa ụbwọ nyọka bọhụ ẹ-ẹpwụ nya iwe-ahụrụ olujwo ọlịịwẹ? Angịhyẹ nyaa kụ ẹpwa nya aanahị ịlẹ kị ji ẹga ọlẹ kọ kpunyi gụ ịnyaa. Ọọnahị ọhẹ yẹkẹẹ: “Ẹ-ẹpwụ nya iwe-ahụrụ ọlịịwẹ, m̀ chị ọkẹkẹnị chajị m̀ juwa bala aligu nyam. Ahị jẹ́ ju awụlẹ ọhụ.”

² Ụka ká ‘akama ọtụka’ okpelego á pwụ eji, ahị ka chị ọkẹkẹnị kori kahị la aligu ịnyịịla ịlẹ kahị há. (Ọwụ. 7:14) Lẹ, ọ baba ká igu oriri nyahị bala aanahị ka la ọngịrị lẹẹlẹẹ. (Wa 1 iPita 4:7, 8.) Ang lụmẹ-lụmẹ ji kahị ka jẹ́ bwu oja nya iJeremaya. Aligu nyamwụ dọọ ụbwọ nyọka chịda ụka ká ayịreji nya iJerusalẹm wẹẹ ju chwẹẹ. * Ányị ahị tị́ ka bwu ba ọgụ-ẹpẹtẹ nya iJeremaya jẹ?

3. (a) Ịyẹ tị́ du ká iJeremaya ka tụ́ ịlọmwụ kpịbaa myị́ ịnọ? (b) Ẹlịyẹ iJeremaya à tị́ ya ju ịBaruku, akịraa nyamwụ? Ịyẹ à tị́ ri ocheju nya ọọwa?

³ Lala ẹka iwo ine lee ọ-gụ ọọwa, iJeremaya juwa ẹ-ẹpwarịrị nya angịlẹ kị myị gbịgba ha iJihova kpụrụrụ ka. Aloye ẹpwa nyamwụ bala aanamwụ ịla epweji nya Anatotu á dọmwụ myị gbịgba ha iJihova kpụrụrụ ka ịnyịnyị. (Jer. 11:21;  12:6) Ọ lịnyị odu lẹ, ọ́ kaa tụ́ ịlọmwụ kpịbaa kpong-kpong ka. Ọ dọmwụ ya ẹla olirya nyamwụ ju ịBaruku ọlẹ kọ ri akịraa nyamwụ. Ahị tị jẹ́ ẹla olirya nyamwụ ịnyịnyị chajị ị daa ju ang hahị. (Jer. 8:21; 9:1; 20:14-18; 45:1) IJeremaya bala ịBaruku la ọháha hawụlẹ bala o-ju awụlẹ ihi gụ ọwọwa jaabwọ ká ịBaruku wẹẹ da ẹla ịlẹ kị họ ta iJeremaya ju ụpwụ.—Jer. 20:1, 2; 26:7-11.

4. (a) Ẹlịyẹ iJihova à tị́ byi iJeremaya nyị họ? (b) Ányị ụkụrwọ ọwẹ à tị́ ju igu oriri nya iJeremaya bala ịBaruku ọngịrị?

⁴ Ẹ-ẹpwụ nya ẹka lụmẹ-lụmẹ, iJeremaya da ala Isirẹlụ ọna u-uhye nya ang ọlẹ kọ wẹẹ ka họ ta iJerusalẹm, la o-juhi ka. (Jer. 25:3) Ụka ọkịla ọlẹ ká iJihova ju ala Isirẹlụ ọhụ nyọka yẹda, ọ byi iJeremaya nyị da ọna ọdada nyamwụ ju ụ-ụpwụ. (Jer. 36:1-4) Ụkụrwọ ọwẹ ka tata lala ọya lụmẹ-lụmẹ myị́. Nyọlẹ ká iJeremaya bala ịBaruku wẹẹ họ ụkụrwọ ọ-bwu ẹga nya Ohe Oluhye ọwẹ lawụlẹ, ị kaa joja ịlẹ kị ka kpa ọmyịmyị nyaa nwà.

5. Ányị ahị tị́ bwu jẹ́ nyori ịBaruku ri oligu ọnyịịla ẹ-ẹga nya iJeremaya?

⁵ Nyọlẹ kị da ụpwụ ọọwa kpá, iJeremaya dahịhile ịBaruku oligu nyamwụ nyọka kpa omyi ẹla ọlụwa kaka ya ju angịnyị. (Jer. 36:5, 6) ỊBaruku họ ụkụrwọ ọwẹ la o-juhi ka, nanana nyori ụkụrwọ ọwẹ luhihi. Ọ ka kpụ iJeremaya ịpyọ lụmẹ ụka ká ịBaruku ka ọdọda nya ube ịgọgọ kaka wa omyi ẹla ọlẹpwụ nya ụpwụ ọwẹ ju angịnyị. (Jer. 36:8-10) Ụka ká alegbeju ịla iJuda wo ẹla ọlẹ ká ịBaruku họ, ị byoo nyị woo gboo ju ịwa. (Jer. 36:14, 15) Alegbeju ịwẹ cheje nyọka ya ju Adịrahụ iJehoyakim. Ị yẹ ịBaruku ahyẹẹrwẹrwa, lẹ ị byoo yẹkẹẹ: ‘Ahụ bala iJeremaya a rụ ka kpịbaa mẹ. Anụ họ ká ọngọngọhẹ a jẹ́ ẹga kanụ kpụ ịbaa kokoo.’ (Jer. 36:16-19) Irya ọnyịịla à wẹ kị jwoo lẹ!

6. Ányị iJeremaya bala ịBaruku à tị́ họ nyọlẹ kị taa pyịpyị?

 ⁶ Adịrahụ iJehoyakim ju agbama pwuu nyọlẹ kọ wo ẹla ọlẹ ká iJeremaya da ju ụ-ụpwụ, du kọ chị ụpwụ ọọwa ila bala o-du ẹrụ nyọka wu iJeremaya bala ịBaruku. Ma, iJeremaya á juhi ka. Ọ hu ụpwụ ọkịla ju ịBaruku ụ-ụbwọ, ọọwa lẹ ọ ya omyi ẹla nya iJihova joo myịmyị lẹlẹ. ỊBaruku da ‘ẹla myị́ ẹla ịlẹ kị juwa ụ-ụpwụ nya ọgbanyẹ ọlẹ ká iJehoyakim Adịrahụ nya ala iJuda chị ila.’—Jer. 36:26-28, 32.

7. Ịyẹ à tị́ ka họ myị́ nyọlẹ ká iJeremaya bala ịBaruku họ ụkụrwọ lawụlẹ?

⁷ Angịlẹ kị bọhụ ẹ-ẹpwụ nya ọmayẹ lawụlẹ kaa ju awụlẹ chwẹẹ yẹẹyẹẹ. Lẹ, ọ chịkpẹẹ nyori nyọlẹ kị wẹẹ họ ụkụrwọ lawụlẹ nyọka da ụpwụ ọkịla ku ọmwakpa nya ọlẹ ká Adịrahụ ọlọkwọ iJehoyakim tayịreji, iJeremaya bala ịBaruku jẹ́ awụlẹ gụ ọwọwa bala ọ-tụ ju awụlẹ chwẹẹ gụ ọwọwa ịnyịnyị. Ányị ọgụ-ẹpẹtẹ nya alẹng imiiye ịwẹ à tị́ ka bwu ju apyobwuna hahị?

8. Ịyẹ à tị́ ka wuhi kpa la o-ri igu ta angịnyị myị́? Ịyẹ tị́ du kahị ka ba la ọ-maga ka?

⁸ Ọ ka lahị ujwo nyọka ya ẹla ọlọkịlẹtụ nyahị jẹ ọngọkịla myị́ kori ká ọngọhẹ á họ ẹla wụụhị eje bwu ẹkpẹ. (Etu 18:19, 24) Lee ọ ka lahị lala o-ri, áhị la ụka bala ọngịrị nyọka ri igu bala ọngịnyị kpụ ahị ka ju awụlẹ chwẹẹ ka myị́. Ma, áhị ka me irya nyori ọ́ chịkpẹẹ ka, lẹ ka. Kori kahị tịtọ ká aanahị ka dahị ụbwọ ụka nya ịmayẹ aalẹ, ahị ka ju igu oriri nyahị ọngịrị balaa lẹẹlẹẹ. Ụgbẹyị o-ju apyobwuna ọhẹ ọlẹ kahị ka bwu họ ịnyị ri ẹhị ọlẹ kahị kaa kpa yaa bala irya ọlẹ kahị la u-uhye nyaa.—1 Pit. 1:22.

9. (a) Ányị iJisọsị à tị́ mẹjẹ nyori ọ dahịhile aligu nyamwụ? (b) Ányị ẹla ọlọkịlẹtụ nyang oyaya à tị́ ka ju igu oriri nyang bala angịkịla ọngịrị? Ọ-chụ pwokwita oyina à tị́ ji?

⁹ IJisọsị mẹjẹ nyori ọ dahịhile aligu nyamwụ bwula o-ya ẹlịlẹhị jaa bala ọ-ya ịngịngịhyẹ kpịbaa hyaa ka. (Jọn. 15:15) Ahị ka jẹ́-ẹ ba ọgụ-ẹpẹtẹ nyamwụ jẹ bwula o-ya je aligu nyahị ẹla ịlẹ kị kaa ya ọkẹkẹnị hahị, kpa imahị omeme wahị, bala ọ-wụ́ụhị ẹjẹ. Ụka ká ọngịnyị á juwa ya ẹla jeng à ke ụrụ wo lọọ kpẹnẹẹ. Kori ká họ ịnyị à ka yẹ nyori irya ọkụkụ nyanụ bala ang ọlẹ kanụ wẹẹ ku, me awụlẹ. Kụ irya nya ọ-chụ pwokwita nya Cindy, ọọnahị ọnyang ọlẹ kọ gu ẹka iwo imiiye kụrụ ihikichu wẹẹ. Ọ ri igu ta ọọnahị Marie-Louise ọlẹ kọ kaa ye ịlahị nya ụgbẹyị, kọ tị gu ẹka iwo ịrwọnyẹ kụrụ irwiye. Cindy bala Marie-Louise kaa ya ẹrụ ọnyịịla lawụlẹ ẹnụ nya ịTọsdee lụtụrụ pyịyọọ, ị myịmyị kaa joja lawụlẹ u-uhye nya  ẹla ịdatị-datị. Cindy yẹkẹẹ, “Ọ kaa hám kam ka ya ẹla ịlẹ kị ju apyobwuna yẹẹyẹẹ bala aligu nyam chajị ọọwa kaa dam ụbwọ nyọka jáa gụ ọwọwa.” Igu kaa wu kori ká ẹla o-ya lawụlẹ á la gbadaa. Lẹ, kori ká ya ẹla ọlọkịlẹtụ nyang je aligu nyang, ká tị ke ụrụ ụka kị juwa ya ịnyaa jeng ịnyịnyị lala Cindy, igu oriri nyanụ ka la ọngịrị gụ ọwọwa.—Etu 27:9.

10. Jaabwọ ká ụpwụ nya Etu 27:17 mẹjẹ, ang ịnyịịla iyina à tị́ ka họ ụka kahị họ ụkụrwọ bala aanahị?

¹⁰ Jaabwọ kọ la ẹ-ẹga nya iJeremaya bala ịBaruku, ụka kahị họ ụkụrwọ bala aanahị, kahị kpẹhị nya ịlọhị yẹ abwẹla ịnyịịla nyaa, ahị ka jẹ́ ang bwu ẹga nyaa bala o-jwaa chwẹẹ gụ ọwọwa. (Wa Etu 27:17.) Ọ-chụ pwokwita, ányị ọ tị́ kaa lang kori ká juwa kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ bala oligu nyang, ká yẹ jaabwọ kọ juwa ya ẹla u-uhye nya ọmyịmyị nyamwụ je angịkịla lee jaabwọ kọ juwa ya ẹla la ahị ọdahile u-uhye nya iJihova bala irya nyamwụ? Ọ ka du kọ ka dọmwụ háng gụ ọwọwa.

11-12. Oja ị-chụ pwokwita iyina à tị́ mẹjẹ nyori ẹrụ ọnyịịla ọ-kpa pyẹ lawụlẹ kaa ju igu oriri nyahị ọngịrị?

¹¹ Ahị yẹ oja imiiye ịlẹ kị mẹjẹ nyori, ẹrụ ọnyịịla ọ-kpa pyẹ lawụlẹ kaa du ká angị imiiye ka há awụlẹ gụ ọwọwa wẹẹ. Ọọnahị ọnyang ọhẹ ká ẹnyị nyamwụ ri Adeline, byi oligu nyamwụ Candice nyori ịwa nyị bajẹ lawụlẹ ka ya ẹrụ ọnyịịla o-oye ọlẹ ká angịnyị kaa ya ẹrụ ọnyịịla lụmẹ ka wẹẹ. Adeline yẹkẹẹ: “Ahị tịtọ kahị ka ya ẹrụ ọnyịịla la ila ọchịchị gụ olene bala ọ-ka ye ọkẹkẹnị ẹ-ẹpwụ nyamwụ gụ ọwọwa. Ahị angị imimiiye baba nya ọhụ ojuju ọlẹ kọ ka dahị ụbwọ kpa ọngịrị nyahị wuu họ ụkụrwọ ha iJihova.” Ányị ị tị́ ye apyobwuna nyọlẹ kị họ ụkụrwọ lawụlẹ? Ọ yẹkẹẹ: “La ocheju nya ahyẹẹnụ ọnyị myị́ ọnyị, ahị kaa ya jaabwọ kọ lahị, ẹla ọlẹ kọ juhi ọhụ u-uhye nya angịlẹ kahị ya ẹla ju ẹnẹwẹ, bala abwọlẹ kahị bwu yẹ ụbwọ ọdada nya iJihova ẹ-ẹpwụ nya ẹrụ ọnyịịla ọ-kpa pyẹ nyahị. Ẹla oyaya ịwẹ kpụhị ahị angị imimiiye ịpyọ yẹẹyẹẹ, ahị tị jẹ́ awụlẹ gụ ọwọwa ịnyịnyị.”

 ¹² Aanahị anyang imiiye ịhyẹ ịlẹ kị rwọ ọrụ lẹka, Laïla bala Marianne, bwu ẹpwụma nya France kele kaka kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ epwihi ịrụ ịị Bangui, kọ ri egbeju ẹpwa nya Central African Republic. Laïla yẹkẹẹ: “Am bala Marianne la akama, ma chajị nyọlẹ kahị kaa ya ẹla lawụlẹ yẹẹyẹẹ bala ọ-la ọháha ọlam-ọlam ẹ-ẹga nya awụlẹ, igu oriri nyahị la ọngịrị gụ ọwọwa. Nyọlẹ kam yẹ jaabwọ ká Marianne yẹ ịlọmwụ da nyọka pwoku iwe-ahụrụ ọlẹga ọwẹ, jaabwọ kọ la ọháha ẹ-ẹga nya alụwa, bala ila ọchịchị nyamwụ ẹ-ẹpwụ nya ẹrụ ọnyịịla ọ-kpa pyẹ, m̀ jwoo ihi gụ ọwọwa.” Á baba nyọka mwụ́ rụ ka ẹpwụma ọkịla nyọka ye apyobwuna ịwẹ ka. Ụka myị́ ụka ká kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ bala ọọnahị ọhẹ o-oye nyang, à la iwe nyọka jẹ́ ọngọọwa gụ ọwọwa bala ọ-ka ju igu oriri nyanụ ọngịrị.

13. Ịyẹ à tị́ kaa họ ụka kahị họ ụkụrwọ yẹẹyẹẹ bala aligu nyahị?

¹³ Ụka kahị họ ụkụrwọ bala aligu nyahị yẹẹyẹẹ, áhị kaa yẹ abwẹla ịnyịịla nyaa kem ka, ahị kaa yẹ ang ịtịpyọ ịlẹ kịị họ ịnyịnyị. Ịyẹ à tị́ ka dahị ụbwọ nyọka ju oligu nyahị chwẹẹ kori kị dọmwụ jẹ́ họ ẹla ụka ọhẹ ka wẹwẹ? Ahị myịmyị kụ ẹhị yẹ ọgụ-ẹpẹtẹ nya iJeremaya wẹẹ. Ịyẹ à tị́ dọọ ụbwọ nyọka yẹ abwẹla ịnyịịla nya aligu nyamwụ bala ọ-ka hịnyọhi haa ụka kị jẹ́ họ ẹla ka?

14. Ẹlịyẹ iJeremaya à tị́ jẹ́ u-uhye nya iJihova? Ányị ẹla ọọwa à tị́ dọọ ụbwọ?

¹⁴ IJeremaya à da ụpwụ nya iJeremaya lẹ. Ọwa à tị ka da ụpwụ nya Ịdịrịhụ ọhọhẹ bala oheeye ịnyịnyị myị́ lẹ. Ụkụrwọ ọwẹ ka du kọ ka yẹ ahyẹẹrwẹrwa nya iJihova u-uhye nya angịnyị ehe ịlẹ kị la kpẹẹkpẹẹ ka, gede-gede gụ olene. Ọ-chụ pwokwita, ọ jẹ́ nyori ụka ọlẹ ká Adịrahụ Ehabụ yẹda bwu ịhọbịrị nyamwụ, iJihova ya nyori ọwa nyị́ ka ta ugbiyegu nyamwụ ayịreji lụka nyamwụ ka. (1 Ịdị. 21:27-29) Ịnyịnyị, iJeremaya jẹ́ nyori ịManasẹ họ ẹla wụ́ iJihova ẹjẹ gụ Ehabụ wẹẹ. Ọ tị lịnyị odu lẹ, iJihova hịnyọhi ha ịManasẹ chajị nyọlẹ kọ yẹda. (2 Ịdị. 21:16, 17; 2 Ego. 33:10-13) Oja ịwẹ ka da iJeremaya ụbwọ nyọka gbịla ugbodu ojuju bala ahyẹẹrwẹrwa nya Ohe Oluhye bwula ọ-mẹ ugbodu ojuju bala ahyẹẹrwẹrwa jẹ ẹ-ẹga nya aligu nyamwụ ọwa.—Eje. 103:8, 9.

15. Ányị iJeremaya à tị́ gbịla ọgụ-ẹpẹtẹ nya ugbodu ojuju nya iJihova ẹ-ẹga nya ịBaruku?

¹⁵ Kụ irya jaabwọ ká iJeremaya bwu da ịBaruku ụbwọ ụka ká irya nyamwụ rụ hi ụkụrwọ nyamwụ wẹẹ. IJeremaya á ya ahyaahị nyori ịBaruku nyị́ ka jẹ́-ẹ yẹda ka lẹ ka. Ọkọkọ nyọọwa lẹ, ọ dọọ ụbwọ bwula o-ya ẹrụ ọ-dụmwọ bala ọ-kpụrụrụ ọlẹ kọ bwu ẹga nya Ohe Oluhye joo. (Jer. 45:1-5) Ẹlịyẹ ahị tị́ ka jẹ́ bwu oja ọwẹ?

16. Ẹlịyẹ ụpwụ nya Etu 17:9 à tị́ mẹjẹ́ẹhị kahị ka họ chajị ká igu oriri nyahị bala angịkịla ka gụ́ụhị byi enyi ka?

¹⁶ Ẹlịlẹhị ri, áhị ka jẹ́-ẹ yẹhị rịrị ká aanahị ka họ ẹla kpẹẹkpẹẹ ka. Lẹ, kori kahị ri igu bala ọngịnyị lẹ aalẹ, ahị ka maga ká igu ọọwa ka gụụhị byi ka. Kori ká aligu nyahị á jẹ́ họ ẹla ka, ahị ka baba nyọka nwaa rịrị bwu ụpwụ ịgọgọ dụmwọ bala ọ-gbagbịla. (Eje. 141:5) Kori kị tị́ họ ẹla wụ́ụhị ẹjẹ, ahị baba nyọka hịnyọhi haa. Kori kahị tị hịnyọhi haa lẹ aalẹ, áhị ka ya ẹla u-uhye nya ang ọlẹ kị họ wụ́ụhị ẹjẹ jaa ịwa lee angịkịla ị-ịlahị myịmyị kaka. (Wa Etu 17:9.) Ọ baba lụmẹ ụka olujwo ọlẹ nyọka ya irya nyahị nọ ẹ-ẹga nya abwẹla ịnyịịla nya aanahị ọkọkọ nyọka yẹhị rịrị ẹla ịlẹ kị jẹ́ họ ka! Kori kahị họ ịnyị, ahị ka ju igu nyahị balaa ọngịrị. Ọ tị baba kahị ka họ ịnyị lẹẹlẹẹ, chajị ahị baba nya aligu ịlẹ kị ka juhi chwẹẹ yẹẹyẹẹ ụka nya akama ọtụka okpelego.

17. Ányị iJeremaya à tị́ mẹjẹ nyori o ri oligu ọlam ụka nya akama?

¹⁷ Abwẹla nya ọlọmwụ iJeremaya mẹjẹ nyori ọ ri oligu ọlam ụka nya akama. Ọ-chụ pwokwita, ụka ọlẹ ká Ebẹdị-ịmẹlẹkị ọlẹ kọ kaa họ ụkụrwọ ẹ-ẹpwa nya Adịrahụ gba iJeremaya kpehe bwu ẹpwụ nya ịwẹẹlụ ọ-la ịwa ọhẹ du ko gbu ka, ọ juhi nyori alegbeju ịgbẹgbịlẹ ịla iJuda nyị ka nwụ ọwa. Ụka ká iJeremaya wo ẹla ọọwa, ọ́ hu ujiji kem, juwa me irya nyori oligu nyọwa nyị ka bọhụ ẹ-ẹpwụ nya ẹla ọọwa ụbwọọmwụ myị́ ka. Nanana nyori iJeremaya juwa a-agba ụka ọwẹ, ọ họ ang ọlẹ ọ́ ka jụ họ myị́ bwula o-ju Ebẹdị-ịmẹlẹkị ọhụ la ehe ọchịchị nya iJihova.—Jer. 38:7-13; 39:15-18.

18. Jaabwọ ká ụpwụ nya Etu 17:17 mẹjẹ, ányị ahị tị́ ka họ ụka ká oligu nyahị á juwa yẹ akama?

¹⁸ Alẹ, aanahị la akama ụma ịdatị-datị. Ọ-chụ pwokwita, iru nyaa lụmẹ-lụmẹ kaa yẹ akama chajị nya ang lala ọpyị ọ-hụ́ jigi-jigi bala ẹwụ ọdada. Kori kọ lịnyị, angịhyẹ nyahị ka jẹ́-ẹ wụrụ aanahị ịlịnyị wẹ ẹpwa nyahị. Angịkịla ka jẹ́-ẹ dụbwọ la okpoko. Ma, ahị wuu ka jẹ́-ẹ bịlẹ iJihova kọ ka da aanahị ụbwọ. Kori kahị jẹ́ nyori ọkịlẹtụ kpụ ọọnahị ọhẹ enyi, áhị ka jẹ́ ẹla ọlẹ kahị ka ya bala ẹla ọlẹ kahị ka họ ka myị́. Ma, ahị wuu ka jẹ́-ẹ dụbwọ. Ọ-chụ pwokwita, ahị ka jẹ́-ẹ bịrị ụka bala oligu nyahị ọọwa myị́. Ahị ka jẹ́-ẹ ke ụrụ wo lọọ kpẹnẹẹ ụka kọ juwa ya ẹla jehi. Ahị tị ka jẹ́-ẹ ya ẹla joo u-uhye nya ụpa nya ịBayịbụụ ọlẹ kọ kaa juhi ọhụ yẹẹyẹẹ ịnyịnyị. (Ayị. 50:4) Ẹla ọlẹ kọ baba gụgụ wuu ri à juwa ta oligu nyang ụka ọlẹ kọ baba nyang.—Wa Etu 17:17.

19. Ányị o-ju igu oriri nyahị ọngịrị lẹẹlẹẹ à tị́ ka dahị ụbwọ ị-ịlahị?

¹⁹ Ahị ka cheje nyọka ju igu oriri nyahị bala aanahị ọngịrị lẹẹlẹẹ. Ịyẹ tị́ du? Chajị aluji nyahị ka maga nyọka chịhị ebwo bwula ọnọọkịla. Ị ka maga nyọka jiihi ahị dawụlẹ, kahị da dahịhile awụlẹ bala ọ-dawụlẹ ụbwọ ka. Aga ọmama nyaa tị ka ri ododu. Ị́ ka ta ọháha nyahị ayịreji myị́ ka. Ịngịngịhyẹ ọlẹ kị họ á ka jẹ́-ẹ bịrị igu oriri nyahị ẹnẹnẹhẹ kaka. Igu oriri nyahị á ka ri ehe pwụ́ ọmyịmyị nya odehe onyobyi ọlẹ kem ka, ọ ka ri ehe gboyi myị́ oyi!